Khảo sát kiến thức, thái độ về sự tuân thủ dùng thuốc của người bệnh tăng huyết áp

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017 160 KHẢO SÁT KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ VỀ SỰ TUÂN THỦ DÙNG THUỐC CỦA NGƯỜI BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP Vũ Thị Hương Duyên*, Trần Thị Kim Xuân** TÓM TẮT Đặt vấn đề: Bệnh tim mạch là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, trong đó tăng huyết áp chiếm tỉ lệ cao. Bệnh gây tổn thương các cơ quan đích tim, thận, não, đáy mắt, dẫn đến tàn phế và tử vong nếu không điều trị phù hợp và tích cực. Bệnh cũng tạo nên gánh nặng tài chính nặng nề cho cá nhân và cộng đồng. Phương pháp: Nghiên cứu mô tả, cắt ngang, tháng 7/2011 - 7/2014 với mục tiêu khảo sát sự tuân thủ dùng thuốc của người bệnh THA đang điều trị nội trú tại khoa nội tim mạch, bệnh viện Chợ Rẫy. Kết quả: Có 98% bệnh nhân tuân thủ theo chỉ dẫn của bác sĩ; 84,9% bệnh nhân không tự động giảm thuốc khi phải uống trong nhiều ngày; 34,2% không tự động ngưng thuốc khi thấy khó chịu trong người; 92,6% không ngừng uống thuốc khi huyết áp ổn định. Tuân thủ tái khám đúng hẹn là 96,6% trên tổng số 298 bệnh nhân được điều trị tại khoa nội tim mạch, bệnh viện Chợ Rẫy. Kết luận: Tỷ lệ người bệnh không tuân thủ dùng thuốc suốt đời của người bệnh tăng huyết áp là 21,8%. Các yếu tố dẫn đến sự không tuân thủ điều trị: sợ tác dụng phụ của thuốc và sợ ảnh hưởng đến sinh hoạt cá nhân. Từ khóa: Kiến thức, thái độ, tuân thủ, tăng huyết áp. ABSTRACT SURVEYING KNOWLEDGE, ATTITUDE TOWARDS MEDICATION COMPLIANCE OF HYPERTENSIVES IN CHO RAY HOSPITAL Vu Thi Huong Duyen, Tran Thi Kim Xuan * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 21 - No 2 - 2017: 160 - 163 Background: Cardiovascular disease is one of the leading causes of death, which raises the blood pressure scale height. The disease causes the target organs damage heart, kidney, brain, eye fundus,... leads to disabilities and death if not treated in line meeting and positive. The disease also created a heavy financial burden for individuals and the community. Method: Cross-sectional descriptive study, from July 2011 to July, 2014 with the objective survey on medication compliance of patients THA are inpatient treatment in cardiovascular internal medicine, Cho Ray Hospital. Results: Two hundred ninety two (98%) out of 298 patients were followed the doctor's instructions; 84.9% of the patients did not automatically reduce smoking when to drink for several days; 34.2% does not automatically stop smoking when found irritating in person; 92.6% do not stop taking the medication when blood pressure is stable. Comply with the re-examination punctuality is 96.6% on total 298 patients in cardiovascular internal medicine, Cho Ray Hospital. Conclusions: The rate of patient non-compliance on medication in their life was 21.8%. These factors effected to the non-compliance such as: the side effects of the drug and misunderstanding medicated function. * Phòng Chỉ đạo tuyến – Bệnh viện Chợ Rẫy. ** Khoa Nội Tim mạch – Bệnh viện Chợ Rẫy. Tác giả liên lạc: ThS.ĐD. Vũ Thị Hương Duyên ĐT: 0917520429 Email: huongduyen1966@gmail.com Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017 161 Keywords: To survey, Knowledge, Attitude and Compliance, Hypertension. GIỚI THIỆU Hiện nay Tăng huyết áp (THA) là một trong những vấn đề của sức khỏe cộng đồng cần được quan tâm và đang trở thành vấn đề sức khỏe trên toàn cầu do sự gia tăng tuổi thọ và tăng tần suất các yếu tố nguy cơ, là một trong những yếu tố nguy cơ cao đối với bệnh tim mạch (BTM) ở các nước công nghiệp, các nước đang phát triển và Việt Nam(2). Năm 2012 thống kê của Liên đoàn Tim mạch thế giới (WHF) trên thế giới có tới 972 triệu người mắc THA, 332 người ở các nước phát triển 640 triệu người ở các nước đang phát triển, ước tính khoảng 1,56 tỷ người vào năm 2025(1,5). Chi phí trực tiếp hoặc gián tiếp cho điều trị, chăm sóc bệnh nhân THA hàng năm lên tới 259 tỉ đô la Mỹ(3). Cùng thời điểm Viện Tim mạch Việt Nam tiến hành ở người lớn (> 25 tuổi) tại 8 tỉnh và thành phố tỉ lệ THA đã tăng lên 25,1%, thành thị 32,7% nông thôn 17,3% (P < 0,001)(4). Theo Tổ chức Y tế thế giới THA là một trong sáu yếu tố nguy cơ chính ảnh hưởng tới phân bổ gánh nặng bệnh tật toàn cầu. Các biến chứng của THA rất nặng nề như tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, suy tim, suy thận, mù lòanhững biến chứng này ảnh hường lớn đến người bệnh, gây tàn phế và trở thành gánh nặng về tinh thần, vật chất của gia đình người bệnh và xã hội. Theo niên giám thống kê của Bộ Y tế, tỷ lệ mắc TBMMN là 47,6/100.000 dân, hàng năm có khoảng 39.980 ca bị TBMMN, khoảng 15.990 người bị liệt, tàn phế, mất sức lao động, chi phí trực tiếp để điều trị bệnh này là 144 tỷ VND/năm trong đó hậu quả do THA gây ra là 85,4 tỷ VND(7). Điều đáng quan tâm ở đây là điều trị THA cần phải được thực hiện một cách toàn diện, liên tục và lâu dài. Nỗ lực liên quan đến giáo dục, tuân thủ điều trị, thay đổi lối sống là quy trình quan trọng trong việc quản lý và kiểm soát huyết áp theo mục tiêu huyết áp để phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh tim mạch(4). Tuy nhiên trên thực tế, nhiều người bệnh tự ngừng thuốc khi thấy chỉ số huyết áp trở về bình thường hoặc do điều kiện kinh tế, trình độ hiểu biết và khả năng tiếp cận với y tế bị hạn chế nên bệnh nhân đã tự ý ngưng điều trị (tự ý bỏ thuốc). Để biết được tỉ lệ tuân thủ và nguyên nhân không tuân thủ điều trị của bệnh nhân tăng huyết áp một nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 298 bệnh nhân đã được thực hiện từ 2011 - 2014. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đây là nghiên cứu mô tả cắt ngang bằng cách phỏng vấn trực tiếp dựa trên bảng hỏi đã soạn sẵn tất cả người bệnh THA từ 18 tuổi trở lên, đang điều trị nội trú tại Khoa Nội Tim mạch - Bệnh viện Chợ Rẫy từ 02/7/2011 đến 09/7/2014. Tiêu chuẩn loại trừ Người bệnh không hợp tác. Người bệnh già (lú lẫn) không phỏng vấn được. Người bệnh THA có kèm theo những bệnh lý khác. Người bệnh mới điều trị lần đầu. Số liệu được thống kê và tính tỉ lệ, tần suất theo từng loại. KẾT QUẢ Qua nghiên cứu 298 người bệnh bị tăng huyết áp nhập viện: tỉ lệ nam/nữ: 1/1,4; đa số người bệnh trên 60 tuổi, chúng tôi có được kết quả sau: Nhận thông tin về thuốc từ nguồn Hình 1: Thông tin về thuốc tăng huyết áp. Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017 162 Nhận xét: Qua biểu đồ ta thấy, người bệnh biết thông tin về thuốc THA từ nhân viên y tế chiếm đa số (45,3%). Thái độ của người bệnh về hiệu quả điều trị của thuốc THA 272/298 trường hợp đồng ý khi điều trị tăng huyết áp người bệnh cảm thấy hiệu quả hơn chiếm tỷ lệ khá cao (91,3%). Chỉ có 26 trường hợp không đồng ý vì sau khi uống thuốc họ có những triệu chứng nhức đầu, buồn nôn, mệt hơn. Thái độ của người bệnh về việc dùng thuốc HA suốt đời và vấn đề ảnh hưởng đến sinh hoạt cá nhân 233/289 trường hợp đồng ý về việc dùng thuốc HA suốt đời không ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt cá nhân của họ chiếm tỷ lệ cao (78,2%). 65 trường hợp còn lại cho rằng sử dụng thuốc huyết áp suốt đời có ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt cá nhân, chiếm tỷ lệ thấp hơn (21,8%). Thái độ của người bệnh về việc điều trị thuốc suốt đời 271/298 trường hợp không đồng ý với quan điểm “Không điều trị vẫn khỏi bệnh” chiếm tỷ lệ cao (90,9%). Vẫn còn 27 trường hợp đồng ý vì họ có quan điểm điều trị THA bằng thuốc nam. Sự tuân thủ dùng thuốc của người bệnh THA. Bảng 1. Sự tuân thủ dùng thuốc của người bệnh tăng huyết áp. Yếu Tố Có Không Tần suất (người) Tỷ lệ % Tần suất (người) Tỷ lệ % Uống thuốc theo sự chỉ dẫn 296 98,0 6 2 Tự động giảm thuốc khi phải uống nhiều ngày 45 15,1 253 84,9 Tự động ngưng thuốc khi thấy khó chịu 196 65,8 102 34,2 Ngừng uống thuốc khi HA ổn định 109 36,6 189 63,4 Mang thuốc theo khi đi xa 276 92,6 22 7,4 Tái khám đúng hẹn 288 96,6 10 3,4 Đa số người bệnh đều tuân thủ dùng thuốc. Tuân thủ uống thuốc theo chỉ dẫn của Bác sĩ chiếm tỷ lệ 98,0%. Không tự động giảm thuốc khi phải uống trong nhiều ngày chiếm tỷ lệ 84,9%. Không tự động ngưng thuốc khi thấy khó chịu trong người chiếm tỷ lệ 34,2%. Không ngừng uống thuốc khi huyết áp ổn định chiếm tỷ lệ 63,4%. Tuân thủ mang theo thuốc uống khi đi xa chiếm tỷ lệ 92,6%. Tuân thủ tái khám đúng hẹn chiếm tỷ lệ 96,6%. BÀN LUẬN Đặc điểm nhân chủng và dịch tễ học So sánh với các nghiên cứu khác được ghi nhận như sau: Về đặc điểm giới tính của người bệnh THA, ghi nhận trong nghiên cứu của chúng tôi và các bệnh viện của nghiên cứu khác đều có chung đặc điểm tỷ lệ người bệnh THA ở nữ nhiều hơn nam. Nhóm tuổi > 60 chiếm đa số (62,1%); khoa Tim mạch A – bệnh viện Nhân dân 115 là 52,70%(8) và bệnh viện huyện Thoại Sơn là 40,20%(1,2). Bảng 2. So sánh tỉ lệ tuân thủ dùng thuốc của bệnh nhân. Bệnh viện Tỷ lệ nam Tỷ lệ nữ Nhóm tuổi > 60 Khoa Tim mạch A – Bệnh viện nhân dân 115 (2004) 31,90% 68,10% 52,70% Huyện Thoại Sơn – An Giang (2006) 33,93% 66,07% 40,20% Khoa Khám Bệnh – Bệnh viện Trưng Vương [12] 41,67% 58,33% 52,19% Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017 163 Đặc điểm kiến thức của người bệnh THA về thuốc và việc theo dõi HA trong khi dùng thuốc THA Qua khảo sát thực tế, chúng tôi nhận thấy đa số người bệnh THA biết thông tin về thuốc THA qua nhân viên y tế (45,3%). Điều đó cho thấy rằng, nhân viên y tế tại khoa Nội Tim Mạch – BV Chợ Rẫy đã thực hiện tốt và có vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp thông tin về thuốc điều trị THA cho người bệnh. Tỷ lệ người bệnh THA không nhớ tên thuốc mình đang uống chiếm khá cao (65,1%). Vì người bệnh đa số lớn tuổi, không có khả năng đọc và nhớ được tên thuốc; do tình trạng quá tải thường xuyên nên NVYT bỏ qua việc nhắc nhở người bệnh cần phải biết tên thuốc mình đang uống. Tỷ lệ người bệnh THA không biết tác dụng phụ của thuốc là 68,5%. Do thực trạng hiện nay NVYT và người bệnh chưa quan tâm về tác dụng phụ của thuốc. KẾT LUẬN Kiến thức Về thuốc huyết áp: biết tên thuốc đang uống (34,9%); Biết số lượng thuốc uống trong ngày (69,5%); Biết tác dụng phụ của thuốc (31,5%); Báo bác sĩ khi uống sai liều chỉ dẫn (88,6%). Về việc kiểm soát huyết áp: biết về chỉ số huyết áp liên quan đến việc dùng thuốc (65,1%); Theo dõi chỉ số huyết áp trong khi dùng thuốc (56,7%). Thái độ Sử dụng thuốc huyết áp mang lại hiệu quả hạ áp (91,3%); Đồng ý sử dụng thuốc huyết áp suốt đời (78,2%); tăng huyết áp phải điều trị thuốc (90,9%). Tuân thủ Uống thuốc theo sự chỉ dẫn (98%); Tự động giảm thuốc khi phải uống nhiều ngày (15,1%); Tự động ngưng thuốc khi thấy khó chịu (65,8%); Ngừng uống thuốc khi HA ổn định (36,6%); Mang thuốc theo khi đi xa (92,6%); Tái khám đúng hẹn (96,6%). KIẾN NGHỊ Tại khoa Nội Tim Mạch – Bệnh Viện Chợ Rẫy, tăng cường lồng ghép giáo dục sức khỏe về bệnh tăng huyết áp cho bệnh nhân trong các buổi họp hội đồng thân nhân - bệnh nhân cấp khoa và câu lạc bộ tăng huyết áp, mục tiêu làm cho mọi người hiểu được các nguyên nhân, cách chăm sóc, cách theo dõi huyết áp tại nhà, lợi ích của sự tuân thủ điều trị cũng như các hoạt động nhằm phòng tránh bệnh tăng huyết áp để thực hiện công tác dự phòng là điều quan trọng nhất. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Báo cáo lần thứ 7 của Ủy ban quốc gia về phòng ngừa, kiểm soát, đánh giá và điều trị THA Hoa Kỳ (JNC VII), tháng 4/2003. 2. Báo cáo nghiên cứu khoa học năm 2007, Bệnh Viện Đa Khoa Trung Tâm An Giang (www.bvag.com.vn). 3. Đào Duy An (2003). Nhận thức cơ bản và cách xử trí ở BN THA. Kỷ yếu các đề tài khoa học. Hội nghị tim mạch miền Trung mở rộng lần 2, Nha Trang - Khánh Hòa ngày 5 - 9 tháng 10/2003. 4. Do HT, Geleijnse JM, Le MB, Kok FJ, Feskens EJ (2015). National prevalence and associated risk factors of hypertension and prehypertension among Vietnamese adults. Am J Hypertens. 28(1), tr. 89-97. 5. Duong DA, Bohannon AS, Ross MC (2001). A descriptive study of hypertension in Vietnamese Americans. J Community Health Nurs. 18(1), tr. 1-11. 6. Lý Huy Khanh (2014). Khảo sát điều trị tăng huyết áp tại phòng khám Bệnh viện Cấp cứu Trưng Vương, truy cập ngày 23/03/2017, tại trang web sDetail&mid=402&NewsPK=884. 7. Nguyễn Lân Việt (2009). Phòng chống bệnh tăng huyết áp - giảm gánh nặng bệnh tật, truy cập ngày 16/03/2017, tại trang web giam-ganh-nang-benh-tat-n9683.html. 8. Phan Ngọc Khánh và cộng sự (2005). Khảo sát đặc điểm và tình hình điều trị bệnh THA tại khoa Tim mạch A-BV Nhân dân 115 năm 2004. Kỷ yếu báo cáo khoa học hội nghị khoa học Tim mạch Việt - Đức, lần V – 2005 - TPHCM. 9. Son PT, Quang NN, Viet NL, et al (2012). Prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in Vietnam-results from a national survey. J Hum Hypertens. 26(4), tr. 268-80. Ngày nhận bài báo: 15/02/2017 Ngày phản biện nhận xét bài báo: 28/02/2017 Ngày bài báo được đăng: 05/04/2017