Luận văn Các giải pháp để nâng cao hiệu quả quản lý và đẩy nhanh tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA ở Việt Nam

1 MUÏC LUÏC Lôøi môû ñaàu Chöông 1: MOÄT SOÁ NHAÄN THÖÙC MANG TÍNH LYÙ LUAÄN VEÀ NGUOÀN VOÁN ODA VAØ GIAÛI NGAÂN VOÁN ODA 1.1. Toång quan veà nguoàn voán ODA 1.1.1. Caùc khaùi nieäm veà nguoàn voán ODA 1 1.1.2. Hình thöùc cung caáp voán ODA 2 1.1.3. Phaân loaïi nguoàn voán ODA 3 1.2. Caùc vaán ñeà chung veà giaûi ngaân voán ODA 1.2.1. Nguyeân taéc giaûi ngaân 5 1.2.2. Caùc thuû tuïc caàn thieát ñeå giaûi ngaân voán ODA 6 1.2.3. Caùc ñieàu kieän ruùt voán 7 1.2.4. Caùc hình thöùc ruùt voán ODA 7 1.3. YÙ nghóa cuûa nguoàn voán ODA 1.3.1. Giaûi quyeát caùc vaán ñeà toaøn caàu 9 1.3.2. Ñoái vôùi beân cung caáp voán 9 1.3.3. Ñoái vôùi beân tieáp nhaän voán 10 1.4. Tình hình nguoàn voán ODA treân theá giôùi vaø kinh nghieäm thu huùt, quaûn lyù, söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 1.4.1. Tình hình nguoàn voán ODA theá giôùi 12 1.4.2. Kinh nghieäm thu huùt vaø quaûn lyù söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 15 Chöông 2: TÌNH HÌNH GIAÛI NGAÂN VAØ THÖÏC TEÁ SÖÛ DUÏNG NGUOÀN VOÁN ODA ÔÛ VIEÄT NAM 2.1. Nhu caàu voán ñaàu tö vaø vai troø cuûa nguoàn voán ODA trong söï nghieäp phaùt trieån KT-XH ôû Vieät Nam...................................................................21 2.2. Boä maùy toå chöùc vaø cô cheá quaûn lyù voán ODA taïi Vieät Nam......................24 2.3. Tình hình chung veà thu huùt vaø söû duïng voán ODA ôû Vieät Nam 2.3.1. Tình hình vaän ñoäng voán ODA .............................................................26 2.3.2. Tình hình thu huùt vaø söû duïng voán ODA...............................................27 2.3.3. Ñaùnh giaù vieäc thu huùt vaø söû duïng voán ODA .......................................31 2.4. Phaân tích tình hình giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam 2.4.1. Tình hình giaûi ngaân voán ODA .............................................................36 2.4.2. Heä quaû cuûa vieäc giaûi ngaân chaäm.........................................................42 2.5. Nhaän xeùt veà tình traïng giaûi ngaân vaø söû duïng voán ODA 2 2.5.1. Nhaän ñònh cuûa nhaø taøi trôï ...................................................................44 2.5.2. Nhaän ñònh töø phía Vieät Nam................................................................47 2.5.3. Nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng ñeán hieäu quaû söû duïng voán ODA .........49 Chöông 3: CAÙC GIAÛI PHAÙP ÑEÅ NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ QUAÛN LYÙ VAØ ÑAÅY NHANH TIEÁN ÑOÄ GIAÛI NGAÂN NGUOÀN VOÁN ODA ÔÛ VIEÄT NAM 3.1. Nhoùm giaûi phaùp 1: Naâng cao hieäu quaû quaûn lyù nhaø nöôùc veà nguoàn voán ODA 3.1.1. Caûi caùch quaûn lyù, naâng cao söï phoái hôïp ñoàng boä giöõa caùc caáp boä, ban, ngaønh. 58 3.1.2. Hoøan thieän caùc vaên baûn phaùp lyù veà ODA phuø hôïp vôùi xu theá quoác teá 60 3.1.3. Ñaåy maïnh coâng taùc thoâng tin vaø thieát laäp heä thoáng thoâng tin trong caû nöôùc 61 3.1.4. Haøi hoøa söï khaùc bieät veà thuû tuïc vaø caùc quy ñònh giöõa Vieät Nam vaø caùc nhaø taøi trôï 62 3.1.5. Taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng hoã trôï trong coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc veà nguoàn voán ODA 63 3.1.6. Taêng cöôøng tính minh baïch trong quaûn lyù nhaø nöôùc veà ODA 64 3.1.7. Thaønh laäp cô quan chuyeân traùch veà ODA 65 3.2. Nhoùm giaûi phaùp 2: Ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân voán ODA 3.2.1. Giaûi quyeát toát vaán ñeà voán ñoái öùng 66 3.2.2. Ñaåy nhanh coâng taùc ñeàn buø vaø giaûi phoùng maët baèng 68 3.2.3. Naâng cao chaát löôïng coâng taùc ñaáu thaàu 69 3.2.4. Hoøan thieän quy trình ruùt voán, thuû tuïc giaûi ngaân vaø taêng cöôøng coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt quaù trình giaûi ngaân nguoàn voán ODA 70 3.2.5. Hoaøn thieän chính saùch veà thueá ñoái vôùi döï aùn töø nguoàn voán ODA 71 3.3. Nhoùm giaûi phaùp 3: Naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA 3.3.1. Xaây döïng vaø hoaøn chænh quy hoaïch söû duïng voán ODA 73 3.3.2. Thöïc hieän ñoàng boä quy trình thaåm ñònh vaø thöïc hieän döï aùn 74 3.3.3. Ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc 76 3.3.4. Caûi tieán cô cheá tieàn löông cho caùc ban quaûn lyù döï aùn 77 3.3.5. Ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh 78 Keát luaän Taøi lieäu tham khaûo Phuï luïc 3 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Baát kyø moät neàn kinh teá naøo, muoán phaùt trieån, taêng tröôûng nhanh choùng vaø beàn vöõng, tröôùc heát phaûi ñaùp öùng nhu caàu veà voán. Chính vì leõ ñoù, ngöôøi ta cho raèng, voán coù yù nghóa cöïc kyø quan troïng, khoâng chæ ñoùng vai troø nhö laø yeáu toá môû ñaàu, yeáu toá tham gia, yeáu toá ñieàu chænh maø coøn laø yeáu toá quyeát ñònh ñoái vôùi moïi quaù trình saûn xuaát töø hình thaùi kinh teá ñôn giaûn nhaát ñeán hình thaùi kinh teá hieän ñaïi, tinh vi vaø phöùc hôïp nhaát. Ñieàu ñoù khoâng chæ ñuùng ñoái vôùi caùc nöôùc phaùt trieån maø coøn ñuùng ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñöôïc moâ taû baèng sô ñoà voøng troøn sau ñaây: VOÁN (1) ÑAÀU TÖ (2) TÍCH LUYÕ (5) SAÛN LÖÔÏNG (3) THU NHAÄP (4) Sô ñoà treân cho ta thaáy, moät neàn kinh teá phaùt trieån, taêng tröôûng nhanh choùng vaø beàn vöõng thì sau moãi chu kyø saûn xuaát, töøng yeáu toá trong sô ñoà voøng troøn ñeàu lôùn hôn tröôùc vaø do vaäy, voøng troøn seõ giaõn nôû khoâng ngöøng, vaø ngöôïc laïi. Töøng nguoàn voán cho phaùt trieån ñeàu ñöôïc hình thaønh töø nguoàn voán trong nöôùc, töùc töø baûn thaân neàn kinh teá taïo ra vaø huy ñoäng ñöôïc, vaø nguoàn voán töø beân ngoaøi, thoâng qua caùc hình thöùc vay nôï vaø vieän trôï… 4 Chuùng ta cho raèng, nguoàn voán coù töø trong nöôùc laø chuû yeáu nhöng ñoàng thôøi, cuõng ñaùnh giaù raèng nguoàn voán beân ngoaøi laø raát quan troïng, beân caïnh voán baèng tieàn coøn coù nguoàn voán veà söùc lao ñoäng, ñaát ñai vaø coâng ngheä… Hôn nöõa, baát kyø söï taêng tröôûng cô baûn naøo vaãn xuaát phaùt töø noäi löïc, nhöng caùc nguoàn taøi chính nöôùc ngoaøi ñoùng goùp raát nhieàu cho taêng tröôûng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñaëc bieät ôû thôøi kyø ñaàu caát caùnh. Lôïi ích mang laïi cuûa caùc nguoàn taøi chính nöôùc ngoaøi khoâng chæ ôû quy moâ veà voán thu nhaän ñöôïc maø chính laø ôû vai troø taùc ñoäng lan toûa cuûa noù khi chuyeån giao vaø tieáp nhaän coâng ngheä hieän ñaïi, keå caû coâng ngheä vaøo theá heä ñôøi choùt, nhaèm thuùc ñaåy naêng löïc caïnh tranh trong nöôùc, caûi thieän cô sôû haï taàng vaø taïo söùc eùp caûi thieän veà theå cheá. Nguoàn voán nöôùc ngoaøi thöôøng bao goàm voán phaùt trieån chính thöùc (Official Development Finance - ODF) vaø doøng voán tö nhaân. ODF laïi bao goàm chuû yeáu phaàn cho vay chính thöùc giöõa caùc quoác gia vaø vieän trôï, trong ñoù ODA laø nguoàn voán quan troïng cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong thôøi kyø ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa. Tuy nhieân nguoàn ODA hieän nay ñang coù xu höôùng giaûm taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån do aùp löïc caân ñoái ngaân saùch cuûa caùc nöôùc vieän trôï cuøng vôùi vieäc söû duïng keùm hieäu quaû nguoàn vieän trôï naøy taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ôû Vieät Nam, cho ñeán nay löôïng voán ODA ñöa vaøo ñaàu tö phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi treân phaïm vi caû nöôùc coøn chieám tyû troïng raát thaáp, chæ ñaït 70-80% keá hoaïch. Ñaëc bieät, so vôùi soá ñöôïc cam keát vaø kyù keát, toác ñoä giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam coøn thaáp hôn möùc trung bình cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc, thöôøng chæ ñaït khoaûng 50% toång soá voán ñaõ ñöôïc caùc nhaø taøi trôï cam keát. Xuaát phaùt töø thöïc traïng ñoù, toâi cho raèng vieäc nghieân cöùu vaø tìm ra “Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam” laøm ñeà taøi cho luaän aùn cao hoïc cuûa mình laø raát caàn thieát nhaèm qua ñoù, hy voïng goùp phaàn giaûi quyeát nhöõng haïn cheá, vöôùng maéc gaây caûn trôû tieán ñoä giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam vaø höôùng tôùi toái ña hoùa hieäu quaû söû duïng voán trong ñaàu tö phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. 2. Muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Muïc ñích tröôùc heát cuûa ñeà taøi laø ñaùnh giaù tình hình thu huùt vaø söû duïng voán ODA cuõng nhö phaân tích thöïc traïng giaûi ngaân ODA ôû Vieät Nam thôøi gian vöøa 5 qua. Töø ñoù, ruùt ra nhöõng maët ñaït ñöôïc vaø nhöõng haïn cheá toàn taïi caàn khaéc phuïc. Treân cô sôû nhaän ñònh cuûa caùc nhaø taøi trôï vaø phía Vieät Nam, neâu leân nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng vaø ñeà xuaát caùc ñònh höôùng, caùc giaûi phaùp cuï theå trong ñieàu kieän neàn kinh teá Vieät Nam nhaèm naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân ODA vôùi muïc ñích toái ña hoùa hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA trong thôøi gian saép tôùi. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø nguoàn voán ODA. Ñeà taøi naøy coù lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc khoa hoïc khaùc nhau nhö kinh teá, taøi chính, luaät phaùp… vaø caû nhöõng vaán ñeà ôû phaïm vi quoác teá. Tuy nhieân, luaän vaên chæ taäp trung nghieân cöùu tình hình thu huùt, söû duïng vaø giaûi ngaân ODA cuûa Vieät Nam, ñaëc bieät chuù troïng ñeán nhöõng giaûi phaùp ôû taàm vó moâ vaø vi moâ gaén lieàn vôùi hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc söû duïng xuyeân suoát trong luaän vaên laø phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, phöông phaùp so saùnh, phaân tích caùc thoâng tin vaø soá lieäu thoáng keâ, phöông phaùp thoáng keâ toaùn, suy luaän, ñònh tính,… Luaän vaên coøn söû duïng caùc taøi lieäu, caùc keát quaû nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân cöùu. 5. Ñieåm môùi cuûa luaän vaên - Ñaùnh giaù khaùi quaùt tình hình ODA toaøn caàu thôøi gian vöøa qua vaø döï kieán xu höôùng ODA trong nhöõng naêm saép tôùi. - Ñaùnh giaù cuï theå nhöõng maët ñaït ñöôïc vaø nhöõng haïn cheá coøn toàn taïi trong thu huùt vaø söû duïng ODA ôû Vieät Nam. - Treân cô sôû nhaän ñònh cuûa caùc nhaø taøi trôï vaø nhaän ñònh töø phía Vieät Nam, ñöa ra caùc nguyeân nhaân taùc ñoäng cuï theå theo ba nhoùm chính laø: nguyeân nhaân cuûa söï yeáu keùm trong quaûn lyù nhaø nöôùc veà ODA, nguyeân nhaân cuûa tình traïng giaûi ngaân chaäm, nguyeân nhaân laøm cho hieäu quaû söû duïng voán ODA 6 chöa cao. Töø ñoù, ñöa ra caùc nhoùm giaûi phaùp töông öùng giaûi quyeát, khaéc phuïc töøng nguyeân nhaân. Moät soá ñieåm môùi trong giaûi phaùp: + Thoáng nhaát söï phaân caáp giöõa Quy cheá ODA vaø Quy cheá ÑT&XD ñoái vôùi caùc döï aùn nhoùm A. + Taêng löông cho caùc BQLDA baèng caùch thay ñoåi chính saùch tieàn löông; thöïc hieän cô cheá khoaùn löông, khoaùn phí; vaän ñoäng caùc nhaø taøi trôï hoã trôï theâm tieàn löông hoaëc ñoàng yù traû löông cho BQLDA. + Ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh gaén vôùi vieäc tìm ra caùc giaûi phaùp xöû lyù caùc khoù khaên, vöôùng maéc trong quaù trình thöïc hieän. 6. Keát caáu cuûa luaän vaên Luaän vaên vôùi ñeà taøi “Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam” goàm 78 trang vôùi 3 chöông: Chöông 1: Moät soá nhaän thöùc mang tính lyù luaän veà nguoàn voán ODA vaø giaûi ngaân voán ODA – goàm 20 trang vôùi 2 baûng vaø 1 hình. Chöông 2: Tình hình giaûi ngaân vaø thöïc teá söû duïng nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam – goàm 37 trang vôùi 7 baûng vaø 7 hình. Chöông 3: Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû vieät nam – goàm 21 trang vôùi 1 baûng. 7 CHÖÔNG 1: MOÄT SOÁ NHAÄN THÖÙC MANG TÍNH LYÙ LUAÄN VEÀ NGUOÀN VOÁN ODA VAØ GIAÛI NGAÂN VOÁN ODA Ñaàu tö laø moät yeáu toá then choát cho söï taêng tröôûng kinh teá. Taát caû caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm veà möùc taêng tröôûng giöõa caùc nöôùc ñeàu cho thaáy raèng: taêng tröôûng cao luoân ñi keøm vôùi tyû leä ñaàu tö cao. Ñoái vôùi moät neàn kinh teá môû, ñeå ñaït tyû leä ñaàu tö cao, beân caïnh vieäc duy trì tyû leä tieát kieäm trong nöôùc cao, caùc nguoàn voán nöôùc ngoaøi ñoùng vai troø heát söùc quan troïng, chuùng cho pheùp ñaàu tö vaøo moät nöôùc vöôït tieát kieäm cuûa chính noù. Theo kinh nghieäm cuûa Ñaøi loan, Haøn Quoác, Malaysia, Thaùi Lan vaø nhieàu neàn kinh teá khaùc ôû Ñoâng AÙ, ñeå neàn kinh teá coù theå caát caùnh, tyû leä ñaàu tö so vôùi GDP phaûi vöôït möùc 20% vaø taêng lieân tuïc nhieàu naêm tieáp theo. Trong boái caûnh môùi cuûa neàn kinh teá theá giôùi vôùi söï phaùt trieån heát söùc nhanh choùng cuûa tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät, vaán ñeà ñaàu tö cho taêng tröôûng kinh teá caøng coù yù nghóa quan troïng. Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, do quy moâ cuûa neàn kinh teá nhoû, thu nhaäp quoác daân bình quaân ñaàu ngöôøi thaáp neân duø coù gia taêng möùc tieát kieäm trong nöôùc thì vaãn chæ coù theå ñaùp öùng ñöôïc moät phaàn nhoû nhu caàu cuûa ñaàu tö nhaèm duy trì möùc taêng tröôûng cao vaø oån ñònh cuûa neàn kinh teá. Bôûi vaäy, neáu chæ döïa vaøo tieát kieäm trong nöôùc ñeå taêng tröôûng kinh teá seõ khoâng traùnh khoûi söï tuït haäu. Muoán ñaûm baûo söï taêng tröôûng kinh teá nhanh vaø oån ñònh, vieäc huy ñoäng caùc nguoàn löïc töø beân ngoaøi laø moät taát yeáu. Caùc doøng voán töø beân ngoaøi bao goàm ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi – FDI vaø vieän trôï phaùt trieån chính thöùc – ODA, trong ñoù nguoàn voán ODA laø hình thöùc hoã trôï cuûa chính phuû caùc nöôùc, caùc toå chöùc quoác teá cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø noù thöïc söï caàn thieát ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình phaùt trieån kinh teá. 1.1. Toång quan veà nguoàn voán ODA 1.1.1. Caùc khaùi nieäm veà nguoàn voán ODA Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (ODA) coù lòch söû töø hôn nöûa theá kyû nay, phaûn aùnh moái quan heä giöõa moät beân laø caùc nöôùc phaùt trieån vôùi moät beân laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån thoâng qua vieäc cung caáp caùc khoaûn vieän trôï khoâng hoaøn laïi vaø caùc khoaûn cho vay öu ñaõi. - Theo Uûy ban Hoã trôï Phaùt trieån (Development Assistance Committee – DAC): Vieän trôï phaùt trieån chính thöùc ODA (Official Development Assistance) laø 8 nguoàn voán hoã trôï chính thöùc töø beân ngoaøi bao goàm caùc khoaûn vieän trôï vaø cho vay vôùi caùc ñieàu kieän öu ñaõi. ODA ñöôïc hieåu laø nguoàn voán daønh cho caùc nöôùc ñang vaø keùm phaùt trieån (vaø caùc toå chöùc nhieàu beân), ñöôïc caùc cô quan chính thöùc cuûa caùc chính phuû trung öông vaø ñòa phöông hoaëc caùc cô quan thöøa haønh cuûa chính phuû, caùc toå chöùc phi chính phuû taøi trôï. - Theo Toå chöùc Hôïp taùc Kinh teá vaø Phaùt trieån (Organization for Economic Cooperation and Development – OECD): ODA laø moät giao dòch chính thöùc ñöôïc thieát laäp vôùi muïc ñích chính laø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ñieàu kieän taøi chính cuûa giao dòch naøy coù tính chaát öu ñaõi vaø yeáu toá vieän trôï khoâng hoaøn laïi chieám ít nhaát 25%. Voán ODA phaùt sinh töø nhu caàu caàn thieát cuûa moät quoác gia, moät ñòa phöông, moät ngaønh, ñöôïc toå chöùc quoác teá hay moät nöôùc baïn naøo ñoù xem xeùt vaø cam keát taøi trôï thoâng qua moät hieäp ñònh quoác teá, ñöôïc ñaïi dieän coù thaåm quyeàn cuûa hai beân nhaän vaø hoã trôï voán kyù keát. Hieäp ñònh quoác teá naøy ñöôïc chi phoái bôûi coâng phaùp quoác teá. - Theo khaùi nieäm trong Quy cheá Quaûn lyù vaø söû duïng nguoàn voán hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (Ban haønh keøm theo Nghò ñònh 17/2001/NÑ-CP ngaøy 04/05/2001 cuûa Chính phuû Vieät Nam): Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (goïi taét laø ODA) laø hoaït ñoäng hôïp taùc phaùt trieån giöõa Nhaø nöôùc hoaëc Chính phuû nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam vôùi nhaø taøi trôï, bao goàm: chính phuû nöôùc ngoaøi, caùc toå chöùc lieân chính phuû hoaëc lieân quoác gia vôùi phöông thöùc cung caáp ODA bao goàm: + Hoã trôï caùn caân thanh toaùn + Hoã trôï chöông trình + Hoã trôï döï aùn ODA coù theå ôû daïng vieän trôï khoâng hoaøn laïi hoaëc cho vay vôùi ñieàu kieän öu ñaõi (laõi suaát thaáp, thôøi haïn cho vay daøi). ODA vay öu ñaõi coù yeáu toá khoâng hoaøn laïi ít nhaát ñaït 25%. Caùc khaùi nieäm, ñònh nghóa treân ñeàu thoáng nhaát chung ôû ñieåm: Vieän trôï phaùt trieån chính thöùc laø moät hoã trôï vaät chaát cuûa moät nöôùc cho moät nöôùc khaùc thoûa maõn 3 nguyeân taéc: + Ñöôïc caáp bôûi moät cô quan thuoäc chính phuû cuûa nöôùc cho vieän trôï hay moät toå chöùc quoác teá (Official). + Nhaèm muïc tieâu chuû yeáu laø taêng cöôøng phaùt trieån kinh teá, naâng cao phuùc lôïi xaõ hoäi taïi nöôùc tieáp nhaän vieän trôï (Development). 9 + Phaûi coù tính öu ñaõi ñuû ñeå söï vieän trôï naøy khoâng trôû thaønh gaùnh naëng cho nöôùc tieáp nhaän vieän trôï vaø yeáu toá cho khoâng phaûi chieám ít nhaát laø 25% (Assistance). Phöông phaùp tính yeáu toá khoâng hoaøn laïi cuûa khoaûn vay ) Xem phuï luïc1 1.1.2. Hình thöùc cung caáp voán ODA Thoâng thöôøng caùc nhaø taøi trôï kyù hieäp ñònh taøi trôï vôùi Nhaø nöôùc vaø Chính phuû Vieät Nam, cung caáp ODA theo ba hình thöùc sau: - ODA khoâng hoaøn laïi: Nhaø taøi trôï cung caáp ODA cho Vieät Nam vaø khoâng yeâu caàu phía Vieät Nam hoaøn laïi khoaûn vieän trôï naøy. ODA khoâng hoaøn laïi ñöôïc cung caáp theo caùc hình thöùc sau: + Vieän trôï baèng haøng hoùa hoaëc baèng tieàn + Vieän trôï theo döï aùn + Hoã trôï kyõ thuaät: ñeå chuaån bò döï aùn voán vay, taêng cöôøng naêng löïc, nghieân cöùu chieán löôïc phaùt trieån caùc lónh vöïc kinh teá – xaõ hoäi, caûi caùch theå cheá. + Vieän trôï döôùi hình thöùc caùc Quyõ tö vaán, Quyõ hôïp taùc. + Chuyeån ñoåi nôï thaønh vieän trôï. - ODA vay öu ñaõi: Nhaø taøi trôï cung caáp ODA cho Vieät Nam vôùi ñieàu kieän öu ñaõi veà laõi suaát vaø thôøi haïn vay (coøn goïi laø tín duïng öu ñaõi). Caùc nhaø taøi trôï cung caáp ODA vay öu ñaõi thoâng qua caùc khoaûn vay: + Ruùt voán nhanh baèng tieàn (caùc khoaûn vay ñieàu chænh cô caáu, caùc khoaûn vay chöông trình, vay ñeå taøi trôï nhaäp khaåu). + Vay theo döï aùn, chöông trình ngaønh: keøm theo caùc cam keát veà chính saùch. - ODA cho vay hoãn hôïp: laø caùc khoaûn ODA keát hôïp moät phaàn ODA khoâng hoaøn laïi vaø moät phaàn tín duïng öu ñaõi theo caùc ñieàu kieän cuûa DAC; thaäm chí coù loaïi ODA keát hôïp tôùi 3 loaïi hình goàm moät phaàn ODA khoâng hoaøn laïi, moät phaàn voán öu ñaõi vaø moät phaàn tín duïng thöông maïi. Nhìn chung, vieäc cung caáp ODA ñang coù xu höôùng giaûm vieän trôï khoâng hoaøn laïi, taêng hình thöùc tín duïng öu ñaõi vaø cho vay hoãn hôïp. 1.1.3. Phaân loaïi nguoàn voán ODA Nguoàn voán ODA ñöôïc phaân chia laøm nhieàu loaïi theo nhieàu caùch khaùc nhau. Coù theå phaân loaïi voán ODA caên cöù vaøo caùc tieâu thöùc phaân loaïi nhö sau: - Theo nhaø taøi trôï: coù hai loaïi vieän trôï ODA bao goàm: 10 + ODA ña phöông: laø vieän trôï phaùt trieån chính thöùc cuûa moät toå chöùc quoác teá (IMF, WB, ADB …) hay toå chöùc khu vöïc (OPEC, EU …) hoaëc cuûa Chính phuû moät nöôùc daønh cho moät nöôùc khaùc nhöng ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc toå chöùc ña phöông nhö UNDP (Chöông trình Phaùt trieån Lieân hieäp quoác), UNICEF (Quyõ Nhi ñoàng Lieân hieäp quoác)… + ODA song phöông: laø caùc khoaûn vieän trôï tröïc tieáp töø nöôùc naøy ñeán nöôùc kia thoâng qua hieäp ñònh ñöôïc kyù keát giöõa hai chính phuû. Trong toång nguoàn voán ODA treân theá giôùi, vieän trôï song phöông coù khi chieám tôùi 80%. Ngoaøi ra, caùc toå chöùc phi chính phuû (NGO) cuõng ngaøy caøng tham gia nhieàu hôn vaøo vieäc cung caáp ODA treân theá giôùi do chính phuû nöôùc cung caáp ñaõ “san bôùt” vieän trôï cho caùc toå chöùc töï nguyeän. Hoaït ñoäng cuûa NGO chuû yeáu mang tính nhaân ñaïo höôùng tôùi nhu caàu thöïc teá cuûa nhaân daân ñòa phöông nöôùc nhaän. - Theo muïc tieâu söû duïng: ODA ñöôïc phaân chia laøm 4 loaïi: + Hoã trôï caùn caân thanh toaùn: goàm caùc khoaûn ODA hoã trôï ngaân saùch cuûa chính phuû nöôùc nhaän, ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc daïng: ƒ Chuyeån giao tieàn teä tröïc tieáp cho nöôùc nhaän ODA (ít gaëp) ƒ Hoã trôï nhaäp khaåu (vieän trôï haøng hoùa): Chính phuû nöôùc tieáp nhaän ñöôïc vieän trôï moät löôïng haøng hoùa coù giaù trò töông ñöông vôùi khoaûn cam keát, sau ñoù baùn cho thò tröôøng noäi ñòa ñeå thu noäi teä. + Tín duïng thöông maïi: töông töï nhö vieän trôï haøng hoùa nhöng coù keøm theo caùc ñieàu kieän raøng buoäc. + Vieän trôï chöông trình (vieän trôï phi döï aùn): Nöôùc vieän trôï vaø nöôùc nhaän vieän trôï kyù hieäp ñònh cho muïc ñích toång quaùt maø khoâng caàn xaùc ñònh chính xaùc khoaûn vieän trôï seõ ñöôïc söû duïng nhö theá naøo, chaúng haïn nhö taøi trôï cho nhaäp khaåu moät soá loaïi haøng hoùa hoaëc taøi trôï cho söï phaùt trieån chung cuûa giaùo duïc (loaïi naøy thöôøng laø vieän trôï khoâng hoaøn laïi). + Vieän trôï döï aùn: chieám tyû troïng lôùn nhaát trong toång voán thöïc hieän ODA. Ñieàu kieän ñeå ñöôïc nhaän vieän trôï döï aùn laø phaûi coù döï aùn cuï theå, chi tieát veà caùc haïng muïc seõ söû duïng nguoàn voán ODA. Coù hai loaïi: ƒ Vieän trôï cô baûn: thöôøng caáp cho nhöõng döï aùn xaây döïng ñöôøng saù, caàu coáng, ñeâ ñaäp hoaëc keát caáu haï taàng… ƒ Vieän trôï kyõ thuaät: caáp cho nhieàu tröôøng hôïp: 9 Vieän trôï tri thöùc (chieám tyû troïng lôùn nhaát): goàm vieän trôï cho hoaït ñoäng chuyeån giao coâng ngheä, ñaøo taïo kyõ thuaät hoaëc phaân tích quaûn lyù, kinh teá, thöông maïi, thoáng keâ, caùc vaán ñeà xaõ hoäi… 11 9 Laäp keá hoaïch coá vaán cho caùc chöông trình. 9 Nghieân cöùu tröôùc khi ñaàu tö. 9 Hoã trôï tham quan, khaûo saùt ôû nöôùc ngoaøi, caáp hoïc boång ñaøo taïo… - Theo cô cheá taøi chính cuûa döï aùn: ta coù 3 loaïi döï aùn ODA: + Döï aùn caáp phaùt: laø caùc döï aùn söû duïng ODA theo cô cheá ngaân saùch nhaø nöôùc caáp phaùt. + Döï aùn cho vay laïi: laø caùc döï aùn söû duïng voán ODA theo cô cheá vay laïi töø ngaân saùch nhaø nöôùc. + Döï aùn vöøa caáp phaùt, vöøa cho vay laïi: laø caùc döï aùn söû duïng voán ODA ñöôïc ngaân saùch nhaø nöôùc caáp phaùt moät phaàn, phaàn coøn laïi vay laïi töø ngaân saùch. - Theo caáp thöïc hieän: döï aùn ODA ñöôïc phaân laøm 3 loaïi bao goàm: + Döï aùn do trung öông thöïc hieän: caùc döï aùn ñöôïc ghi keá hoaïch cho caùc boä vaø nhieäm vuï quaûn lyù cuûa caùc boä. + Döï aùn do ñòa phöông thöïc hieän: caùc döï aùn thuoäc nhieäm vuï chi cuûa caùc ñòa phöông vaø ñöôïc ghi keá hoaïch cho caùc ñòa phöông. + Döï aùn do 2 caáp thöïc hieän: coù caû BQLDA trung öông vaø BQLDA tænh, huyeän. - Theo tính chaát chi tieâu ngaân saùch: ODA ñöôïc chia thaønh 3 loaïi döï aùn nhö sau: + Döï aùn ñaàu tö xaây döïng cô baûn: caùc döï aùn coù noäi dung chi xaây döïng cô baûn nhö caùc döï aùn quoác loä, ñieän, thuûy lôïi… + Döï aùn haønh chính söï nghieäp: caùc döï aùn ñaàu tö vaøo lónh vöïc kinh teá, xaõ hoäi nhöng khoâng coù noäi dung chi xaây döïng cô baûn. + Döï aùn vöøa ñaàu tö xaây döïng cô baûn, vöøa haønh chính söï nghieäp: caùc döï aùn daân soá, keá hoaïch hoùa gia ñình, giaùo duïc trung hoïc cô sôû, giaùo duïc tieåu hoïc… 1.2. Caùc vaán ñeà chung veà giaûi ngaân voán ODA 1.2.1. Nguyeân taéc giaûi ngaân Khaùc vôùi caùc khoaûn vay thöông maïi, ODA laø nguoàn voán vay coù tính öu ñaõi cuûa moät nöôùc hay moät toå chöùc quoác teá daønh cho moät nöôùc ñang phaùt trieån naøo ñoù, neân vieäc giaûi ngaân voán ODA coù nhöõng nguyeân taéc rieâng caàn ñöôïc ñaûm baûo, ñoù laø: 12 - Voán ODA chæ ñöôïc duøng thanh toaùn cho caùc muïc ñích ghi trong döï aùn vaø caàn xeùt ñeán tình hình kinh teá, hieäu quaû vaø tieát kieäm. Ñieàu naøy coù nghóa laø voán ODA khoâng ñeå duøng ñeå thanh toaùn cho caùc haïng muïc khoâng ñöôïc quy ñònh trong vaên kieän döï aùn. Theâm vaøo ñoù, kinh teá, hieäu quaû vaø tieát kieäm laø caùc yeáu toá raát quan troïng ñoái vôùi caùc nhaø taøi trôï cuõng nhö phía cô quan thöïc hieän döï aùn neân caùc quy ñònh veà ñaáu thaàu vaø xeùt thaàu phaûi ñöôïc ñaûm baûo. - Voán ODA chæ duøng ñeå thanh toaùn cho caùc haøng hoùa vaø dòch vuï hôïp leä. Ñoái vôùi moät soá nhaø taøi trôï ña phöông, caùc haøng hoùa vaø dòch vuï hôïp leä laø caùc haøng hoùa coù nguoàn goác töø caùc nöôùc thaønh vieân (ñoái vôùi caùc hôïp ñoàng cung caáp haøng hoùa thì haøng hoùa ñoù phaûi ñöôïc saûn xuaát töø moät nöôùc thaønh vieân, coâng ty xaây döïng hoaëc tö vaán laø ngöôøi coù quoác tòch cuûa moät nöôùc thaønh vieân). Ñoái vôùi moät soá nhaø taøi trôï song phöông, nguoàn cung caáp haøng hoùa vaø dòch vuï laø töø caùc nöôùc cung caáp ODA ñoù. Ngoaøi caùc caùc nguyeân taéc treân, phía Vieät Nam cuõng coù nhöõng nguyeân taéc rieâng, trong ñoù nguyeân taéc quan troïng nhaát veà quaûn lyù voán ODA laø theo Luaät Ngaân saùch nhaø nöôùc, taát caû voán ODA ñeàu ñöôïc coi laø voán thuoäc Ngaân saùch nhaø nöôùc vaø ñöôïc quaûn lyù theo caùc quy ñònh veà quaûn lyù chi tieâu ngaân saùch nhaø nöôùc hieän haønh. 1.2.2. Caùc thuû tuïc caàn thieát ñeå giaûi ngaân voán ODA Sau khi hieäp ñònh vay/vieän trôï ñöôïc kyù keát, phía Vieät Nam caàn thöïc hieän moät soá coâng vieäc ñeå tieán haønh vieäc giaûi ngaân: - Nhaän thö giaûi ngaân cuûa nhaø taøi trôï: Ñoái vôùi caùc döï aùn cuûa ADB vaø WB, nhaø taøi trôï seõ göûi phía Vieät Nam moät thö giaûi ngaân vôùi muïc ñích chæ daãn thuû tuïc ruùt tieàn töø khoaûn vay cuûa nhaø taøi trôï khi khoaûn vay naøy ñöôïc tuyeân boá coù hieäu löïc. Thö giaûi ngaân thöôøng keøm theo Soå tay giaûi ngaân. Thö giaûi ngaân löu yù theâm phía Vieät Nam moät soá vaán ñeà cuï theå hôn trong quaù trình ruùt voán nhö: + Thôøi ñieåm göûi caùc ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán + Möùc xin ruùt voán toái thieåu cho töøng laàn ruùt voán, haïn möùc ruùt voán laàn ñaàu + Ngöôõng cuûa caùc hôïp ñoàng ñeå coù theå aùp duïng hình thöùc sao keâ chi tieâu + Ñòa chæ ñeå göûi hoà sô ruùt voán… + Vaø moät soá vaán ñeà khaùc coøn chöa ñeà caäp ñeán hoaëc ñeà caäp chöa roõ trong hieäp ñònh taøi trôï. Thö giaûi ngaân laø moät vaên baûn höôùng daãn quan troïng, ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc döï aùn voán vay. Ñoái vôùi caùc döï aùn hoã trôï kyõ thuaät, do quy moâ nhoû neân caùc nhaø taøi trôï thöôøng khoâng thöïc hieän vieäc göûi thö giaûi ngaân cho phía Vieät Nam. 13 - Ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán: Caùc döï aùn ñeàu phaûi ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán ODA vaø ñeà nghò thanh toaùn baèng nguoàn voán ODA. Chöõ kyù naøy ñöôïc göûi tôùi Boä Taøi chính, Kho baïc nhaø nöôùc nôi giao dòch, ngaân haøng phuïc vuï (neáu coù) vaø nhaø taøi trôï. - Löïa choïn ngaân haøng phuïc vuï: Ñoái vôùi döï aùn cuûa ADB, WB, Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam chuû trì, phoái hôïp vôùi Boä Taøi chính tham khaûo yù kieán cuûa cô quan chuû quaûn döï aùn ñeå löïa choïn moät NHTM laøm ngaân haøng phuïc vuï cho döï aùn. BQLDA caàn chuû ñoäng coù coâng vaên ñeà xuaát, löïa choïn ngaân haøng phuïc vuï göûi cho Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam sau khi ñaøm phaùn voán vay vôùi nhaø taøi trôï. Ñoái vôùi caùc döï aùn khaùc, ngaân haøng phuïc vuï do BQLDA phoái hôïp vôùi Boä Taøi chính löïa choïn. 1.2.3. Caùc ñieàu kieän ruùt voán Voán vay chæ ñöôïc thanh toaùn cho caùc haïng muïc ñaõ ñöôïc ghi trong quy ñònh, khoâng theå ruùt voán ODA ñeå thanh toaùn cho caùc haïng muïc khoâng ñöôïc ghi trong vaên kieän döï aùn. Caùc ñieàu kieän ruùt voán ODA: - Hieäp ñònh vay coù hieäu löïc: ñoái vôùi caùc hieäp ñònh vay WB hoaëc ADB, sau khi ñaøm phaùn vaø kyù hieäp ñònh, beân vay phaûi thöïc hieän moät soá coâng vieäc nhaát ñònh ñaõ ñöôïc quy ñònh trong hieäp ñònh ñeå hieäp ñònh ñoù coù hieäu löïc. - Maãu chöõ kyù ruùt voán phaûi ñöôïc thoâng baùo cho phía nhaø taøi trôï. Ñoái vôùi caùc döï aùn do WB vaø ADB taøi trôï, maãu chöõ kyù caàn giôùi thieäu laø maãu chöõ kyù cuûa BQLDA vaø ngaân haøng phuïc vuï döï aùn. Caùc maãu chöõ kyù naøy ñöôïc göûi cho Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam ñeå göûi cho nhaø taøi trôï. - Caùc ñieàu kieän ruùt voán coù quy ñònh trong hieäp ñònh ñöôïc thöïc hieän. - Ñaày ñuû hoà sô thanh toaùn: + Ñôn ruùt voán vaø caùc baûn sao keâ ñi keøm theo + Hôïp ñoàng hoaëc ñôn haøng + Hoùa ñôn hoaëc yeâu caàu thanh toaùn theo tieán ñoä cuûa nhaø thaàu + Phieáu giaù ñaõ ñöôïc cô quan kieåm soaùt chi xaùc nhaän + Caùc taøi lieäu giaûi trình boå sung khaùc neáu Boä Taøi chính yeâu caàu Caùc chi phí khoâng ñöôïc thanh toaùn baèng voán ODA: thoâng thöôøng caùc nguoàn voán ODA khoâng taøi trôï caùc chi phí sau: + Thueá nhaäp khaåu vaø leä phí haûi quan. Tuy nhieân, trong tröôøng hôïp mua saém theo giaù xuaát xöôûng cuûa caùc haøng hoùa saûn xuaát trong nöôùc, giaù xuaát xöôûng ñoù ñaõ coù theå bao goàm caû thueá nhaäp khaåu. + Caùc loaïi thueá trong nöôùc 14 + Caùc chi phí veà ñaát nhö giaûi phoùng maët baèng… + Moät soá chi phí khaùc nhö chi phí vaän chuyeån haøng hoùa trong nöôùc, chi phí baûo hieåm trong nöôùc… 1.2.4. Caùc hình thöùc ruùt voán ODA Caùc nhaø taøi trôï ODA luoân coù nhöõng quy ñònh vaø hình thöùc ruùt voán cuï theå töø nguoàn taøi trôï cuûa mình, caùc quy trình thuû tuïc chi tieát coù theå khaùc nhau giöõa caùc nhaø taøi trôï nhöng nhìn chung coù 4 hình thöùc sau: - Ruùt voán thanh toaùn tröïc tieáp: Laø hình thöùc thanh toaùn maø theo ñeà nghò cuûa beân vay, nhaø taøi trôï seõ thanh toaùn tröïc tieáp tieàn cho nhaø thaàu, nhaø cung caáp haøng hoùa, dòch vuï. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn cho caùc hôïp ñoàng xaây laép lôùn. + Thanh toaùn cho chi phí tö vaán (thöôøng laø caùc hôïp ñoàng lôùn, ñaëc bieät laø caùc hôïp ñoàng kyù vôùi tö vaán quoác teá). + Thanh toaùn haøng nhaäp khaåu vôùi giaù trò nhoû, chöa ñeán möùc caàn thieát phaûi môû L/C . + Ñoái vôùi caùc döï aùn JBIC, hình thöùc naøy chæ aùp duïng ñoái vôùi caùc ñôn ruùt voán baèng VNÑ. - Thanh toaùn theo hình thöùc thö cam keát: Laø hình thöùc thanh toaùn maø theo ñeà nghò cuûa beân vay, nhaø taøi trôï phaùt haønh thö cam keát khoâng huûy ngang ñaûm baûo traû tieàn cho NHTM ñoái vôùi khoaûn thanh toaùn ñaõ ñöôïc thöïc hieän cho moät nhaø cung caáp theo moät thö tín duïng L/C. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn tieàn ñeå nhaäp haøng hoùa, thieát bò baèng thö tín duïng. + Ñoái vôùi caùc döï aùn JBIC, hình thöùc naøy chæ aùp duïng ñoái vôùi caùc ñôn ruùt voán baèng JBY. - Thuû tuïc hoaøn voán / thanh toaùn hoài toá Hoaøn voán: laø phöông thöùc maø nhaø taøi trôï thanh toaùn töø taøi khoaûn voán vay vaøo taøi khoaûn cuûa beân vay (hoaëc coù theå vaøo taøi khoaûn cuûa döï aùn) ñoái vôùi caùc khoaûn chi phí hôïp leä maø beân vay hoaëc cô quan thöïc hieän döï aùn ñaõ thöïc hieän chi traû baèng nguoàn cuûa mình sau khi hieäp ñònh vay/vieän trôï coù hieäu löïc. Hoài toá: laø phöông thöùc maø nhaø taøi trôï thanh toaùn caùc khoaûn chi cuûa döï aùn ñaõ phaùt sinh vaø ñaõ ñöôïc beân vay chi traû baèng nguoàn voán cuûa mình tröôùc khi hieäp ñònh vay coù hieäu löïc. Phöông thöùc naøy thöôøng aùp duïng trong caùc tröôøng hôïp 15 thanh toaùn caùc hoaït ñoäng mua saém nhoû, chi phí hoaït ñoäng cuûa BQLDA hoaëc thanh toaùn moät soá haïng muïc xaây döïng cô baûn. Phaïm vi aùp duïng: thoâng thöôøng coù theå chi cho caùc khoaûn chi chuaån bò döï aùn, thieát keá kyõ thuaät chi tieát, mua saém trang thieát bò… hoaëc baát kyø khoaûn chi naøo maø thöïc söï laøm cho quaù trình thöïc hieän döï aùn thuaän lôïi hôn, ñaûm baûo chaát löôïng cao hôn. - Thuû tuïc taøi khoaûn taïm öùng / taøi khoaûn ñaëc bieät: laø hình thöùc maø nhaø taøi trôï öùng tröôùc cho beân vay moät khoaûn tieàn vaøo taøi khoaûn taïm öùng (taøi khoaûn ñaëc bieät) môû taïi moät NHTM ñeå beân vay chuû ñoäng thanh toaùn cho caùc chi tieâu hôïp leä, baèng caû ñoàng tieàn noäi teä vaø ngoaïi teä. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn cho caùc coâng trình xaây laép, ñaëc bieät laø caùc coâng trình quy moâ nhoû vaø phaân taùn treân dieän roäng. + Mua saém trang thieát bò vôùi giaù trò nhoû, chuû yeáu laø mua saém trong nöôùc. + Chi traû cho caùc dòch vuï tö vaán, chuû yeáu laø tö vaán trong nöôùc hoaëc tö vaán quoác teá. + Chi traû cho caùc chi phí hoaït ñoäng cuûa BQLDA. + Vaø moät soá khoaûn chi khaùc. Quy trình thuû tuïc ruùt voán ODA theo caùc hình thöùc cuï theå ) Xem phuï luïc 2 1.3. YÙ nghóa cuûa nguoàn voán ODA: Theo nhöõng baùo caùo nghieân cöùu veà vieän trôï (cuï theå hôn laø ODA ), khoâng ai coù theå phuû nhaän yù nghóa quan troïng cuûa nguoàn voán naøy trong vieäc ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu veà kinh teá vaø xaõ hoäi: 1.3.1. Giaûi quyeát caùc vaán ñeà toaøn caàu Loaøi ngöôøi ñang phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng vaán ñeà to lôùn, aûnh höôûng saâu saéc tôùi söï toàn taïi vaø phaùt trieån töông lai cuûa con ngöôøi, ñoù laø vaán ñeà veà oâ nhieãm moâi tröôøng, buøng noå daân soá, cheânh leäch giaøu ngheøo, beänh dòch theá kyû AIDS, naïn khuûng boá, chieán tranh cuïc boä… ODA ñaõ ñoùng goùp phaàn to lôùn giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøy thoâng qua caùc döï aùn vaø chöông trình caáp voán cuï theå cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån, tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp taùc ñoäng tôùi nguy cô tieàm aån cuûa caùc vaán ñeà toaøn caàu. Voán ODA taïo ñieàu kieän taêng cöôøng trao ñoåi hieåu bieát vaø hôïp taùc veà moïi maët kinh teá – chính trò – xaõ hoäi giöõa caùc daân toäc vôùi nhau. Söï xích laïi gaàn nhau giöõa caùc daân toäc seõ loaïi boû nhöõng nguy cô xung ñoät veà lôïi ích treân theá giôùi. 16 Vieäc cung caáp ODA töø caùc toå chöùc ña phöông cuõng nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu phaùt trieån thieân nieân kyû, höôùng tôùi giaûi quyeát baát bình ñaúng ôû töøng quoác gia vaø treân toaøn caàu. 1.3.2. Ñoái vôùi beân cung caáp voán Nguoàn voán ODA coù taùc ñoäng raát lôùn ñoái vôùi caùc nöôùc keùm vaø ñang phaùt trieån. Ngoaøi ra, ñoái vôùi caùc toå chöùc, caùc nöôùc cung caáp ODA, nguoàn voán naøy cuõng mang laïi nhöõng taùc ñoäng nhaát ñònh: - Maët tích cöïc: Vieäc cung caáp ODA giuùp caùc toå chöùc theá giôùi, caùc nöôùc phaùt trieån ñaït ñöôïc moät soá muïc tieâu cuûa mình, cuï theå laø: + Ñaït ñöôïc caùc muïc ñích veà chính trò: beân cung caáp voán muoán taêng cöôøng lôïi ích chieán löôïc vaø chính trò ngaén haïn, naâng cao vò theá cuûa mình, vöôn roäng taàm aûnh höôûng ra caùc khu vöïc, aùp ñaët quan heä ñoái noäi, ñoái ngoaïi leân caùc nöôùc tieáp nhaän theo mong muoán cuûa beân cung caáp. Ngoaøi ra, xeùt veà laâu daøi, an ninh kinh teá chính trò cuûa caùc nöôùc phaùt trieån seõ coù lôïi hôn khi caùc nöôùc ngheøo taêng tröôûng. + Ñaït ñöôïc nhöõng nguoàn lôïi kinh teá: vieän trôï song phöông taïo ñieàu kieän cho caùc coâng ty cuûa beân cung caáp nhaän ñöôïc söï öu ñaõi khi ñaàu tö tröïc tieáp taïi nöôùc nhaän vieän trôï nhö giaønh ñöôïc quyeàn öu tieân trong caùc cuoäc ñaáu thaàu, baùn saûn phaåm… laøm taêng theâm tính caïnh tranh so vôùi caùc saûn phaåm cuøng loaïi coù xuaát xöù töø caùc nöôùc khaùc. Cuøng vôùi söï gia taêng cuûa voán ODA, caùc döï aùn ñaàu tö vaøo nöôùc tieáp nhaän (cuûa nhöõng coâng ty beân nhaø taøi trôï) cuõng taêng theo vôùi nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi hôn. - Maët haïn cheá: Beân caïnh nhöõng taùc ñoäng tích cöïc, vieäc cung caáp ODA cuõng naûy sinh nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc nhö: + Do ñieàu kieän cung caáp ODA khaùc nhau ñoái vôùi nhöõng quoác gia khaùc nhau vaø beân cung caáp voán thöôøng ñaët ra nhöõng yeâu caàu khaét khe ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän, daãn ñeán tình traïng phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc nöôùc tieáp nhaän vaø söï cheânh leäch veà möùc cung caáp voán hoã trôï giöõa caùc nöôùc vaø caùc khu vöïc treân theá giôùi. + Vieäc cung caáp voán ODA laø maõnh ñaát maøu môõ cho vieäc phaùt sinh haøng loaït caùc teä naïn nhö quan lieâu, tham nhuõng, laõng phí… 1.3.3. Ñoái vôùi beân tieáp nhaän voán Ñoái vôùi caùc nöôùc tieáp nhaän, nguoàn voán ODA coù aûnh höôûng to lôùn, ñaëc bieät laø caùc nöôùc ngheøo, keùm phaùt trieån. Tuy nhieân, aûnh höôûng cuûa noù cuõng bao goàm caû hai maët tích cöïc vaø tieâu cöïc. 17 - Maët tích cöïc: Taàm quan troïng cuûa ODA ñoái vôùi caùc nöôùc ñang vaø keùm phaùt trieån laø khoâng theå phuû nhaän. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän roõ qua caùc taùc ñoäng tích cöïc cuûa voán ODA ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän nhö: + Goùp phaàn giaûi quyeát vaán ñeà thieáu voán cho ñaàu tö phaùt trieån: Caùc nöôùc phaùt trieån luoân phaûi ñöông ñaàu vôùi söï thieáu huït trieàn mieân veà voán cho ñaàu tö phaùt trieån do trình ñoä phaùt trieån kinh teá coøn ôû möùc thaáp vaø tích luõy trong nöôùc coøn quaù nhoû beù so vôùi nhu caàu cho caùc döï aùn phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Trong khi ñoù caùc khoaûn vay thöông maïi laø gaùnh naëng quaù lôùn maø caùc nöôùc ñang phaùt trieån khoâng theå chòu noåi. Maëc duø chöa phaûi laø giaûi phaùp toái öu ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån nhöng nguoàn voán ODA laø moät giaûi phaùp raát khaû thi vaø coù hieäu quaû. Nhôø coù nguoàn voán ODA, haøng loaït caùc döï aùn, chöông trình taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöôïc hieän thöïc hoùa, taïo ñieàu kieän ñaåy nhanh quaù trình coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. + Ñoái vôùi nhöõng döï aùn phaùt trieån cô sôû haï taàng, ODA giuùp nöôùc nhaän vieän trôï coù ñieàu kieän toát hôn ñeå xaây döïng nhöõng coâng trình ñoøi hoûi voán lôùn, möùc sinh lôøi thaáp nhö ñöôøng xaù, caàu caûng, saân bay… nhöng laïi laø nhöõng döï aùn mang laïi lôïi ích kinh teá – xaõ hoäi lôùn, ñaët neàn moùng cho söï phaùt trieån veà laâu daøi thoâng qua lónh vöïc ñaàu tö chính laø xaây döïng, naâng caáp cô sôû haï taàng kyõ thuaät, taïo ra söùc haáp daãn maïnh ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi, nhaèm thu huùt cuøng moät luùc caû hai nguoàn voán FDI vaø ODA cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá. + Nguoàn voán ODA coøn goùp phaàn hoã trôï cho söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc nöôùc tieáp nhaän voán, goùp phaàn chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån theo höôùng töï chuû hôn, khoâng phuï thuoäc vaøo söï trôï caáp cuûa chính phuû. Vôùi caùc khoaûn cho vay öu ñaõi, tình hình caùn caân thanh toaùn, döï tröõ ngoaïi teä vaø thaâm huït ngaân saùch chính phuû ñöôïc caûi thieän, quaù trình caûi toå cô caáu kinh teá cuõng nhö caûi caùch theå cheá kinh teá cuõ chuyeån sang cô cheá kinh teá môùi theo höôùng thò tröôøng vaø môû cöûa ñöôïc thuaän lôïi hôn. + ODA giuùp caùc nöôùc nhaän vieän trôï tieáp thu coâng ngheä vaø kinh nghieäm quaûn lyù, coù ñieàu kieän tieáp caän vôùi caùc kieán thöùc khoa hoïc kyõ thuaät quoác teá, naâng cao trình ñoä chuyeân moân vaø trình ñoä quaûn lyù, hoøa nhaäp vôùi traøo löu phaùt trieån treân theá giôùi. + Löôïng voán ODA nhaän ñöôïc töø caùc toå chöùc taøi chính quoác teá caøng cao caøng chöùng toû ñoä tin caäy cuûa coäng ñoàng quoác teá ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän. + ODA giuùp caùc nöôùc ngheøo caûi caùch haønh chính kinh teá thoâng qua caùc chöông trình vieän trôï döï aùn, giuùp cô cheá quaûn lyù kinh teá ôû nhöõng nöôùc naøy nhanh tieáp caän vôùi nhöõng chuaån möïc chung cuûa quoác teá. 18 + ODA giuùp ñaøo taïo caùn boä trong nhieàu lónh vöïc ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, taïo ñieàu kieän cho caùc nöôùc naøy coù ñoäi nguõ nhöõng nhaø quaûn lyù vaø nhaân vieân kyõ thuaät thích hôïp vôùi yeâu caàu quoác teá. - Maët haïn cheá: Haïn cheá roõ nhaát laø muoán ñöôïc nhaän ODA, nöôùc vay phaûi ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa beân cung caáp. Möùc ñoä ñaùp öùng caøng cao thì vieän trôï taêng leân caøng nhieàu. Thoâng thöôøng caùc nöôùc caáp vieän trôï caû song phöông laãn ña phöông ñeàu söû duïng vieän trôï nhö moät coâng cuï ñeå buoäc caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaûi thay ñoåi chính saùch kinh teá – xaõ hoäi, chính saùch ñoái ngoaïi phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa beân cung caáp. Caùc ñieàu kieän vieän trôï bò coi nhö laø nhöõng raøng buoäc: + Raøng buoäc veà chính trò: nöôùc cung caáp ODA muoán nöôùc tieáp nhaän ñi theo ñöôøng loái ñoái noäi, ñoái ngoaïi maø beân cung caáp mong muoán. + Raøng buoäc veà ñieàu kieän kinh teá – chính trò: nöôùc cung caáp ODA ñöa ra nhöõng ñieàu kieän, muïc ñích taùc ñoäng ñeán chính saùch kinh teá – xaõ hoäi cuûa nöôùc tieáp nhaän theo chieàu höôùng maø beân cung caáp mong muoán. Chaúng haïn nhö: beân nhaän phaûi cam keát phaùt trieån theo moâ hình kinh teá thò tröôøng, phaûi daønh moät phaàn vieän trôï nhaát ñònh cho phaùt trieån kinh teá tö nhaân, phaûi öu tieân phaùt trieån moät soá ñòa baøn hay lónh vöïc kinh teá cuï theå. + Raøng buoäc veà ñieàu kieän kinh teá: nhöõng ñieàu kieän raøng buoäc ñöôïc ñöa ra nhaèm muïc ñòch ñaûm baûo lôïi ích kinh teá cuûa nöôùc cung caáp nhö: nöôùc nhaän ODA phaûi daønh phaàn lôn hoaëc haàu heát voán vieän trôï ñeå chi cho caùc khoaûn ôû nöôùc cung caáp nhö haøng hoùa, dòch vuï, thieát bò… ; beân nhaän phaûi öu tieân cho caùc coâng ty ôû nöôùc cung caáp ODA trong vieäc nhaän thaàu caùc coâng trình söû duïng voán ODA… Tình traïng taäp trung ODA vaøo caùc thaønh phoá troïng ñieåm cuõng taïo neân söï maát caân ñoái trong cô caáu kinh teá – xaõ hoäi cuûa quoác gia ñoù, laøm cho hoá ngaên caùch giaøu ngheøo giöõa thaønh thò vaø noâng thoân caøng trôû neân caùch bieät. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, caùc nhaø taøi trôï, ñaëc bieät laø caùc nhaø taøi trôï song phöông thöôøng coù nhöõng ñoäng cô chính trò vaø thöông maïi. Khi nhöõng ñoäng cô naøy thaät söï chieám öu theá seõ daãn ñeán nhöõng taùc haïi ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa nöôùc tieáp nhaän. Caùc nghieân cöùu cuõng cho thaáy hình thöùc vieän trôï coù ñieàu kieän (chæ coù ôû vieän trôï song phöông) laøm giaûm giaù trò cuûa vieän trôï khoaûng 25%. Nhìn chung, vieän trôï coù hai muïc tieâu toàn taïi song song nhöng thöïc chaát laïi maâu thuaãn vôùi nhau. Muïc tieâu thöù nhaát laø thuùc ñaåy taêng tröôûng daøi haïn vaø giaûm ngheøo ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån. Muïc tieâu thöù hai laø taêng cöôøng lôïi ích chieán löôïc vaø chính trò ngaén haïn cuûa caùc nöôùc taøi trôï. Do ñoù, caùc muïc tieâu naøy coù aån chöùa nhöõng maâu thuaãn nhöng khoâng phaûi luùc naøo cuõng roõ reät, nhaát laø trong giai 19 ñoaïn hieän nay, khi vieän trôï ña phöông vôùi muïc tieâu phaùt trieån ngaøy caøng taêng vaø vieän trôï song phöông (ñaëc bieät laø vieän trôï coù ñieàu kieän) coù chieàu höôùng giaûm. 1.4. Tình hình nguoàn voán ODA treân theá giôùi vaø kinh nghieäm thu huùt, quaûn lyù, söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 1.4.1. Tình hình nguoàn voán ODA theá giôùi Coù theå khaùi quaùt tình hình nguoàn voán ODA trong nhöõng naêm vöøa qua thoâng qua moät soá noäi dung chuû yeáu sau: - Veà tình hình cung caáp vaø tieáp nhaän ODA: Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Ngaân haøng theá giôùi, maëc duø coù söï gia taêng trong 2 naêm 1998 vaø 1999 nhöng nhìn chung trong thaäp nieân 1990, doøng voán ODA töø caùc nhaø taøi trôï ñaõ lieân tuïc suy giaûm. Töø naêm 1992 ñeán naêm 1997, ODA giaûm töø möùc 62,9 tyû USD xuoáng coøn 48,5 tyû USD hay töø möùc 0,33% GNI caùc nöôùc thuoäc DAC xuoáng coøn 0,22% GNI cuûa caùc nöôùc naøy. Maëc duø ñaõ coù söï gia taêng trôû laïi töø naêm 1998 (ñaït 52,1 tyû USD) nhöng tính theo GNI cuûa DAC, ODA naêm 2003 cuõng chæ ñaït 0,25% thaáp hôn so vôùi nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 1990 vaø coøn caùch khaù xa muïc tieâu 0,7% GNI cuûa Lieân hieäp quoác. Baûng 1-1: ODA töø caùc nöôùc taøi trôï thuoäc DAC giai ñoaïn 1992-2003 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Tính theo giaù trò (tyû USD) 62,4 56,1 58,8 58,8 55,6 48,5 52,1 53,2 53,7 52,4 58,3 69,0 Tính theo % GNI 0,33 0,30 0,30 0,27 0,25 0,22 0,23 0,24 0,23 0,22 0,23 0,25 Nguoàn: Uûy ban hoã trôï phaùt trieån (DAC) cuûa OECD Tuy nhieân, böôùc sang thaäp nieân môùi, naêm 2002 vaø 2003 ñaõ taïo neân böôùc ngoaët trong söï gia taêng doøng voán ODA vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Tuyeân boá Thieân nieân kyû thaùng 9 naêm 2000 ñaõ thieát laäp muïc tieâu thuùc ñaåy quan heä hôïp taùc vì söï phaùt trieån toaøn caàu. Cuoäc taán coâng khuûng boá nöôùc Myõ vaøo ngaøy 11/09/2001 ñaõ daãn ñeán söï thay ñoåi cô baûn trong chính saùch cuûa Myõ höôùng tôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån thoâng qua vieäc gia taêng doøng voán vieän trôï. Maëc duø khoâng naèm trong soá nhöõng nhaø taøi trôï haøng ñaàu cuûa Vieät Nam nhöng Myõ laø nöôùc taøi trôï lôùn nhaát theá giôùi vaøo naêm 2002 vaø söï thay ñoåi chính saùch cuûa Myõ chaéc chaén aûnh höôûng ñeán söï gia taêng doøng voán ODA trong töông lai. 20 Baûng 1-2: ODA theo nhaø taøi trôï giai ñoaïn 1990-2003 Ñôn vò tính: tyû USD 1990 1995 2000 2001 2002 2003 Toång ODA 54,3 58,8 53,7 52,4 58,3 69,0 Vieän trôï ña phöông 15,8 18,3 17,6 17,3 17,5 19,2 Vieän trôï song phöông - Vieän trôï khoâng hoaøn laïi - Vay öu ñaõi 38,5 18,7 19,8 40,5 24,0 16,5 36,1 21,5 14,6 35,1 22,4 12,8 40,8 26,9 13,9 49,8 36,1 13,7 Nguoàn: Uûy ban hoã trôï phaùt trieån (DAC) cuûa OECD OECD döï kieán moät söï gia taêng nhanh choùng nguoàn voán ODA, coù khaû naêng ñaït gaáp ñoâi möùc hieän taïi vaøo naêm 2012 cuõng nhö söï gia taêng ñaùng keå tyû leä phaàn traêm ODA/GNI cuûa caùc nöôùc taøi trôï. Böôùc ngoaët tieâu bieåu laø möùc taêng 7,2% trong toång ODA töø caùc nöôùc thuoäc DAC. Theo cam keát hieän taïi cuûa caùc nhaø taøi trôï, toång löôïng ODA coù theå leân ñeán khoaûng 75 tyû USD, ñaït 0,29% ODA/GNI vaøo naêm 2006 vaø baùo caùo cuûa OECD döï ñoaùn naêm 2012 seõ ñaït 110 tyû USD, töông ñöông 0.34% ODA/GNI. Hình 1-1: ODA toaøn caàu töø 1997-2002 vaø döï baùo Tr ie äu U SD Nguoàn: Baùo caùo hôïp taùc vaø phaùt trieån OECD Ghi chuù: (*) Trieån voïng ODA cuûa caùc nöôùc thaønh vieân DAC - Veà caùc cô quan taøi trôï ODA: Trong thaäp kyû 1990, maëc duø giaù trò taøi trôï giaûm suùt nhöng soá caùc cô quan taøi trôï laïi gia taêng moät caùch maïnh meõ, töø 7 cô quan trong naêm 1960 taêng leân ñeán 50 cô quan. Ñaëc bieät vai troø cuûa caùc toå chöùc phi chính phuû ngaøy caøng gia taêng. Naêm 1995 coù tôùi 28.900 toå chöùc phi chính phuû 21 quoác teá (trong khi con soá naøy chæ coù 1.600 vaøo naêm 1980). Söï gia taêng naøy ñöôïc giaûi thích bôûi söï gia taêng trong traùch nhieäm coâng coäng cuõng nhö söï quaù taûi trong quaûn lyù haønh chính vaø söï gia taêng nhanh cuûa caùc döï aùn taøi trôï. + Nhaø taøi trôï ña phöông lôùn nhaát: IMF vaø WB hieän ñang laø nhöõng nhaø taøi trôï ña phöông lôùn nhaát theá giôùi. + Nhaø taøi trôï song phöông lôùn nhaát: vieäc phaân boå ODA dieãn ra khaùc nhau giöõa caùc khu vöïc, coù theå khu vöïc naøy nhaän nhieàu ODA hôn khu vöïc khaùc, hoaëc moät nhaø ñaàu tö coù tyû leä ñaàu tö cao ôû khu vöïc naøy nhöng laïi thaáp ôû khu vöïc khaùc. Duø vaäy, trong soá caùc nöôùc cung caáp ODA song phöông, Hoa Kyø vaø Nhaät Baûn laø nhöõng nöôùc daãn ñaàu theá giôùi. - Veà khu vöïc tieáp nhaän ODA: Vôùi vieäc söû duïng coù hieäu quaû caùc nguoàn löïc taøi chính trong tình hình chính trò, kinh teá oån ñònh khieán cho nguoàn voán ODA treân theá giôùi taäp trung nhieàu vaøo caùc nöôùc Chaâu AÙ, ñaëc bieät laø Ñoâng Nam AÙ, trong ñoù Trung Quoác laø nöôùc thu huùt ODA nhieàu nhaát. - Veà lónh vöïc taøi trôï ODA: Tuøy theo ñaëc ñieåm rieâng, moãi nöôùc taøi trôï coù chính saùch öu tieân khaùc nhau, nhöng qua thoáng keâ cuûa OECD, lónh vöïc ñöôïc caùc nöôùc öu tieân hoã trôï thöôøng laø ñaàu tö cho haï taàng xaõ hoäi, haønh chính vaø xoùa nôï. Caùc khoaûn giaûi ngaân cho cô sôû haï taàng veà xaõ hoäi vaø haønh chính ñaõ taêng leân vaø chieám gaàn 30% trong caùc cam keát song phöông tröïc tieáp toaøn caàu. Töông töï cöùu trôï khaån caáp cuõng taêng vaø chieám tyû troïng lôùn hôn trong vieän trôï. Traùi laïi vieän trôï tröïc tieáp cho noâng nghieäp, coâng nghieäp vaø trôï giuùp caùc chöông trình saûn xuaát haøng hoùa ñeàu khoâng coøn quan troïng nhö tröôùc ñaây nöõa. Song song vôùi nhöõng thay ñoåi naøy, vieän trôï theo chöông trình ñöôïc chuù troïng nhieàu hôn so vôùi vieän trôï theo döï aùn. Do coù söï nhaát trí ngaøy caøng cao veà nhu caàu hoã trôï cho quaûn trò nhaø nöôùc vaø xaây döïng theå cheá neân möùc phaân boå vieän trôï cho nhöõng nöôùc coù chính saùch ñöôïc coi laø thoûa ñaùng taêng leân. 1.4.2. Kinh nghieäm thu huùt vaø quaûn lyù, söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc Ñaùnh giaù quaù trình tieáp nhaän vaø söû duïng ODA cuûa caùc nöôùc vaø caùc khu vöïc treân theá giôùi, chuùng ta thaáy raèng coù nhöõng nöôùc söû duïng ODA thaønh coâng, coù nhöõng nöôùc rôi vaøo thaûm hoïa nôï naàn choàng chaát, haøng chuïc naêm khoâng thanh toaùn ñöôïc nôï. 1.4.2.1. Kinh nghieäm thaønh coâng: Theo ñaùnh giaù, vieän trôï ñöôïc xem laø thaønh coâng ôû moät soá nöôùc nhö Boátxoana vaø Haøn Quoác vaøo nhöõng naêm 1960, Indonexia vaøo cuoái naêm 1970, Boâlivia vaø Gana vaøo cuoái nhöõng naêm 1980, Uganda vaø Vieät Nam vaøo nhöõng 22 naêm 1990. Vieän trôï ñaõ hoã trôï caùc nöôùc naøy thoaùt khoûi giai ñoaïn khuûng hoaûng kinh teá vaø phaùt trieån nhanh choùng. Ngoaøi ra, vieän trôï coøn giöõ vai troø quan troïng trong töøng bieán ñoåi, ñoùng goùp caùc yù töôûng veà chöông trình phaùt trieån, ñaøo taïo caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch coâng vaø taøi trôï cho caûi caùch vaø môû roäng caùc dòch vuï coâng. Kinh nghieäm thaønh coâng ôû Thaùi Lan: Naêm 1966, Thaùi Lan laø moät nöôùc ngheøo, ña soá ngöôøi daân soáng vôùi möùc döôùi 1USD/ngöôøi/ngaøy. Giai ñoaïn 1966 ñeán 1990, Thaùi Lan ñaõ taêng thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi leân gaáp 3 laàn vaø giaûm tyû leä ngheøo xuoáng coøn 2% daân soá. Ñaït ñöôïc thaønh coâng ñoù, phaûi keå ñeán söï ñoùng goùp cuûa nguoàn voán ODA trong vieäc goùp phaàn mang laïi hieäu quaû cho söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ôû Thaùi Lan. Nghieân cöùu quaù trình thu huùt vaø söû duïng ODA cuûa Thaùi Lan, ta thaáy raèng ñeå taêng khaû naêng khai thaùc nguoàn voán ODA, hoï ñaõ thöïc hieän caùc coâng vieäc: - Chuaån bò toát döï aùn xin vieän trôï: Vieäc chuaån bò caùc döï aùn tröôùc khi xin vieän trôï giuùp Thaùi Lan chuû ñoäng ñònh höôùng nguoàn voán vaø lónh vöïc ñaàu tö öu tieân, töø ñoù coù keá hoaïch söû duïng vaø keá hoaïch traû nôï hôïp lyù. Khi ñeà xuaát vôùi beân caáp vieän trôï, Chính phuû Thaùi Lan thöôøng tieán haønh xem xeùt ñeå xaùc ñònh tröôùc nhöõng vaán ñeà: + Tính caáp thieát cuûa döï aùn + Löïa choïn phöông aùn vay nôï nöôùc ngoaøi hay huy ñoäng voán trong nöôùc + Xaùc ñònh möùc voán caàn vay vaø möùc huy ñoäng trong nöôùc + Döï kieán hieäu quaû söû duïng vaø khaû naêng hoaøn traû trong töông lai Sau ñoù, tieán haønh ñaøm phaùn ôû caáp chính phuû ñeå löïa choïn nguoàn vay vôùi möùc laõi suaát thích hôïp cuõng nhö caùc ñieàu kieän öu ñaõi khaùc. Khi chöa coù söï pheâ duyeät cuûa Chính phuû, caùc chuû döï aùn khoâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi ñoái taùc nöôùc ngoaøi ñeå traùnh nhöõng cuoäc vaän ñoäng ngaàm khoâng khaùch quan. - Xaùc ñònh lónh vöïc ñaàu tö öu tieân: Vieäc xaùc ñònh lónh vöïc ñaàu tö öu tieân laø moät trong caùc yeâu caàu ñöôïc ñaët ra nhaèm giuùp Thaùi Lan coù theå toái ña hoùa hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA. + Phaàn vieän trôï khoâng hoaøn laïi ñöôïc söû duïng vaøo caùc lónh vöïc haï taàng xaõ hoäi hoaëc vaøo nhöõng lónh vöïc coù taùc ñoäng lôùn ñeán ñaïi ña soá quaàn chuùng nhaân daân. 23 + Phaàn voán hoaøn laïi söû duïng ñeå ñaàu tö cho caùc lónh vöïc ñoøi hoûi voán ñaàu tö lôùn, thôøi gian thu hoài voán daøi, khoâng haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö trong vaø ngoaøi nöôùc nhö caùc döï aùn thuoäc haï taàng kinh teá: giao thoâng, vieãn thoâng, naêng löôïng, thuûy lôïi… - Quy ñònh roõ nguyeân taéc trong söû duïng voán ODA: Caùc ñieàu khoaûn khi söû duïng voán vay ñöôïc quy ñònh chaët cheõ: + Moãi döï aùn baét buoäc phaûi coù khoaûn chi veà tö vaán chieám 4-5% trò giaù döï aùn vaø phaûi ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc coâng ty tö vaán coù trình ñoä, coù naêng löïc thöïc söï veà thieát laäp luaän chöùng kinh teá – kyõ thuaät, thieát keá chi tieát thöïc hieän döï aùn, mua saém thieát bò vôùi tính naêng kyõ thuaät hieän ñaïi, giaù caû hôïp lyù… + Phaàn thi coâng coâng trình vaø mua saém thieát bò phaûi ñöôïc tieán haønh ñaáu thaàu theo nguyeân taéc: neáu trong nöôùc ñaûm ñöông ñöôïc thì thöïc hieän ñaáu thaàu trong nöôùc, neáu ñaáu thaàu quoác teá phaûi tham khaûo chi tieát veà giaù, tính naêng kyõ thuaät ñeå choïn nhaø thaàu toát nhaát. - Quy ñònh haïn möùc vay vaø traû nôï haøng naêm: Ñaây laø moät trong nhöõng bieän phaùp giuùp Thaùi Lan khoâng bò sa laày vaøo voøng nôï naàn nhö moät soá nöôùc khaùc do xaùc ñònh roõ traàn vay, traû haøng naêm. Moïi khoaûn vay khoâng ñöôïc tính laø nguoàn thu ngaân saùch, nhöng caùc khoaûn traû nôï laïi phaûi tính vaøo caùc khoaûn chi ñeå caân ñoái ngaân saùch quoác gia haøng naêm. Chính phuû Thaùi Lan thöôøng khoáng cheá: + Möùc vay nôï khoâng vöôït quaù 10% thu ngaân saùch. + Möùc traû nôï baèng 9% kim ngaïch xuaát khaåu hoaëc 20% chi ngaân saùch nhaèm caân ñoái khaû naêng vay – traû vaø möùc xuaát khaåu phuø hôïp vôùi ñaát nöôùc. Nhieàu döï aùn coù nguoàn vay vaø phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi nhöng do caùc chæ tieâu vöôït quaù möùc cho pheùp neân bò gaùc laïi. Bieän phaùp naøy giuùp Thaùi Lan luoân laø nöôùc traû nôï ñuùng haïn maëc duø laø nöôùc coù möùc vay nôï nöôùc ngoaøi cao. Kinh nghieäm thaønh coâng ôû Trung Quoác: Trung Quoác laø moät nöôùc tieáp nhaän ODA haøng ñaàu vaø hoï ñaõ taän duïng nguoàn voán naøy moät caùch coù hieäu quaû trong coâng cuoäc xaây döïng kinh teá – xaõ hoäi, goùp phaàn ñöa Trung Quoác trôû thaønh moät nöôùc lôn maïnh nhö hieän nay. Moät soá kinh nghieäm söû duïng ODA cuûa Trung Quoác laø: 24 - Beân caïnh ñieàu kieän tieàn ñeà laø oån ñònh chính trò – xaõ hoäi thì vieäc löïa choïn ñuùng vaø quaûn lyù toát caùc döï aùn coù yù nghóa raát quan troïng ñeå thu huùt ODA. - Toå chöùc chaët cheõ coâng taùc ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc cho quaûn lyù döï aùn. Theâm vaøo ñoù, do quaù trình phaân caáp, trung öông chæ quaûn lyù caùc vaán ñeà veà nguyeân taéc coøn thì phaân giao cho caùc ngaønh vaø ñòa phöông. - Quan taâm ñeán chính saùch naâng cao hieäu quaû vaø söùc caïnh tranh cuûa neàn kinh teá, naâng cao nhanh choùng naêng löïc xuaát khaåu. - Söû duïng ñuùng höôùng vaø quaûn lyù toát nguoàn voán ODA, ñoàng thôøi coù chính saùch huy ñoäng caùc nguoàn voán khaùc ñeå naâng cao hieäu quaû ñaàu tö, naâng cao nhanh choùng naêng löïc xuaát khaåu, thu heïp khoaûng caùch phaùt trieån vaø khaéc phuïc söï coá moâi tröôøng. Trung Quoác ñaõ ñaït ñöôïc toác ñoä taêng tröôûng xuaát khaåu nhanh. Maëc duø thò tröôøng noäi ñòa to lôùn, nhöng xuaát khaåu cuõng ñaït gaàn 20% GDP. Coù theå noùi, duø tình hình khaùc nhau, nhöng chính saùch ñaåy maïnh xuaát khaåu ñaõ trôû thaønh moät nhaân toá raát quan troïng ñeå Trung Quoác coù ñieàu kieän duy trì khaû naêng phaùt trieån lieân tuïc vaø duy trì tình traïng nôï nöôùc ngoaøi trong moät phaïm vi coù theå khoáng cheá ñöôïc vì khaû naêng traû nôï lieân quan tröïc tieáp ñeán naêng löïc xuaát khaåu. 1.4.2.2. Nhöõng baøi hoïc thaát baïi trong söû duïng voán ODA: Tieáp nhaän vaø söû duïng nguoàn voán ODA coù theå xem nhö con dao hai löôõi: neáu söû duïng toát, coù hieäu quaû seõ laø ñoäng löïc thuùc ñaåy taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá; neáu khoâng bieát caùch söû duïng noù seõ trôû thaønh gaùnh naëng nôï naàn, ñaåy caùc nöôùc ngheøo vaøo tình traïng ngheøo khoå hôn. Moät soá baøi hoïc thaát baïi trong vieäc söû duïng ODA ôû moät soá nöôùc vaø khu vöïc nhö: - Chaâu Myõ La tinh: Moät soá nöôùc ñaõ söû duïng voán vay ODA vaøo muïc ñích phi saûn xuaát, nhaäp khaåu haøng tieâu duøng laø chuû yeáu, ngoaøi ra naïn tham nhuõng, hoái loä trong caùc quan chöùc coù chöùc quyeàn khieán cho neàn kinh teá khoâng nhöõng khoâng ñöôïc caûi thieän maø ñaát nöôùc coøn rôi vaøo tình caûnh ñoùi ngheøo hôn tröôùc. Moät soá nöôùc ñaõ boû qua nguyeân taéc ñaáu thaàu caïnh tranh, mua thieát bò vôùi giaù cao hôn raát nhieàu so vôùi giaù thò tröôøng, khieán cho khoaûn vay öu ñaõi trôû thaønh khoaûn vay coù laõi suaát cao hôn caû laõi suaát vay thöông maïi. Moät yeáu keùm khaùc trong vieäc söû duïng nguoàn voán ODA laø cô caáu ñaàu tö baát hôïp lyù maø Brazil laø moät ñieån hình: caùc coâng trình haï taàng ñöôïc xaây döïng vôùi löôïng voán lôùn, maát khoaûng ¾ löôïng voán cho ñaàu tö phaùt trieån trong khi ñaát nöôùc môùi thoaùt khoûi ngheøo naøn, daãn ñeán keát quaû laø Brazil ñaõ trôû thaønh con nôï lôùn nhaát theá giôùi vaøo naêm 1986 vôùi toång nôï laø 108 tyû USD vaø laø moät trong hai nöôùc ñaàu tieân treân theá giôùi tuyeân boá vôõ nôï vaøo thaùng 8 naêm 1992. Moät vaøi coâng trình ñaàu tö baát hôïp lyù: Xaây döïng nhieàu nhaø maùy thuûy ñieän hieän ñaïi maø soá voán 25 ñaàu tö cho moät nhaø maùy ñaõ gaáp 10 laàn soá voán ñaàu tö vaøo chöông trình thuûy lôïi ôû vuøng Ñoâng Baéc, xaây döïng toå hôïp coâng noâng nghieäp gang theùp vuøng Ñoâng Baéc vôùi toång voán ñaàu tö khoång loà 62 tyû USD… - Chaâu Phi: Nguoàn vieän trôï lôùn ñaõ khoâng thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá ôû haàu heát caùc nöôùc naøy vaø chæ goùp phaàn raát nhoû vaøo vieäc giaûm ngheøo. Nguyeân nhaân chính laø do chính saùch kinh teá cuûa Chính phuû ñaõ ngaên caûn vieän trôï phaùt huy caùc taùc duïng tích cöïc cuûa noù. Caùc chính saùch kinh teá khoâng phuø hôïp taïo ra nhöõng khoù khaên veà caùn caân thanh toaùn, thaâm huït ngaân saùch lôùn hoaëc möùc laïm phaùt cao, laøm cho moâi tröôøng kinh teá baát oån, laøm giaûm söï höôûng öùng cuûa khu vöïc tö nhaân tröôùc nhöõng döï aùn ñaàu tö coâng coäng söû duïng vieän trôï. Ngoaøi ra, vieäc xaùc ñònh khoâng ñuùng höôùng ñaàu tö cuõng gaây ra taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán hieäu quaû söû duïng voán ODA, chaúng haïn nhö nguoàn vieän trôï ñaõ ñöôïc taäp trung quaù lôùn vaøo vieäc xaây döïng caùc bieät thöï lôùn, ñaàu tö vaøo phaùt trieån thaønh thò maø khoâng quan taâm tôùi lónh vöïc chính laø noâng nghieäp. Keát quaû laø neàn kinh teá phaûi chòu nhieàu toån thaát do vieäc ñaàu tö khoâng ñuùng muïc ñích. 1.4.2.3. Baøi hoïc kinh nghieäm cho vieäc söû duïng voán ODA ôû Vieät Nam: Nguoàn voán hoã trôï phaùt trieån chính thöùc ODA coù yù nghóa raát quan troïng ñoái vôùi söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån, trong ñoù coù Vieät Nam. Vieäc nghieân cöùu kinh nghieäm quoác teá trong lónh vöïc naøy, ñaëc bieät laø kinh nghieäm quaûn lyù vaø söû duïng ODA ôû caùc nöôùc coù yù nghóa thöïc tieãn quan troïng. Töø nhöõng kinh nghieäm vaø baøi hoïc thaát baïi cuûa caùc nöôùc, Vieät Nam ruùt ra ñöôïc nhöõng baøi hoïc trong vieäc thu huùt vaø söû duïng ODA nhö: - Giöõ vöõng oån ñònh chính trò xaõ hoäi, thöïc thi caùc chính saùch ñònh höôùng thò tröôøng, thuùc ñaåy taêng tröôûng (moâi tröôøng kinh teá vó moâ oån ñònh, luaät phaùp hieäu quaû, töï do hoùa thöông maïi…) vaø baûo ñaûm vieäc cung caáp caùc dòch vuï coâng coäng quan troïng maø thò tröôøng tö nhaân khoâng theå cung caáp moät caùch chu ñaùo vaø coâng baèng nhaèm taïo ñieàu kieän cho vieäc ñaàu tö coù hieäu quaû vaø phaùt huy söùc lan toûa cuûa chuùng. - Löïa choïn danh muïc caùc döï aùn söû duïng voán ODA coù hieäu quaû, vöøa ñaùp öùng yeâu caàu öu tieân cuûa nöôùc cho vay, vöøa phaùt huy ñöôïc hieäu quaû cuûa nguoàn voán ODA cho xaây döïng cô sôû haï taàng vaø phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi. - Quaûn lyù caùc döï aùn ñaàu tö moät caùch coù hieäu quaû: thöïc hieän toát coâng taùc chuaån bò döï aùn, coâng taùc theo doõi vaø ñaùnh giaù döï aùn, taêng cöôøng söï phoái hôïp giöõa caùc cô quan quaûn lyù ODA vaø BQLDA. - Hoaøn thieän quy trình quaûn lyù vaø ñaøo taïo kyõ naêng quaûn lyù laø caàn thieát nhaèm taêng hieäu quaû huy ñoäng vaø söû duïng ODA. 26 - Tính minh baïch trong quaûn lyù söû duïng ODA laø yeáu toá quan troïng, quyeát ñònh söï thaønh coâng trong söû duïng nguoàn voán ODA cho söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 ODA laø moät nguoàn löïc beân ngoaøi coù yù nghóa quan troïng vì noù chöùa ñöïng nhöõng öu ñieåm nhö quy moâ lôùn, laõi suaát thaáp, thôøi gian cho vay cuõng nhö thôøi gian aân haïn daøi vaø ñaëc bieät, trong nguoàn voán ODA luoân coù moät phaàn vieän trôï khoâng hoaøn laïi. Chính vì vaäy, ñaây laø nguoàn voán quyù cho taêng tröôûng kinh teá, goùp phaàn vaøo söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Tuy nhieân, caàn thaáy raèng nguoàn voán naøy chæ mang tính hoã trôï, khoâng theå thay theá cho caùc nguoàn löïc trong nöôùc mang tính quyeát ñònh cho söï thaéng lôïi trong coâng cuoäc xaây döïng phaùt trieån ñaát nöôùc. Do ñoù, chuùng ta caàn coù quan nieäm ñuùng ñaén veà ODA, raèng ODA chæ laø moät nguoàn löïc boå sung cho quaù trình phaùt trieån. Tình hình ODA theá giôùi trong nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy doøng voán naøy coù chieàu höôùng gia taêng trong trung haïn, laø tín hieäu ñaùng möøng ñoái vôùi caùc nöôùc ñang tieáp nhaän ODA. Tuy nhieân, nhöõng kinh nghieäm vaø nhöõng ñaùnh giaù veà hieäu quaû söû duïng ODA cho thaáy chæ coù nhöõng quoác gia coù moâi tröôøng chính saùch toát vaø phuø hôïp môùi söû duïng coù hieäu quaû doøng voán naøy. Ñieàu ñoù coù nghóa laø, moät chính saùch kinh teá xaõ hoäi vöõng maïnh vôùi moät cô cheá quaûn lyù toát seõ laø ñieàu kieän cho vieäc thu huùt vaø söû duïng coù hieäu quaû nguoàn voán ODA. So vôùi khu vöïc, neàn kinh teá Vieät Nam coøn keùm phaùt trieån, cô sôû haï taàng kinh teá laïc haäu, nguoàn nhaân löïc coøn haïn cheá veà trình ñoä vaø chöa coù nhieàu cô hoäi tieáp caän thò tröôøng voán quoác teá, neân nguoàn voán ODA ñoùng moät vai troø raát quan troïng trong vieäc goùp phaàn chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá, giuùp Vieät Nam sôùm hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá khu vöïc vaø toaøn caàu. Tuy nhieân, vieân trôï chæ phaùt huy taùc duïng tích cöïc khi ñöôïc ñaàu tö trong moâi tröôøng chính saùch vaø theå cheá thuaän lôïi, theå hieän vai troø haøng ñaàu cuûa nöôùc nhaän vieän trôï trong vieäc thieát keá vaø quaûn lyù caùc chöông trình vieän trôï, goùp phaàn cuûng coá cam keát ñoái vôùi thaønh coâng vaø söï ñieàu haønh thoâng thoaùng nhaèm taêng cöôøng tinh thaàn traùch nhieäm vaø söï thaän troïng. Do ñoù, Vieät Nam caàn taïo ra moâi tröôøng chính saùch toát ñeå vieän trôï coù theå mang laïi nhöõng hieäu quaû mong muoán. 27 CHÖÔNG 2: TÌNH HÌNH GIAÛI NGAÂN VAØ THÖÏC TEÁ SÖÛ DUÏNG NGUOÀN VOÁN ODA ÔÛ VIEÄT NAM 2.1. Nhu caàu voán ñaàu tö vaø vai troø cuûa nguoàn voán ODA trong söï nghieäp phaùt trieån KT-XH ôû Vieät Nam Ñaát nöôùc ta chæ môùi thoaùt khoûi chieán tranh ñöôïc 30 naêm, neàn kinh teá coøn laïc haäu, mang naëng tính noâng nghieäp. Do ñoù, nhu caàu veà voán ñaàu tö nhaèm thay ñoåi cô caáu kinh teá, phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi ñaát nöôùc laø moät nhu caàu taát yeáu, ñaëc bieät trong giai ñoaïn caïnh tranh hoäi nhaäp hieän nay. Vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam laàn thöù IX naêm 2001 ñaõ neâu roõ muïc tieâu toång quaùt cuûa Chieán löôïc phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi 10 naêm 2001-2010 laø “Ñaåy maïnh coâng nghieäp hoaù, hieän daïi hoùa, taäp trung xaây döïng coù choïn loïc moät soá cô sôû coâng nghieäp naëng quan troïng vôùi coâng ngheä cao,… xaây döïng neàn taûng ñeå ñeán naêm 2020 nöôùc ta cô baûn trôû thaønh moät nöôùc coâng nghieäp. Möùc phaán ñaáu trong thôøi kyø chieán löôïc 10 naêm vaø keá hoaïch 5 naêm 2001-2005 laø GDP taêng bình quaân haøng naêm toái thieåu laø 7% trong caùc naêm 2001-2005 vaø ñeán naêm 2010 ít nhaát gaáp ñoâi naêm 2000 (bình quaân taêng 7,2%/naêm trong 10 naêm).” Ñeå ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu cuûa chieán löôïc vaø keá hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi maø ÑH Ñaûng laàn thöù IX ñaõ ñeà ra, Vieät Nam caàn moät löôïng voán lôùn cao hôn so vôùi caùc giai ñoaïn tröôùc. Theo vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam laàn thöù IX, ñeå ñaït toác ñoä taêng tröôûng kinh teá 7,5%/naêm trong 5 naêm 2001-2005 vaø coù coâng trình goái ñaàu cho keá hoaïch 5 naêm tieáp theo, Vieät Nam caàn phaûi huy ñoäng khoaûng 830-850 nghìn tyû VNÑ (giaù naêm 2000), töông ñöông 59-61 tyû USD, taêng khoaûng 11-12%/naêm. Tuy nhieân, nguoàn voán trong nöôùc chæ ñaûm baûo ñöôïc khoaûng 2/3 soá voán caàn huy ñoäng noùi treân. Baûng 2-1: Nhu caàu voán ñaàu tö phaùt trieån ôû Vieät Nam giai ñoaïn 2000-2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1. Nhu caàu voán ñaàu tö (% GDP) 23.9 25.4 27.9 26.8 27.2 27.8 2. Toång tieát kieäm quoác gia (% GDP) 25.5 24.7 23.3 23.2 24.5 25.6 3. Cheânh leäch tieát kieäm so vôùi ñaàu tö (2)-(1) +1.6 -0.7 -4.6 -3.6 -2.7 -2.2 Nguoàn: Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö 28 Cho tôùi nay, tieát kieäm noäi ñòa cuûa Vieät Nam ñang ôû con soá heát söùc khieâm toán. Maëc duø tyû leä tieát kieäm ñaõ ñöôïc naâng cao trong nhöõng naêm gaàn ñaây, nhöng chæ ñaït khoaûng 25%, thaáp hôn nhieàu so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc nhö Thaùi Lan: 35,6%; Indonexia: 35,3%; Malayxia: 35,9%. Hôn nöõa, toång GDP nöôùc ta coøn ôû möùc thaáp neân con soá tieát kieäm noäi ñòa cuûa Vieät Nam thöïc söï raát thaáp veà giaù trò tuyeät ñoái. Khoaûng caùch cheânh leäch giöõa tieát kieäm vaø ñaàu tö ngaøy caøng lôùn, töø thaëng dö 1,6% GDP naêm 2000 ñaõ chuyeån sang thieáu huït -0,7% naêm 2001; -4,6% naêm 2002; -3,6% naêm 2003; -2,7% naêm 2004 vaø -2,2% naêm 2005. Voán ñaàu tö cho phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi trôû thaønh baøi toaùn nan giaûi ñoái vôùi Vieät Nam khi voán tích luõy töø tieát kieäm trong nöôùc khoâng ñuû ñaùp öùng cho nhu caàu voán ñaàu tö. Trong ñieàu kieän voán ñaàu tö cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc coù haïn, voán töï coù cuûa daân chæ huy ñoäng ñöôïc ôû chöøng möïc nhaát ñònh, neàn kinh teá phaûi troâng chôø vaøo vieäc thu huùt nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Ngoaøi FDI laø nguoàn voán cöïc kyø quan troïng, thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá thì ODA cuõng laø nguoàn voán thöïc söï caàn thieát khoâng nhöõng goùp phaàn hoã trôï giaûi quyeát vaán ñeà thieáu voán cho phaùt trieån kinh teá Vieät Nam maø coøn giuùp Vieät Nam coù ñieàu kieän ñaàu tö vaøo nhöõng döï aùn cô sôû haï taàng kinh teá – xaõ hoäi to lôùn, giuùp caûi thieän theå cheá, xoùa ñoùi giaûm ngheøo… maø nhöõng nguoàn voán khaùc khoâng coù ñieàu kieän thöïc hieän. Töø khi tieáp nhaän ODA, nguoàn voán naøy ñaõ ñöôïc Chính phuû Vieät Nam söû duïng nhaèm buø ñaép moät phaàn söï thaâm huït naëng neà cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc, moät caên beänh kinh nieân cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Sau khi aùp duïng chính saùch ñoåi môùi vaø caûi caùch saâu roäng thaønh phaàn kinh teá quoác doanh, vaán ñeà thaâm huït ngaân saùch ñaõ giaûm bôùt nhöng trong thöïc teá vaãn khaù lôùn vaø coøn tieàm aån nhieàu nguy cô taêng boäc phaùt trôû laïi. Theo ñaùnh giaù cuûa IMF, thaâm huït ngaân saùch cuûa Vieät Nam so vôùi GDP naêm 1990 laø 5%; 1992 laø 1,7%; 1994 laø 1,6%; 1997 laø 1,7%; 1999 laø 0,8%; 2000 laø 1,8%; 2001 laø 2,7% vaø naêm 2004 laø 4,86%. Trong khi ñoù, ngoaøi nhöõng khoaûn chi cho ñaàu tö xaây döïng cô baûn (thöôøng chieám 20-30%), ngaân saùch coøn phaûi ñaùp öùng ngaøy caøng nhieàu caùc nhu caàu chi tieâu veà y teá, giaùo duïc ñaøo taïo, kieåm soaùt daân soá, nghieân cöùu khoa hoïc… ñeå thieát laäp moät cô sôû haï taàng xaõ hoäi phuø hôïp vôùi toác ñoä phaùt trieån kinh teá. Ñaàu tö vaøo caùc coâng trình cô sôû haï taàng kinh teá – xaõ hoäi lôùn, maëc duø thôøi gian thu hoài voán daøi vaø khaû naêng sinh lôøi raát nhoû nhöng laø moät khoaûn chi tieâu taát yeáu, khoâng theå thieáu ñöôïc ñoái vôùi baát cöù chính phuû naøo. Trong khi nhu caàu voán ñaàu tö daøi haïn cho neàn kinh teá laø raát lôùn thì tích luõy noäi ñòa cuûa neàn kinh teá Vieät Nam cuõng nhö nguoàn voán huy ñoäng trong daân coøn raát haïn cheá. Nguyeân nhaân laø do trong giai ñoaïn hieän nay, nöôùc ta vaãn ñang laø moät nöôùc nhaäp sieâu, neàn kinh teá coøn keùm phaùt trieån neân vieäc thu huùt voán tích luõy töø neàn kinh teá khoâng ñaùng keå; ngoaøi ra vieäc huy ñoäng voán trong nöôùc cuõng gaëp nhieàu khoù khaên do thò tröôøng taøi chính chöa phaùt trieån, ña soá ngöôøi daân vaãn coøn thoùi quen tích luõy tieàn tieát kieäm 29 döôùi hình thöùc tröõ vaøng vaø ñoâla Myõ, khoâng phaûi döôùi daïng tieàn göûi ngaân haøng. Trong tình hình khan hieám veà nguoàn voán nhö treân, vieäc thu huùt voán ODA seõ giuùp Chính phuû Vieät Nam coù cô hoäi giaûm bôùt söùc eùp cuûa nhu caàu chi tieâu lôùn veà ñaàu tö daøi haïn. Ñoái vôùi caùc khoaûn vay ODA öu ñaõi vôùi thôøi gian traû nôï daøi vaø ñöôïc aân haïn töø 8-10 naêm, söùc eùp traû nôï trong nhöõng naêm thöïc hieän döï aùn vaø thôøi gian vaän haønh ban ñaàu cuûa döï aùn ñöôïc giaûm bôùt. Do ñoù, neáu nguoàn voán ODA ñöôïc thu huùt ngaøy caøng nhieàu, khaû naêng caân ñoái voán cuûa Vieät Nam seõ ñöôïc caûi thieän, giaûm bôùt söùc eùp maát giaù cuûa ñoàng noäi teä, hoã trôï vieäc khoáng cheá laïm phaùt cuûa Chính phuû. Moät vaán ñeà khaùc maø Vieät Nam ñang phaûi ñöông ñaàu laø thaâm huït caùn caân thöông maïi: naêm 1994 laø 771,5 trieäu USD; 1995 laø 2.706,5 trieäu USD; 1996 laø 3.890,2 trieäu USD; 1998 laø 2.319 trieäu USD; 2000 laø 892 trieäu USD; naêm 2003 khoaûng 5.029 trieäu USD vaø naêm 2004 laø 5.520 trieäu USD. Trong cô caáu nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam, phaàn lôùn giaù trò laø tö lieäu saûn xuaát, thieát bò toaøn boä, nguyeân nhieân vaät lieäu phuïc vuï cho saûn xuaát trong nöôùc, haøng hoùa tieâu duøng chæ chieám khoaûng 10% toång kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu. Tuy vaäy, caùn caân xuaát nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam ñang daàn ñöôïc caûi thieän, möùc thaâm huït caùn caân vaõng lai Vieät Nam laø khoaûng treân döôùi 10% GDP ñaàu nhöõng naêm 1990, giaûm xuoáng coøn 2-3% cuoái nhöõng naêm 1990, xaáp xæ möùc thaâm huït cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån Chaâu AÙ khaùc (5,5% ôû Thaùi Lan; 1,35% ôû Indonexia; 3,8% ôû Malaysia vaø 6,1% ôû Philipin vaøo cuoái nhöõng naêm 1990). Maët khaùc, vaán ñeà nôï nöôùc ngoaøi cuûa Vieät Nam maëc duø vaãn naèm trong voøng kieåm soaùt nhöng cuõng laø moät vaán ñeà nan giaûi. Theo IMF, nôï nöôùc ngoaøi chöa traû ôû Vieät Nam laø khoaûng 86,1% GDP vaøo naêm 1995; 75,6% naêm 1998; 71,6% naêm 1999; 39,6% naêm 2000; 41,4% naêm 2001; 37% naêm 2002 vaø 34,5% vaøo naêm 2004. Nhieàu khoaûn nôï cuûa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc phöông Taây ñaõ ñöôïc xoùa, ñònh bieåu laïi hoaëc cho vay baéc caàu. Neáu chæ xem xeùt möùc nôï hieän taïi thì Vieät Nam hoaøn toaøn coù khaû naêng traû nôï vì caùc chæ soá phaûn aùnh khaû naêng traû nôï cuûa Vieät Nam naêm 2004 ñeàu ôû döôùi möùc lo ngaïi (tyû leä toång nôï/GDP laø 34,5%; toång nôï/xuaát khaåu laø 56,5%) vaø soá nôï caàn thanh toaùn haøng naêm chæ chieám khoaûng 10- 14% kim ngaïch xuaát khaåu cuûa Vieät Nam. Maëc duø tình hình thaâm huït caùn caân vaõng lai ñöôïc caûi thieän vaø nôï nöôùc ngoaøi giaûm veà tyû troïng so vôùi GDP nhöng veà maët giaù trò thì nôï nöôùc ngoaøi taêng nhanh trong nhöõng naêm gaàn ñaây (naêm 2004 laø 15,557 tyû USD, cao hôn möùc 14,3 tyû USD naêm 2003). Do vaäy, trong thôøi gian hieän taïi, ñeå vöøa ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, vöøa ñaûm baûo khaû naêng traû nôï nöôùc ngoaøi, caùc khoaûn vay nöôùc ngoaøi coù tính öu ñaõi cao laø raát caàn thieát. Söï hoã trôï baèng tín duïng öu ñaõi töø nguoàn voán ODA giuùp cho Vieät Nam giaûm bôùt vieäc phaûi vay caùc khoaûn vay thöông maïi vôùi laõi suaát cao, thôøi gian traû nôï ngaén. Noùi caùch khaùc, vôùi caùc khoaûn vay öu ñaõi ODA, Vieät Nam coù ñieàu kieän 30 giaûi quyeát caùc nhu caàu nhaäp khaåu caáp thieát trong khi vaãn caûi thieän ñöôïc caùn caân thanh toaùn vaø naâng cao khaû naêng traû nôï nöôùc ngoaøi. Coù theå noùi, ODA khoâng chæ boå sung voán cho neàn kinh teá maø coøn coù ñoùng goùp quan troïng trong vieäc ñaûm baûo vaø duy trì söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, goùp phaàn thöïc hieän muïc tieâu xoùa ñoùi, giaûm ngheøo, phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vaø taïo nhöõng tieàn ñeà caàn thieát cho söï phaùt trieån nhanh vaø beàn vöõng. 2.2. Boä maùy toå chöùc vaø cô cheá quaûn lyù voán ODA taïi Vieät Nam 2.2.1. Boä maùy toå chöùc quaûn lyù ODA taïi Vieät Nam: Nghò ñònh 87/CP cuûa Chính phuû ban haønh ngaøy 5/8/1997 quy ñònh veà Quaûn lyù vaø söû duïng ODA coù ghi roõ trong Ñieàu 12: Chính phuû thoáng nhaát quaûn lyù nhaø nöôùc veà ODA; vaø töø Ñieàu 13 ñeán ñieàu 20 coù quy ñònh nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa caùc toå chöùc coù lieân quan. Thöïc hieän Nghò ñònh naøy, ban coâng taùc lieân ngaønh veà ODA ñaõ ñöôïc thaønh laäp vaø ñi vaøo hoaït ñoäng töø thaùng 10/1997, goàm coù ñaïi dieän cuûa Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö (caáp thöù tröôûng laøm Tröôûng ban), ñaïi dieän cuûa Vaên phoøng Chính phuû, ñaïi dieän cuûa Boä Taøi chính , ñaïi dieän Boä Ngoaïi giao vaø ñaïi dieän Ngaân haøng nhaø nöôùc Vieät Nam (nhöõng thaønh phaàn naøy laøm vieäc theo cheá ñoä kieâm nhieäm). Ban coâng taùc lieân ngaønh phaân coâng cho caùc boä phaän phuï traùch veà ODA song phöông cuûa töøng khu vöïc nhö: Chaâu Aâu, Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, caùc toå chöùc taøi chính, caùc toå chöùc ña phöông khaùc vaø boä phaän toång hôïp. Tuøy theo yeâu caàu vaø khoái löôïng ODA cung caáp, moãi boä phaän seõ cöû ra töø moät ñeán ba chuyeân vieân phuï traùch ODA cuûa töøng nöôùc, ví duï nhö ODA Nhaät Baûn coù 3 nhaân vieân phuï traùch, ODA Bæ coù 1 nhaân vieân phuï traùch, ODA cuûa WB coù 3 nhaân vieân phuï traùch… Ôû caáp ña phöông, coù vaên phoøng Ban quaûn lyù vieän trôï nöôùc ngoaøi khu vöïc mieàn Baéc, mieàn Trung, mieàn Nam. Nhìn chung, haàu heát caùc quyeàn ñieàu haønh trong huy ñoäng vaø tieáp nhaän do Chính phuû naém giöõ, caùc ñòa phöông chæ laø nhöõng ñôn vò thöïc hieän. Ñieàu ñoù daãn ñeán heä quaû laø: + Veà hình thöùc coù veû nhö coù moät söï quaûn lyù chaët cheõ nhöng thöïc chaát quaûn lyù ODA cuûa Vieät Nam raát loûng leûo do ngöôøi thöïc hieän chæ bieát laøm theo vaên baûn höôùng daãn cuûa caáp treân chöù khoâng hieåu heát tính caàn thieát cuûa moïi thuû tuïc, coøn ôû caáp TW do coù nhieàu cô quan cuøng chòu traùch nhieäm, ñoàng thôøi nhöõng chuyeân vieân naøy khoâng thöïc söï chuyeân traùch cho coâng taùc ODA neân vieäc chæ ñaïo bò choàng cheùo, thieáu tính thoáng nhaát giöõa caùc cô quan Boä, khieán cho caùc ñòa phöông, ñôn vò coù nhu caàu veà ODA khoù coù ñieàu kieän tieáp caän ñeå ñöôïc nhaän vieän trôï. 31 + Cô caáu toå chöùc naøy coøn theå hieän Vieät Nam chöa chuù troïng ñeán coâng taùc ODA, vì ta chöa coù moät ñaàu moái duy nhaát ñeå vaän ñoäng ODA, maëc duø ODA laø nguoàn löïc quan troïng cho thôøi kyø ñaàu phaùt trieån cuûa Vieät Nam vaø soá löôïng ODA thu huùt haøng naêm laø raát lôùn. 2.2.2. Cô cheá quaûn lyù ODA cuûa Vieät Nam: Maëc duø chuùng ta ñaõ nhaän vieän trôï ODA cuûa caùc nöôùc vaø caùc toå chöùc ña phöông töø nhieàu naêm nay nhöng ñeán nay chuùng ta vaãn chöa coù nhöõng boä phaän phuï traùch chuyeân nghieäp veà ODA vaø caùc vaên baûn quy ñònh quan troïng mang tính chaát luaät veà ODA, ngoaøi Nghò ñònh 87/CP noùi treân, môùi chæ coù Nghò ñònh 17/2001/NÑ-CP cuûa Chính phuû ban haønh Quy cheá Quaûn lyù vaø söû duïng ODA vaø thoâng tö cuûa Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö höôùng daãn thi haønh Nghò ñònh naøy. Trong caùc vaên baûn naøy, chæ quy ñònh nhieäm vuï, quyeàn haïn cuûa caùc Boä coù lieân quan nhöng vieäc söû duïng ODA coù hieäu quaû hay khoâng (ñeå ñöôïc tieáp tuïc nhaän taøi trôï vôùi möùc cao hôn) laïi naèm trong tay cuûa caùc ñôn vò coù nhu caàu veà ODA, bôûi leõ theo quan ñieåm môùi ngaøy nay voán vay phaûi ñöôïc söû duïng coù hieäu quaû cho neàn kinh teá, cuï theå laø vay 1 USD phaûi taïo ra ñöôïc töø 1,6 ñeán 2 USD cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá. Cô cheá quaûn lyù ODA noùi chung coøn naëng veà hình thöùc: Baûn Quy cheá veà quaûn lyù vaø söû duïng ODA chuû yeáu quy ñònh veà hình thöùc quaûn lyù maø chöa coù quy ñònh veà quyeàn vaø nghóa vuï cuûa nhöõng ñôn vò coù nhu caàu veà ODA, chöa coù quy ñònh veà thanh tra söû duïng ODA nhö theá naøo (bôûi ñaây laø lónh vöïc deã xaûy ra tham nhuõng nhaát). Hôn nöõa, trong quaù trình thu huùt vaø söû duïng ODA coøn chöa coù söï phaân ñònh roõ vai troø cuûa Chính phuû, caùc cô quan Chính phuû vaø caùc chính quyeàn ñòa phöông; neân yù kieán chung caùc nhaø taøi trôï laø Vieät Nam neân khaéc phuïc tình traïng naøy ñeå khoâng coøn söï choàng cheùo veà maët quaûn lyù. Theo ñaùnh giaù cuûa caùc nhaø taøi trôï, kyõ naêng nhaân söï ñieàu haønh vaø ñieàu phoái nguoàn ODA ôû caùc caáp khaùc nhau coøn thieáu veà soá löôïng vaø yeáu veà chaát löôïng: chuùng ta môùi chæ coù moät toå coâng taùc lieân ngaønh maø caùc quan chöùc laøm vieäc theo cheá ñoä kieâm nhieäm; chuyeân vieân ôû moãi boä phaän thöïc chaát chæ laøm nhieäm vuï toång hôïp caùc baùo caùo, vì vaäy caùc cô quan ñoái taùc Vieät Nam thöôøng khoâng daønh ñöôïc chuû ñoäng vaø thieáu thaønh coâng trong söû duïng ODA. Theo caùch quaûn lyù naøy, moät soá tieâu cöïc ñaõ phaùt sinh khieán cho caùc nhaø taøi trôï chöa thöïc söï tin töôûng vaøo boä maùy quaûn lyù cuûa Vieät Nam. + Caùc ñôn vò coù nhu caàu veà ODA phaûi qua nhieàu cöûa xeùt duyeät môùi vay ñöôïc voán, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh, vieäc nhaän ñöôïc taøi trôï töø nguoàn voán öu ñaõi naøy quaû laø xa vôøi. + Vieäc xeùt duyeät ñeå cho caùc doanh nghieäp vay laïi töø nguoàn ODA ñaõ trôû thaønh moät thöù “ôn hueä” maø moät soá ngöôøi coù chöùc quyeàn söû duïng ñeà “ban phaùt” 32 cho caùc doanh nghieäp, gioáng nhö moät thöù vuõ khí lôïi haïi maø hoï söû duïng nhaèm mang laïi nhöõng lôïi ích cho caù nhaân vaø gia ñình hoï. + Vôùi nhöõng ñòa phöông ôû vuøng saâu, vuøng xa, nguoàn taøi trôï naøy caøng trôû neân laø moät thöù “xa xæ” khoù ñaït tôùi, moät maët do ôû xa nhöõng cô quan xeùt duyeät, moät maët do trình ñoä caùn boä ôû nhöõng vuøng naøy coøn quaù thaáp keùm so vôùi caùn boä ôû caùc thaønh phoá, thò traán, thò xaõ… 2.3. Tình hình chung veà thu huùt vaø söû duïng voán ODA ôû Vieät Nam Töø Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù VI, nöôùc ta ñaõ tieán haønh ñoåi môùi neàn kinh teá, thöïc hieän cô cheá kinh teá haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn theo ñònh höôùng XHCN vaø ñaït ñöôïc nhieàu thaønh quaû quan troïng. Nhöõng thaønh töïu phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, nhöõng bieän phaùp caûi caùch kinh teá baûo ñaûm söï taêng tröôûng nhanh vaø beàn vöõng trong nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp kyû 90 ñaõ coù yù nghóa quyeát ñònh ñöa caùc nhaø taøi trôï trôû laïi Vieät Nam. Beân caïnh ñoù, nhöõng vaán ñeà xung quanh Campuchia ñöôïc xöû lyù, Myõ khoâng can thieäp vieäc IMF taùi laäp quan heä taøi chính, tín duïng vôùi Vieät Nam, Vieät Nam trôû thaønh quan saùt vieân cuûa ASEAN (Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ)… ñaõ taïo ra moâi tröôøng thuaän lôïi cho vieäc noái laïi quan heä giöõa Vieät Nam vaø Coäng ñoàng taøi trôï quoác teá. Trong 2 naêm 1991-1992, haàu heát caùc nöôùc thuoäc Toå chöùc Hôïp taùc Kinh teá vaø Phaùt trieån (OECD) ñaõ noái laïi vieän trôï cho Vieät Nam. Moät soá nöôùc Chaâu AÙ cuõng cung caáp moät soá khoaûn cho vay öu ñaõi vaø vieän trôï khoâng hoaøn laïi. Nguoàn voán ODA song phöông töø caùc nöôùc OECD vaø moät soá nöôùc khaùc ñaõ taêng töø 75 trieäu USD moãi naêm trong giai ñoaïn 1985-1990 leân khoaûng 350 trieäu USD trong naêm 1992. Töø naêm 1990, caùc toå chöùc cuûa Lieân hieäp quoác vieän trôï cho Vieät Nam haøng naêm treân 70 trieäu USD. Ngoaøi ra, caùc toå chöùc ña phöông khaùc nhö Coäng ñoàng Chaâu Aâu (EC) vaø Quyõ Quoác teá veà Phaùt trieån Noâng nghieäp (IFAD) ñaõ baét ñaàu cung caáp khoái löôïng vieän trôï coù yù nghóa trong hai naêm 1991-1992. Tuy ñình chæ caùc chöông trình taøi trôï vaøo naêm 1979, song Quyõ Tieàn teä quoác teá (IMF), Ngaân haøng theá giôùi (WB) vaø Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (ADB) vaãn cöû caùc ñoaøn tôùi Vieät Nam ñeå thaûo luaän caùc vaán ñeà veà chính saùch, chuaån bò moät soá döï aùn ôû moät soá ngaønh nhö giao thoâng, naêng löôïng, noâng nghieäp, y teá, giaùo duïc, ngaân haøng… Ñaây laø moät thuaän lôïi khi caùc toå chöùc naøy noái laïi quan heä vôùi nöôùc ta. 2.3.4. Tình hình vaän ñoäng voán ODA Coâng taùc vaän ñoäng ODA trong thôøi gian qua ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo chuû tröông ñöôøng loái cuûa Ñaûng ta: “Vieät Nam saün saøng laø baïn, laø ñoái taùc tin caäy cuûa 33 caùc nöôùc trong coäng ñoàng quoác teá, phaán ñaáu vì hoøa bình, ñoäc laäp vaø phaùt trieån.” Vieäc vaän ñoäng ODA ñöôïc thöïc hieän vôùi nhieàu hình thöùc phong phuù ôû taát caû caùc caáp töø trung öông ñeán cô sôû. Hoäi nghò caùc nhaø taøi trôï daønh cho Vieät Nam hoïp vaøo thaùng 11 naêm 1993 taïi Paris (Phaùp) ñaùnh daáu cho vieäc thieát laäp quan heä ñaày ñuû veà hôïp taùc phaùt trieån giöõa Vieät Nam vaø coäng ñoàng taøi trôï quoác teá. Caùc naêm tieáp theo Hoäi nghò caùc nhaø taøi trôï ñöôïc ñoåi teân thaønh Hoäi nghò nhoùm tö vaán caùc nhaø taøi trôï daønh cho Vieät Nam (Hoäi nghò CG). Hoäi nghò CG laø dieãn ñaøn trao ñoåi yù kieán giöõa Chính phuû vaø caùc nhaø taøi trôï veà chính saùch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi vaø caùc nhaø taøi trôï cam keát vieän trôï thöôøng nieân. Hoäi nghò ñieàu phoái vieän trôï ñoái vôùi moät soá ngaønh cuõng toå chöùc nhö trong lónh vöïc giao thoâng vaän taûi, y teá, giaùo duïc… Vaän ñoäng ODA cuõng ñöôïc tieán haønh thoâng qua caùc cuoäc gaëp caáp cao cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc vaø Chính phuû ta vôùi caùc caáp töông öùng cuûa caùc ñoái taùc phaùt trieån. Nguyeân taéc vaän ñoäng ODA: Vaän ñoäng ODA ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû chieán löôïc phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, chieán löôïc vay vaø traû nôï nöôùc ngoaøi, caùc chöông trình ñaàu tö coâng coäng, quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa Nhaø nöôùc, caùc chöông trình quoác gia, quy hoaïch vaø keá hoaïch phaùt trieån cuûa ñòa phöông hoaëc caùc ngaønh, nhu caàu tieáp nhaän voán, coâng ngheä, kieán thöùc, kinh nghieäm quaûn lyù, naêng löïc tieáp nhaän vaø söû duïng ODA theo töøng thôøi kyø. 2.3.5. Tình hình thu huùt vaø söû duïng voán ODA Vieäc thu huùt vaø söû duïng ODA phuïc vuï söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi thôøi kyø 1993-2004, ñöôïc tieán haønh treân cô sôû Nghò quyeát cuûa Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù VII, VIII vaø IX, caùc Nghò quyeát cuûa Hoäi nghò Trung öông, chieán löôïc oån ñònh vaø phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi 10 naêm 2001-2010; caùc keá hoaïch 5 naêm 1991- 1995; 1996-2000; 2001-2005 vaø 2006-2010; Quy hoaïch nguoàn voán ODA thôøi kyø 1996-2000 vaø 2001-2005; caùc Nghò ñònh cuûa Chính phuû vaø Quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà quaûn lyù vaø söû duïng ODA; caùc quy hoaïch phaùt trieån caùc ngaønh, caùc ñòa phöông… Thoâng qua 12 Hoäi nghò CG, caùc nhaø taøi trôï ñaõ cam keát ODA cho nöôùc ta vôùi toång giaù trò ñaït 30,03 tyû USD. Möùc cam keát naêm sau cao hôn naêm tröôùc vaø ñaït ñænh ñieåm trong naêm 2004 laø 3,44 tyû USD. 34 Baûng 2-2: Tình hình cam keát ODA giai ñoaïn 1993 – 2004 Ñôn vò tính: tyû USD Naêm 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 30,03 1,81 1,94 2,26 2,43 2,40 2,77* 2,85** 2,40 2,20 2,50 2,84 3,44 Nguoàn: Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö Ghi chuù: (*) bao goàm 0,5 tyû hoã trôï caûi caùch kinh teá, (**) bao goàm 0,7 tyû hoã trôï caûi caùch kinh teá Tình hình cam keát ODA taêng nhanh keå töø khi caùc nhaø taøi trôï noái laïi quan heä vôùi Vieät Nam giai ñoaïn 1993-1999, giaûm trong hai naêm 2000-2001, sau ñoù khoâi phuïc laïi vaø taêng daàn töø naêm 2001. Töø naêm 2002 cho ñeán nay, ñaõ ñaït vaø vöôït möùc cam keát thôøi gian tröôùc. Hình 2-1: Tình hình cam keát ODA giai ñoaïn 1993-2004 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 - Phaân tích cô caáu voán ODA cung caáp cho Vieät Nam: Ty û U SD Tính ñeán heát naêm 2004, toång giaù trò caùc ñieàu öôùc quoác teá veà ODA ñaõ ñöôïc kyù keát öôùc ñaït khoaûng 21 tyû USD, töông ñöông 72% toång voán ODA ñaõ ñöôïc cam keát. Trong ñoù tính töø naêm 1993 ñeán naêm 2002, toång giaù trò kyù keát laø 16,6 tyû USD vôùi cô caáu voán ODA nhö sau: + Voán vay öu ñaõi: 13,6 tyû USD töông ñöông 81,93% + Vieän trôï khoâng hoaøn laïi: 3 tyû USD töông ñöông 18,07% Theo Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö, toång voán ODA ñöôïc kyù keát trong 9 thaùng ñaàu naêm 2005 ñaït gaàn 2 tyû USD, trong ñoù voán vay ñaït 1,7 tyû USD vaø voán vieän trôï khoâng hoaøn laïi khoaûng gaàn 300 trieäu USD. 35 Hình 2-2: Cô caáu voán ODA cung caáp cho Vieät Nam 9 thaùng ñaàu naêm 2005 Vieän trôï khoâng hoaøn laïi 15% Vay öu ñaõi 85% Vieän trôï khoâng hoaøn laïi cuûa Vieät Nam ñaït töø 18-21% trong toång soá taøi trôï. Nhìn chung, tyû leä vieän trôï khoâng hoaøn laïi treân toång soá voán cam keát maø Vieät Nam nhaän ñöôïc töông ñoái thaáp (möùc bình quaân cuûa theá giôùi laø 25%, coù nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät nhö ôû Malaysia tyû leä naøy ñaït 30%) vaø coù chieàu höôùng giaûm trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Theo ñaùnh giaù cuûa caùc nhaø taøi trôï, ngoaøi nguyeân nhaân khaùch quan laø do xu höôùng chung cuûa theá giôùi thì nguyeân nhaân chuû yeáu laø vieäc chuû ñoäng ñöa ra nhöõng chöông trình, döï aùn ñeå ñöôïc hoã trôï theo phöông thöùc vieän trôï khoâng hoaøn laïi cuûa phía Vieät Nam thieáu söùc thuyeát phuïc, thaäm chí coøn khoâng ñöa ra ñöôïc noäi dung ñeå ñöôïc nhaän vieän trôï khoâng hoaøn laïi, caùc nhaø taøi trôï goïi ñoù laø tính “chuû ñoäng mieãn cöôõng” cuûa Vieät Nam. - Phaân tích cô caáu ngaønh: Caên cöù vaøo chính saùch öu tieân söû duïng ODA cuûa Chính phuû, ñònh höôùng nguoàn voán vay öu tieân cho caùc lónh vöïc giao thoâng vaän taûi; phaùt trieån heä thoáng ñieän, maïng löôùi chuyeàn taûi vaø phaân phoái ñieän; phaùt trieån noâng nghieäp vaø noâng thoân bao goàm thuûy lôïi, thuûy saûn, laâm nghieäp; caáp thoaùt nöôùc vaø baûo veä moäi tröôøng; y teá; giaùo duïc vaø ñaøo taïo; khoa hoïc vaø coâng ngheä… Ngoaøi ra, nguoàn voán ODA cuõng hoã trôï ñaùng keå cho ngaân saùch cuûa Chính phuû ñeå thöïc hieän ñieàu chænh cô caáu kinh teá vaø thöïc hieän chính saùch caûi caùch kinh teá (caùc khoaûn tín duïng ñieàu chænh cô caáu kinh teá, ñieàu chænh cô caáu kinh teá môû roâng, Quyõ Miyazawa, PRGF & PRSC). Baûng 2-3: Cô caáu giaù trò caùc ñieàu öôùc quoác teá veà ODA ñaõ kyù keát töø 1993 ñeán 2002 Ngaønh Tyû troïng (%) Giao thoâng vaän taûi 25,70 Nguoàn, ñöôøng daây chuyeån taûi ñieän vaø löôùi ñieän phaân phoái 22,40 Noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân 16,30 Caáp thoaùt nöôùc 8,80 36 Giaùo duïc, ñaøo taïo, khoa hoïc vaø coâng ngheä 7,90 Y teá, xaõ hoäi 5,80 Caùc lónh vöïc khaùc 13,10 Nguoàn: Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö Vieäc boá trí ODA theo ngaønh trong thôøi kyø 1993-2002 cho thaáy chuû tröông ñuùng ñaén trong vieäc söû duïng nguoàn voán naøy cho cô sôû haï taàng kinh teá vaø xaõ hoäi. Tuy moãi nhaø taøi trôï coù nhöõng öu tieân khaùc nhau veà ngaønh, nhöng nhìn chung caùc nhaø taøi trôï ñeàu chuù yù ñeán cô sôû haï taàng nhö xaây döïng caùc nhaø maùy ñieän, ñaàu tö vaøo giao thoâng vaän taûi… vì caùc lónh vöïc thuoäc cô sôû haï taàng giaùn tieáp kích thích ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi. Hình 2-3: Cô caáu ODA theo ngaønh giai ñoaïn 1993-2002 26% 22% 16% 9% 8% 6% 13% Giao thoâng vaän taûi Nguoàn, ñöôøng daây truyeàn taûi ñieän vaø löôùi ñieän phaân phoái Noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân Caáp thoaùt nöôùc Giaùo duïc, ñaøo taïo, khoa hoïc vaø coâng ngheä Y teá, xaõ hoäi Caùc lónh vöïc khaùc - Phaân tích cô caáu caùc nhaø taøi trôï: Nguoàn cung caáp ODA cho Vieät Nam töø caùc nhaø taøi trôï song phöông vaø ña phöông: + Veà song phöông: hieän coù 25 nhaø taøi trôï song phöông, trong ñoù coù 21 nhaø taøi rôï cam keát ODA thöôøng nieân (Uùc, Bæ, Canada, Seùc, Ñan Maïch, Phaàn Lan, Phaùp, Ñöùc, Italy, Nhaät Baûn, Haøn quoác, Lucxambua, Haø Lan, New Zealand, Na Uy, Taây Ban Nha, Thuïy Ñieån, Thuïy Só, Thaùi Lan, Anh, Hoa Kyø); 4 nhaø taøi trôï khoâng cam keát ODA thöôøng nieân (Aùo, Trung Quoác, Nga, Singapore) maø cam keát theo töøng döï aùn cuï theå. Moät soá nhaø taøi trôï song phöông chuû yeáu xeáp theo giaù trò cam keát ODA naêm 2002: 37 ƒ Chaâu AÙ: Nhaät Baûn (747 trieäu USD), Uùc (40 trieäu USD), Haøn Quoác (40 trieäu USD). Trong ñoù, Nhaät Baûn vaø Haøn Quoác cung caáp caû vieän trôï khoâng hoaøn laïi laãn voán vay öu ñaõi. Uùc chæ cung caáp vieän trôï khoâng hoaøn laïi. ƒ Chaâu Aâu: Phaùp (103 trieäu USD), Ñöùc (50 trieäu USD), Ñan Maïch (50 trieäu USD), Italy (43 trieäu USD), Anh (40 trieäu USD). Tröø Anh, taát caû caùc nöôùc treân ñeàu cung caáp caû vieän trôï khoâng hoaøn laïi vaø voán vay öu ñaõi. ƒ Chaâu Myõ: Hoa Kyø (33 trieäu USD), Canada (18 trieäu USD). Hai nöôùc naøy chæ coù vieän trôï khoâng hoaøn laïi. ODA cuûa Myõ chuû yeáu laø caùc döï aùn nhaân ñaïo quy moâ nhoû vaø hoã trôï kyõ thuaät lieân quan tröïc tieáp ñeán caùc muïc tieâu thöông maïi. + Veà ña phöông: hieän coù 15 toå chöùc goàm Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (ADB), Ngaân haøng theá giôùi (WB), Uûy ban Chaâu Aâu (EC), Toå chöùc caùc nöôùc xuaát khaåu daàu moû (OPEC), Quyõ Kuwait, Coâng ty Taøi chính quoác teá (IFC), chöông trình Phaùt trieån cuûa lieân hieäp quoác (UNCP), Quyõ Daân soá theá giôùi (UNFPA), Quyõ Nhi ñoàng Lieân hieäp quoác (UNICEF), Toå chöùc y teá theá giôùi (WHO), Quyõ Phaùt trieån noâng nghieäp quoác teá (IFAD), Chöông trình Löông thöïc theá giôùi (WFP), Quyõ moâi tröôøng toaøn caàu (GEF) vaø Quyõ Ñaàu tö phaùt trieån cuûa Lieân hieäp quoác (UNCDF). Trong soá ñoù, OPEC vaø IFC khoâng cam keát ODA thöôøng nieân maø cam keát theo töøng döï aùn cuï theå. Moät soá nhaø taøi trôï ña phöông chuû yeáu xeáp theo khoái löôïng ODA cam keát naêm 2002: WB (720 trieäu USD), ADB (321 trieäu USD), EC (60 trieäu USD), caùc toå chöùc Lieân hieäp quoác (61 trieäu USD). Caùc toå chöùc Lieân hieäp quoác vaø EC chæ cung caáp vieän trôï khoâng hoaøn laïi, WB vaø ADB cung caáp caû vieän trôï khoâng hoaøn laïi vaø vay öu ñaõi. + Ngoaøi ra, coøn coù khoaûng 350 toå chöùc phi chính phuû nöôùc ngoaøi (NGO) hoaït ñoäng taïi Vieät Nam, cung caáp bình quaân moät naêm khoaûng 80 trieäu USD vieän trôï khoâng hoaøn laïi. Ñaëc bieät naêm 2004, caùc toå chöùc naøy ñaõ cam keát ñaït möùc 100 trieäu USD, theå hieän söï ñoùng goùp ngaøy caøng lôùn ñoái vôùi söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ôû Vieät Nam. Trong hoäi nghò CG 12 naêm 2004, coù ba nhaø taøi trôï vôùi möùc cam keát ODA cao nhaát laø Nhaät Baûn (902 trieäu USD), WB (750 trieäu USD) vaø Phaùp (444 trieäu USD). Tuy nhieân, neáu ñaùnh giaù trong suoát thôøi kyø 1993-2004 thì ba nhaø taøi trôï coù quy moâ cung caáp ODA lôùn nhaát laø Nhaät Baûn, WB vaø ADB, chieám 70% - 80% toång giaù trò caùc ñieàu öôùc quoác teá veà ODA ñöôïc kyù keát, trong ñoù Nhaät Baûn chieám gaàn 40%. 38 2.3.6. Ñaùnh giaù vieäc thu huùt vaø söû duïng voán ODA Vieäc tieáp nhaän vaø söû duïng nguoàn voán ODA trong 12 naêm qua cuûa Vieät Nam ñaït ñöôïc nhieàu keát quaû ñaùng keå. Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng maët ñaït ñöôïc, vaãn coøn toàn taïi nhöõng maët haïn cheá laøm cho lôïi ích maø nguoàn voán naøy mang laïi chöa ñaùp öùng vôùi söï mong muoán cuûa ta ñoái vôùi söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi ñaát nöôùc. 2.3.3.1. Nhöõng maët ñaït ñöôïc: Keå töø khi baét ñaàu tieáp nhaän nguoàn voán ODA ñeán nay, coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc veà ODA ngaøy caøng ñöôïc taêng cöôøng vaø töøng böôùc ñi vaøo neà neáp. Vieäc thu huùt vaø söû duïng ODA thôøi gian vöøa qua ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû quan troïng: - Maët ñaït ñöôïc quan troïng nhaát laø veà chính trò ñoái ngoaïi. Thoâng qua coâng taùc vaän ñoäng vaø thu huùt ODA, caùc nöôùc vaø caùc toå chöùc taøi trôï quoác teá hieåu nhieàu hôn veà chuû tröông, chính saùch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta ta, thöøa nhaän nhöõng tieán boä maø nhaân daân ta ñaõ ñaït ñöôïc trong söï nghieäp ñoåi môùi, cam keát ODA cho ta naêm sau cao hôn naêm tröôùc, keå caû nhöõng naêm kinh teá theá giôùi sa suùt, coù nöôùc taøi trôï phaûi caét giaûm ODA. Ñieàu ñoù theå hieän söï ñoàng tình cao vaø söï uûng hoä maïnh meõ cuûa coäng ñoàng taøi trôï quoác teá ñoái vôùi söï nghieäp phaùt trieån cuûa nöôùc ta, goùp phaàn cuûng coá vaø naâng vò theá cuûa nöôùc ta treân tröôøng quoác teá. - Theo WB, khoái löôïng nôï nöôùc ngoaøi chöa traû hieän nay cuûa nöôùc ta öôùc tính vaøo khoaûng 15,557 tyû USD tính ñeán cuoái naêm 2004. Con soá naøy chieám 34,5% GDP (giôùi haïn toái ña theo kinh nghieäm quoác teá laø 50-60%) vaø 56,5% xuaát khaåu (giôùi haïn toái ña theo kinh nghieäm quoác teá laø 150%), nghóa vuï traû nôï haøng naêm chieám 10-14% giaù trò xuaát khaåu (giôùi haïn toái ña theo kinh nghieäm quoác teá laø 15%). Ñieàu ñoù coù nghóa laø Vieät Nam tranh thuû ñöôïc nguoàn voán vay ODA coù yù nghóa quan troïng trong khi vaãn ñaûm baûo ñöôïc khaû naêng traû nôï nöôùc ngoaøi, öôùc tính beàn vöõng trong trung vaø daøi haïn. Trong boái caûnh nguoàn voán ñaàu tö coøn nhieàu khoù khaên, nhaát laø ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng kinh teá vaø xaõ hoäi, nguoàn voán ODA thöïc söï quan troïng. Thôøi gian vöøa qua, ñaàu tö baèng voán ODA chieám khoaûng 12% toång ñaàu tö toaøn xaõ hoäi, baèng 24% toång voán ñaàu tö töø ngaân saùch nhaø nöôùc vaø baèng 50% voán tín duïng ñaàu tö phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc. - Nhôø ñöôïc taêng cöôøng ñaàu tö baèng nguoàn voán naøy, cô sôû haï taàng kinh teá xaõ hoäi ñöôïc caûi thieän cô baûn vaø phaùt trieån. Tröôùc heát, phaûi keå ñeán laø giao thoâng vaän taûi: ñaõ khoâi phuïc, naâng caáp vaø xaây döïng môùi 3676 km ñöôøng quoác loä, khoâi phuïc vaø caûi taïo khoaûng 1.000 km ñöôøng tænh loä vaø 10.000 km ñöôøng noâng thoân, naâng caáp moät soá caûng Haûi Phoøng, Saøi Goøn…, xaây döïng 7 nhaø maùy ñieän lôùn: Phuù Myõ 1, Phuù Myõ 2, Haøm Thuaän - Ña My, Soâng Hinh, Ña Nhim, Phaû Laïi 2, Traø 39 Noùc. Nhôø ñaàu tö phaùt trieån heä thoáng giao thoâng vaø ñieän löïc, ODA ñaõ goùp phaàn khôi daäy nguoàn voán trong nöôùc vaø taïo ñieàu kieän taêng cöôøng thu huùt ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi, thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá. - Caûi caùch chính saùch kinh teá ñöôïc trieån khai theo lòch trình phuø hôïp vôùi chuû tröông, chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, ngaân saùch nhaø nöôùc ñöôïc hoã trôï, hieäu quaû vaø uy tín cuûa caùc ñònh cheá taøi chính trong nöôùc ñöôïc caûi thieän… Ñoù laø moät maët ñöôïc hôn nöõa cuûa ODA thoâng qua caùc khoaûn vay chöông trình cuûa IMF, WB, ADB. Trong 12 naêm qua, nöôùc ta nhaän caùc khoaûn vay chöông trình vôùi caùc ñieàu kieän öu ñaõi nhö: khoaûn vay tín duïng döï phoøng (SBA), theå thöùc chuyeån ñoåi cô caáu (STF), theå thöùc ñieàu chænh cô caáu môû roäng (ESAF), theå cheá taêng cöôøng vaø xoùa ñoùi giaûm ngheøo (PRGF); cuûa WB nhö: Tín duïng Ñieàu chænh cô caáu (SAC-a), Chöông trình tín duïng Hoã trôï giaûm ngheøo (PRSC), Döï aùn Taøi chính noâng thoân 1, Döï aùn Taøi chính noâng thoân 2, Döï aùn truyeàn taûi naêng löôïng; cuûa ADB nhö: Khoaûn vay chöông trình caûi caùch Doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø Quaûn trò coâng ty (SCPL), Khoaûn vay chöông trình Taøi chính 2 (FSPL-2), Döï aùn Taøi chính noâng thoân, Döï aùn Tín duïng noâng thoân. Nhieàu nhaø taøi trôï song phöông cuõng cung caáp ODA khoâng hoaøn laïi cho caùc chöông trình naøy. - Moät maët ñöôïc khaùc cuûa vieäc söû duïng ODA laø nguoàn voán naøy ñaõ ñoùng goùp cho söï thaønh coâng cuûa moät soá chöông trình xaõ hoäi coù yù nghóa saâu roäng nhö Chöông trình tieâm chuûng môû roäng, Chöông trình dinh döôõng treû em, Chöông trình xoaù ñoùi giaûm ngheøo, Chöông trình phoøng choáng soát reùt… ODA ñaõ goùp phaàn caûi thieän thöù haïng cuûa Vieät Nam veà caùc chæ soá phaùt trieån con ngöôøi (HDI), cuï theå laø taêng töø 0,646 naêm 1995 leân 0,691 naêm 2003, ñöùng thöù 112 trong toång soá 177 nöôùc ñöôïc xeáp haïng, ngang baèng vôùi nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån khaùc coù GDP bình quaân ñaàu ngöôøi cao hôn nöôùc ta. Naêm 2002, tyû leä ñoùi ngheøo cuûa nöôùc ta coøn 29%, giaûm moät nöûa so vôùi naêm 1980, vöôït muïc tieâu phaùt trieån thieân nieân kyû (MDGs), maø nöôùc ta ñaõ cam keát vôùi theá giôùi. ODA khoâng chæ boå sung nguoàn löïc cho caùc chöông trình xaõ hoäi maø ñieàu quan troïng laø ñaõ goùp phaàn thay ñoåi nhaän thöùc vaø haønh vi cuûa ngöôøi daân trong caùc lónh vöïc xaõ hoäi ñoøi hoûi coù söï tham gia roäng raõi cuûa caùc taàng lôùp daân cö. - Trong lónh vöïc giaùo duïc vaø ñaøo taïo, nguoàn voán ODA ñoùng goùp khoaûng 550 trieäu USD, chieám khoaûng 10% toång kinh phí giaùo duïc ñaøo taïo, goùp phaàn caûi caùch giaùo duïc tieåu hoïc, trung hoïc vaø ñaïi hoïc, taêng cöôøng naêng löïc ñaøo taïo vaø quaûn lyù giaùo duïc, phaùt trieån maïng löôùi daïy ngheà… Ñaây laø nguoàn löïc quan troïng trong vieäc hoã trôï söï nghieäp giaùo duïc vaø ñaøo taïo nhaèm taïo ra nguoàn nhaân löïc then choát cho söï nghieäp coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. 40 - Ñoái vôùi phaùt trieån noâng nghieäp vaø lónh vöïc noâng thoân, 156 döï aùn vôùi toång soá voán ODA hôn 1,4 tyû USD ñaõ goùp phaàn quan troïng thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi noâng thoân, thay ñoåi cô caáu saûn xuaát, taêng saûn löôïng löông thöïc, ñaåy maïnh troàng röøng vaø baûo veä röøng, goùp phaàn xoùa ñoùi giaûm ngheøo. Ñaït ñöôïc caùc keát quaû neâu treân nhôø coù ñaàu tö ODA taäp trung vaøo vieäc cung caáp nguoàn tín duïng cho noâng daân, khoâi phuïc vaø phaùt trieån heä thoáng thuûy lôïi, phaùt trieån coâng taùc khuyeán noâng, khuyeán ngö, phaùt trieån giao thoâng noâng thoân, löôùi ñieän sinh hoaït vaø caùc heä thoáng cung caáp nöôùc sinh hoaït, phaùt trieån tröôøng hoïc vaø caùc traïm y teá. - Moät soá löôïng lôùn caùc döï aùn hoã trôï kyõ thuaät ñöôïc taøi trôï baèng ODA khoâng hoaøn laïi ñaõ coù taùc duïng tích cöïc giuùp taêng cöôøng naêng löïc, phaùt trieån theå cheá treân nhieàu lónh vöïc, ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc, xaây döïng phaùp luaät, caûi caùch haønh chính… Caàn nhaán maïnh raèng nhieàu döï aùn kyõ thuaät ñaõ mang laïi cho ta caùi ñöôïc quan troïng laø “phaàn meàm”, ñoù laø tri thöùc, coâng ngheä vaø kinh nghieäm quaûn lyù tieân tieán. Trong nhieàu tröôøng hôïp caùi ñöôïc naøy coøn lôùn hôn, bôûi leõ hieäu öùng lan toûa cuûa noù raát lôùn, do ñoù noù coù giaù trò ñoái vôùi söï nghieäp phaùt trieån treân caùc lónh vöïc kinh teá, xaõ hoäi, khoa hoïc, coâng ngheä, baûo veä moâi tröôøng, quaûn lyù nhaø nöôùc, phaùp luaät. 2.3.3.2. Nhöõng toàn taïi: Haàu heát caùc döï aùn ODA ñeàu chaäm tieán ñoä, coù döï aùn chaäm tôùi hai naêm. Ngoaøi ra, vieäc söû duïng ODA thôøi gian vöøa qua chöa thaät söï ñaït hieäu quaû mong muoán. Ñaùnh giaù laïi vieäc thu huùt vaø söû duïng nguoàn voán naøy, ta thaáy coøn toàn taïi nhöõng maët haïn cheá nhö sau: - Quan ñieåm sai leäch veà ODA daãn ñeán vieäc söû duïng ODA moät caùch keùm hieäu quaû: Trong nhaän thöùc veà baûn chaát vaø vai troø cuûa nguoàn voán ODA, moät soá cô quan quaûn lyù, tieáp nhaän ODA ôû caû trung öông vaø ñòa phöông vaãn coøn vöông vaán “ODA thôøi bao caáp”, quan nieäm ODA khoâng hoaøn laïi laø chính phuû cho, voán vay ODA do chính phuû traû nôï. Nhaän thöùc sai leäch naøy daãn ñeán vieäc söû duïng nguoàn voán ODA coøn tuøy tieän, chöa quan taâm ñuùng möùc ñeán vieäc xaùc ñònh muïc tieâu öu tieân ñaàu tö, chöa chuù yù ñeán hieäu quaû vaø khaû naêng traû nôï cuûa döï aùn. Theo baùo caùo cuûa Boä Taøi chính veà vieäc kieåm tra tình hình thöïc hieän vaø hieäu quaû caùc chöông trình, döï aùn söû duïng ODA voán vay taïi 7 boä, ngaønh trung öông