Định hướng tích hợp trong sách giáo khoa tiếng lào lớp 4 - Đặng Thị Lệ Tâm

VJE Tạp chí Giáo dục, Số 449 (Kì 1 - 3/2019), tr 59-63 59 ĐỊNH HƯỚNG TÍCH HỢP TRONG SÁCH GIÁO KHOA TIẾNG LÀO LỚP 4 Đặng Thị Lệ Tâm - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên Ngày nhận bài: 09/11/2018; ngày sửa chữa: 19/11/2018; ngày duyệt đăng: 30/11/2018. Abstract: In recent years, integration is one of the modern teaching trends, it has been concerned, studied and applied in schools in many developed countries. Integration with the general development trend of modern education, Lao education has also been implementing an integrated viewpoint in developing teaching curriculum. The structure of Lao textbook is designed basing on the main pillars corresponding to communication skills: reading, writing, speaking and listening. Keywords: Integration, education, Laos, textbook. 1. Mở đầu Sang thế kỉ XXI, do tốc độ phát triển của xã hội hết sức nhanh chóng, với những biến đổi liên tục và khôn lường, để chuẩn bị cho thế hệ trẻ đối mặt và đứng vững trước những thách thức của đời sống, vai trò của giáo dục ngày càng được các quốc gia chú trọng và quan tâm đầu tư hơn bao giờ hết. Thay đổi, cải tiến chương trình, thậm chí cải cách giáo dục đã được nhiều nước tiến hành. Theo số liệu khảo sát việc phát triển chương trình giáo dục của 21 nước do INCA thống kê, xu thế thiết kế chương trình theo hướng tích hợp (Integration) được khá nhiều quốc gia quan tâm, vận dụng, đặc biệt đối với giai đoạn giáo dục cơ sở, bắt buộc, trong đó có các nước Đông Nam Á nói chung, Lào và Việt Nam nói riêng. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Dạy học tích hợp Khái niệm “dạy học tích hợp” được đưa ra dưới nhiều cách tiếp cận khác nhau. Tích hợp (Integration) có nguồn gốc từ tiếng La tinh, có nghĩa là xác lập cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những bộ phận riêng rẽ. Theo Từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau, thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”. Theo Từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hoạt động liên kết các đối tượng nghiên cứu trên giáo dục, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”. Dạy học tích hợp là định hướng dạy học trong đó giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, đời sống; thông qua đó hình thành những kiến thức, kĩ năng mới; phát triển được những năng lực cần thiết trong học tập và trong thực tiễn cuộc sống. Điều đó cũng có nghĩa là đảm bảo để mỗi học sinh biết cách vận dụng kiến thức học được trong nhà trường vào các hoàn cảnh khác nhau, qua đó trở thành một người công dân có trách nhiệm, một người lao động có năng lực. Những thập kỉ gần đây, tích hợp là một trong những xu thế dạy học hiện đại đang được quan tâm nghiên cứu và áp dụng vào nhà trường ở nhiều quốc gia có nền giáo dục phát triển hàng đầu của thế giới; mức độ tích hợp khá đa dạng. Bên cạnh đó, cũng đã có nhiều cuộc hội nghị, hội thảo quốc tế đã được tổ chức để cung cấp trao đổi các thông tin về các chương trình dạy học tích hợp nhằm thúc đẩy việc áp dụng quan điểm tích hợp trong việc thiết kế các môn học. Các nước đi đầu trong việc xây dựng chương trình tích hợp là Nga, Pháp, Hoa Kì, Úc, Đức, Malaixia, Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan... 2.2. Định hướng tích hợp trong sách giáo khoa Tiếng Lào lớp 4 Hòa nhập với xu thế chung của giáo dục học hiện đại, giáo dục của Lào cũng đã và đang triển khai quan điểm tích hợp trong việc xây dựng các chương trình dạy học, nhằm giải quyết mâu thuẫn giữa yêu cầu về học vấn phổ thông khả năng tiếp thu của học sinh, thời gian học ở nhà trường với khối lượng tri thức của nhân loại đang ngày một tăng lên nhanh chóng. Cũng giống như sách giáo khoa (SGK) Tiếng Việt, sự tích hợp trong SGK môn Tiếng Lào có cơ sở từ mục tiêu phát triển năng lực giao tiếp, năng lực thẩm mĩ và từ mối quan hệ mật thiết và hệ thống giữa kiến thức và kĩ năng của hai lĩnh vực văn học và ngôn ngữ. Nó giúp cho quá trình hình thành và phát triển năng lực giao tiếp và năng lực thẩm mĩ của người học diễn ra thuận lợi và hiệu quả hơn. Tư liệu để tác giả bài viết nghiên cứu gồm có: - Chương trình giáo dục cấp Tiểu học của Lào do Viện Nghiên cứu Khoa học giáo dục - Bộ GD-ĐT Lào ban hành năm 2010 (bản chỉnh sửa), đăng tải trên trang Chương trình được áp dụng từ khi ban hành đến nay. VJE Tạp chí Giáo dục, Số 449 (Kì 1 - 3/2019), tr 59-63 60 - SGK Tiếng Lào (lớp 4): do Viện Nghiên cứu Khoa học giáo dục - Bộ GD-ĐT Lào ban hành từ năm học 2009-2010. Cấu trúc của SGK Tiếng Lào được xây dựng dựa trên các trụ cột chính tương ứng với các năng lực giao tiếp: đọc, viết, nói và nghe. Các năng lực này sẽ được phân giải thành những yêu cầu cần đạt theo độ khó tăng dần và liên tục từ lớp dưới lên lớp trên. Nhờ vậy, học sinh có cơ hội được rèn kĩ và đầy đủ các năng lực giao tiếp và tăng cường khả năng tích hợp các kiến thức và kĩ năng ngay trong cùng một bài học. Để đạt được hiệu quả của chương trình theo định hướng phát triển năng lực, SGK Lào đã tích hợp triệt để tất cả kiến thức của môn học vào trung tâm của bài học là văn bản nhằm giúp học sinh phát triển khả năng đọc, viết, nói và nghe về nhiều kiểu loại văn bản đa dạng, cần thiết cho cuộc sống, xung quanh những đề tài, chủ điểm phù hợp với trải nghiệm và hứng thú của người học. SGK Tiếng Lào mỗi lớp có 1 quyển, được cấu trúc theo đơn vị bài học, mỗi năm học thực hiện trong 33 tuần học. Ngoại trừ sách Tiếng Lào lớp 1 học về âm, vần, tiếng, từ có cấu trúc riêng, SGK Tiếng Lào lớp 2, 3, 4, 5 có cấu trúc giống nhau, mỗi bài học được nhóm lại theo mạch nội dung kiến thức, kĩ năng, không chia thành các phân môn cụ thể mà tích hợp vào trong một bài học. Theo mạch nội dung dạy - học, các hoạt động trong bài học được phân thành bốn nhóm: hoạt động đọc, hoạt động viết, hoạt động nghe - nói, hoạt động tìm hiểu kiến thức ngôn ngữ và văn học. Mỗi nhóm hoạt động lại có thể được chia tiếp thành các nhóm kĩ năng nhỏ hơn. Về điểm này, SGK Lào có cấu trúc gần giống với Tài liệu Hướng dẫn học VNEN của Việt Nam. Dưới đây, chúng tôi xin trích dẫn ví dụ một bài học trong SGK lớp 4 của Lào: VJE Tạp chí Giáo dục, Số 449 (Kì 1 - 3/2019), tr 59-63 61 Dịch sang tiếng Việt: BÀI THỨ 1 NGÀY KHAI GIẢNG BÀI TẬP ĐỌC Một ngày bắt đầu, bầu trời tươi sáng, không khí trong lành, ánh nắng mặt trời xuyên vào đến khuôn viên của trường. Đúng lúc đó, có một cơn gió mát thổi nhẹ từ cánh đồng ùa đến. Cảnh đẹp của thiên nhiên làm cho các em cảm thấy vui vẻ. Ngày 1 tháng 9 là ngày khai giảng mới của tất cả các trường trong toàn quốc. Các em học sinh đã tập trung có mặt trên sân trường từ sáng sớm. Mọi người đều có vẻ mặt vui tươi, phấn khởi khi được gặp bạn bè sau ba tháng nghỉ hè. Họ nói chuyện với nhau rất thân thiện. Sau khi chào cờ, thầy hiệu trường đã đọc thư chúc mừng của Bộ Trưởng Bộ giáo dục gửi tới các thầy cô và học sinh trong nhân dịp ngày khai giảng. Trong bức thư này, Bộ trưởng đã mong muốn mọi học sinh chăm chỉ học tập để làm cho kết quả học tập có chất lượng cao. Sau đó, thầy hiệu trường đã có lời khuyên cho giáo viên mới và học sinh trong mọi lớp hiểu biết đầy đủ mọi thông tin và giới thiệu về kế hoạch hoạt động của năm học này. Trong ngày khai giảng, mọi học sinh đều cảm thấy tự hào. Ai cũng mong muốn bản thân sẽ quyết tâm học giỏi, năng động, tôn trọng các nội quy nghiêm ngặt của trường để phù hợp của từ “thiếu niên quốc gia”. GIẢI THÍCH TỪ Giáo dục phổ thông: học từ cấp một đến cấp ba. Bộ trưởng: người quản lí cao nhất trong Bộ. Ngặt: lời hứa Quy tắc: quy định Thiếu niên: trẻ em đang tuổi đi học CÂU HỎI 1. Khung cảnh thiên nhiên trong ngày khai giảng như thế nào? 2. Trong lá thư, Bộ trưởng mong muốn một năm học như thế nào? 3. Học sinh mong muốn bản thân sẽ như thế nào? 4. Nội dung của bài đọc trên nói về chuyện gì? NGỮ PHÁP Khái niệm Câu đơn Câu đơn là câu nói có ý nghĩa đầy đủ và có dấu cấm cuối câu, dài hoặc ngắn tùy thuộc vào nội dung trong câu. Ví dụ: - Hôm nay, học sinh cảm thấy rất tự hào. - Ngày 1 tháng 9 là ngày khai giảng. VIẾT CHÍNH TẢ Hãy viết chính tả bài tập đọc trên. Sau đó trả lời các câu hỏi sau: 1. Một năm, học sinh nghỉ hè trong bao lâu? 2. Ngày khai giảng mọi người cảm thấy thế nào? 3. Ai là người đọc lá thư chúc mừng? 4. Hãy tìm 2-3 câu đơn trong bài chính tả, sau đó chép lại vào vở. KỂ CHUYỆN THEO BỨC TRANH VJE Tạp chí Giáo dục, Số 449 (Kì 1 - 3/2019), tr 59-63 62 Thống nhất với mục tiêu của môn Tiếng Lào nói chung thì môn Tiếng Lào lớp 4 cũng góp phần hoàn thành mục tiêu đã đặt ra là biên soạn SGK theo quan điểm tích hợp nhằm giúp học sinh tiết kiệm thời gian học tập, nâng cao hiệu quả giáo dục đồng thời góp phần tích cực hóa hoạt động của học sinh để học sinh chủ động, sáng tạo trong quá trình học tập. Chương trình môn Tiếng Lào lớp 4 gồm có 33 tuần với 66 bài học. Mỗi tuần học sinh học 2 bài, mỗi bài học trong 3 tiết. Trừ 8 bài ôn tập giữa và cuối kì I, kì II, cả năm học sinh được thực học 58 bài. Trong 58 bài học thì tất cả các bài đều có phần Tập đọc, các bài tập đọc thuộc các thể loại văn bản khác nhau, bao gồm 12 bài thơ và 46 bài văn xuôi. Các nội dung bài học còn lại đan xen dạy viết Chính tả, Ngữ pháp, Tập làm văn và Kể chuyện. Như vậy, rõ ràng chương trình Tiếng Lào giành nhiều thời lượng học cho phần Tập đọc. Hơn nữa, bài Tập đọc được coi là trọng tâm của các bài học và được tích hợp với các nội dung các phân môn khác. Những kiến thức của phân môn Tập đọc góp phần giúp học sinh học tập tốt hơn trong các phân môn khác như Chính tả, Ngữ pháp, Tập làm văn, Kể chuyện. Cụ thể như sau: + Tích hợp với phân môn Chính tả: học sinh được luyện viết một số đoạn hoặc cả bài tập đọc. Sau khi viết bài chính tả, học sinh tiếp tục làm bài tập trả lời một số câu hỏi liên quan đến nội dung bài tập đọc; trong các câu hỏi của phần viết chính tả cũng có những câu hỏi liên quan đến nội dung của Ngữ pháp hoặc Tập làm văn. Ví dụ, ở bài 1, học sinh học Ngữ pháp về Câu đơn thì trong nội dung câu hỏi phần Chính tả có yêu cầu Hãy tìm 2-3 câu đơn trong bài chính tả, sau đó chép lại vào vở. Hay ở bài 11, phần viết văn dạy về Văn miêu tả thì trong nội dung bài tập chính tả có yêu cầu Viết chính tả bài đọc Cây đại. Hãy kể đặc điểm của cây Đại và lá của nó. + Tích hợp với phân môn Ngữ pháp: việc tìm hiểu nghĩa của từ và phân tích câu trong bài là ngữ liệu để học sinh thực hiện các bài học về danh từ, động từ, tính từ, đại từ, quan hệ từ cũng như hình thành cho học sinh các kiến thức về câu như câu đơn, câu ghép, câu cảm thán...; viết lại các câu thành một câu ghép có sử dụng quan hệ từ; từ ngữ nào được lặp lại để nối các câu trong đoạn văn bằng phép lặp hay trong đoạn văn từ ngữ nào được dùng đế thay thế cho các từ ngữ khác. Ví dụ: ở bài 5, học sinh được học về Câu ghép (Khái niệm: Câu ghép là câu có từ 2 cụm C-V trở lên, có thể có dấu phẩy hoặc có quan hệ từ và có dấu chấm vào cuối câu) thì ví dụ minh họa được trích dẫn từ bài tập đọc Bảo vệ rừng: Rừng có rất nhiều các loại gỗ quý hiếm mà con người chúng ta có thể dùng để xây nhà, làm bàn ghế và các loại tiện nghi... + Tích hợp với phân môn Kể chuyện: Các bài tập đọc là ngữ liệu để học sinh kể lại các câu chuyện. Trong SGK Tiếng Lào lớp 4, tất cả các bài kể chuyện đều có tranh minh họa, miêu tả lại nội dung từng đoạn của bài tập đọc. Học sinh dựa và tranh minh họa để kể lại câu chuyện đó. Ngoài ra, hai kĩ năng nói và viết trong SGK cũng được tích hợp chặt chẽ với nhau. Trong mỗi bài kể chuyện luôn có yêu cầu học sinh viết lại nội dung câu chuyện vừa kể vào vở. Ví dụ: Bài 13, Tập đọc Con mèo màu xám, phần kể chuyện có 2 bức tranh, yêu cầu học sinh dựa vào tranh và kể lại câu chuyện, sau đó viết lại vào vở. + Tích hợp với phân môn Tập làm văn: Tập làm văn là phân môn thể hiện rõ yêu cầu tích hợp. Các ngữ liệu trong phần làm văn vừa hình thành vừa củng cố khái niệm và cấu trúc của các dạng bài miêu tả, kể chuyện, viết thư cho HS. Các bài tập đọc được viết bằng nhiều dạng văn bản phong phú là ngữ liệu để học sinh phân tích và tìm hiểu để học sinh có thể viết các bài văn được sinh động hơn, phát huy tối đa khả năng sử dụng ngôn ngữ của học sinh. VJE Tạp chí Giáo dục, Số 449 (Kì 1 - 3/2019), tr 59-63 63 Ví dụ, bài tập đọc 63 Gửi thư cho thầy giáo là nội dung bức thư của một học trò cũ đã theo gia đình chuyển lên Thủ đô Viên chăn, viết thư về hỏi thăm thầy và kể về ngôi trường mới nơi em đang theo học, cũng như lời hứa với thầy sẽ chăm ngoan và học giỏi. Ở nội dung phần Tập làm văn, học sinh được học về kết cấu 3 phần của bức thư, dựa vào nội dung của bài tập đọc đã được tìm hiểu trước đó. Có thể nói, cấu trúc bài học trong SGK Tiếng Lào đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh, trước hết là sự quán triệt nguyên tắc, quan điểm tích hợp nội môn, nghĩa là các kiến thức, kĩ năng của các phân môn cần cung cấp, rèn luyện cho học sinh được thống nhất, hài hòa như những thành phần tất yếu trong từng đơn vị bài học trên cơ sở khai thác và vận dụng tối đa văn bản tập đọc. Hơn nữa, việc tích hợp dạy học Tập đọc với các phân môn khác đã góp phần làm giảm tải khối lượng học tập, nâng cao hiệu quả học tập và tiết kiệm thời gian học tập để học sinh có thể đạt kết quả học tập tốt nhất. 3. Kết luận Như vậy, theo quan điểm tích hợp, các phân môn trong bài học Tiếng Lào được tập hợp lại xung quanh nội dung các bài đọc; các nhiệm vụ cung cấp kiến thức và rèn luyện kĩ năng cũng đã gắn bó chặt chẽ với nhau hơn trước. Phần bài đọc sẽ là trung tâm của bài học, là ngữ liệu để các kĩ năng khác dựa vào khai thác. Bài tập đọc, dù là thơ hay truyện kể, văn bản miêu tả hay văn bản khoa học, văn bản hành chính hay thư từ...đều có nội dung, cấu trúc và các hiện tượng ngôn ngữ cần thiết (từ vựng và hình dạng câu) để học sinh dựa vào đó tìm hiểu. Khi dạy học, giáo viên cần phải thấy được mối liên hệ nội môn (đọc, viết, nghe, nói), theo đó, thấy được nội dung dạy học có liên quan và lặp lại ở các nội dung dạy viết, nói và nghe; kiến thức và kĩ năng đọc hiểu mà học sinh tiếp nhận được trong quá trình tìm hiểu văn bản tập đọc sẽ giúp cho kĩ năng viết, nghe và nói của các em tốt hơn. Tài liệu tham khảo [1] Bộ GD-ĐT - Viện Nghiên cứu Khoa học giáo dục (2010). Chương trình giáo dục cấp Tiểu học (bản chỉnh sửa). [2] Bộ GD-ĐT - Viện Nghiên cứu Khoa học giáo dục (2009). Sách giáo khoa Tiếng Lào lớp 4. [3] Bộ GD-ĐT - Dự án Mô hình Trường học mới (2016). Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học. NXB Đại học Sư phạm. [4] Nguyễn Minh Thuyết (chủ biên, 2006). Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 2, 3, 4, 5. NXB Giáo dục Việt Nam. [5] Hoàng Thị Tuyết (2017). Đào tạo, dạy học theo quan điểm tích hợp - Chúng ta đang ở đâu?. Kỉ yếu Hội thảo “Dạy học tích hợp ở tiểu học: Hiện tại và Tương lai”, Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, tr 13-30. [6] Cao Văn Sâm (2006). Một số định hướng về dạy học tích hợp. Hội giảng giáo viên dạy nghề toàn quốc, Tổng Cục dạy nghề. [7] Trần Thanh Bình (2016). Tích hợp trong sách giáo khoa Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tạp chí Giáo dục, số 383, tr 1-2; 15. SO SÁNH NỘI DUNG KIẾN THỨC,... (Tiếp theo trang 25) KHTN và năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, vì vậy giáo viên phổ thông cần chú ý hướng dẫn học sinh tự làm việc độc lập hoặc theo nhóm nhiều hơn. Tài liệu tham khảo [1] Ban Chấp hành Trung ương (2013). Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. [2] Bộ GD-ĐT (2017). Chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể. [3] Bộ GD-ĐT (2018). Chương trình giáo dục phổ thông môn Khoa học tự nhiên. [4] Bộ GD-ĐT (2006). Chương trình giáo dục phổ thông - những vấn đề chung (Cấp trung học phổ thông) - Môn Sinh học. [5] Đinh Quang Báo - Phan Thị Thanh Hội (2018). Bồi dưỡng giáo viên Sinh học đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới. Báo cáo khoa học về lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Sinh học. Hội thảo quốc gia lần thứ 1, Huế, 18/8/2018, tr 3-11. [6] Trần Quốc Dung - Trần Văn Giang - Nguyễn Thị Kim Cơ - Nguyễn Thị Tường Vy (2018). Các năng lực của giáo viên thế kỉ XXI. Báo cáo khoa học về lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Sinh học. Hội thảo quốc gia lần thứ 1, Huế, 18/8/2018, tr 106-112. [7] Nguyễn Thị Thanh Thủy - Mai Sỹ Tuấn (2018). Sách giáo khoa môn Khoa học tự nhiên - Kinh nghiệm quốc tế và bài học đối với Việt Nam. Báo cáo khoa học về lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Sinh học. Hội thảo quốc gia lần thứ 1, Huế, 18/8/2018, tr 37-50.