Khảo sát giá trị trung vị của alpha fetoprotein (AFP) trong huyết thanh của thai phụ ở 3 tháng giữa thai kỳ

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 KHAÛO SAÙT GIAÙ TRÒ TRUNG VÒ CUÛA ALPHA FETOPROTEIN (AFP) TRONG HUYEÁT THANH CUÛA THAI PHUÏ ÔÛ 3 THAÙNG GIÖÕA THAI KYØ Ñoã Thò Thanh Thuûy* TOÙM TAÉT Saøng loïc vaø chaån ñoaùn tröôùc sinh nhaèm phaùt hieän caùc tröôøng hôïp di taät baåm sinh ngaøy caøng ñöôïc quan taâm ôû nhieàu nöôùc, ñaëc bieät ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Ñeå goùp phaàn tieán tôùi xaây döïng chöông trình saøng loïc tröôùc sinh nhaèm phaùt hieän sôùm caùc thai phuï coù nguy cô sinh con bò caùc dò taät, chuùng toâi khaûo saùt caùc giaù trò trung vò cuûa moät soá chæ soá sinh hoaù nhö AFP, free beta hCG vaø uE3 trong huyeát thanh thai phuï ôû 3 thaùng giöõa cuûa thai kyø. Böôùc ñaàu thöïc hieän vôùi 607 thai phuï coù soá tuaàn tuoåi cuaû thai nhi töø 14 tuaàn cho ñeán 22 tuaàn vaø xaùc ñònh trung vò cuûa AFP taïi moãi khoaûng tuaàn tuoåi cuûa thai nhi. SUMMARY STUDY ON MEDIAN OF ALPHA FETOPROTEIN IN PREGNANT WOMEN’SERA AT SECOND – TRIMESTER Do Thi Thanh Thuy * Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 179 – 182 Prenatal screening and diagnosis for detection of inherited informality is now concerned in many countries, especialy in the developed ones. For establishing a prenatal screening program, we have studied on median of AFP in 607 pregnant women’sera at second-trimester with gestational age from 14 to 22. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Caùc phöông phaùp ñònh löôïng α fetoprotein (AFP) trong huyeát thanh cuûa thai phuï luoân ñöôïc coi nhö moät trong caùc xeùt nghieäm saøng loïc tröôùc sinh coù vai troø quan troïng trong vieäc phaùt hieän caùc dò taät baát thöôøng, chaúng haïn hoäi chöùng Down, khieám khuyeát oáng thaàn kinh trong 3 thaùng giöõa cuûa thai kyø(1,4)ø. Trong hôn 2 thaäp nieân qua, taïi nhieàu nöôùc treân theá giôùi, ñaëc bieät ôû caùc nöôùc phaùt trieån nhö Anh vaø Hoa kyø, caùc loaïi xeùt nghieäm saøng loïc nhö AFP, double test, triple test vaø quadrupt test ñöôïc söû duïng roäng raõi phuïc vuï chöông trình saøng loïc tröôùc sinh, nhôø vaäy maø tæ leä treû bò caùc dò taät baåm sinh nhö hoäi chöùng Down, nöùt ñoát soáng, voâ soï khi sinh ra ñaõ giaûm haún nhôø caùc tieán boä trong chöông trình saøng loïc vaø chaån ñoaùn tröôùc sinh [3], [6]. ÔÛ Vieät Nam, hieän nay môùi chæ coù moät soá trung taâm y teá aùp duïng ñònh löôïng AFP trong huyeát thanh meï, tuy nhieân cuõng khoâng ñöa ra ñöôïc keát luaän veà nguy cô cuûa vieäc ñònh löôïng AFP. Ñeå tieán tôùi goùp phaàn vaøo vieäc xaây döïng chöông trình saøng loïc tröôùc sinh, chuùng toâi thöïc hieän böôùc ñaàu khaûo saùt trò soá AFP trong huyeát thanh thai phuï ôû moät soá tænh thaønh phía nam. Muïc tieâu nghieân cöùu - Khaûo saùt vaø xaùc ñònh giaù trò trung vò cuûa AFP trong huyeát thanh thai phuï ôû 3 thaùng giöõa thai kyø taïi moät soá tænh phía Nam PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Choïn maãu 607 phuï nöõ coù thai töø tuaàn tuoåi thöù 14 ñeán tuaàn thöù 22 thoûa maõn caùc yeâu caàu sau: 9 ôû moïi löùa tuoåi 9 Caân naëng töø 40kg ñeán 60kg 9 Coù moät thai 9 Khoâng coù tieàn söû nhö saåy thai lieân tieáp, ñaõ * Boä moân Sinh Hoùa - Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM 179 töøng sinh con bò hoäi chöùng Down, nöùt ñoát soáng... 9 Khoâng bò tieåu ñöôøng. Phöông phaùp nghieân cöùu Laáy maùu choáng ñoâng, taùch huyeát thanh sau 2 ñeán 4h, caát giöõ maãu ôû –30oC. Tieán haønh ñònh löôïng AFP trong huyeát thanh baèng kyõ thuaät ELISA vôùi boä thuoác thöû cuûa haõng Gamma, Bæ. Nguyeân taéc ñònh löôïng AFP trong huyeát thanh cuûa thai phuï laø test ELISA keïp chaû (ELISA sandwich): Caùc gieáng ñöôïc phuû khaùng theå khaùng AFP baát ñoäng. sau khi uû vôùi huyeát thanh chöùa AFP vaø röûa caùc thaønh phaàn khoâng gaén vôùi khaùng theå khaùng AFP, theâm thaønh phaàn coäng hôïp goàm khaùng theå khaùng AFP ñôn doøng ñaëc hieäu vaø HRP, phöùc hôïp môùi taïo thaønh laø Anti-AFP IgG cuûa thoû *AFP* Coäng hôïp cuûa khaùng AFP cuûa chuoät vôùi peroxidase Caùch tieán haønh Huyeát thanh ñöôïc pha loaõng ½. Treân moät plate coù 96 gieáng ñaõ ñöôïc phuû khaùng theå khaùng AFP, cho 100μl caùc noàng ñoä hieäu chuaån khaùc nhau töø 0 cho ñeán 270 I.U/ml laàn löôït vaøo caùc gieáng töø B1 cho ñeán H1, gieáng A1 laøm oáng traéng (Blank). Sau ñoù cho 100μl caùc maãu huyeát thanh ñaõ pha loaõng vaøo caùc gieáng tieáp theo. Phuû plate baèng lôùp phim moûng, uû 1 giôø ôû 37oC, sau ñoù röûa toaøn boä caùc gieáng 4 laàn baèng dung ñòch röûa pha loaõng. Tieáp tuïc cho vaøo taát caû caùc gieáng 100μl coäng hôïp anti-AFP peroxidase ngoaïi tröø gieáng A1, uû 1 giôø trong 37oC vaø laïi röûa nhö treân sau 1 giôø uû. Cho 100 μl dung dòch TMP vaøo taát caû caùc gieáng, uû 10 phuùt ôû nhieät ñoä phoøng vaø cho theâm 100μl dung dòch ngöøng phaûn öùng. Ñoïc keát quaû Ño ñoä haáp thuï ôû böôùc soùng 450nm vaø böôùc soùng tham khaûo 690nm trong voøng 15 phuùt sau khi phaûn öùng ngöøng cuûa 7 noàng ñoä hieäu chuaån töø 4 cho tôùi 270I.U/ml vaø taát caû caùc maãu huyeát thanh khaùc. Duøng phaàn meàm Ascent Software ñeå veõ bieåu ñoà chuaån vaø tính ra noàng ñoä cuûa caùc maãu huyeát thanh. KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU Toång soá maãu Toång soá coù 607 maãu huyeát thanh vôùi caùc tuaàn tuoåi thai ñöôïc xaùc ñònh baèng sieâu aâm (döïa vaøo ño ñöôøng kính löôõng ñænh) vaø duøng phaàn meàm Gamma (The Gamma Software) ñeå coù ñöôïc soá tuaàn tuoåi cuûa thai nhi nhö sau: 14 tuaàn tuoåi (töø 13 tuaàn 3 ngaøy cho ñeán 14 tuaàn 3 ngaøy): 32 tröôøng hôïp 15 tuaàn tuoåi (töø 14 tuaàn 4 ngaøy cho ñeán 15 tuaàn 3 ngaøy) : 78 tröôøng hôïp 16 tuaàn tuoåi (töø 15 tuaàn 4 ngaøy cho ñeán 16 tuaàn 3 ngaøy): 87 tröôøng hôïp 17 tuaàn tuoåi töø 16 tuaàn 4 ngaøy cho ñeán 17 tuaàn 3 ngaøy): 85 tröôøng hôïp 18 tuaàn tuoåi (töø 17 tuaàn 4 ngaøy cho ñeán 18 tuaàn 3 ngaøy): 92 tröôøng hôïp 19 tuaàn tuoåi (töø 18 tuaàn 4 ngaøy cho ñeán 19 tuaàn 3 ngaøy): 82 tröôøng hôïp 20 tuaàn tuoåi (töø 19 tuaàn 4 ngaøy cho ñeán 20 tuaàn 3 ngaøy): 74 tröôøng hôïp 21 tuaàn tuoåi (töø 20 tuaàn 4 ngaøy cho ñeán 21 tuaàn 3 ngaøy): 77 tröôøng hôïp Caùc giaù trò trung vò cuûa tuoåi thai vaø AFP ñöôïc tính theo phaàn meàm staticstica Median cuûa tuoåi thai (tuaàn) Median cuûa AFP (I.U/ml) N (soá thai phuï) 14,21 26,10 32 15,20 34,22 78 16,02 40,77 87 17,05 53,17 85 18,05 58,69 92 19,09 75,19 82 20,09 77,71 74 21 100 77 180 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 AFP vaø tuoåi thai Sô ñoà bieåu thò moái lieân quan giöõa tuoåi thai vaø giaù trò trung vò cuûa AFP BAØN LUAÄN Alpha Fetoprotein (AFP) trong huyeát thanh thai phuï taêng ôû 3 thaùng giöõa cuûa thai kyø coù lieân quan ñeán khuyeát taät oáng thaàn kinh cuûa thai nhi vaø ngöôïc laïi cuõng trong thôøi kyø naøy neáu huyeát thanh thai phuï coù AFP giaûm cuøng vôùi taêng hCG vaø uE3 thaáp laïi lieân quan ñeán sinh con bò hoäi chöùng Down. AFP, moät loaïi glycoprotein coù troïng löôïng phaân töû khoaûng 70000, laàn löôït ñöôïc toång hôïp ôõ tuùi noaõn, ñöôøng tieâu hoùa vaø gan trong quaù trình phaùt trieån cuûa phoâi thai. Bình thöôøng, AFP coù noàng ñoä cao trong huyeát thanh cuûa thai nhi, ñaït tôùi ñænh cao luùc 14 tuaàn tuoåi sau ñoù giaûm daàn. Cô cheá moät löôïng nhoû AFP töø maùu thai nhi vaøo trong nöôùc oái thì chöa ñöôïc roõ, nhöng cuõng coù giaû thieát cho raèng coù theå AFP vaøo nöôùc oái töø nguoàn nöôùc tieåu cuûa thai nhi vaø hieän töôïng thaám qua lôùp bieåu bì chöa tröôûng thaønh. Sau ñoù AFP töø nöôùc oái qua nhau thai vaøo maùu meï vôùi noàng ñoä raát thaáp nhöng coù theå ño löôøng ñöôïc. AFP trong huyeát thanh meï taêng nhieàu töø tuaàn thöù 7 cuûa thai kyø cho ñeán tuaàn thöù 32, sau ñoù giaûm daàn[2,7]. Nhö vaäy giaù trò bình thöôøng cuûa AFP trong nöôùc oái hay trong huyeát thanh thai phuï thay ñoåi tuøy theo tuaàn tuoåi cuûa thai nhi. Vieäc ño noàng ñoä cuûa AFP trong nöôùc oái ñeå phaùt hieän caùc tröôøng hôïp thai nhi bò khuyeát taät oáng thaàn kinh ñaõ ñöôïc aùp duïng töø laâu ñoái vôùi nhöõng thai phuï coù con ñaàu bò dò taät oáng thaàn kinh. Nhöng vieäc choïc oái naøy cuõng chæ phaùt hieän ñöôïc khoaûng 10% treû bò dò taät, coøn 90% thuoäc veà ñöùa con ñaàu, vì vaäy vieäc choïc oái ñeå ño AFP trôû neân khoâng thöïc teá trong saøng loïc, vaø ngöôøi ta ñaõ thay theá ño AFP trong huyeát thanh meï trong caùc nghieân cöùu saøng loïc phuï nöõ coù thai ôû qui moâ lôùn. Söï thay ñoåi veà noàng ñoä AFP trong huyeát thanh meï ôû 3 thaùng giöûa thai kyø ñaõ ñöôïc moâ taû vaø ñöôïc söû duïng trong caùc xeùt nghieäm saøng loïc tröôùc sinh raát phoå bieán ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Tröôùc naêm 1980, saøng loïc hoäi chöùng Down bò haïn cheá vì ngoaøi ño caùc chæ soá sinh hoùa lieân quan thì vieäc xaùc ñònh tuoåi thai phuï thuoäc vaøo lôøi khai cuûa thai phuï veà ngaøy ñaàu kyø kinh cuoái, nhöõng thoâng tin naøy thöôøng sai leäch daãn tôùi xaùc ñònh tuoåi thai sai laøm cho tæ leä thai phuï bò choïc oái taêng nhieàu laàn. Ngaøy nay haàu heát caùc beänh vieän phuï saûn ñeàu sieâu aâm ñeå xaùc ñònh tuoåi thai nhaèm haïn cheá vieäc ñònh sai tuoåi thai, daãn ñeán xaùc ñònh nguy cô sai. Vieäc saøng loïc chính xaùc vaø 181 hieäu quaû phuï thuoäc vaøo vieäc xaùc laäp neân caùc giaù trò trung vò cuûa caùc chæ soá sinh hoùa AFP; free bata hCG vaø uE3 ôû thai phuï. Ñeå coù theå thöïc hieän ñöôïc chöông trình saøng loïc tröôùc sinh, soá lieäu veà trung vò cuûa caùc chæ soá sinh hoùa trong huyeát thanh thai phuï bình thöôøng phaûi ñöôïc xaùc ñònh, caùc chæ soá bình thöôøng naøy ñöôïc thieát laäp döïa vaøo daân soá ñöôïc saøng loïc. Vôùi phaàn meàm xaùc ñònh nguy cô, thai phuï seõ ñöôïc ñaùnh giaù nguy cô döïa vaøo caû caùc yeáu toá tuoåi meï, caùc chæ soá sinh hoùa cuõng nhö caân naëng cuûa meï, chuûng toäc, ña thai hay ñôn thai vaø tình traïng meï bò tieåu ñöôøng phuï thuoäc Insulin[6]. Do vaäy böôùc ñaàu tieân chuùng toâi khaûo saùt giaù trò AFP ôû thai phuï bình thöôøng trong 3 thaùng giöõa cuûa thai kyø Vôùi 607 tröôøng hôïp chia vaøo 8 khoaûng tuaàn tuoåi, töø khoaûng tuaàn thöù 14 ñeán tuaàn thöù 21, khoaûng tuaàn 14 coù soá löôïng thai phuï ít nhaát laø 32 vaø khoaûng tuaàn 18 laø nhieàu nhaát coù 92 ca vôùi caùc giaù trò trung vò AFP cuûa moãi ñoä tuaàn tuoåi. So saùnh veà soá lieäu vôùi moät soá caùc baùo cuûa nöôùc ngoaøi, chuùng toâi thaáy caùc giaù trò trung vò cuûa AFP theo tuaàn tuoåi coù cao hôn so vôùi soá lieäu cuûa Haøn quoác (khoaûng 10%) ôû caùc tuaàn tuoåi töø 17 trôû leân, vaø ngang baèng hay thaáp hôn chuùt ít (5%) so vôùi soá lieäu cuûa Myõ[5]. Nhöng ñaây laø caùc soá lieäu cuûa töøng trung taâm khaùc nhau seõ cho ra caùc soá lieäu khaùc nhau do phöông phaùp xaùc ñònh vaø daân soá maø hoï saøng loïc. Duø sao ñaây cuõng laø keát quaû ban ñaàu vôùi soá lieäu coøn ít neân chöa theå coù caùc keát luaän ñaày ñuû veà soá lieäu cuûa AFP ôû thai phuï trong 3 thaùng giöõa cuûa thai kyø naøy. Chuùng toâi seõ tieán haønh tieáp tuïc vôùi soá löôïng cao hôn ñeå coù ñöôïc caùc soá lieäu thoaû ñaùng. KEÁT LUAÄN Ñeå tieán tôùi thöïc hieän chöông trình saøng loïc tröôùc sinh cho hoäi chöùng Down vaø caùc dò taät baåm sinh, vieäc khaûo saùt vaø thieát laäp trung vò cho caùc chæ soá sinh hoùa AFP, hCG vaø uE3 ôû huyeát thanh cuûa thai phuï ôû 3 thaùng giöõa cuûa thai kyø laø raát caàn thieát. Böôùc ñaàu khaûo saùt caùc giaù trò trung vò öùng vôùi caùc tuaàn tuoåi thai töø töø 14 cho ñeán tuaàn thöù 21 laø phuø hôïp, ñaùp öùng yeâu caàu cuûa chöông trình saøng loïc, caàn thöïc hieän vôùi soá lieäu nhieàu hôn vaø roäng raõi hôn. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Haddow J E, Palomaki G E, Knight G J, Williams J at al (1992); Prenatal screening for Down Syndrome with use maternal serum markers; The new England Journal of medicine, vol 327. No 9, p588-593. 2. Gardosi J, Mongelli (1993); Risk assessment adjusted for gestational age in meternal serum screening for Down syndrome; BMJ volume 306 5June 1993: 1509- 1511. 3. Lesin J; Skrablin; et al (2003), Screening for Down syndrome using triple marker testing in the second trimester of pregnancy; Lijec Vjesn, Mar-Apr; 125 (3- 4): 55-60. 4. Wald N J, Hackshaw A K, Geage L M (2000), Assay precision of serum α fetoprotein in antenatal screening for neural tube defects and Down’s syndrome. Journal Med Screen 2000; 7: 74-77. 5. Petter A.B; Jonathan M.C; Collins R (1997); Medians for second-trimester maternal serum AFP, hCG and uE3; differences between races or ethenic groups; Clinical Chemistry 43, N.2; 333-337. 6. Stojilkovic-Mikic T, Rodeck CH (2003); Screening for chromosomal anomalies: first or second trimester, biochemical or ultrasound?; Ann Acad Med Singapore. Sep; 32:583-8. 7. Van Lith, Beekhuis J R, Loon A J at al (1991), α Fetoprotein in fetal serum, amniotic fluid and maternal serum; Prenatal diagnosis, vol 11, 625-628. 182