Lịch sử nghiên cứu lí luận về báo chí ở phương Tây - Nguyễn Hồng Sao

K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦61 1. Lõch sûã nghiïn cûáu vïì baáo chñ Hoa Kò 1.1. Tûâ caác nghiïn cûáu coá tñnh giai thoaåi àïën caác nghiïn cûáu mang yá nghôa xaä höåi hoåc Theo Van Dijk (1988), nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu vïì baáo chñ úã Myä khúãi thuyã mang àêåm tñnh giai thoaåi. Caác cöng trònh naây chuã yïëu do nhûäng ngûúâi nguyïn laâ nhaâ baáo thûåc hiïån. Hoå noái vïì kinh nghiïåm baãn thên vaâ cung cêëp hoùåc laâ nhûäng lúâi khuyïn hoùåc phï bònh àöëi vúái caác phûúng tiïån truyïìn thöng vaâ caác saãn phêím cuãa chñnh hoå. Caác nghiïn cûáu naây cung cêëp cho ngûúâi àoåc nhûäng kiïën thûác vïì cuöåc söëng vaâ thoái quen cuãa nhûäng con ngûúâi laâm baáo. Caác taác giaã tûúâng thuêåt laåi nhûäng sûå kiïån nöíi tiïëng nhû möåt chiïën dõch tranh cûã töíng thöëng; nhûäng cuöåc baåo loaån vïì chuãng töåc cuãa thêåp kó 60 (thïë kó 20); Watergate hoùåc nhûäng vêën àïì, sûå kiïån, xaä höåi vaâ chñnh trõ quan troång khaác. Tûâ nhûäng thñ duå naây ngûúâi ta coá thïí suy luêån rùçng caách tiïëp cêån trûúâng húåp (case study) laâ rêët phöí biïën úã Hoa Kò (Wicker, 1978). ÚÃ àêy, vai troâ tûúng àöëi àùåc biïåt cuãa caác phoáng viïn truyïìn hònh cuäng àaä laâ hûúáng cho nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu (Powers, 1978). Vúái phong caách tûúâng thuêåt, Rosenblum (1981) àaä mö taã caách laâm viïåc cuãa caác phoáng viïn nûúác ngoaâi, caách hoå thu thêåp tin tûác, caác khoá khùn maâ hoå gùåp phaãi (àùåc biïåt laâ cú chïë kiïím duyïåt) vaâ bao nhiïu tin àûúåc xem laâ tiïu biïíu cho caác cuöåc àaão chñnh hoùåc àöång àêët. Triïët lñ chñnh trõ cuãa cöng trònh nhû thïë thûúâng mang tñnh tûå do. Baáo chñ bõ thöi thuác phaãi thûåc hiïån vai troâ phï phaán. Rosenblum àaä kïët thuác taác phêím cuãa mònh bùçng möåt khùèng àõnh àiïín hònh, laâm mêîu mûåc cho caác saách cuâng loaåi vïì tin tûác vaâ viïët tin: A democracy can not function without an informed electorate, and this applies no less to foreign affairs than to domestic matters. Foreign policy can not be left unchecked to a Washington elite, to specialists or to interested lobby groups. World crises, if foreseen in time, sometimes can be avoided. But without reliable reporting from abroad, citizens are vulnerable and weak. If many Americans do not realze this, only reporters and editors - Knickerbocker's madmen - can drive it home to them (Rosenblum, 1981, tr. 223- Möåt nïìn dên chuã khöng thïí vêån haânh nïëu thiïëu möåt cûã tri àûúåc thöng tin kïí caã caác vêën àïì àöëi nöåi vaâ àöëi ngoaåi. Chñnh saách àöëi ngoaåi khöng thïí phoá mùåc cho möåt caá nhên thuöåc thaânh phêìn choáp bu úã Washington, cho caác chuyïn gia hoùåc cho caác nhoám ngûúâi chuyïn vêån àöång haânh lang àûúåc. Caác vuå khuãng hoaãng trïn thïë giúái àöi khi coá thïí traánh àûúåc nïëu àûúåc phaát hiïån kõp thúâi. Nhûng nïëu khöng coá baâi viïët tin cêåy tûâ nûúác ngoaâi (gûãi vïì) thò ngûúâi dên coá thïí bõ töín thûúng vaâ úã thïë yïëu. Nïëu nhiïìu ngûúâi Myä khöng LÕCH SÛÃ NGHIÏN CÛÁU LÑ LUÊÅN VÏÌ BAÁO CHÑ ÚÃ PHÛÚNG TÊY. Nguyïîn Höìng Sao* * NCS chuyïn ngaânh Ngön ngûä hoåc. 62♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N nhêån thûác àûúåc àiïìu naây thò chó coá caác phoáng viïn vaâ biïn têåp viïn - nhûäng keã àiïn àõnh cû úã New York - coá thïí chuyïín taãi vïì nûúác cho hoå maâ thöi. Tuy nhiïn, khöng phaãi têët caã caác nghiïn cûáu tiïìn lñ thuyïët àïìu laâ giai thoaåi. Thêåt ra, möåt söë trong caác nghiïn cûáu àoá coá nhiïìu tû liïåu töët vaâ àûúåc nghiïn cûáu trïn nhiïìu bònh diïån röång. Nhoám News Study Group cuãa hoåc viïån MIT àaä quay video vaâ phên tñch hún 600 giúâ phaát soáng tin tûác truyïìn hònh (Diamond, 1978). Nghiïn cûáu naây nhêën maånh àïën vai troâ cuãa "baáo chñ coá traách nhiïåm" (responsible journalism) vaâ nhu cêìu phaãi coá "nhûäng ngûúâi canh chûâng baáo chñ" (press watchers) biïët phï phaán (tr.240). Tûúng tûå, trong caác nghiïn cûáu vïì tin tûác trïn baáo chñ vaâ truyïìn hònh cuãa mònh, Epstein (1973, 1975) cho thêëy caách thûác maâ baáo chñ àaä xûã lñ caác chuã àïì haâng àêìu cuãa quöëc gia taåi Hoa Kò nhû Baáo chñ cuãa Lêìu Nùm Goác, Chiïën tranh Viïåt Nam, Phong traâo Black Panthers (Baáo àen) vaâ Watergate vaâ caách truyïìn hònh thu thêåp, choån loåc vaâ trònh baây tin tûác. Cöng trònh nghiïn cûáu trûúác (Epstein, 1973) àûúåc cùn cûá vaâo taác phêím taåi hiïån trûúâng cuãa maång truyïìn hònh NBC vúái muåc àñch cho thêëy tin tûác lïå thuöåc vaâo sûå kiïån vaâ caã vaâo cú cêëu saãn xuêët tin. Cuäng giöëng nhû caác nghiïn cûáu khaác àûúåc viïët vaâo nhûäng nùm cuöëi thêåp kó 70 (thïë kó 20) nhû cuãa Gans (1979) hûúáng tiïëp cêån naây cuäng àaä cung cêëp nhûäng kiïën thûác coá giaá trõ vïì cöng viïåc thûúâng nhêåt cuãa baáo chñ, caác giaá trõ vaâ chïë àõnh trong viïåc saãn xuêët tin. ÚÃ àêy, chuáng ta chûáng kiïën möåt bûúác chuyïín tiïëp sang caác daång nghiïn cûáu vïì tin tûác coá tñnh hïå thöëng hún vaâ böåc löå tñnh lñ thuyïët nhiïìu hún maâ hûúáng tiïëp cêån mang tñnh giai thoaåi hoùåc caác nghiïn cûáu mang tñnh taâi liïåu trûúác àoá coân thiïëu (Barrett, (1978); Abel (1981)). Nhiïìu nghiïn cûáu trong giai àoaån naây têåp trung vaâo vêën àïì tin tûác thiïn lïåch vaâ bõ boáp meáo (Altheide, (1974); Cirino (1971). Dûä liïåu thûúâng laâ caác maãng phoãng vêën vaâ caác baãng söë liïåu hún laâ caác phên tñch sêu saát caác saãn phêím tin. Thêåt vêåy, khoá tòm àûúåc caác maãng vùn baãn tin múã röång trong hêìu hïët caác cöng trònh nghiïn cûáu naây. Coá thïí noái möåt caách khaái quaát rùçng sûå phên tñch cöng viïåc saãn xuêët tin têåp trung vaâo caác vêën àïì töí chûác, cöng viïåc thûúâng ngaây vaâ giaá trõ cuãa baáo chñ vaâ sûå kiïím soaát cuãa caác têåp àoaân hoùåc thïë lûåc chñnh trõ àöëi vúái baáo chñ (Bagdikian, (1971), (1983)). Tuy nhiïn, xeát vïì mùåt xaä höåi thò caác cöng trònh nghiïn cûáu naây vêîn coân úã mûác àöå bïì ngoaâi (superficial) vaâ mang tñnh vô mö; coân nïëu phên tñch vïì mùåt tin tûác thò chuáng chó mang tñnh khaái quaát (impressionistic). Caác taác giaã thûúâng kïí chuyïån thay vò phên tñch caác cêu chuyïån àoá.Van Dijk (1988) goåi caác cöng trònh úã giai àoaån naây laâ "observer accounts of the news" (caác mêîu miïu taã tin tûác cuãa nhaâ quan saát). 1.2. Nghiïn cûáu mang tñnh xaä höåi hoåc vô mö Möåt söë cöng trònh nghiïn cûáu trûúác àêy têåp trung sûå chuá yá vaâo toaân böå cöng viïåc töí chûác cuãa caác cú quan truyïìn thöng, thñ duå nhû cú cêëu kiïím soaát cöng khai cuãa têåp àoaân; cöng viïåc quaãn trõ; tñnh tön ti cuãa nhûäng ngûúâi laâm cöng viïåc biïn têåp hoùåc caác nhaâ baáo coá liïn quan vaâ caác cöng viïåc thûúâng nhêåt trong viïåc têåp húåp tin. Do àoá, trong möåt nghiïn cûáu, Gans (1979) àaä cung cêëp nhiïìu chi tiïët vïì caách thûác tin tûác àûúåc saãn xuêët úã caã hai bònh diïån trïn hïå thöëng maång vaâ trïn möåt söë taåp chñ nhû Newsweek hoùåc Times. Nhiïìu cöng viïåc taåi hiïån trûúâng cung cêëp cho chuáng ta möåt caái nhòn vïì toaâ soaån, caác chuyïn muåc, thoái quen nghïì nghiïåp, caác giaá trõ cuãa tin vaâ caác loaåi chuã àïì coá thïí àûúåc caác phûúng tiïån truyïìn thöng chuyïín taãi. ÚÃ àêy, chuáng ta àûúåc tiïëp cêån gêìn hún vúái viïåc saãn xuêët tin vaâ möëi quan hïå àûúåc xaác lêåp giûäa caác chïë àõnh cuãa xaä höåi vaâ caác giaá trõ thûåc sûå vaâ caác chuã àïì nùçm trong tin tûác. Mùåc duâ cöng trònh nghiïn cûáu cuãa Gans àûúåc xem laâ möåt mêîu mûåc vïì cöng viïåc taåi hiïån trûúâng mang tñnh xaä höåi hoåc, nhûng sûå quan saát vaâ phên tñch vêîn chûa sêu. Chuáng ta vêîn chûa biïët chñnh xaác möåt cuöåc hoåp cuãa ban biïn têåp diïîn ra nhû thïë naâo - ai noái gò vaâ vaâo luác naâo. Àöëi vúái caác hoaåt àöång thu thêåp tin tûác, trong möåt chuyïn muåc hoùåc caác cuöåc tiïëp xuác giûäa phoáng viïn vaâ caác nguöìn tin cuäng thïë. Chuáng ta vêîn khöng biïët nhaâ baáo diïîn àaåt nhûäng möi trûúâng tin tûác naây ra sao vaâ nhûäng diïîn taã àoá àõnh hònh viïåc saãn xuêët caác sûå kiïån tin vaâ diïîn ngön tin àoá nhû thïë naâo. Chuáng ta vêîn cêìn àûúåc tiïëp cêån sêu saát hún thöng qua viïåc phên tñch mang tñnh vô mö vïì tiïën trònh saãn xuêët tin. Möåt phên tñch mang tñnh vô mö nhû thïë coá thïí tòm thêëy trong taác phêím cuãa Tuchman (1978a). Taác phêím cuãa baâ, coá leä laâ möåt nghiïn K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦63 cûáu mang tñnh xaä höåi hoåc vïì viïåc saãn xuêët tin thuá võ vaâ caách tên nhêët - theo hûúáng tiïëp cêån cuãa phûúng phaáp luêån nhên hoåc. Mùåc duâ coá nhiïìu àiïím chung vúái caác cöng trònh àaä àïì cêåp trïn àêy thò taác giaã àaä têåp trung hún vaâo thoái quen hùçng ngaây cuãa caác phoáng viïn vaâ biïn têåp viïn. Chuáng àûúåc miïu taã nhû nhûäng thaânh tûåu hùçng ngaây trong viïåc taái cêëu truác hiïån thûåc laâm nïn tin tûác vaâ àöìng thúâi laâ sûå phên cöng cuãa töí chûác maâ trong àoá viïåc laâm tin diïîn ra khöng coá àùåc trûng cuãa möåt bûác tranh hiïån thûåc: noá coá thïí àuáng hoùåc thiïn lïåch nhûng laâ möåt böå khung qua àoá thïë giúái mang tñnh xaä höåi àûúåc kiïën taåo theo thoái quen. Caác phoáng viïn hoaåt àöång trong möåt maång lûúái. Àoá laâ möåt cöng cuå töí chûác mang tñnh chiïën lûúåc, àoán nhêån tin tûâ caác nguöìn tin caâng hiïåu quaã caâng töët. Viïåc phên loaåi caác sûå kiïån tin cho pheáp phoáng viïn êën àõnh caác giaá trõ cuãa tin thöng qua caác sûå kiïån naây àöìng thúâi cho hoå àûúåc tûå do thay àöíi tin. Tiïëp cêån gêìn hún vúái saãn phêím sau cuâng cuãa caác thao taác taåo tin naây, Tuchman àaä chuá yá àïën caái goåi laâ "web of facticity" (maång giaã taåo) àûúåc caác nhaâ taåo tin gaán cho laâ àaä taåo ra möåt uy tñn aão maâ thûåc ra laâ àïí húåp phaáp hoaá thûåc traång àaä àûúåc mùåc àõnh. Baâ àaä chó roä àiïìu naây bùçng viïåc phên tñch caác cuá bêëm maáy quay phim vaâ caác cêu chuyïån àaä möåt mùåt laâm sai lïåch möåt caách coá hïå thöëng caác biïíu àaåt vïì caác thaãm hoåa, caác vuå baåo loaån, biïíu tònh vaâ caác nhaâ laänh àaåo húåp phaáp úã mùåt khaác. Phong traâo phuå nûä àûúåc sûã duång nhû möåt minh chûáng quan troång cho viïåc taåo tin àaä kiïën taåo nïn caác sûå kiïån nhû thïë naâo. Möåt hûúáng tiïëp cêån tûúng tûå àûúåc thïí hiïån trong cöng trònh nghiïn cûáu cuãa Fishman (1980). Öng cuäng quan têm àïën viïåc phên tñch cöng viïåc taåo tin coá tñnh xaä höåi hoåc vaâ nghiïn cûáu caách caác nhaâ baáo thöng qua möåt söë giai àoaån "theo doäi caác diïîn tiïën, diïîn dõch chuáng thaânh nhûäng sûå kiïån coá yá nghôa, àiïìu tra baãn chêët sûå thêåt cuãa chuáng vaâ raáp nöëi chuáng thaânh caác cêu chuyïån" (tr.16). Öng thaão luêån vïì caác chïë àõnh cuãa töí chûác, cöng viïåc úã toaâ soaån, chuyïn muåc vaâ caác phûúng phaáp thêím tra. Thöng qua cöng viïåc taåi hiïån trûúâng, öng coá thïí chûáng kiïën nhûäng phûúng phaáp tûúng ûáng cuãa nhûäng ngûúâi trong cuöåc trong viïåc diïîn dõch vaâ xêy dûång caác sûå kiïån tin àaä àûúåc caác nhaâ cêìm quyïìn laâm saáng toã trûúác àoá. Caác taâi liïåu vaâ thöng tin cuãa caãnh saát àûúåc phoáng viïn thu lûúåm cho baâi viïët àöåc quyïìn cuãa mònh laâ sûå xaác àõnh cuãa tònh huöëng tin. Fishman kïët luêån rùçng nhûäng phûúng phaáp taåo tin vaâ sûå lïå thuöåc vaâo caác nguöìn tin vaâ taâi liïåu röång raäi àûa àïën möåt bûác tranh mang tñnh yá thûác hïå àöìng nhêët cuãa thïë giúái. YÁ thûác hïå naây àûúåc xaác àõnh röång raäi vïì mùåt chïë àõnh àöëi vúái tñnh thûåc tiïîn cuãa viïåc taåo tin. Mùåc duâ cuäng coá nhiïìu àiïím khaác vúái cöng trònh nghiïn cûáu cuãa Tuchman, àaáng chuá yá laâ úã cêëp àöå lñ thuyïët, nhûng chuáng ta cuäng phaát hiïån möåt hûúáng tiïëp cêån tûúng tûå àöëi vúái viïåc khùèng àõnh tñnh yá thûác hïå cuãa tin trong nghiïn cûáu cuãa Fishman. Tûác laâ yá thûác hïå khöng àûúåc xem laâ bùæt nguöìn tûâ caác àiïìu kiïån tri nhêån vaâ kinh tïë xaä höåi cuãa ngûúâi laâm tin. Gêìn àêy (2003), trong biïn baãn lûu taåi Höåi nghõ haâng nùm cuãa Hiïåp höåi Giaáo duåc vïì Baáo chñ vaâ Truyïìn thöng Àaåi chuáng (Proceedings of the Annual Meeting of the Association for Education in Journalism and Mass Communication) lêìn thûá 86 taåi thaânh phöë Kansas, Missouri tûâ 30/7 àïën 2/8/2003, Tiïíu ban Baáo chñ coân lûu laåi 22 baáo caáo chuyïn àïì cuãa nhiïìu taác giaã xoay quanh caác vêën àïì nöíi bêåt cuãa baáo chñ nhû: sûå quan têm cuãa àöåc giaã; möåt söë nghiïn cûáu àiïín hònh; caác chiïën lûúåc thay àöíi; sûå húåp taác; caác baâi xaä luêån, thû àiïån tûã; caác cuöåc bêìu cûã; caác phûúng phaáp lûúång giaá; caác vêën àïì vïì giúái tñnh; sûå nùng àöång theo nhoám; giaáo duåc bêåc cao; giaáo duåc baáo chñ; viïåc àûa tin lïn phûúng tiïån truyïìn thöng, baáo chñ; caác khu biïåt vïì giúái tñnh; thaái àöå cuãa ngûúâi thêìy; baáo àiïån tûã vaâ hûúáng dêîn viïët baáo... Àùåc biïåt, trong àoá caác chuyïn àïì vïì baáo trûåc tuyïën àaä chiïëm àïën 27,3%. Àiïìu àoá cho thêëy baáo trûåc tuyïën àang laâ phûúng tiïån truyïìn thöng phöí biïën vaâ àûúåc àïì cêåp àïën nhiïìu nhêët. Toám laåi, têët caã nhûäng cöng trònh nghiïn cûáu vûâa nïu trïn duâ coá möåt khoaãng caách lúán giûäa caác hûúáng tiïëp cêån coá tñnh giai thoaåi, möåt mùåt chuáng chûáa àûång nhûäng cêu chuyïån thuá võ vïì nhûäng nhên vêåt àiïìu phöëi hoùåc vïì kinh nghiïåm caá nhên cuãa möåt söë nhaâ baáo vaâ nhûäng hûúáng tiïëp cêån mang tñnh lñ thuyïët hún tûâ quan àiïím xaä höåi hoåc vi mö ta cuäng phaát hiïån chuáng coá nhiïìu àiïím tûúng àöìng. Thûá nhêët, nhûäng vêën àïì àûúåc nghiïn cûáu hêìu nhû cuâng xuêët phaát tûâ àúâi söëng chñnh trõ vaâ xaä höåi cuãa nûúác Myä. Thûá 64♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N hai, lêåp trûúâng chñnh trõ - xaä höåi cuãa caác taác giaã cuãa nhûäng cöng trònh nghiïn cûáu naây thûúâng laâ mang tñnh tûå do vaâ phï phaán nheå nhaâng hiïån traång baáo chñ luác bêëy giúâ. Nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu têåp trung vaâo caác sai phaåm hoùåc thiïn lïåch úã caác phûúng tiïån truyïìn thöng tin tûác vaâ àûa ra caác àïì xuêët caãi tiïën thûúâng àûúåc àõnh hònh tûâ quan àiïím nhên vùn vaâ quyïìn lúåi cöng dên vaâ traách nhiïåm cuãa baáo chñ. 2. Möåt söë cöng trònh nghiïn cûáu úã Anh vaâ Têy Êu Trûúác tiïn coá thïí noái rùçng khöng coá möåt cöng trònh nghiïn cûáu baáo chñ naâo cuãa Anh coá quan àiïím thuêìn tuyá vïì xaä höåi hoåc vi mö (phûúng phaáp luêån nhên hoåc). Thûá nhêët, hêìu hïët cöng viïåc àûúåc àõnh hònh trong möåt truyïìn thöëng xaä höåi hoåc coá tñnh chñnh trõ (hoùåc khoa hoåc chñnh trõ - xaä höåi). Thûá hai, phêìn lúán trong caác cöng trònh naây coá möåt àõnh hûúáng maác-xñt vaâ gêìn guäi vúái caác cöng trònh úã Phaáp vaâ YÁ nhû cöng trònh cuãa caác nhaâ cêëu truác luêån ngûúâi Phaáp nhû Barthes, Foucault, Derrida, Pïcheux hoùåc Althussser1. Sûå àõnh hûúáng naây têåp trung nhiïìu hún vaâo viïåc phên tñch mang tñnh yá thûác hïå àöëi vúái caác phûúng tiïån truyïìn thöng vaâ tin tûác. Thûá ba laâ, sûå quan têm àöëi vúái baãn chêët giai cêëp cuãa tin, viïåc saãn xuêët tin vaâ caác phûúng tiïån truyïìn thöng. Àiïìu naây coá nghôa laâ caác chuã àïì àûúåc lûåa choån cho viïåc phên tñch sêu hún thûúâng laâ coá liïn quan àïën viïåc àêëu tranh giai cêëp. Vaâ cuöëi cuâng, coá sûå têåp trung hún vaâo nöåi dung coá tñnh hïå thöëng hoùåc viïåc phên tñch diïîn ngön, phêìn naâo chõu aãnh hûúãng cêëu truác luêån cuãa ngûúâi Phaáp. Vïì phûúng diïån naây, cöng trònh àaä laâ möåt àoáng goáp quan troång àöëi vúái viïåc nghiïn cûáu tin vaâ laâ möåt böí sung cêìn thiïët cho caác nghiïn cûáu quan troång vaâ coá àõnh hûúáng xaä höåi hoåc vi mö àaä àûúåc thaão luêån trûúác àêy. Khoá xaác àõnh möåt caách chñnh xaác khúãi àiïím cuãa nhûäng phaát triïín múái meã naây trong viïåc nghiïn cûáu phûúng tiïån truyïìn thöng úã Anh, coá thïí laâ cuöëi thêåp kó 60 hoùåc àêìu thêåp kó 70 (thïë kó 20). Möåt cöng trònh nghiïn cûáu mang tñnh chñnh trõ coá aãnh hûúãng lúán laâ cuãa nhoám Leicester (Halleran, Elliott vaâ Murdock (1970)) àaä khaão saát caác tin baâi cuãa caác phûúng tiïån truyïìn thöng vïì möåt cuöåc biïíu tònh lúán úã London chöëng laåi sûå hiïån diïån cuãa Hoa Kò úã Viïåt Nam. Bùçng sûå quan saát gêìn guäi caác hoaåt àöång cuãa àöåi nguä laâm truyïìn hònh vaâ phoáng viïn baáo chñ vaâ thöng qua möåt sûå phên tñch vïì nöåi dung hoå àaä phaát hiïån giûäa nhûäng thûá khaác caái caách maâ caác phûúng tiïån truyïìn thöng àûúåc khùèng àõnh laåi nïëu möåt cuöåc biïíu tònh hoaâ bònh nhû möåt baåo lûåc cêìn thiïët do sûå chuá yá àùåc biïåt cuãa hoå àïën möåt sûå cöë nhoã. Tûúng tûå, möåt sûå kiïån khaác cuãa thêåp kó 60, coá tïn goåi laâ caác haânh àöång cuãa nhûäng keã choi choi (mods) vaâ dúã húi (rockers), àûa àïën möåt nghiïn cûáu rêët coá aãnh hûúãng cuãa Cohen (1980) chuá yá nhiïìu àïën vai troâ cuãa phûúng tiïån truyïìn thöng tin tûác. Luêån àïì quan troång cuãa Cohen àaä phaãn aánh trong tiïu àïì quyïín saách cuãa öng, laâ nöîi lo súå vïì mùåt àaåo àûác noái chung (àaåi chuáng vaâ laá caãi), àaä khùèng àõnh nhûäng nhoám thanh niïn khaác nhau àoá laâ "folk devils" (nhûäng con quó ngûúâi). Öng cho thêëy rùçng caác phûúng tiïån truyïìn thöng cuâng vúái nhûäng ngûúâi nùæm quyïìn laâm viïåc vúái möåt mö hònh lïåch chuêín àûúåc phoáng àaåi. Tûác laâ, baâi tûúâng thuêåt cuãa phûúng tiïån truyïìn thöng vïì möåt vêën àïì khúãi àiïím - thöng qua caác giai àoaån khaác nhau cuãa viïåc caãm nhêån sai lêìm, sûå dïî xuác àöång, kõch tñnh hoaá vaâ leo thang - àaä laâm cho sûå lïåch chuêín gia tùng vaâ do àoá àoáng goáp cho sûå khùèng àõnh caác quaán hònh (hay sûå rêåp khuön). Möëi quan têm àùåc biïåt àöëi vúái viïåc thu huát caác phûúng tiïån truyïìn thöng bùçng sûå lïåch chuêín coá thïí àûúåc tòm thêëy trong nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu tiïëp theo. Cohen & Young (1981) àaä biïn têåp möåt quyïín saách trong àoá nhiïìu nghiïn cûáu töíng quaát vïì viïåc taåo tin àaä àûúåc in laåi, nhiïìu nghiïn cûáu trong söë naây àaä àïì cêåp möåt caách cuå thïí àïën sûå lïåch chuêín, nhûäng ngûúâi ngoaåi cuöåc hoùåc nhûäng vêën àïì xaä höåi. Nhûäng cuöåc biïíu tònh, caác laân soáng töåi phaåm, viïåc sûã duång ma tuyá, bïånh têm thêìn, baåo lûåc vaâ tïå phên biïåt chuãng töåc laâ möåt söë trong nhûäng vêën àïì vûâa nïu. Cuâng vúái caác nhaâ nghiïn cûáu Myä nhû Tuchman, Fishman, Molotch, vaâ Lester (1974) chuáng ta tòm thêëy trong êën baãn àûúåc in laåi vaâo nùm 1981 gêìn nhû têët caã nhûäng taác giaã àaä àùåt nïìn taãng cho cöng cuöåc nghiïn cûáu phûúng tiïån truyïìn thöng úã nûúác Anh trong thêåp kó 1970 nhû Chibnall, Hall, Murdock, Cohen, Young, Morley, Husband... 1. Dêîn laåi cuãa Van Dijk K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦65 Phûúng tiïån truyïìn thöng "do-it-yourself" (baån tûå laâm lêëy) àaä àûúåc caác nhaâ biïn têåp àûa ra mang tñnh xaä höåi hoåc. Nhiïìu cöng trònh khaác trong thêåp niïn 1970 cuäng têåp trung vaâo viïåc nghiïn cûáu caác phong traâo chöëng àöëi xaä höåi, sûå lïåch chuêín, töåi phaåm, luêåt phaáp vaâ trêåt tûå trïn baáo chñ (Chibnall (1977). Cuäng phong phuá nhû cöng trònh nghiïn cûáu sau naây cuãa Fishman (1980), Chibnall àaä cho thêëy caách tiïëp xuác cuãa caác phoáng viïn vïì töåi phaåm vúái caãnh saát, àaä àûa hoå àïën möåt sûå taái taåo hêìu nhû khoá traánh khoãi caác àõnh nghôa chñnh thûác vaâ khöng chñnh thûác cuãa lûåc lûúång caãnh saát vïì töåi phaåm vaâ ngûúåc laåi hoå cuäng thöng qua caác phûúng tiïån truyïìn thöng maâ khùèng àõnh haânh àöång cuãa caãnh saát. Phêìn lúán cöng trònh naây coá thïí xem nhû möåt höîn húåp cuãa xaä höåi hoåc vô mö vaâ xaä höåi hoåc vi mö. Mùåc duâ khöng àûåúc thûåc hiïån trong khuön khöí phûúng phaáp luêån dên töåc hoåc nhûng sûå quan têm vïì tiïën trònh diïîn dõch vaâ biïíu àaåt trong tin àaä hiïån diïån xuyïn suöët trong caác cöng trònh nghiïn cûáu naây. Thaânh töë vô mö trong trûúâng húåp naây laâ sûå quan têm àùåc biïåt àïën cú cêëu àiïìu khiïín mang tñnh chñnh trõ - xaä höåi. Caác chïë àõnh cuãa töí chûác vaâ nhêët laâ baãn chêët lïå thuöåc giai cêëp cuãa viïåc saãn xuêët tin vaâ diïîn ngön tin. Àêy cuäng laâ thuöåc tñnh cuãa nhiïìu cöng trònh do Trung têm Nghiïn cûáu Vùn hoaá Àûúng àaåi (Center for Contemporary Cultural Studies - CCCS) thûåc hiïån taåi Birmingham dûúái sûå chó àaåo cuãa Stuart Hall [Hall, Hobson, Lowe & Willis (1980)]. Viïåc phên tñch caác phûúng tiïån truyïìn thöng cuãa nhûäng taác giaã naây àaä chõu aãnh hûúãng trûåc tiïëp cuãa nhûäng nhaâ tû tûúãng cêëu truác luêån ngûúâi Phaáp vaâ Gramsci vaâ cuäng thïí hiïån roä raâng hún quan àiïím maác-xñt vïì yá thûác hïå trong viïåc saãn xuêët tin. ÚÃ àêy, chuáng ta cuäng phaát hiïån caác cöng thûác hiïín ngön hún vïì sûå khu biïåt àûúåc caác cöng trònh nghiïn cûáu nöíi bêåt cuãa ngûúâi Myä vïì tin tûác vaâ truyïìn thöng xaác lêåp [Hall, (1980)]. Nhûäng nghiïn cûáu thûâa nhêån caác thöng àiïåp cuãa caác phûúng tiïån truyïìn thöng laâ khöng roä raâng vò chuáng àûúåc xûã lñ bùçng phên tñch nöåi dung mang tñnh àõnh tñnh, trong khi chuáng laåi coá möåt cú cêëu ngön ngûä vaâ yá thûác hïå phûác taåp. Do àoá, Connelli (1980) cho thêëy rùçng khöng nïn nhòn tin tûác truyïìn hònh möåt caách àún giaãn vò chuáng haâm chûáa nhiïìu àiïìu thiïn lïåch vaâ meáo moá vïì mùåt yá thûác hïå. Caác phûúng tiïån truyïìn thöng khöng phaãi laâ möåt nhaâ möi giúái trung lêåp, coá yá thûác hoùåc tónh taáo trûúác caác sûå kiïån xaä höåi maâ laâ möåt cöng cuå cêìn thiïët, hûäu ñch trong viïåc taái taåo caác yá thûác hïå àaä àûúåc àõnh hònh trûúác àoá. Möåt lêåp luêån tûúng tûå àaä àûúåc Hall, Critcher, Jefferson Clarke vaâ Roberts (1978) minh hoåa khaá daâi trong cöng trònh nghiïn cûáu vïì tïå naån trêën löåt àûúåc thïí hiïån trïn baáo chñ nûúác Anh. Caác taác giaã naây cho thêëy rùçng khöng chó àún giaãn laâ coá möåt laân soáng töåi phaåm trêën löåt múái nhû caác phûúng tiïån truyïìn thöng àaä àún giaãn àûa tin hoùåc àuáng, hoùåc theo möåt cung caách xuyïn taåc hoùåc cuúâng àiïåu. Àuáng ra àoá laâ möåt sûå xaác àõnh vïì naån trêën löåt laâ do nhaâ chûác traách nhû caãnh saát taåo ra, àoá laâ naån trêën löåt àöìng haânh cuâng caác nhoám dên töåc thiïíu söë nhû thanh niïn da àen, àaân öng Têy ÊËn Nöíi tiïëng trong nghiïn cûáu vïì phûúng tiïån truyïìn thöng úã Anh quöëc laâ "Caác nghiïn cûáu vïì tin xêëu" cuãa nhoám Glasgow University Media Group (1976, 1980, 1982). Cöng trònh cuãa hoå têåp trung vaâo caác chiïën lûúåc do nhûäng ngûúâi laâm tin truyïìn hònh sûã duång àïí phaãn aánh caác cuöåc àònh cöng hoùåc tranh chêëp trong cöng nghiïåp. Bùçng viïåc phên tñch sêu sùæc caác chûúng trònh thúâi sûå, caác taác giaã àaä cho thêëy rùçng nhûäng cuöåc àònh cöng chuã yïëu àûúåc miïu taã nhû nhûäng khoá khùn àöëi vúái cöng chuáng (nhûäng ngûúâi xem tin tûác - thúâi sûå trïn truyïìn hònh); Chuáng gêy giaán àoaån vaâ bêët tiïån àöìng thúâi cuäng gêy khoá khùn cho kinh tïë - xaä höåi cuãa àêët nûúác. Nhûäng àoâi hoãi vïì lûúng böíng àûa àïën nhûäng cuöåc àònh cöng àoá chó coá thïí àûúåc diïîn dõch nhû nhûäng ûáng xûã bêët húåp lñ. Trong cöng trònh nghiïn cûáu thûá hai cuãa nhoám Glasgow University Media Group, 1980, àaä chuá yá nhiïìu hún àïën vùn baãn vaâ caác hònh aãnh cuãa tin truyïìn hònh vïì caác tranh chêëp trong cöng nghiïåp. Do àoá, möåt sûå phên tñch vïì phong caách tûâ vûång (lexical style) cho thêëy cöng nhên àûúåc trònh baây möåt caách coá hïå thöëng nhû nhûäng ngûúâi àûa ra caác yïu cêìu, coân caác giaám àöëc nhû nhûäng ngûúâi ban böë. Downing (1980) cho thêëy caác tiïën trònh tûúng tûå khi miïu taã caác nhoám phuå nûä hoùåc dên töåc ñt ngûúâi. Bùçng caách têåp trung vaâo caác tranh chêëp cöng nghiïåp hún laâ caác tai naån trong cöng nghiïåp, tin tûác ñt têåp trung vaâo caác haânh àöång tiïu cûåc trong viïåc chöëng laåi phuå nûä (nhû hiïëp dêm) hoùåc chó àùåt nhûäng haânh vi nhû thïë vaâo möåt khuön 66♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N khöí giêåt gên vaâ coá thaânh kiïën vïì giúái tñnh. Ngoaâi ra, nhiïìu chuã àïì khaác vïì phuå nûä cuäng khöng àûúåc tòm thêëy trong tin nhû lõch sûã, sûå àêëu tranh chñnh trõ hoùåc vai troâ lao àöång giaá reã trong cöng nghiïåp, trong vùn phoâng hoùåc taåi nhaâ riïng cuãa hoå. Bùçng caách naây vaâ nhiïìu caách tïë nhõ khaác, sûå nöíi tröåi cuãa nam giúái trïn caác phûúng tiïån truyïìn thöng àaä taái taåo vai troâ phaái maånh cuãa hoå trong xaä höåi röång lúán hún. Caác nhoám dên töåc hoùåc nhûäng ngûúâi nhêåp cû cuäng àûúåc biïíu àaåt tûúng tûå trïn caác phûúng tiïån truyïìn thöng. Hartmann & Husband (1974) àaä cho thêëy trûúác àoá baáo chñ nûúác Anh àaä xem sûå nhêåp cû cuãa ngûúâi da àen nhû laâ möåt sûå xêm lûúåc vaâ sûå hiïån diïån cuãa hoå laâ möåt tai hoåa àöëi vúái cû dên baãn àõa. Caác nhoám dên töåc ñt ngûúâi naây thûúâng àûúåc àaánh àöìng vúái töåi phaåm (nhû laân soáng trêën löåt àaä àûúåc Hall vaâ caác cöång sûå nghiïn cûáu vaâo nùm 1978) trong khi àoá, caác töåi phaåm chöëng laåi chñnh nhûäng cöång àöìng thiïíu söë naây nhû naån phên biïåt chuãng töåc hoùåc caác cuöåc têën cöng bùçng baåo lûåc thò laåi àûúåc biïíu àaåt dûúái mûác cêìn thiïët. Cuäng giöëng nhû phuå nûä, yá kiïën cuãa hoå khöng àûúåc ai nhùæc àïën (Van Dijk 1983, 1987d). Caác cöng trònh nghiïn cûáu naây coá nhiïìu àùåc àiïím chung. Chuáng cung cêëp möåt phên tñch mang tñnh phï phaán caác phûúng tiïån truyïìn thöng noái chung vaâ tin tûác noái riïng. Tuy nhiïn, khöng giöëng vúái hêìu hïët caác nghiïn cûáu cuãa caác taác giaã ngûúâi Myä, hoå khöng chuã yïëu taåo ra sûå phï bònh naây àïí chöëng laåi böëi caãnh cuãa nhûäng àoâi hoãi vïì dên quyïìn hay vïì sûå thiïn lïåch vaâ boáp meáo sûå thêåt. Thay vaâo àoá, hoå têåp trung nhiïìu hún vaâo baãn chêët mang nùång tñnh yá thûác hïå trong viïåc taái cú cêëu phûúng tiïån truyïìn thöng cuãa thûåc tiïîn xaä höåi nhû möåt loaåi hònh taái taåo ra caác thïë lûåc nöíi tröåi vaâ yá thûác hïå trong xaä höåi. Tûác laâ, sûå taái taåo nhû thïë khöng chó laâ kïët quaã cuãa caác giaá trõ tin tûác vaâ nhêët laâ caác thoái quen vaâ thao taác cuãa nhaâ baáo nùçm trong cöng viïåc saãn xuêët tin [Golding & Elliett, (1979)]. Tiïëp theo laâ viïåc têåp trung vaâo sûå biïíu àaåt nhûäng àiïìu lïåch chuêín vaâ caác nhoám ngheâo khöí hoùåc lïåch chuêín vaâ àiïìu àoá cuäng cho thêëy rùçng caác khùèng àõnh nöíi bêåt vïì sûå lïåch chuêín hoùåc tñnh ngheâo khöí àaä àûúåc taái taåo trong tin. Mùåc duâ nhûäng phên tñch naây laâ haâm êín hoùåc giaán tiïëp dûåa vaâo viïåc àoåc baáo mang tñnh phï phaán caác baâi tin hoùåc chûúng trònh thò chó coá cöng trònh cuãa nhoám Glasgow University Media Group laâ coá chuã àõnh ài sêu vaâo caác chi tiïët cêëu truác diïîn ngön tin vaâ viïåc saãn xuêët tin àïí minh hoåa cho caác tiïën trònh naây. Do àoá, nhòn chung hûúáng tiïëp cêån naây cuäng chó dûâng laåi úã goác àöå xaä höåi [Gurevitch, Bennett, Curran & Woollacott, (1982)]. Viïåc phên tñch diïîn ngön cuäng laâ möåt ngoaåi lïå hoùåc àûúåc ruát laåi thaânh sûå phên tñch yá thûác hïå nhû trûúâng húåp nghiïn cûáu cuãa nhoám CCCS. Tuy nhiïn, cuäng àaä coá möåt sûå têåp trung hún vaâo ngön ngûä baáo chñ vaâ do vêåy cuäng têåp trung hún vaâo caác yá thûác hïå nöíi tröåi [David & Walton, (1983)]. Hûúáng tiïëp cêån mang tñnh ngön ngûä hoåc hoùåc ngûä phaáp àûúåc minh hoåa möåt caách saáng toã nhû caác cöng trònh cuãa Fowler, Hodge, Kress & Trew, (1979). Bùçng möåt phên tñch coá hïå thöëng vïì sûå biïíu àaåt nhûäng sûå cöë trong suöët lïî höåi cuãa ngûúâi Têy ÊËn úã London, caác taác giaã naây cho thêëy rùçng chñnh cuá phaáp trong tin coá thïí diïîn taã hoùåc che àêåy taác nhên chñnh cuãa caác haânh àöång tñch cûåc hoùåc tiïu cûåc. Cuöëi cuâng möåt hûúáng tiïëp cêån kñ hiïåu hoåc coá tñnh hïå thöëng hún àöëi vúái viïåc phên tñch tin àûúåc Hartley (1981) xaác lêåp. Öng àaä nghiïn cûáu caã ngön ngûä lêîn chiïìu kñch hònh aãnh cuãa tin vaâ caác phûúng tiïån truyïìn thöng. Caác nghiïn cûáu ñt oãi vïì kñ hiïåu hoåc vaâ ngön ngûä hoåc naây laâ nhûäng bûúác àêìu tiïn hûúáng àïën phûúng phaáp phên tñch diïîn ngön toaân diïån trong caác cöng trònh cuãa Teun Van Dijk (ngûúâi Haâ Lan) nhû "News As Discourse" (1987e), "News Analysis: Case Studies of International and National News, in the Press" (1988). Hoùåc trong "Language in the News" cuãa Fowler (baãn in laåi nùm 2005) àaä àùåc biïåt nhêën maånh àïën vai troâ cuãa ngön ngûä vaâ diïîn ngön trong tin thò ngoaâi nhûäng quan àiïím cú baãn nhû vûâa nïu taác giaã biïíu löå sûå àöìng tònh vúái Van Dijk khi cho rùçng giaãn àöì cuãa caác thïí loaåi baáo chñ giuáp ngûúâi viïët vaâ ngûúâi àoåc khoãi bõ chïåch hûúáng khi thûåc thi cöng viïåc cuãa mònh. Cuäng nhû Van Dijk, taác giaã àùåc biïåt àûa ra caác thñ duå coá phên tñch minh hoåa bùçng möåt söë baâi, tin trïn caác baáo Anh quöëc luác bêëy giúâ àïí thïí hiïån thêåt roä raâng quan àiïím vïì tñnh giai cêëp, yá thûác hïå trong laâng baáo nûúác Anh. Mùåc duâ coá nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu vïì baáo chñ úã nhiïìu quöëc gia Têy Êu laâ rêët coá giaá trõ nhûng theo Van Dijk (1987e) thò caác nghiïn cûáu úã Àûác trûúác àêy laâ àùåc biïåt quan troång. Theo möåt yá nghôa naâo àoá thò hûúáng tiïëp cêån cuãa ngûúâi K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦67 Àûác gêìn guäi hún vúái caác nghiïn cûáu cuãa ngûúâi Anh. Ngoaâi caác phên tñch coá hïå thöëng vïì truyïìn thöng àaåi chuáng vaâ thuêåt ngûä hoåc, caác taác giaã ngûúâi Àûác àaä chuá yá nhiïìu àïën caác haâm ngön vïì kinh tïë - xaä höåi vaâ yá thûác hïå cuãa baáo chñ. Trong àoá, Strassner (1975) àaä biïn têåp möåt sûu têåp caác baáo cho thêëy möåt caách roä raâng baãn chêët liïn ngaânh trong diïîn ngön tin theo hûúáng tiïëp cêån cuãa ngûúâi Àûác. Caác nghiïn cûáu vïì mùåt kinh tïë trong viïåc saãn xuêët tin nhû möåt saãn phêím thõ trûúâng, tñnh bao quaát cuãa tin àöëi vúái ngûúâi xem vaâ ngûúâi àoåc cuäng nhû caác nghiïn cûáu vïì ngön ngûä hoåc àöëi vúái caác àïì dêîn hoùåc nöåi dung mang tñnh yá thûác hïå coá thïí tòm thêëy trong sûu têåp naây. Nhiïìu nùm sau, Strassner àaä tûå mònh xuêët baãn cöng trònh nghiïn cûáu àöì söå vïì tin tûác truyïìn hònh [Strassner (1982)]. Cöng trònh naây mang tñnh liïn ngaânh vaâ chuã yïëu baân vïì viïåc saãn xuêët, tiïëp nhêån, saãn phêím vaâ caác chûúng trònh thúâi sûå. Ngoaâi viïåc phên tñch caác nguöìn tin vaâ caác cú quan thöng têën cung cêëp tin cho caác chûúng trònh thúâi sûå truyïìn hònh, taác phêím naây cuäng àûa ra caác phên tñch vïì mùåt ngûä duång cuãa viïåc truyïìn thöng tin tin tûác (thñ duå nhû thuêåt ngûä nöíi tiïëng cuãa Grice "Cooperation principles" (caác nguyïn tùæc húåp taác), Grice [1975]), viïåc xûã lyá vïì ngûä nghôa vaâ phong caách trong thöng àiïåp cuãa caác haäng thöng têën, möåt sûå phên tñch vïì caác thïí loaåi diïîn ngön khaác nhau trong caác chûúng trònh thúâi sûå vaâ möåt nghiïn cûáu vïì caác tûúng quan giûäa vùn baãn tin vaâ thöng tin mang hònh aãnh. Möåt söë cöng trònh nghiïn cûáu khaác cuãa caác taác giaã ngûúâi Àûác cuäng cho thêëy möåt hûúáng tiïëp cêån vúái diïîn ngön tin vaâ ngön ngûä baáo chñ thöng qua phên tñch ngûä hoåc, kyá hiïåu hoåc vaâ diïîn ngön. Kniffka (1980) àaä cung cêëp möåt phên tñch chi tiïët vïì mùåt ngön ngûä xaä höåi hoåc àöëi vúái tiïu àïì vaâ caác àïì dêîn cuãa baáo Myä trong viïåc xeát xûã Angela Davis. Liiger (1983) trònh baây möåt giúái thiïåu ngùæn goån vïì ngön ngûä vaâ diïîn ngön trong baáo chñ vaâ cho thêëy möåt phên tñch theo ngön ngûä hoåc, phong caách hoåc vaâ tu tûâ àaä taác àöång ra sao. Öng cuäng cung cêëp möåt loaåi hònh hoåc vaâ diïîn ngön tin. Bentele (1981) thaão luêån sêu hún vïì kñ hiïåu hoåc, möåt nghiïn cûáu coá hïå thöëng truyïìn thöng àa phûúng tiïån. Tuy nhiïn, ngön ngûä vaâ yá nghôa cuãa diïîn ngön tin tiïëp nhêån möåt sûå chuá yá hiïín ngön nhêët, thñ duå, nhû trong möåt thaão luêån vïì caác phûúng phaáp múái cuãa viïåc phên tñch nöåi dung theo hïå thöëng. Vò sûå chuá yá röång raäi àïën caác phên ngaânh phên tñch diïîn ngön khaác nhau úã Àûác nïn caác cöng trònh nghiïn cûáu naây laâ nöíi bêåt trong viïåc xaác lêåp möåt hûúáng phên tñch diïîn ngön múái àöëi vúái viïåc phên tñch nöåi dung.Vaâ cuäng rêët giöëng vúái möåt söë cöng trònh biïåt lêåp úã Anh [Heritage (1985)] möåt sûu têåp nhû thïë cuäng chuá yá àïën caác chi tiïët tïë nhõ nhû caác phûúng caách phoãng vêën caác chñnh trõ gia cöë taåo aãnh hûúãng bùçng caác tûúng taác mang tñnh àöëi thoaåi (Schwitalla, 1981). Chuáng ta àaä àïì cêåp trûúác àêy rùçng nhûäng nghiïn cûáu naây thûúâng coá muåc àñch laâ phï phaán, àùåc biïåt chuá yá àïën yá thûác hïå. Do àoá, Schmidt (1977) àaä so saánh tin tûác baáo chñ vúái tin tûác truyïìn hònh, àùåc biïåt chuá yá àïën khaái niïåm "tñnh böí sung" (Complementarity). Bechman, Bischoff, Maldner & Loop (1979) àaä cung cêëp möåt trong nhiïìu nghiïn cûáu mang tñnh phï phaán àöëi vúái nhêåt baáo Bild - Zeitung cuãa Àûác trong viïåc phên tñch nöåi dung àûúåc löìng gheáp vúái möåt söë khaái niïåm Mac- xñt nïìn taãng vïì àúâi söëng kinh tïë - xaä höåi. Nhûäng cöng trònh nghiïn cûáu naây àaä cung cêëp nhiïìu böí sung cêìn thiïët cho hêìu hïët caác cöng trònh cuãa taác giaã Myä vaâ cho möåt söë nghiïn cûáu vïì baáo chñ cuãa ngûúâi Anh. Ngoaâi ra, caác cöng trònh cuãa ngûúâi Àûác vïì tin tûác laâ gêìn guäi nhêët vúái nhûäng gò chuáng ta biïët vïì möåt phûúng hûúáng tiïëp cêån bùçng phên tñch diïîn ngön vaâ ngön ngûä hoåc. Mùåc duâ cuäng coá möåt söë cöng trònh quan troång vïì truyïìn thöng àaåi chuáng úã Phaáp vaâ caác phên tñch vïì cêëu truác cuãa caác taác giaã Phaáp vïì phûúng tiïån truyïìn thöng àaä nöíi tiïëng vaâ àûúåc aáp duång úã möåt söë núi nhûng coá rêët ñt cöng trònh nghiïn cûáu chuyïn biïåt vïì tin. Têåp san àõnh kò nöíi tiïëng Communications vêîn dûâng laåi úã phêìn thaão luêån têåp trung vïì nhûäng hûúáng tiïëp cêån khaác nhau: tûâ nhûäng phên tñch caác cêu chuyïån theo cêëu truác sú khúãi vaâo thêåp kyã 1960 cho àïën nhiïìu nghiïn cûáu khaác vïì kyá hiïåu hoåc (Gritti, (1966)) vïì phên tñch möåt chuyïån tin cuäng nhû cöng trònh cuãa Violette Morin (1966). Cöng trònh nghiïn cûáu coá tñnh kinh àiïín cuãa Barthe (1957) vïì "fait divers" (viïåc vùåt/ linh tinh) vêîn töìn taåi nhû möåt thñ duå àiïín hònh vïì phên tñch yá thûác hïå (thêìn thoaåi hoåc) àöëi vúái caác bùçng cúá cuãa caác sûå kiïån trêìn tuåc trïn baáo chñ [(Auclair, (1970)]. Àöëi nghõch vúái böëi caãnh trong cöng trònh trûúác àoá cuãa mònh vïì caác haâm ngön mang tñnh yá thûác hïå 68♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N cuãa caác phûúng tiïån truyïìn thöng àaåi chuáng, Veáron (1981) àaä cung cêëp möåt phên tñch chi tiïët caác baâi àùng taãi vïì tai naån úã nhaâ maáy haåt nhên "Three Mile Island" trïn caác phûúng tiïån truyïìn thöng tin tûác cuãa Phaáp. Nghiïn cûáu naây vaâ caác TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO: 1. Dijk T. Van, 1988, News as Discourse, Lawrence Erlbaum Associates, Inc. New Jersey. 2. Dijk T. Van, 1988, News Analysis: case studies of International and National News in the Press, Lawrence Erlbaum Associates, Inc, New Jersey. 3. Jim Hall, 2001, Online Journalism, Pluto Press, London 4. Fowler, R., 2005, Language in the news. Discourse and Ideology in the press, Routledge, London. 5. Glasgow University Media Group, 1980, More bad news, Routledge & Kegan Paul, London. 6. Grice, H. P., 1975, Logic and conversation. In P. Cole & J.L. Morgan (Eds.) Syntax and semantics 3: Speech acts, Academic Press, NY. 7. Heritage, J., 1985, Analysing news interviews: Aspects of the production of talk for an overhearing audience. In T. A. Van Dijk (Ed), Handbook of discourse analysis (vol. 3), Academic Press, London. 8. Newspaper Division, Proceedings of the Annual Meeting of the Association for Education in Journalism and Mass Communication (86th, Kansas city, Missouri, July 30 - August 2, 2003). nghiïn cûáu khaác cuãa caác taác giaã ngûúâi Phaáp cho thêëy coá thïí hoaâ nhêåp möåt phên tñch cêëu truác vïì diïîn ngön tin vúái möåt nghiïn cûáu vïì caác chïë àõnh trong viïåc saãn xuêët tin vaâ caác yá thûác hïå tiïìm êín trong àoá. SUMMARY: A BRIEF HISTORY ON JOURNALISM STUDY IN THE WEST. Nguyïîän Hoaâng Sao, M.A. This paper aims at providing a brief review on argumentative study of journalism in some western countries and Vietnam, which can be considered as a premise in approaching to the stylistics - journalism genres. The work will focus on the 4 main parts: (1) an overview from anecdotical to sociological, from macrosociological to microsociological accounts in the USA; (2) from sociological and ideological analysis to systematic content analysis in the UK; (3) other journalism studies in Western - Europe and (4) some important works in Vietnam ranging from the field of journalist training in specific aspects and especially to some modern works concentrating on discourse analysis.