Khảo sát kiểu hình miễn dịch của quần thể tương bào trên bệnh nhân đa u tủy xương bằng phương pháp đếm tế bào dòng chảy tại Bệnh viện Chợ Rẫy

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 6 * 2019 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học BV. Truyền máu Huyết học 349 KHẢO SÁT KIỂU HÌNH MIỄN DỊCH CỦA QUẦN THỂ TƯƠNG BÀO TRÊN BỆNH NHÂN ĐA U TUỶ XƯƠNG BẰNG PHƯƠNG PHÁP ĐẾM TẾ BÀO DÒNG CHẢY TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY Thái Minh Trung*, Trần Thanh Tùng*, Nguyễn Văn Thạo*, Phạm Văn Lợi* TÓM TẮT Phương pháp đếm tế bào dòng chảy đã được áp dụng tại bệnh viện Chợ Rẫy từ năm 2012 trong chẩn đoán và xếp loại nhiều bệnh tính ác tính huyết học như bạch cầu cấp, u lympho, đa u tuỷ xương. Đây là phương pháp tối ưu dùng để xác định kiểu hình miễn dịch của các dòng tế bào tạo máu ác tính. Mục tiêu: Nghiên cứu tần suất xuất hiện của một số dấu ấn miễn dịch (CD) trên quần thể tương bào ác tính từ đó đưa ra kiểu hình dấu ấn miễn dịch chẩn đoán bệnh đa u tuỷ xương. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả trên 75 bệnh nhân đa u tuỷ xương từ tháng 8/2018 đến tháng 6/2019 tại khoa Huyết học, bệnh viện Chợ Rẫy. Các dấu ấn miễn dịch được sử dụng trong phân tích kiểu hình miễn dịch bao gồm: CD45, CD38, CD138, CD19, CD45, CD56, CD27, CD28, CD81, CD117, CyKappa, CyLambda, Beta-2-Microglobulin. Kết quả: Tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu là 58,1 tuổi, nhóm bệnh nhân nam chiếm 48% và nữ là 52%, tỷ lệ nam/ nữ là 0,9. Các dấu ấn miễn dịch CD38, CD138 và Beta-2-Microglobulin gặp trong 100% bệnh nhân bị đa u tuỷ, CD56 gặp trong 82,7%, CD45 gặp trong 17,3%, CD19 gặp trong 2,7%, CyKappa là 58,7%, CyLambda là 41,3%. Các dấu ấn CD27, CD28, CD81, CD117 với tần suất tương ứng là 8,0%, 9,3%, 34,7%, 32,0%. Kết luận: Kiểu hình miễn dịch thường gặp của tương bào trên bệnh nhân đa u tuỷ xương là CD45- CD38brightCD138+CD19-CD56+CyKappa; CyLambda. Từ khoá: đa u tuỷ xương, đếm tế bào dòng chảy, kiểu hình miễn dịch ABSTRACT SURVEY OF THE IMMUNOPHENOTYPES OF PLASMA CELLS IN MULTIPLE MYELOMA BY FLOW CYTOMETRY MEASURES IN CHO RAY HOSPITAL Thai Minh Trung, Tran Thanh Tung, Nguyen Van Thao, Pham Van Loi * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 – No. 6 - 2019: 349 - 353 Flow Cytometry methods has been applied in Cho Ray Hospital since 2012 in immunophenotyping for Multiple myeloma, Lymphoma, Leukemia. This is a high precision technique that allow us to detect the phenotype expression of malignant blood disease. Objective: Study the characteristic and the rate of occurrence of some cluster of differentiation (CD) in Multiple myeloma. Subjects and Methods: descriptive study was carried on 75 Multiple myeloma patients first diagnosed in Cho Ray Hospital from August 2018 to June 2019. The panel of CD is used in analysis obtains: CD45, CD38, CD138, CD19, CD45, CD56, CD27, CD28, CD81, CD117, CyKappa, CyLambda, Beta – 2 – Microglobulin. Results: the average age is 58.1, Male is 48% and Female is 52%, Male:Female is 0.9. 100% patients expressed with CD38, CD138, Beta-2-Microglobulin, CD56 is 8.7%, CD45 is 17.3%, CD19 is 2.7%, CyKappa *Bệnh viện Chợ Rẫy Tác giả liên lạc: BS. Thái Minh Trung ĐT: 0908 513 207 Email: tmtflute@gmail.com Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 6 * 2019 Hội Nghị Khoa Học BV. Truyền máu Huyết học 350 is 58.7%, CyLambda is 41.3%. CD27, CD28, CD81, CD117 expressed in 8.0%, 9.3%, 34.7%, 32.0%. Conclusion: The Immunophenotypes of plasma cells in Multiple myeloma patients is CD45- CD38brightCD138+CD19-CD56+ CyKappa; CyLambda. Keywords: multiple myeloma, flow cytometry, immunophenotypes ĐẶT VẤN ĐỀ Đa u tuỷ xương là bệnh lý ác tính do tăng sinh quá mức tế bào tương bào trong tuỷ dẫn đến biến chứng nhiều cơ quan. Việc chẩn đoán bệnh đa u tuỷ xương dựa vào nhiều xét nghiệm như: tổng phân tích tế bào máu ngoại vi, tế bào học tuỷ xương, các xét nghiệm sinh hoá và hình ảnh học, bên cạnh đó đếm tế bào dòng chảy (FCM) là một phương pháp hỗ trợ chẩn đoán và phát hiện kiểu hình miễn dịch của tương bào bất thường trong bệnh đa u tuỷ xương để theo dõi tồn lưu tế bào ác tính sau điều trị. Mục tiêu Nghiên cứu tần suất xuất hiện của một số dấu ấn miễn dịch (CD) trên quần thể tương bào ác tính từ đó đưa ra kiểu hình dấu ấn miễn dịch chẩn đoán bệnh đa u tuỷ xương. ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu Bao gồm 75 bệnh nhân được chẩn đoán Đa u tuỷ xương chưa điều trị đặc hiệu từ 8/2018 đến 6/2019 tại Khoa Huyết học Bệnh viện Chợ Rẫy. Phương pháp nghiên cứu Thiết kế nghiên cứu Nghiên cứu mô tả cắt ngang. Phương pháp tiến hành Số lượng bệnh nhân được chẩn đoán đa u tuỷ xương là 75. Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh đa u tuỷ xương (dựa theo tiêu chuẩn của nhóm làm việc quốc tế về đa u tuỷ năm 2006) gồm: Tương bào trong tuỷ xương ≥ 10% hoặc có u tương bào. Có protein đơn dòng trong huyết thanh. Có bằng chứng của tổn thương cơ quan đích là hậu quả của rối loạn tăng sinh dòng tương bào: - Tăng canxi máu ≥2,75 mmol/L (≥11,5 mg/dL). - Suy thận: creatinine ≥2 mg/dL (≥173 umol/L). - Thiếu máu: thiếu máu đẳng sắc đẳng bào (Hb <10 g/dL). - Tổn thương xương: Loãng xương, huỷ xương, gãy xương bệnh lý. Tổ hợp kháng thể đơn dòng(có gắng huỳnh quang) xếp loại dấu ấn miễn dịch theo hiệp hội dấu ấn miễn dịch châu âu (Euroflow)(7). Mỗi bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu được lấy 2 ml mẫu tuỷ xương trong thời gian 1 giờ chứa trong ống nghiệm đựng thuốc chống đông EDTA và sau đó đưa đến phòng xét nghiệm. Tiến hành ủ mẫu theo tổ hợp các dấu ấn như Bảng 1 và phân tích kết quả bằng hệ thống máy FACScanto 8 màu. Bảng 1. Tổ hợp các kháng thể đơn dòng có gắng huỳnh quang Ống V450 V500 FITC PE Per.CP PE Cy7 APC APC H7 1 CD45 CD138 CD38 CD56 Beta 2 microglobulin CD19 CyKappa CyLambda 2 CD45 CD138 CD38 CD28 CD27 CD19 CD117 CD81 Phân tích kết quả Với mỗi quần thể như vậy được định nghĩa là dương tính khi có ≥ 20% tế bào của quần thể có biểu hiện dấu ấn miễn dịch. Dương tính nhẹ (dim) khi quần thể khảo sát chồng lấp với nhóm chứng âm, dương tính trung bình (moderate) khi quần thể khảo sát lớn hơn 1log so với nhóm chứng âm, dương tính mạnh (bright) khi quần thể khảo sát lớn hơn 2log so với nhóm chứng âm. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 6 * 2019 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học BV. Truyền máu Huyết học 351 Xác định quần thể tương bào bằng những đặc điểm đặc trưng CD38brightSSClowFSChi. KẾT QUẢ Đặc điểm bệnh nhân Bảng 2. Đặc điểm của bệnh nhân đa u tuỷ xương Đặc điểm Kết quả Tuổi (TB ± SD) 58,1 ± 10,9 (26;73) Giới N(%) Nam 36 (48,0) Nữ 39 (52,0) Nam/Nữ 1: 1,1 Độ tuổi trung bình của bệnh nhân đa u tuỷ xương là người lớn. Tỷ lệ bệnh nhân nam nhỏ hơn nữ (Bảng 2). Đặc điểm biểu hiện các dấu ấn miễn dịch Bảng 3. Đặc điểm biểu hiện của CD38 và CD138 Dấu ấn Dương tính N(%) Âm tính N(%) CD38 bright 75(100,0) 0(0,0) CD138 + 75(100,0) 0(0,0) 100% bệnh nhân đa u tuỷ xương đều có biểu hiện của CD38bright và CD138+ (Bảng 3). Bảng 4. Đặc điểm biểu hiện của CD45 Dấu ấn Dương tính N(%) Âm tính N(%) CD45 13(17,3) 62(82,7) Có 82,7% bệnh nhân đa u tuỷ xương có tương bào mất biểu hiện với CD45 (Bảng 4). Bảng 5. Đặc điểm biểu hiện của CD56 và CD19 Dấu ấn Dương tính N(%) Âm tính N(%) CD19 2(2,7) 73(97,3) CD56 62(82,7) 13(17,3) Đa số tương bào có đặc điểm mất CD19 (97,3%) đồng thời có biểu hiện với CD56 (82,7%) (Bảng 5). Bảng 6. Đặc điểm biểu hiện của CyKappa và CyLambda Dấu ấn Dương tính N(%) Âm tính N(%) CyKappa 44(58,7) 31(41,3) CyLambda 31(41,3) 44(58,7) Tỷ lệ bệnh nhân đa u tuỷ xương có biểu hiện dấu ấn Kappa nội bào cao hơn so với biểu hiệu của dấu ấn Lambda nội bào (1,4:1). Bảng 7. Đặc điểm biểu hiện của CD117, CD27, CD28, CD81 Dấu ấn Dương tính N(%) Âm tính N(%) CD27 6(8,0) 69(92,0%) CD28 7(9,3) 68(90,7) CD81 26(34,7) 49(65,3) CD117 24(32,0) 51(68,0) Hơn 90% Bệnh nhân đa u tuỷ xương không có biểu hiện của CD27 và CD28. Khoảng 65% bệnh nhân có biểu hiện CD81 và CD117 (Bảng 6). Hình 1. Biểu đồ đám mây CD45 - SSC P1: Quần thể tương bào P2: Quần thể tế bào bạch cầu lympho trưởng thành P3: Quần thể tế bào bạch cầu đơn nhân trưởng thành P4: Quần thể tế bào bạch cầu đa nhân trung tính trưởng thành Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 6 * 2019 Hội Nghị Khoa Học BV. Truyền máu Huyết học 352 A B C D Hình 2. Sự biểu hiện các dấu ấn trong quần thể tương bào (bao gồm 4 phần) A: Quần thể tương bào có CD38+CD138+. B: Quần thể tương bào ác tính có CD56+CD19- C: Quần thể tương bào ác tính có dơn dòng CyLambda. D: Quần thể tương bào có CD81-CD117- BÀN LUẬN Đặc điểm chung Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ bệnh nhân nam mắc bệnh ít hơn nữ với tỷ lệ nam: nữ là 0,9. Độ tuổi trung bình mắc bệnh là 58,1± 10,9, kết quả của chúng tôi cũng tương tự như tác giả Nguyễn Lan Phương (2016) tuổi trung bình là 59,5 và Cong X là 57 tuổi(1,5). Như vậy, bệnh thường gặp ở người lớn sau 50 tuổi. Đặc điểm biểu hiện các dấu ấn miễn dịch Về CD38bright và CD138 Trong nghiên cứu của chúng tôi nhận thấy 100% bệnh nhân đa u tuỷ xương có biểu hiện với CD38 và CD138, điều này cũng phù hợp với nghiên cứu của tác giả Lin P (2006) khi nghiên cứu 306 bệnh nhân đa u tuỷ và cũng có kết quả 100% bệnh nhân đều có biểu hiện CD38 và CD138 trên quần thể tương bào(4). Như vậy, CD38 và CD138 có thể dùng làm dấu ấn chỉ điểm để nhận biết quần thể tương bào trên bệnh nhân đa u tuỷ xương(6). Về CD45 Nghiên cứu của tác giả Lin P cho thấy chỉ 17,6% bệnh nhân đa u tuỷ xương có biểu hiện với CD45. Trong nghiên cứu của chúng thôi thì kết quả này là 17,3%, và kết quả này cũng phù hợp với những nghiên cứu của tác giả trên. Như vậy, đa số (4/5) bệnh nhân trong nhóm đa u tuỷ của chúng tôi không có biểu hiệu với CD45(4). Về CD19 và CD56 Trong nghiên cứu của chúng tôi nhận thấy chỉ có 2,7% bệnh nhân đa u tuỷ có biểu hiện với CD19 trong khi tỷ lệ này với CD56 là 82,7%. Kết quả này của chúng tôi cũng phù hợp với những Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 6 * 2019 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học BV. Truyền máu Huyết học 353 nghiên cứu trước đó như Lin P là 82%, Gupta R là 82,2% đối với CD56 và Gupta R là 3,7% với CD19(3,4). Và kiểu hình miễn dịch CD19-CD56+ được Peceliunas V đề xuất là kiểu hình miễn dịch của tương bào bất thường trong bệnh lý đa u tuỷ xương phân biệt với kiểu hình tương bào hoạt hoá bình thường của tuỷ là CD19+CD56-. Về CyKappa và CyLambda Trong nghiên cứu của chúng tôi nhận thấy có 58,7% bệnh nhân đa u tuỷ có biểu hiện với CyKappa và điều này là 41,3% với CyLambda, tỷ lệ này nghiên về Kappa nhiều hơn Lambda. Về CD27, CD28, CD81, CD117 Trong nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận sự biểu hiện những dấu ấn CD27, CD28, CD81 và CD117 cũng không nhiều, lần lượt là 8%, 9,7%, 34,7% và 32%. So với nghiên cứu của tác giả Flores-Montero J (2016) thì biểu hiện của những dấu ấn trên lần lượt là 32%, 15%, 45% và 30%, như vậy trong nghiên cứu của chúng tôi có sự khác biệt so với tác giả trên(2). KẾT LUẬN Qua nghiên cứu kiểu hình miễn dịch của 75 bệnh nhân được chẩn đoán đa u tuỷ xương tại Bệnh viện Chợ Rẫy từ 8/2018 đến 6/2019 chúng tôi có những kết luận sau: 100% bệnh nhân đa u tuỷ xương có biểu hiện dương tính với CD38bright và CD138+. 2,7% bệnh nhân có biểu hiện với CD19 trong khi đó có 82,7% bệnh nhân có biểu hiện với CD56. Kiểu hình miễn dịch thường gặp là CD19- CD56+ Tỷ lệ bệnh nhân biểu hiện đơn dòng CyKappa là 58,7% và đơn dòng CyLambda là 41,3%. Những biểu hiện của CD27, CD28, CD81 và CD117 ít gặp hơn với tần suất lần lượt là 8,0%, 9,2%, 34,7% và 32,0%. Kiểu hình miễn dịch thường gặp của bệnh nhân đa u tuỷ xương là CD45- CD38brightCD138+CD19-CD56+. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Cong X, Sun X, et al (2004). Clinical analysis of 43 patients with light chain Multiple Myeloma. Chinese Journal of Clinical Oncology, 1(3):215-220. 2. Flores-Montero J, et al (2016). Immunophenotype of normal vs. Myeloma plasma cell: Toward antibody panel specification for MRD detection in multiple myeloma. Clinical Cytometry, 90(1):61-72. 3. Gupta R, et al (2009). Flow cytometric Immunophenotyping and minimai residual disease analysis in multiple myeloma. American Jounal of Clinical Pathology, 132:728-732. 4. Lin P, et al (2004). Flow Cytometric Immunophenotypic analysis of 306 cases of Multiple Myeloma. American Journal of Clinical Pathology, 121:482-488. 5. Nguyễn Lan Phương (2016). Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và xét nghiệm bệnh đa u tuỷ xương chuỗi nhẹ tại viện Huyết học – Truyền máu trung ương từ tháng 8-2014 đến tháng 4-2016. Y học Việt Nam, 446:1060-1066. 6. Peceliunas V, et al (2011). Six Color flow cytometry detects plasma cells expressing aberrant immunophenotype in bone marrow of healthy donors. Clinical Cytometry, 80B:318-323. 7. Van-Dongen JJM, et al (2012). EuroFlow antibody panels for standardized n-dimensional flow cytometric immunophenotyping of normal, reactive and malinant leukocytes. Leukemia, 26:1908-1975. Ngày nhận bài báo: 15/07/2019 Ngày phản biện nhận xét bài báo: 07/08/2019 Ngày bài báo được đăng: 15/10/2019