Biến số, chỉ số và kỹ thuật thu thập số liệu trong nghiên cứu y học

8/16/16 BiẾN SỐ, CHỈ SỐ VÀ KỸ THUẬT THU THẬP SỐ LiỆU TRONG NGHIÊN CỨU Y HỌC Mục tiêu 1. Phân biệt được các loại biến số định tính và định lượng, chuyển dạng 1 biến định lượng sang định tính, 2. Phân biệt được biến độc lập, biến phụ thuộc và yếu tố nhiễu. Xác định được 1 yếu tố được coi là nhiễu 3. Xác định được các biến số cần phải thu thập cho 1 nghiên cứu cụ thể 4. Trình bày được các kỹ thuật thu thập thông tin cơ bản và lựa chọn được kỹ thuật thu thập thông tin phù hợp với một chủ đề nghiên cứu. 1 8/16/16 §Þnh nghÜa BiÕn sè n §Æc tÝnh cña ngêi, sự vật, hiÖn tîng biÕn thiªn theo c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau n Do ngêi nghiªn cøu lùa chän phï hîp víi tõng môc tiªu nghiªn cøu n TriÓn khai nghiªn cøu chÝnh lµ thu thËp c¸c biÕn sè nµy n §èi lËp víi biÕn sè lµ c¸c h»ng sè Ph©n lo¹i theo b¶n chÊt cña biÕn sè BiÕn liªn tôc BiÕn rêi r¹c BiÕn ®Þnh lîng BiÕn tû suÊt BiÕn kho¶ng chia BiÕn danh môc BiÕn ®Þnh tÝnh BiÕn thø h¹ng BiÕn nhÞ ph©n 2 8/16/16 Biến định lượng n Biến liên tục: Là biến mà các số đo có thể mang giá trị thập phân (giá trị có thể biểu thị liên tục trên một trục số) n Biến rời rạc: Là biến mà các số đo chỉ mang các giá trị là các số nguyên, không có giá trị thập phân n Biến tỷ suất: là biến mà có giá trị zero là thực n Biến khoảng chia: là biến có giá trị zero không thực (chỉ do qui ước) 3 8/16/16 Ph©n lo¹i theo b¶n chÊt cña biÕn sè BiÕn liªn tôc BiÕn rêi r¹c BiÕn ®Þnh lîng BiÕn tû suÊt BiÕn kho¶ng chia BiÕn danh môc BiÕn ®Þnh tÝnh BiÕn thø h¹ng BiÕn nhÞ ph©n Biến định tính n Biến danh mục: là các biến mà các loại, các nhóm của biến KHÔNG cần sắp xếp theo một trật tự nhất định. n Biến thứ hạng: Là các biến mà các loại, các nhóm của biến PHẢI được sắp xếp theo một trật tự nhất định n Biến nhị phân: Các giá trị của biến này chỉ được phân thành hai nhóm. 4 8/16/16 Chuyển đổi giữa biến định lượng và định tính BiÕn liªn tôc BiÕn rêi r¹c BiÕn ®Þnh lîng BiÕn tû suÊt BiÕn kho¶ng chia BiÕn danh môc BiÕn ®Þnh tÝnh BiÕn thø h¹ng BiÕn nhÞ ph©n Chó ý: n §«i khi c¸c lo¹i, nhãm cña 1 biÕn ®Þnh tÝnh còng ®îc ký hiÖu b»ng c¸c con sè n C¶ biÕn ®Þnh lîng vµ biÕn ®Þnh tÝnh ®Òu cã thÓ chuyÓn sang biÕn nhÞ ph©n n Sè liÖu ë d¹ng biÕn ®Þnh lîng cã gi¸ trÞ h¬n khi chuyÓn sang d¹ng ®Þnh tÝnh 5 8/16/16 Bµi tËp 1: Ph©n lo¹i c¸c biÕn sè §Þnh §Þnh Danh Thø NhÞ Kho¶ng Tû Liªn Rêi tÝnh lîng môc h¹ng ph©n chia suÊt tôc r¹c Tuæi Hµm lîng ®êng huyÕt §é cËn, viÔn cña m¾t (®i èp) Sè lîng hång cÇu Hµm lîng huyÕt s¾c tè NhiÖt ®é kh«ng khÝ Giíi D©n téc Tr×nh ®é v¨n ho¸ Sè vi khuÈn/vi tr- êng Bµi tËp 1: Ph©n lo¹i c¸c biÕn sè §Þnh §Þnh Danh Thø NhÞ Kho¶ng Tû Liªn Rêi tÝnh lîng môc h¹ng ph©n chia suÊt tôc r¹c Tuæi x x Hµm lîng ®êng x x huyÕt §é cËn, viÔn cña x x m¾t (®i èp) Sè lîng hång cÇu x x Hµm lîng huyÕt x x s¾c tè NhiÖt ®é kh«ng khÝ x x Giíi x x D©n téc x x Tr×nh ®é v¨n ho¸ x x Sè vi khuÈn/vi tr- x x êng 6 8/16/16 Chỉ số và biến số? n Chỉ số từ biến số n Chỉ số: từ một hoặc nhiều biến số n Ví dụ: n Chỉ số từ một biến số: n Số lượng hồng cầu TRUNG BÌNH n Tỷ lệ % nam giới (biến số: giới tính) n Chỉ số từ nhiều biến số: n BMI=cân nặng/(chiều cao)2 n Cân nặng, chiều cao Ví dụ về biến số n Số lượng tiểu cầu: ĐL n Suy dinh dưỡng (có/không): ĐT, NP n Tuổi bắt đầu bị cận thị: ĐL n Sâu răng (có/không): ĐT, NP n Số lượng tế bào CD4/ml máu: ĐL n Muỗi đốt lây HIV (có/không): ĐT, NP n Đường lây truyền HIV 7 8/16/16 n Biến số: Số lượng tế bào CD4 khi bắt đầu điều trị ARV n Chỉ số: Số lượng CD4 trung bình của bệnh nhân bắt đầu điều trị ARV tại KH n Biến số: Bảng câu hỏi xác định (chỉ số IQ): định tính, danh mục Hay ngáp vặt (có/không): ĐT, NP Nhìn trộm (có/không): ĐT, NP Ăn nhiều (có/không): ĐT, NP -> Công cụ thu thập số liệu 8 8/16/16 Biến số n Nhịp tim: ĐL, RR n Rối loạn nhịp tim (có/không): ĐT, NP n Chỉ số: theo dõi rối loạn nhịp tim trong BN bị bệnh tim n Tỷ lệ BN bị bệnh tim có rối loạn nhịp tim n Biến số: Số dụng cụ chứa nước có bọ gậy n Chỉ số: mật độ muỗi 9 8/16/16 Biến số n Tình trạng hôn nhân: ĐT n Tôn giáo: ĐT n Thu nhập trung bình n Nhiễm HIV trong năm (có/không) n Có trẻ sinh ra trong năm (có/không) n Số trẻ sinh ra trong năm Chỉ số: n Số người nhiễm HIV mới trong năm n Tổng số trẻ sinh ra trong năm 10 8/16/16 n Xét nghiệm CD4 (có/không) n Giai đoạn điều trị (dò liều/điều chỉnh liều/ổn định) n Liều Methadone dò liều n Liều Methadone điều chỉnh n Liều Methadone ổn định n Liều Methadone/1 bệnh nhân Biến số n Biến số: Số thứ tự: ĐT, TH n Chỉ số: 1,2,3, n> KHÔNG 11 8/16/16 Ví dụ về biến số n Số lượng tiểu cầu: ĐL n Suy dinh dưỡng (có/không): ĐT, NP n Tuổi bắt đầu bị cận thị: ĐL n Sâu răng (có/không): ĐT, NP n Số lượng tế bào CD4/ml máu: ĐL n Trung bình số lượng tế bào CD4/ml máu n Tuổi trẻ em cận thị học đường n Tỷ lệ trẻ em SDD Ph©n lo¹i theo mèi t¬ng quan gi÷a c¸c biÕn sè BiÕn ®éc lËp BiÕn phô thuéc (ph¬i nhiÔm) (bÖnh) YÕu tè nhiÔu l NhiÔu lµ yÕu tè lµm sai lÖch ¶nh hëng cña ph¬i nhiÔm víi bÖnh (thay ®æi ®é lín vµ ý nghÜa thèng kª) l BiÕn ®éc lËp, phô thuéc vµ nhiÔu ®îc x¸c ®Þnh bëi ngêi nghiªn cøu vµ chØ cã ý nghÜa trong nghiªn cøu ®ã. 12 8/16/16 Biến độc lập: n Là biến được sử dụng để mô tả hoặc đo lường các yếu tố mà người nghiên cứu cho rằng nó có thể là nguyên nhân hoặc là yếu tố ảnh hưởng đến vấn đề đang được nghiên cứu. Biến phụ thuộc: n Là biến số được sử dụng để mô tả hoặc đo lường vần đề cần nghiên cứu. Thường là các vần đề sức khoẻ mà người nghiên cứu mong muốn khảo sát n Khái niệm biến độc lập và biến phụ thuộc chỉ là tương đối và chỉ phù hợp trong bối cảnh của nghiên cứu đó 13 8/16/16 Tầm quan trọng của việc xác định và phân loại các biến số Thông tin cần thiết trả lời mục tiêu/câu hỏi nghiên cứu Xác định biến số Xác định phương pháp, công cụ thu thập SL Tính toán chỉ số cần thiết C¸ch x¸c ®Þnh biÕn sè n Mục tiêu nghiên cứu: C¸c th«ng tin nµo cÇn thu thËp ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu nghiªn cøu? n C¸ch (ph¬ng ph¸p, kü thuËt) thu thËp nµo lµ thÝch hîp nhÊt ®èi víi tõng th«ng tin? n Ai lµ ngêi thÝch hîp nhÊt ®Ó thu thËp th«ng tin nµy? 14 8/16/16 Mẫu thiết lập biến số và chỉ số cho nghiên cứu Mục tiêu Nhóm Tên biến Định Phương biến số nghĩa pháp thu thập Mục tiêu 1 Thu nhập Số tiền Phỏng trung có được vấn bình hàng tháng trên người (đồng) Tuổi Là số ngày/thá Nhóm Tên biến số Chỉ số/ định nghĩa Phương Công cụ biến số pháp thu thập Tình Tuổi Tuổi tính theo tháng Hỏi Phiếu hỏi trạng Cân nặng Cân nặng/tuổi dinh Chiều cao Cân nặng/ chiều cao Cân Cân bàn dưỡng Vòng cánh tay Đo Thước dây Thiếu máu Số lượng hồng cầu Xét Lam kính, Nồng độ Hemoglobin nghiệm kính hiển vi máu Huyết áp kế Kiến Trình độ văn Theo cấp học (tiểu Hỏi Phiều hỏi thức hóa mẹ học, THCS, THPT..) của Trình độ hiểu Phân loại theo câu trả Hỏi Bảng câu hỏi người biết về vấn đề lời đúng sai đánh giá kiến mẹ về dinh dưỡng thức chăm sóc trẻ Trình độ hiểu Phân loại theo câu trả Hỏi Bảng câu hỏi biết chăm sóc lời đúng sai đánh giá kiến trẻ ốm thức 15