Khảo sát sự tương quan giữa mức độ khó thở và FEV1 với chất lượng cuộc sống ở bệnh nhân bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 * Boä moân Sinh Lyù, Ña KHAÛO SAÙT SÖÏ TÖÔNG QUAN GIÖÕA MÖÙC ÑOÄ KHOÙ THÔÛ VAØ FEV1 VÔÙI CHAÁT LÖÔÏNG CUOÄC SOÁNG ÔÛ BEÄNH NHAÂN BEÄNH PHOÅI TAÉC NGHEÕN MAÕN TÍNH Nguyeãn Ngoïc Phöông Thö*, Leâ Thò Tuyeát Lan* TOÙM TAÉT ÔÛ giai ñoaïn tieán trieån, beänh phoåi taéc ngheõn maõn tính (BPTNMT) laøm suït giaûm chöùc naêng hoâ haáp khoâng hoài phuïc vaø aûnh höôûng traàm troïng ñeán chaát löôïng cuoäc soáng lieân quan söùc khoûe cuûa beänh nhaân (CLCS-SK). Vì vaäy, caûi thieän CLCS-SK cho beänh nhaân BPTNMT laø muïc tieâu ñieàu trò quan troïng nhaát hieän nay(1,5,6,8). Caùc taùc giaû Anh, Phaùp, Hoa Kyø ñaõ xaây döïng nhieàu thang ño CLCS-SK cho BPTNMT nhö Chronic Respiratory Questionnaire (CRQ), St George’s Respiratory Questionnaire (SGRQ) Tuy nhieân, caùc thang ño naøy ít khi ñöôïc söû duïng treân laâm saøng vì toán nhieàu thôøi gian vaø tính ñieåm phöùc taïp. Xuaát phaùt töø thöïc teá treân, chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu “Khaûo saùt söï töông quan giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø FEV1 vôùi CLCS-SK ôû BPTNMT”. Nghieân cöùu naøy nhaèm thieát laäp moái lieân heä giöõa hai chæ soá thöôøng duøng vaø ñaïi dieän cho BPTNMT treân laâm saøng laø möùc ñoä khoù thôû vaø FEV1 vôùi chæ soá CLCS-SK. Keát quaû cho thaáy chæ coù söï töông quan yeáu ñeán trung bình giöõa FEV1 vaø CLCS-SK (r < 0,5). Ngöôïc laïi, söï töông quan giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø CLCS-SK ñöôïc ghi nhaän laø maïnh (r > 0,5). Nhö vaäy, thoâng qua ño löôøng möùc ñoä khoù thôû treân laâm saøng, caùc Thaày thuoác tính ñöôïc nhanh choùng vaø chính xaùc ñieåm CLCS-SK cho töøng beänh nhaân BPTNMT, khaéc phuïc ñöôïc caùc nhöôïc ñieåm cuûa thang ño CLCS-SK. Ngoaøi ra, ñaây coøn laø coâng cuï giuùp ngöôøi Thaày thuoác theo doõi hieäu quaû ñieàu trò ôû BPTNMT vaø ñöa ra nhöõng quyeát ñònh ñieàu trò thích hôïp. SUMMARY CORRLATION BETWEEN THE DYSPNEA, FORCED EXPIRATORY VOLUME IN FIRST SECOND AND QUALITY OF LIFE IN CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE PATIENTS Nguyen Ngoc Phuong Thu, Le Thi Tuyet Lan * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 11 – 15 Chronic obstructive Pulmonary Disseases (COPD) in advanced stage cause severe, irreversible pulmonary function and adversely affect the health – related quality of life (QOL) of the patients. Improving their QOL is the most important goal in the current treatment of COPD. There are some questionnaires to measure the QOL of COPD patient such as Chonic Respiratory Questionnaire (CRQ), St George ′s Respiratory Questionaise (SGRQ) But they are rarely used in the clinical setting because of the time consuming and difficulty in calculating the score. We have investigased the correlation between the dyspnea, forced expiratory volume in first second (FEV1) and QOL of COPD patients to improve the calculating process of QOL score. The result showed that there was only a weak to moderate correlation between FEV1 and QOL (r < 0,5), whole that of dyspnea and QOL is strong (r > 0,5) A regresional equation have been established from dyspnea grade and QOL. It will help the physicians in getting the QOL score rapidly and exactly. The QOL score is useful in making appropriate therapeutic decision and in follow-up the COPD patients. Sinh Lyù 11 ïi hoïc Y Döôïc TP. HCM Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Nghieân cöùu Y hoïc ÑAËT VAÁN ÑEÀ Beänh phoåi taéc ngheõn maõn tính (BPTNMT) ngaøy caøng ñöôïc quan taâm do tæ leä maéc beänh vaø töû vong cao(8). Neùt ñaëc tröng cuûa beänh laø laøm giaûm chöùc naêng hoâ haáp khoâng hoài phuïc vaø gaây suït giaûm traàm troïng CLCS-SK cuûa beänh nhaân. Vì vaäy, caûi thieän CLCS-SK cho beänh nhaân BPTNMT laø moät trong nhöõng muïc tieâu ñieàu trò quan troïng nhaát hieän nay(1,5,6,8). Ñeå ño löôøng CLCS-SK ôû BPTNMT, caùc taùc giaû Anh, Phaùp, Hoa Kyø ñaõ xaây döïng raát nhieàu thang ño khaùc nhau. Tuy nhieân, do vieäc tính ñieåm phöùc taïp vaø maát nhieàu thôøi gian neân caùc thang ño naøy ít khi ñöôïc duøng treân laâm saøng. Chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu naøy nhaèm tìm ra giaûi phaùp tieän lôïi hôn ñeå ño löôøng CLCS-SK ôû BPTNMT treân laâm saøng. MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU Khaûo saùt söï töông quan giöõa FEV1 vaø CLCS-SK ôû BPTNMT. Khaûo saùt söï töông quan giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø CLCS-SK ôû BPTNMT. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Thieát keá nghieân cöùu Nghieân cöùu moâ taû caét ngang. Maãu nghieân cöùu Beänh nhaân BPTNMT moïi giai ñoaïn ñang trong tình traïng oån ñònh, ñeán khaùm taïi Phoøng thaêm doø chöùc naêng-Beänh vieän Ñaïi hoïc y döôïc töø thaùng 1/2003 ñeán thaùng 10/2003. Tieâu chuaån choïn maãu - Chaån ñoaùn BPTNMT. - Tuaân thuû ñieàu trò toát. - Khoâng coù ñôït caáp trong voøng 3 thaùng tröôùc. Caùch thu thaäp vaø xöû lyù soá lieäu - Soá lieäu ñöôïc thu thaäp döïa vaøo baûng caâu hoûi soaïn saün. CLCS-SK ôû BPTNMT ñöôïc ñaùnh giaù thoâng qua baûn dòch tieáng Vieät cuûa thang ño SGRQ. Baûn dòch naøy ñaõ ñöôïc thöû nghieäm treân 40 beänh nhaân BPTNMT vaø moät soá ñoàng nghieäp ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä hieåu caùc töø vaø caâu hoûi. Ruùt kinh nghieäm töø cuoäc ñieàu tra thöû, nhöõng caâu khoù hieåu hoaëc gaây nhaàm laãn cho beänh nhaân ñaõ ñöôïc ñieàu chænh laïi. Baûn dòch naøy ñaõ ñöôïc dòch ngöôïc laïi tieáng Anh, ñöôïc taùc giaû Jones PW kieåm ñònh vaø cho pheùp söû duïng. - Soá lieäu ñöôïc nhaäp vaø xöû lyù baèng phaàn meàm thoáng keâ SPSS 10.0, trình baøy ra baûng keát quaû baèng phaàn meàm Excel vaø Winword 2000. - Söï khaùc bieät ñöôïc coi laø coù yù nghóa thoáng keâ khi p < 0,05. KEÁT QUAÛ Chuùng toâi choïn ñöôïc 169 beänh nhaân vôùi tuoåi töø 45 ñeán 89 tuoåi vaøo trong nghieân cöùu vôùi nhöõng ñaëc ñieåm nhö sau: (Baûng 1) Baûng 1: Ñaëc ñieåm cuûa maãu nghieân cöùu Ñaëc ñieåm Taàn soá Tæ leä % Giôùi Nam Nöõ 131 38 77,5 22,5 Trình ñoä vaên hoùa Muø chöõ, bieát ñoïc, bieát vieát, caáp 1 Caáp 2 vaø 3 Ñaïi hoïc, treân ñaïi hoïc 102 55 12 60,3 32,5 7,2 Ngheà nghieäp Lao ñoäng trí oùc Lao ñoäng chaân tay Nhoùm khaùc 31 93 45 18,3 55,1 26,6 Kinh teá Ñuû aên Khaù giaû 155 14 91,7 8,3 Lyù do khaùm beänh Khoù thôû Ho, khaïc ñaøm keùo daøi 155 14 91,7 8,3 Thuoác laù Khoâng huùt thuoác laù Coù huùt thuoác laù 37 132 21,9 78,1 Möùc ñoä khoù thôû theo MRC MRC 1 vaø 2 MRC 3 MRC 4 vaø 5 56 47 66 33,1 27,8 39,1 Giai ñoaïn beänh theo GOLD-caäp nhaät naêm 2003 Giai ñoaïn 0 vaø 1 Giai ñoaïn 2 Giai ñoaïn 3 Giai ñoaïn 4 0 56 72 41 0 33,1 42,6 24,3 Chuyeân ñeà Y Học Cơ Sở 12 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Baûng 2: Chöùc naêng thoâng khí phoåi cuûa beänh nhaân Chöùc naêng thoâng khí phoåi Trung bình Ñoä leäch chuaån Nhoû nhaát Lôùn nhaát FEV1 (%) VC (%) FVC (%) FEV1/FVC FEF 25-75(%) PEF (%) 42,9 60,1 49,2 38,0 22,6 45,0 15,5 14,3 18,9 11,7 11,6 13,2 13 29 14 27 9 19 79 98 68 69 77 76 Baûng 3: Söï töông quan giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø CLCS-SK: Laõnh vöïc CLCS-SK Heä soá töông quan r Taàn suaát vaø ñoä naëng trieäu chöùng hoâ haáp 0,58 Caùc hoaït ñoäng theå chaát gaây ra khoù thôû 0,73 Aûnh höôûng cuûa BPTNMT 0,64 Toång ñieåm CLCS-SK 0,51 * Coù söï töông quan thuaän giöõa möùc ñoä khoù thôû vôùi moïi laõnh vöïc CLCS-SK ôû BPTNMT: möùc ñoä khoù thôû caøng naëng, CLCS-SK caøng keùm. * Söï töông quan ñöôïc ghi nhaän laø maïnh vì caùc heä soá töông quan ñeàu > 0,5. Phöông trình hoài qui veà söï töông quan giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø caùc laõnh vöïc CLCS-SK ôû beänh nhaân BPTNMT laø: - Ñieåm taàn suaát vaø ñoä naëng cuûa trieäu chöùng hoâ haáp: = 7,29 × MRC + 14,30 - Ñieåm nhöõng hoaït ñoäng theå chaát gaây ra khoù thôû: = 11,20 × MRC + 26,19 - Ñieåm aûnh höôûng cuûa BPTNMT ñeán vieäc laøm, ñòa vò ngöôøi beänh: = 10,73 × MRC + 19,54 - Toång ñieåm CLCS-SK: = 8,15 × MRC + 21,46 ÑOÀ THÒ PHAÂN TAÙN VEÀ MOÁI LIEÂN HEÄ GIÖÕA MÖÙC ÑOÄ KHOÙ THÔÛ VÔÙI TOÅNG ÑIEÅM CLCS-SK: 20 40 60 0 80 100 Y=8,1 5xMR C + 21 ,46 r=0,51 Bieåu ñoà 1: Ñoà thò phaân taùn veà moái lieân heä giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø toång ñieåm CLCS-SK Baûng 4: Söï töông quan giöõa FEV1 vaø CLCS-SK: Laõnh vöïc CLCS-SK Heä soá töông quan r Taàn suaát vaø ñoä naëng trieäu chöùng hoâ haáp - 0,21 Caùc hoaït ñoäng theå chaát gaây ra khoù thôû - 0,37 Aûnh höôûng cuûa BPTNMT - 0,29 Toång ñieåm CLCS-SK - 0,23 * Coù söï töông quan giöõa %FEV1 so vôùi döï ñoaùn vaø caùc laõnh vöïc CLCS-SK nhöng do heä soá töông quan naèm trong khoaûng 0,21 ñeán 0,37 neân söï töông quan chæ ôû möùc yeáu ñeán trung bình. * Caùc töông quan ôû ñaây laø töông quan nghòch, nghóa laø %FEV1 so vôùi döï ñoaùn caøng cao thì CLCS-SK caøng thaáp. ÑOÀ THÒ PHAÂN TAÙN VEÀ MOÁI LIEÂN HEÄ GIÖÕA FEV1 VÔÙI TOÅNG ÑIEÅM CLCS-SK: %FEV1 To ång ñ ie åm C LC S -S K 10 20 30 40 50 60 70 80 20 40 60 80 100 0 Bieåu ñoà 2: Ñoà thò phaân taùn veà moái lieân heä giöõa FEV1 vaø toång ñieåm CLCS-SK BAØN LUAÄN * Maãu nghieân cöùu coù 100% beänh nhaân vôùi kinh teá ôû möùc ñuû aên trôû leân, ña soá laø nam giôùi (77,5%), trình ñoä vaên hoùa thaáp, ngheà nghieäp chuû yeáu laø lao ñoäng chaân tay. Phaàn lôùn beänh nhaân (78,1%) coù yeáu toá nguy cô haøng ñaàu cuûa beänh laø thuoác laù vôùi khoù thôû laø lyù do khaùm beänh chính (87,6%). * Veà chöùc naêng thoâng khí phoåi, keát quaû cho thaáy coù söï suït giaûm ñaùng keå trong chöùc naêng thoâng khí phoåi cuûa nhoùm nghieân cöùu vôùi giaù trò trung bình cuûa caùc trò soá chæ töø 22% ñeán 60% so vôùi döï ñoaùn. * Coù söï töông quan nghòch giöõa FEV1 vaø CLCS- SK. Tuy nhieân, moái lieân heä naøy chæ ôû möùc yeáu ñeán trung bình vì caùc heä soá r chæ trong khoaûng 0,21 ñeán 0,37 (nhoû hôn 0,5). Ñaëc ñieåm naøy ñöôïc theå hieän roõ qua ñoà thò phaân taùn (Bieåu ñoà 2): Moät soá beänh nhaân Sinh Lyù 13 Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Nghieân cöùu Y hoïc tuy coù FEV1 thaáp nhöng ít bò suït giaûm trong CLCS- SK. Ngöôïc laïi, moät soá beänh nhaân coù CLCS-SK raát thaáp maëc duø FEV1 khaù cao. Vì vaäy, raát khoù coù ñöôïc keát quaû döï ñoaùn chính xaùc vaø tin caäy veà CLCS-SK cuûa moät beänh nhaân BPTNMT neáu chæ döïa vaøo FEV1. Ñaây cuõng laø nguyeân do maø chuùng toâi khoâng tính phöông trình hoài qui veà söï töông quan giöõa FEV1 vaø CLCS-SK ôû BPTNMT. Söï töông quan khoâng maïnh giöõa FEV1 vaø CLCS-SK ñöôïc giaûi thích döïa vaøo baûn chaát ña nguyeân nhaân cuûa BPTNMT. Nghieân cöùu cuûa Taube C vaø coäng söï cho thaáy(10), löu löôïng hít vaøo toái ña cuõng laø yeáu toá aûnh höôûng ñeán khoù thôû ôû BPTNMT. Belman MJ vaø coäng söï(4) cho raèng, caêng phoàng phoåi ñoäng hoïc cuõng gaây ra khoù thôû. * Ngöôïc laïi vôùi FEV1, coù söï töông quan maïnh giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø CLCS-SK (Bieåu ñoà 1). Möùc ñoä khoù thôû caøng naëng, CLCS-SK caøng keùm. Moái lieân heä naøy ñaõ ñöôïc cuï theå hoùa qua caùc phöông trình hoài qui. Töø caùc phöông trình hoài qui, ta thaáy: Ngöôøi baùc só laâm saøng coù theå ñaùnh giaù ñöôïc CLCS-SK cuûa ngöôøi beänh moät caùch nhanh choùng vaø chính xaùc thoâng qua ño löôøng möùc ñoä khoù thôû theo thang ño MRC. Ñieàu naøy vöøa thöïc teá, vöøa deã ñöôïc beänh nhaân vaø Thaày thuoác chaáp nhaän hôn laø ño löôøng tröïc tieáp baèng caùc thang ño chuyeân bieät, voán maát khaù nhieàu thôøi gian vaø tính ñieåm phöùc taïp. Chæ caàn thôøi gian vaøi phuùt laø ñuû ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä khoù thôû ôû beänh nhaân BPTNMT theo thang ño MRC. Töø ñoù, thoâng qua phöông trình hoài qui, tính ñöôïc ñieåm CLCS-SK cho töøng beänh nhaân. Ñaây vöøa laø coâng cuï giuùp ngöôøi baùc só laâm saøng theo doõi hieäu quaû ñieàu trò ôû BPTNMT, vöøa ñöa ra quyeát ñònh ñieàu trò thích hôïp. Söï töông quan maïnh giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø CLCS-SK cuõng ñaõ ñöôïc ghi nhaän trong nhieàu nghieân cöùu(2,3,6,7). Ñeå tìm lôøi giaûi ñaùp cho moái lieân heä naøy, chuùng ta caàn nhìn laïi caùc yeáu toá hình thaønh thang ño chuyeân bieät cho BPTNMT. Nhìn chung, khoù thôû laø moät trong nhöõng yeáu toá chính taïo thaønh thang ño chuyeân bieät cho BPTNMT. Trong ba laõnh vöïc cuûa thang ño chuyeân bieät SGRQ, thì caùc caâu hoûi veà khoù thôû taïo thaønh laõnh vöïc hoaït ñoäng theå chaát. Vôùi thang ño chuyeân bieät CRQ, khoù thôû cuõng laø moät trong boán laõnh vöïc chính hình thaønh neân thang ño naøy. Chính vì vaäy, coù söï töông quan trung bình ñeán maïnh giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø CLCS-SK ôû BPTNMT(2,3,6,7). * Maëc duø keát quaû töø nghieân cöùu chuùng toâi cho thaáy söï töông quan khoâng maïnh giöõa FEV1 vaø CLCS- SK nhöng khoâng theå phuû nhaän vai troø cuûa trò soá naøy ôû BPTNMT. Ñaây laø trò soá giuùp tieân löôïng töû vong vaø möùc ñoä söû duïng nguoàn löïc y teá. Ngoaøi ra, FEV1 coøn giuùp xeáp loaïi beänh nhaân BPTNMT theo giai ñoaïn beänh, taïo thuaän lôïi cho vieäc tieáp caän ñieàu trò. Vì vaäy, caû chöùc naêng thoâng khí phoåi vaø CLCS-SK ôû beänh phoåi taéc ngheõn maõn tính ñeàu caàn ñöôïc ño löôøng. Theo Tsukino M vaø coäng söï(11), chöùc naêng thoâng khí phoåi vaø CLCS-SK cung caáp nhöõng thoâng tin ñoäc laäp vaø boå sung cho nhau veà tình traïng söùc khoûe cuûa beänh nhaân BPTNMT. KEÁT LUAÄN Qua nghieân cöùu naøy, vôùi söï töông quan maïnh giöõa möùc ñoä khoù thôû vaø CLCS-SK, ngöôøi baùc só laâm saøng coù theå ñaùnh giaù ñöôïc CLCS-SK cuûa ngöôøi beänh moät caùch nhanh choùng vaø chính xaùc thoâng qua ño löôøng möùc ñoä khoù thôû. Ñaây laø moät giaûi phaùp thöïc teá giuùp ngöôøi Thaày thuoác vöøa theo doõi hieäu quaû ñieàu trò, vöøa ñöa ra quyeát ñònh ñieàu trò thích hôïp cho beänh nhaân BPTNMT treân laâm saøng. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. American Thoracic Society. Standards for the diagnosis and care of patients with chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 1995; 152: S77-S120. 2. Anna Ferreira CAS, Stelmach R, Feltrin MIZ, et al. Evaluation of health-related quality of life in low- income patients with COPD receiving long-term oxygen therapy. Chest 2003; 123: 136-141. 3. Anthonisen NR, Wright EC, Hodgkin JE. IPPB trial group. Prognosis in chronic obstructive pulmonary disease. Am Rev Respir Dis 1986; 133: 14-20. 4. Belman MJ, Botnick WC, et Shin JW. Inhaled bronchodilators reduce dynamic hyperinflation during exercise in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 1996; 153: 967-975. 5. British Thoracic Society. Guidelines for the management of chronic obstructive pulmonary disease. The COPD Guidelines Group of the Standards of Care Committee of the BTS. Thorax 1997; 52: S1-28. 6. Ferrer M, Alonso J, Morera J, et al. Chronic obstructive pulmonary disease stage and health- related quality of life. Ann Intern Med 1997; 127: 1072-1079. Chuyeân ñeà Y Học Cơ Sở 14 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 7. Hajiro T, Nishimura K, Tsukino M, et al. A comparison of the level of dyspnea vs disease severity in indicating the health-related quality of life of patients with COPD. Chest 1999; 116: 1632-1637. 8. National Heart, Lung, and Blood Institute (NHLBI) and World Health Organization (WHO). Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD). National Institutes of Health 2003: 1-86. 9. Siafakas NM, Vermeire P, Pride NB, et al. Optimal assessment and management of Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD). The European Respiratory Society Task Force. Eur Respir J 1995; 8: 1398-1420. 10. Taube C, Burghart L, Paasch K, et al. Factor analysis of changes in dyspnea and lung function parameters after bronchodilation in chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 2000; 162: 216- 220. 11. Tsukino M, Nishimura K, Ikeda A, et al. Physiologic factors that determine the health related quality of life in patients with COPD. Chest 1996; 110: 896-903. Sinh Lyù 15