Nhận xét định luật Goodsall trong bệnh rò hậu môn

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 1 NHAÄN XEÙT ÑÒNH LUAÄT GOODSALL TRONG BEÄNH ROØ HAÄU MOÂN Laïi Vieãn Khaùch * TOÙM TAÉT Nghieân cöùu tieàn cöùu 48 beänh nhaân (31 nam, 17 nöõ) ñöôïc moå roø haäu moân trong 12 thaùng. Coù 80% tröôøng hôïp loã roø ngoaøi sau vaïch ngang ñuùng vôùi qui luaät Goodsall, chæ coù 50% tröôøng hôïp loã roø ngoaøi tröôùc vaïch ngang laø ñuùng vôùi qui luaät. Caùc tröôøng hôïp loã roø ngoaøi taïi vaïch ngang coù theå ñi caû veà tröôùc vaø sau. Ñaëc bieät caùc “ñöôøng roø daøi” ñeàu coù khoaûng caùch ngaén hôn 3cm so vôùi loã haäu moân. SUMMARY EVALUATION OF GOODSALL’ S RULE FOR ANAL FISTULA Lai Vien Khach* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 6 - No 3 - 2002: 138 - 141 To examine the record of 48 patients (31 males, 17 females), who underwent surgery for anal fistulas were prospectively study. In accordance with Goodsall’s rule, 80 percent with an external opening posterior to the transverse anal line had its right, only 50 percent with an external opening anterior to the transverse anal line had fistulas that tracked in the radial fashion liked Goodsall’s rule. An external opening on the transverse anal line could be tracked anywhere. Especially, the “long fistulas” had under 3 centimeters from the anal verge. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Roø haäu moân vaãn coøn laø moät trong nhöõng beänh coù lieân quan ñeán nhieãm truøng thöôøng gaëp nhaát ôû vuøng haäu moân. ÔÛ nöôùc ta, theo Trònh Hoàng Sôn taïi beänh vieän Vieät Ñöùc, moät beänh vieän lôùn chuyeân moå ñaïi phaãu thuaät, töø 1978 ñeán 1995 ñaõ ñieàu trò phaãu thuaät 461 beänh nhaân bò roø haäu moân (RHM) (12) . Vò trí loã roø ngoaøi thöôøng töông ñoái deã nhaän ñònh khi coù nhöõng sang thöông ôû da taïi vuøng caïnh loã haäu moân, trong khi vò trí loã trong coù theå raát khoù nhaän ñònh. Rankin vaø coäng söï ñaõ phaùt bieåu “moät trong nhöõng lyù do chính khieán cho vieäc ñieàu trò bò thaát baïi laø do nhaän ñònh sai laàm veà ñieåm xuaát phaùt cuûa beänh”(11). Vaøo naêm 1900, David Henry Goodsall laàn ñaàu tieân phaùt bieåu moät ñònh luaät veà moái lieân heä giöõa loã ngoaøi vaø loã trong cuûa ñöôøng roø trong beänh roø haäu moân, ñöôïc bieát ñeán nhö laø ñònh luaät Goodsall (11) . Taùc giaû Salmon cuõng neâu leân moät qui taéc veà lieân quan giöõa loã ngoaøi vaø loã trong ñöôïc nhaéc tôùi nhö laø qui taéc Salmon (9) . Gaàn ñaây trong caùc taøi lieäu giaùo khoa nöôùc ngoaøi coù ñeà caäp ñeán phaàn môû roäng cuûa ñònh luaät Goodsall, hay coøn goïi laø ñònh luaät Salmon- Goodsall (3,4,5) . Traûi qua thôøi gian, raát nhieàu phaãu thuaät vieân cuõng nhö beänh nhaân ñaõ ñöôïc höôûng lôïi ích töø ñònh luaät Goodsall. Cuøng luùc ñoù caùc ngoaïi leä cuõng ñöôïc phaùt hieän ngaøy caøng nhieàu. ÔÛ nöôùc ta, soá phaãu thuaät vieân coù nghieân cöùu veà haäu moân tröïc traøng khoâng nhieàu, caùc coâng trình nghieân cöùu veà roø haäu moân laïi caøng ít hôn - trong khi beänh vaãn haøng ngaøy hieän dieän - thì vieäc xaùc ñònh ñoä chính xaùc cuûa caùc qui taéc Goodsall trôû neân thieát thöïc, vaø caàn phaûi ñaët ra. * Khoa Thaän Nieäu – BVND 115 – Boä Moân Nieäu TTÑT-BDCBYT Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 2 Hình 1: Ñònh luaät Goodsall (7) Hình 2: ñònh luaät Salmon-Goodsall (10) BEÄNH NHAÂN VAØ PHÖÔNG PHAÙP - Tieàn cöùu, caét ngang 48 beänh nhaân ñöôïc moå roø haäu moân taïi beänh vieän Nhaân Daân Gia Ñònh töø thaùng 5/2000 - 4/2001. - So saùnh caùc döõ lieäu thu ñöôïc sau moå veà loã trong vaø loã ngoaøi, veà höôùng ñi cuûa ñöôøng roø vôùi ñònh luaät Goodsall. Ñaùnh giaù keát quaûû - Ñuùng: hoaøn toaøn tuaân theo ñònh luaät. - Ñuùng moät phaàn: ñöôøng roø theo höôùng ñi gioáng nhö qui luaät nhöng khoâng coù loã trong, hoaëc loã trong khoâng naèm taïi ñöôøng löôïc, hay coù nhieàu ñöôøng roø cuûa cuøng moät beänh nhaân nhöng coù ñuùng coù sai. - Sai: ñöôøng roø khoâng theo qui luaät. KEÁT QUAÛ Tuoåi vaø giôùi Baûng 1: Tuoåi vaø giôùi. Beänh nhaân taàn soá Tuoåi trung bình Tuoåi nhoû nhaát Tuoåi lôùn nhaát Phaùi nam 31 38,226 19 64 Phaùi nöõ 17 37,235 24 54 Coâng 48 37,875 19 64 Soá loã ngoaøi vaø vò trí loã ngoaøi Baûng 2: Soá loã ngoaøi vaø vò trí loã ngoaøi. Soá loã 1 loã 2 loã 3 loã 5 loã 6 loã Taàn soá 40 5 1 1 1 Tæ leä 83,3% 10,4% 2,1% 2,1% 2,1% Vò trí loã ngoaøi vaø loã trong Baûng 3: Vò trí loã ngoaøi: Vò trí Tröôùc vaïch ngang Sau vaïch ngang Taïi 3 hay 9 giôø Coäng Soá loã 34 15 15 64 Tyû leä 53,1% 23,45% 23,45% 100% Baûng 4: Khoaûng caùch töø loã ngoaøi tôùi haäu moân. Khoaûng caùch 1cm 1- 2 2- 3 3-< 4 4 cm Coäng Taàn soá 1 14 27 21 1 64 Tyû leä 1,56% 21,9% 42,19% 32,79% 1,56% 100% Baûng 5: Vò trí loã trong (Trong moå tìm ñöôïc 38 tröôøng hôïp coù loã trong) Vò trí Taïi ñöôøng löôïc Treân ñöôøng löôïc Döôùi ñöôøng löôïc Taàn soá 35 3 0 So saùnh vôùi ñònh luaät Goodsall. ñuùng 1 phaàn 11% Sai 52% ñuùng hoaøn toaøn 37% * Coù 12/15(80%) loã ngoaøi sau vaïch ngang ñuùng theo Goodsall * 50% loã ngoaøi taïi maët phaúng tröôùc khoâng theo Goodsall, vaø 8,8% chaïy veà 6 giôø, coù 14,75% chaïy veà 12 giôø. Baûng 6: Caùc tröôøng hôïp loã ngoaøi taïi vaïch ngang Soá tröôøng hôïp Veà maët phaúng tröôùc Veà maët phaúng sau Ñi thaúng 10 5 4 1 BAØN LUAÄN Tuoåi vaø Giôùi Tuoåi trung bình cuûa ngöôøi beänh giôùi tính nam laø 38, nöõ giôùi laø 37 vaø cuûa caû nhoùm laø 37,8 (khoaûng tin caäy 95%). Tuoåi nhoû nhaát laø 19, cao Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 3 nhaát laø 64, vaø 97,9% beänh nhaân ôû ñoä tuoåi töø 19-55 tuoåi. - Nguyeãn Baù Sôn cho thaáy trong soá 117 beänh nhaân coù ñeán 81,24% beänh nhaân ôû tuoåi lao ñoäng (8) . - F. Seow- choen vaø R. J. Nicholls cho bieát tuoåi cuûa ngöôøi beänh thöôøng gaëp nhaát trong khoaûng 30- 50 tuoåi (11) . - Löông Vónh Linh vaø Nguyeãn Xuaân Huøng thoâng baùo caùc taùc giaû gaëp 92,2% beänh nhaân coù ñoä tuoåi töø 21-60 tuoåi (6) . - Armando coù 85% laø nam trong soá 102 beänh nhaân, tuoåi trung bình cho caû nhoùm nghieân cöùu laø 34,6 (2) . - Giôùi: Tyû leä beänh nhaân nam so vôùi nöõ laø 31/17 = 1,83 laàn. Tyû leä naøy cuûa chuùng toâi thaáp hôn tyû leä cuûa nhieàu taùc giaû ñaõ coâng boá. Theo F. Seow- choen tyû leä giöõa nam vaø nöõ raát thay ñoåi vaø coù theå töø 2:1 ñeán 7:1 (11) . Tuy nhieân caùc taùc giaû ñeàu coâng nhaän nam maéc beänh nhieàu hôn nöõ. Ñònh luaät Goodsall - Trong nghieân cöùu naøy chuùng toâi nhaän thaáy soá loã ngoaøi sau vaïch ngang chæ khoaûng moät nöûa cuûa tröôùc vaïch ngang. Ngöôïc laïi Löông Vónh Linh vaø Nguyeãn Baù Sôn coù soá loã ngoaøi ôû sau vaïch ngang gaáp töông ñöông 2 laàn so vôùi tröôùc vaïch ngang (6,8) . - Taùc giaû Armando nghieân cöùu beänh RHM taïi Philippine nhaän thaáy loã ngoaøi taïi tröôùc vaïch ngang thöôøng gaëp hôn sau vaïch ngang (55,9 vaø 44,1%) (2) . - Chuùng toâi nhaän thaáy 12/15 (80%) tröôøng hôïp loã roø ngoaøi ôû sau vaïch ngang ngang theo ñuùng tinh thaàn ñònh luaät Goodsall vaø khoâng coù tröôøng hôïp naøo roø töø sau vaïch ngang chaïy veà tröôùc vaïch ngang. Coù 50% caùc loã ngoaøi ôû tröôùc vaïch ngang khoâng theo ñònh luaät Goodsall. Coù 14,7% (5/34) tröôøng hôïp loã ngoaøi ôû tröôùc vaïch ngang chaïy cong veà 12 giôø. Coù 3 (8,8%) tröôøng hôïp loã ôû tröôùc vaïch ngang chaïy ñoå veà 6 giôø. Rieâng caùc loã ôû 9 giôø hay 3 giôø chuùng toâi khoâng xeáp vaøo phaân bieät qui luaät Goddsall ñuùng hay sai, vaø caùc loã naøy coù theå chaïy veà tröôùc vaïch ngang hoaëc sau hay ñi thaúng. Ñaëc bieät cuõng chæ ghi nhaän thaáy loã trong chæ ôû taïi ñöôøng löôïc hay treân ñöôøng löôïc, khoâng thaáy coù loã trong naèm döôùi ñöôøng löôïc. – Chuùng toâi nhaän thaáy ñöôøng roø ôû tröôùc vaïch ngang cuõng coù theå chaïy cong veà ñieåm 12 giôø, vaø veà ñieåm 6 giôø. Tuy vaäy trong nghieân cöùu naøy cuûa chuùng toâi caû 3 tröôøng hôïp ôû tröôùc vaïch ngang chaïy veà 6 giôø ñeàu coù khoaûng caùch nhoû hôn 3 cm so vôùi loã haäu moân. - W. C. Cirocco vaø coäng söï nghieân cöùu 216 beänh nhaân bò RHM taïi bang Pennsylvania, nöôùc Myõ trong 8 naêm (1982-1989) nhaän thaáy raèng 90% soá beänh nhaân coù loã ngoaøi sau vaïch ngang coù ñöôøng roø chaïy veà ñöôøng giöõa sau, vaø chæ coù 49% soá beänh nhaân vôùi loã ngoaøi ôû tröôùc vaïch ngang coù ñöôøng roø chaïy höôùng taâm (1) . - Nguyeãn Baù Sôn coù 8% caùc tröôøng hôïp loã ngoaøi ôû tröôùc vaïch ngang chaïy veà ñieåm 6 giôø, 14% caùc tröôøng hôïp caùc loã ngoaøi ôû sau vaïch ngang chaïy höôùng taâm theo hình nan hoa, loã ngoaøi ôû 3 giôø hay 9 giôø coù theå chaïy voøng cung ra sau ôû ñieåm 6 giôø cuõng coù theå ñi kieåu nan hoa, taùc giaû cuõng gaëp 3 tröôøng hôïp roø tröôùc vaïch ngang chaïy cong veà 12 giôø (8) . - Löông Vónh Linh vaø Nguyeãn Xuaân Huøng coù 23,52% loã ngoaøi taïi tröôùc vaïch ngang, 50,88% loã ngoaøi sau vaïch ngang. Caùc taùc giaû keát luaän Goodsall ñuùng trong 91% tröôøng hôïp (6) . - Armando nhaän thaáy 31,6% loã ngoaøi phía tröôùc khoâng theo qui luaät, vaø 11,1% loã ngoaøi phía sau khoâng theo qui luaät. Toång keát laïi taùc giaû nhaän xeùt qui taéc Goodsall ñuùng trong 77,5% tröôøng hôïp (2) . KEÁT LUAÄN Ñònh luaät Goodsall (hay Salmon-Goodsall) laø qui taéc cô baûn trong RHM, tuy nhieân caàn chuù yù caùc tröôøng hôïp ngoaïi leä coù theå gaëp phaûi trong thöïc teá. Trong nghieân cöùu naøy 80% caùc tröôøng hôïp loã roø ngoaøi sau vaïch ngang ñuùng theo tinh thaàn cuûa ñònh luaät, chæ coù 50% loã ngoaøi taïi tröôùc vaïch ngang laø tuaân theo qui luaät naøy, ñaëc bieät chæ thaáy coù ñöôøng roø chaïy töø tröôùc veà sau vaïch ngang chöù Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 4 khoâng thaáy roø chaïy töø sau ra tröôùc. Vôùi caùc loã ngoaøi taïi vaïch ngang thì ñöôøng roø coù theå coù höôùng ñi caû veà phía tröôùc vaø sau. Khi tìm loã trong khoâng thaáy ôû vò trí ñuùng nhö ñònh luaät thì caàn thaêm doø nheï nhaøng ôû caùc choã khaùc, traùnh thoâ baïo taïo neân nhöõng ñöôøng roø giaû. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. CIROCCO W.C., REILLY J. C. (1992), “Challenging the Predictive Accuracy of Goodsall’s Rule for Anal Fistulas “, Dis Colon Rectum, 35, pp. 537-542. 2. CRISOSTOMO A. C. (2000), “The utility of Goodsall’s rule among Filipino patients with anal fistula”, Philippine Journal of Surgical Specialties, Vol 55, 1, pp. 27-29 3. DOZOIS R. R. (1997), “Disorders of the anal canal”, Text book of surgery, vol 1, pp. 1032-1044. 4. FRY R. D. (1997), “Benign diseases of the anorectum”, Maingot’s abdominal operation, vol 2, pp.1437-1454. 5. GOLDBERG S. M., GORDON P. H., NIVATVONGS S. (1980), “Anorectal abscess and fistula-in-ano”, Essentials of anorectal surgery, pp.100 -127. 6. LÖÔNG VÓNH LINH, NGUYEÃN XUAÂN HUØNG (2000), “ Keát quaû ñieàu trò roø haäu moân taïi beänh vieän giao thoâng I ”, Y hoïc thöïc haønh, 12, tr. 47-50. 7. NGUYEÃN ÑÌNH HOÁI (1991),”AÙp xe quanh haäu moân- roø haäu moân “, Beänh hoïc ngoaïi khoa, 1, tr. 288-298. 8. NGUYEÃN BAÙ SÔN (1991), Goùp phaàn nghieân cöùu ñaëc ñieåm laâm saøng chaån ñoaùn vaø ñieàu trò ngoaïi khoa roø haäu moân, Luaän aÙn phoù tieán só khoa hoïc y döôïc, hoïc vieän quaân y, Haø Noäi. 9. NORA P. F. (1980), “ The colon, rectum, and anus”, Operative surgery principles and techniques, 2 nd edition, p. 525. 10. RUSSELL T. R. (1994), “Diseases of the anorectum”, Current surgical diagnosis and treatment, pp. 695-704. 11. SEOW-CHOEN F., NICHOLLS R.J. (1992), ”Anal fistula”, Br.J.Surg,vol 79, pp. 197-205 12. TRÒNH HOÀNG SÔN, NGUYEÃN XUAÂN HUØNG, ÑOÃ ÑÖÙC VAÂN (1999), “Chaån ñoaùn vaø ñieàu trò roø haäu moân hình moùng ngöïa”, Y hoïc thöïc haønh, 2, tr.22-26..