Đặc điểm lâm sàng bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em tại Bệnh viện Nhi Đồng I

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 1* 2002 1 ÑAËC ÑIEÅM LAÂM SAØNG BEÄNH VIEÂM NAÕO NHAÄT BAÛN ÔÛ TREÛ EM TAÏI BEÄNH VIEÄN NHI ÑOÀNG I Ñoaøn Thò Ngoïc Dieäp* TOÙM TAÉT 114 beänh nhi maéc beänh vieâm naõo Nhaät Baûn nhaäp beänh vieän Nhi Ñoàng I (9/1997 ñeán 5/2000), coù 73 nam (64%) vaø 41 nöõ; 99 ca (87%) cö nguï ôû vuøng noâng thoân. Löùa tuoåi maéc beänh thöôøng gaëp nhaát laø 2 ñeán 9 tuoåi (90 tröôøng hôïp, 79%). Trieäu chöùng laâm saøng noåi baät nhaát laø soát (100%), roái loaïn tri giaùc (100%), co giaät (71%), co goàng (62%), daáu thaàn kinh khu truù (47%), roái loaïn hoâ haáp (42%), daáu maøng naõo (39%), roái loaïn cô voøng (36%). Keát quaû ñieàu trò: töû vong 20%, di chöùng: 34%. Bieán chöùng thöôøng gaëp nhaát trong luùc naèm vieän laø xuaát huyeát tieâu hoùa (37%), boäi nhieãm (35%) vaø suy hoâ haáp (27%). SUMMARY CLINICAL ASPECT OF JAPANESE ENCEPHALITIS IN CHILDREN AT CHILDREN HOSPITAL N O 1 Doan Thi Ngoc Diep * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 6 - No 1 - 2002: 45 - 48 The author reports the prospective study of 114 children (73 male and 41 female) suffering from Japanese encephalitis admitted Nhi Ñoàng I Hospital from Sept 1997 to May 2000. The disease often affected 2 to 9 year-old children (79%). In the acute stage the clinical picture included fever (100%), consciousness dysfunction (100%), convulsion (71%), hypertonia (62%), focal neurological signs (47%), respiratory dysfunction (42%), meningeal signs (39%), urinary retention (36%). The mortality was 20%; the neurological sequalae was 34%. Gastric hemorrhage, secondary infections and respiratory failure were the most frequent complications. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Vieâm naõo Nhaät Baûn (VNNB) ñaõ ñöôïc noùi ñeán ôû Nhaät Baûn töø naêm 1871, nhöng cho ñeán naêm 1924, ngöôøi ta môùi bieát roõ hôn veà laâm saøng khi coù moät vuï dòch lôùn vôùi hôn 6000 tröôøng hôïp maéc phaûi (1) . Vieâm naõo Nhaät Baûn laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát cuûa beänh vieâm naõo caáp ôû treû em Vieät Nam noùi rieâng, treû em Chaâu AÙ noùi chung (3,5,7) . ÔÛ mieàn baéc Vieät Nam, caùc nghieân cöùu coù heä thoáng veà beänh VNNB ñaõ ñöôïc tieán haønh töø naêm 1964. ÔÛ mieàn nam, caùc coâng trình nghieân cöùu veà VNNB baét ñaàu töø 1976, vôùi caùc keát quaû veà ñieàu tra muoãi vectô, phaân laäp sieâu vi, tìm khaùng theå trong maùu vaø trong dòch naõo tuûy beänh nhaân maéc hoäi chöùng naõo caáp cho thaáy VNNB cuõng laø nguyeân nhaân quan troïng trong beänh vieâm naõo ôû treû em mieàn nam (1,5) . Muïc ñích cuûa ñeà taøi naøy laø moâ taû ñaëc ñieåm laâm saøng cuûa beänh nhi VNNB taïi Beänh Vieän Nhi Ñoàng I, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, nhaèm goùp phaàn nghieân cöùu veà beänh VNNB ôû mieàn nam Vieät Nam. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñoái töôïng 247 beänh nhi töø 5 thaùng ñeán 15 tuoåi, cö nguï töø Bình Thuaän ñeán Caø Mau, nhaäp Beänh Vieän Nhi Ñoàng I trong thôøi gian töø 9/1997 ñeán 5/2000, vì hoäi chöùng naõo caáp. Caùc beänh nhaân naøy ñöôïc laøm xeùt nghieäm tìm khaùng theå IgM khaùng sieâu vi VNNB baèng thöû nghieäm ELISA trong huyeát thanh vaø trong dòch naõo tuûy. Coù 114 tröôøng hôïp ñöôïc chaån ñoaùn laø VNNB vì ñaõ tìm thaáy khaùng theå IgM * Boä Moân Nhi – Ñaïi Hoïc Y Döôïc TP HCM Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 1* 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 2 khaùng sieâu vi VNNB trong dòch naõo tuûy. Phöông phaùp nghieân cöùu Tieàn cöùu, moâ taû caét ngang. Maãu ñöôïc choïn ngaãu nhieân theo kieåu thuaän lôïi. KEÁT QUAÛ Ñaëc ñieåm daân soá nghieân cöùu: n= 114 Phaùi tính: nam = 73 (64,04%), nöõ = 41 (35,96%) Nôi cö nguï: noâng thoân: 99 (86,84%), thaønh thò: 15 (13,16%) Tieàn caên chuûng ngöøa VNNB: 3 (2,63%) Beänh töông töï: 0 (0%) Ñaëc ñieåm laâm saøng Khôûi phaùt  Thöôøng khôûi phaùt ñoät ngoät vôùi trieäu chöùng soát (67%)  Ñoâi khi beänh nhaân coù bieåu hieän raàm roä vôùi trieäu chöùng kích thích maøng naõo (nhöùc ñaàu, oùi möõa) ngay töø ñaàu keøm theo soát (30%). Toaøn phaùt Thôøi gian trung bình töø luùc khôûi beänh ñeán luùc coù trieäu chöùng thaàn kinh: 3 ngaøy. Coù 100 tröôøng hôïp (88%) xuaát hieän trieäu chöùng thaàn kinh trong voøng 4 ngaøy ñaàu sau khi khôûi beänh. Caùc trieäu chöùng laâm saøng: Baûng 1: Caùc trieäu chöùng cuûa beänh vieâm naõo Nhaät Baûn: Trieäu chöùng Tæ leä % Soát Roái loaïn tri giaùc Oùi möõa Nhöùc ñaàu Co giaät Co goàng Daáu thaàn kinh khu truù: Lieät nöûa ngöôøi Lieät daây thaàn kinh soï Lieät nöûa ngöôøi + daây thaàn kinh soï Roái loaïn hoâ haáp Daáu maøng naõo Roái loaïn cô voøng Roái loaïn taâm thaàn Phuø gai thò 100 100 89 82 71 62 47 33 05 09 42 39 36 31 28 Tieâu chaûy Lieät 2 chi döôùi Gan to Ho, soå muõi 10 05 05 04 Thay ñoåi caän laâm saøng Dòch naõo tuûy Bình thöôøng: 13 ca, coù thay ñoåi: 101 (89%) theo kieåu vieâm maøng naõo nöôùc trong Coâng thöùc maùu: Dung tích hoàng caàu <30%: 9 ca (8%) Soá löôïng baïch caàu /maùu: < 5000/ mm 3 : 4 ca (4%), > 10000/mm 3 : 59 ca (52%). Soá löôïng baïch caàu ña nhaân trung tính taêng > 6000/mm 3 : 76 ca (67%). Hieän dieän baïch caàu ñuõa trong maùu: 5 ca (4%). Soá löôïng tieåu caàu giaûm < 100.000/mm 3 : 0 (0%), taêng > 400.000/mm 3 : 1 ca (0,9%). CRP Taêng >10mg/l: 67 ca (59%), trong ñoù 32 ca (28%) > 40mg/l. Toác ñoä laéng maùu Taêng > 20mm trong giôø ñaàu: 50/54 ca (93%), trong ñoù, taêng >100 mm trong giôø ñaàu: 4/54 ca (7%). Ñieän di ñaïm Ñaïm maùu giaûm < 50g/l: 5/44 ca (5%); albumine maùu < 50%: 8/44 ca (18%); alpha 1 globulin taêng: 0 ca (0%); alpha 2 globulin taêng: 36/44 ca (84%); beta globulin taêng: 30/44 ca (68%); gamma globulin taêng: 4/44 (9%) Natri maùu - Natri maùu luùc nhaäp vieän < 120 mEq/l: 0 ca (0%), < 130 mEq/l:16 ca (14%). Natri maùu trong luùc naèm vieän giaûm <120 mEq/l: 2 ca (1,75%) Ñöôøng huyeát Ñöôøng huyeát giaûm < 80 mg%: 40 ca (35%), trong ñoù coù 39 ca giaûm töø luùc nhaäp vieän (ñaëc bieät, coù 8 ca (7%) giaûm < 40 mg%) Bieán chöùng  Xuaát huyeát tieâu hoùa: 42 ca (37%). Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 1* 2002 3  Boäi nhieãm: 40 ca (35%), trong ñoù, boäi nhieãm phoåi: 33 ca, nhieãm truøng huyeát: 6 ca, nhieãm truøng tieåu: 1 ca  Suy hoâ haáp: 31 ca (27%).  Soác: 19 ca (16%), trong ñoù coù 17 ca soác xaûy ra sau khi suy hoâ haáp vaø ñaõ ñaët noäi khí quaûn giuùp thôû.  Bieán chöùng khaùc: traøn khí maøng phoåi: 5 ca (coù 3 ca keøm theo traøn khí trung thaát), vieâm cô tim: 1 ca, xeïp phoåi: 15 ca. Keát quaû ñieàu trò Phuïc hoài toát: 52 ca (47%), di chöùng: 39 ca (34%), töû vong: 23 ca (20%). Trong 39 tröôøng hôïp di chöùng coù 6 ca ôû möùc ñoä nheï, 21 ca möùc ñoä vöøa, 8 ca naëng vaø 4 ca ôû traïng thaùi thöïc vaät. BAØN LUAÄN Vieâm naõo Nhaät Baûn chieám moät tæ leä lôùn (46%) trong beänh vieâm naõo caáp nhaäp Beänh vieän Nhi Ñoàng I. Caùc tröôøng hôïp beänh phaân boá raûi raùc ôû caùc tænh vaø caùc huyeän ngoaïi thaønh, TP Hoà Chí Minh. Beänh xaûy ra leû teû, khoâng ghi nhaän nhöõng treû xung quanh maéc beänh töông töï ôû caùc tröôøng hôïp naøy. ÔÛ mieàn Baéc, beänh coù theå xaûy ra thaønh nhöõng vuï dòch lôùn. Söï khaùc bieät giöõa hai mieàn nam baéc, coù theå laø do yeáu toá khí haäu. Mieàn nam thuoäc vuøng coù khí haäu nhieät ñôùi, söï cheânh leäch nhieät ñoä giöõa caùc thaùng trong naêm khoâng cao. Trong khi ñoù, ôû mieàn baéc, vaøo muøa heø raát noùng, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho muoãi, vectô truyeàn sieâu vi vieâm naõo Nhaät Baûn phaùt trieån (1) . Beänh xaûy ra chuû yeáu ôû vuøng noâng thoân (87%), bôûi vì kyù chuû chính trong thieân nhieân cuûa sieâu vi vieâm naõo Nhaät Baûn laø heo vaø caùc loaïi chim; vaø nhöõng caùnh ñoàng luùa laø nôi thuaän lôïi cho söï sinh soâi, phaùt trieån cuûa muoãi (7) . Löùa tuoåi maéc beänh thöôøng gaëp laø 2 ñeán 9 tuoåiø. Nöôùc ta laø vuøng lan truyeàn cuûa sieâu vi vieâm naõo Nhaät Baûn. Do ñoù, ña soá ngöôøi lôùn ñaõ coù khaùng theå trong maùu do nhieãm sieâu vi khoâng coù trieäu chöùng laâm saøng hoaëc ôû theå nheï khoâng coù trieäu chöùng thaàn kinh, vì vaäy ít coù nguy cô maéc beänh (6,7) . Treû raát nhoû ñöôïc söï baûo veä bôùi khaùng theå truyeàn töø meï qua nhau thai (7) . Trong loâ beänh nhaân naøy, tröôøng hôïp nhoû tuoåi nhaát laø 5 thaùng. Beänh khôûi phaùt khaù nhanh, khôûi ñaàu treû bò soát coù keøm theo oùi möûa, nhöùc ñaàu. ÔÛ giai ñoaïn toaøn phaùt, trieäu chöùng thaàn kinh raàm roä vôùi roái loaïn tri giaùc ôû nhieàu möùc ñoä khaùc nhau, co giaät, co goàng maát naõo hoaëc maát voû, daáu thaàn kinh khuù truù. Trong nhöõng tröôøng hôïp naëng, thöôøng keøm theo roái loaïn hoâ haáp. Tuy trieäu chöùng thaàn kinh raát naëng neà nhöng chæ coù 28% caùc tröôøng hôïp coù phuø gai thò vaø ña soá laø ôû möùc ñoä nheï. Bieåu hieän laâm saøng cuûa beänh vieâm naõo Nhaät Baûn ôû treû em mieàn nam khoâng khaùc so vôùi ôû mieàn baéc (2,3,4) . Veà caän laâm saøng, dòch naõo tuûy coù theå bình thöôøng hoaëc thay ñoåi nheï kieåu vieâm maøng naõo nöôùc trong. Coâng thöùc baïch caàu taêng cao trong nhöõng tröôøng hôïp coù boäi nhieãm. Tieåu caàu thay ñoåi khoâng ñaùng keå. CRP (C reactive Protein) taêng cao trong nhöõng tröôøng hôïp boäi nhieãm. Töû vong do vieâm naõo Nhaät Baûn coøn cao, 20%. Vaø gaàn phaân nöûa (42%) caùc tröôøng hôïp soáng soùt coù di chöùng thaàn kinh ôû nhieàu möùc ñoä. Töû vong do vieâm naõo Nhaät Baûn laø haäu quaû cuûa toån thöông naëng neà heä thaàn kinh trung öông (hoaïi töû teá baøo naõo, phuø naõo) hoaëc do caùc bieán chöùng keøm theo, ñaëc bieät laø bieán chöùng boäi nhieãm (vieâm xeïp phoåi vaø nhieãm truøng huyeát). Vaán ñeà chaån ñoaùn xaùc ñònh vieâm naõo Nhaät Baûn, hieän nay, chuû yeáu laø döïa vaøo keát quaû thöû nghieäm ELISA tìm thaáy khaùng theå IgM khaùng vôùi sieâu vi vieâm naõo Nhaät Baûn trong dòch naõo tuûy. Vieäc tìm thaáy khaùng theå IgM trong huyeát thanh khoâng ñuû khaúng ñònh beänh vieâm naõo Nhaät Baûn, bôûi vì trong vuøng lan truyeàn cuûa sieâu vi, nhö ôû nöôùc ta, thì soá ngöôøi nhieãm sieâu vi khoâng trieäu chöùng hoaëc maéc beänh ôû theå nheï raát nhieàu. Do ñoù, ngöôøi nhieãm sieâu vi vieâm naõo Nhaät Baûn coù theå coù khaùng theå IgM löu haønh trong maùu vaø coù moät beänh lyù khaùc gaây trieäu chöùng thaàn kinh. Khaùng theå IgM cuûa sieâu vi vieâm naõo Nhaät Baûn coù theå khaùng cheùo vôùi caùc loaïi sieâu vi khaùc trong nhoùm flavivirus (7) . ÔÛ mieàn nam Vieät Nam, ñaëc bieät phaûi löu yù ñeán beänh soát xuaát huyeát, nhaát laø daïng naõo. Trong loâ beänh cuûa chuùng toâi, khoâng coù tröôøng hôïp naøo coù bieåu hieän laâm saøng hoaëc caän laâm saøng gôïi yù beänh soát xuaát huyeát. Veà ñieàu trò beänh vieâm naõo Nhaät Baûn, cho ñeán nay, vaãn chöa coù bieän phaùp Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 1* 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 4 ñieàu trò ñaëc hieäu naøo. Quan troïng nhaát vaãn laø ñieàu trò trieäu chöùng vaø ñieàu trò naâng ñôõ, phoøng ngöøa vaø ñieàu trò caùc bieán chöùng. Vieäc chuûng ngöøa beänh vieâm naõo Nhaät Baûn ñaõ giaûm tæ leä maéc beänh taïi caùc nöôùc Trung Quoác, Nhaät Baûn, Haøn Quoác, Ñaøi Loan vaø ôû mieàn baéc nöôùc ta. Loaïi vaccin baát hoaït hoùa coù nguoàn goác töø naõo chuoät ñöôïc saûn xuaát taïi Nhaät Baûn, Haøn Quoác, Ñaøi Loan, Thaùi lan vaø Vieät nam, ñöôïc söû duïng cho caùc treû nhoû hai lieàu ñaàu tieân vaø sau ñoù nhaéc laïi töø 4 ñeán 6 laàn cho ñeán luùc 15 tuoåi. Hieäu quaû cuûa loaïi vaccin naøy laø 91% (7) . Vieäc kieåm soaùt vectô truyeàn beänh vaø chuûng ngöøa cho heo cuõng ñöôïc toå chöùc y teá theá giôùi khuyeán caùo nhaèm giaûm tæ leä maéc beänh vieâm naõo Nhaät Baûn ôû ngöôøi. KEÁT LUAÄN Bieåu hieän laâm saøng noåi baät nhaát trong beänh vieâm naõo Nhaät Baûn ôû treû em taïi BV Nhi Ñoàng I laø soát vaø roái loaïn tri giaùc, co giaät, goàng chi. Ñaây laø moät nguyeân nhaân quan troïng trong beänh vieâm naõo caáp ôû treû em. Tæ leä töû vong coøn cao vaø di chöùng thaàn kinh coøn naëng neà. Neân ñöa chuûng ngöøa vieâm naõo Nhaät Baûn vaøo chöông trình tieâm chuûng baét buoäc cho nhöõng treû coù nguy cô cao maéc beänh. TAØI LIEÂU THAM KHAÛO 1. ÑOÃ QUANG HAØ (1999), “Hoäi chöùng naõo caáp vaø beänh vieâm naõo Nhaät Baûn ôû caùc tænh phía nam töø 1976 ñeán 1998”, Thôøi söï Y döôïc hoïc, 99 (8), tr: 208-212. 2. LE DH (1986), “Clinical aspects of Japanese B encephalitis in North Vietnam”. Clin Neurol Neurosug 1986, vol.88-3, pp:189-192. 3. LE DH, LE TL, LUONG TH, HO TYT (1998), “Japenese encephalitis in Bach mai hospital, Hanoi,1980-1989, Neurol J Southeast Asia 1998; 3, pp: 69-74. 4. LOWRY PW., TRÖÔNG DH, LE DH (1998), “ Japenese encephalitis among hospitalized pediatric and adult patients with acute encephalitis syndrome in Ha Noi, Vietnam 1995”Am J Trop med hyg, 58(3), pp:324-329. 5. NGUYEÃN CHÖÔNG (2000), ”Vieâm naõo Nhaät baûn ôû treû em”, Nhaø xuaát baûn Y hoïc, Haø Noäi. 6. NGUYEÃN THEÁ HUØNG (1997), ”Beänh vieâm naõo sieâu vi”, Beänh Truyeàn Nhieãm, Nhaø xuaát baûn Y hoïc, Boä moân Truyeàn Nhieãm Ñaïi hoïc Y döôïc Thaønh phoá Hoà Chí Minh, tr:377-398. 7. TSAI TF. (2000), “Flaviviruses”, Principles and practice of infectious diseases. Fifth edition, Churchill Livingstone, Vol.2, pp: 1714-1736..