Cái đẹp trong hình tượng nghệ thuật với vấn đề giáo dục thẩm mĩ

36♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N rong cuöåc söëng àúâi thûúâng, tûâng giúâ, tûâng phuát con ngûúâi khöng khi naâo rúâi khoãi caái àeåp. ÚÃ àêu, caái àeåp cuäng laâm chuêín cho caác giaá trõ. Trong bêët cûá lônh vûåc naâo con ngûúâi cuäng coá khaát voång vûún túái caái àeåp. Caái àeåp töìn taåi vúái tû caách laâ möåt thûåc thïí sinh àöång biïíu tûúång cho möåt giaá trõ àaáp ûáng nhu cêìu khaát voång söëng cuãa con ngûúâi. Àoá laâ khaát voång chinh phuåc tûå nhiïn, caãi taåo tûå nhiïn, caãi taåo xaä höåi nhùçm hûúáng túái möåt cuöåc söëng àêìy àuã vaâ hoaân thiïån nhêët. Trong doâng chaãy mïnh möng cuãa lõch sûã tû tûúãng thêím mô nhên loaåi tûâ thúâi cöí àaåi cho àïën hiïån àaåi, tûâ phûúng Àöng sang phûúng Têy, coá nhûäng quan niïåm khaác nhau vïì caái àeåp àaä àûúåc hònh thaânh vaâ phaát triïín vúái àêìy àuã sûå phong phuá vaâ àa daång cuãa noá. Trong àoá, coá ba quan niïåm cú baãn laâ quan niïåm cuãa chuã nghôa duy têm khaách quan, quan niïåm cuãa chuã nghôa duy têm chuã quan vaâ quan niïåm cuãa chuã nghôa duy vêåt. Cuâng àûáng trïn lêåp trûúâng cuãa chuã nghôa duy têm nhûng nhûäng ngûúâi theo chuã nghôa duy têm khaách quan thò thöëng nhêët quan niïåm mô hoåc cuãa mònh vúái caác quan niïåm thêìn bñ vïì nguöìn göëc vuä truå, caái khúãi àiïím cuãa nhên sinh. Hoå cho rùçng caái àeåp xuêët hiïån nhû laâ kïët quaã hoaân thiïån cuãa yá niïåm, cuãa viïåc Chuáa trúâi taåo ra thïë giúái. Coân nhûäng ngûúâi theo chuã nghôa duy têm chuã quan thò khùèng àõnh caái àeåp coá töìn taåi trong xaä höåi nhûng nguöìn göëc cuãa noá laâ do tònh caãm chuã quan cuãa con ngûúâi taåo ra. Noá khöng gùæn gò vúái thûåc tiïîn lao àöång cuãa con ngûúâi. Trong khi àoá, caác nhaâ duy vêåt chuã nghôa laåi nïu lïn nhûäng luêån àiïím khùèng àõnh möåt caách kiïn quyïët caái àeåp laâ thuöåc tñnh vöën coá cuãa baãn thên sûå vêåt hiïån thûåc. Tuy nhiïn, trûúác khi coá triïët hoåc Maác ra àúâi, nhûäng quan niïåm vïì caái àeåp trong lõch sûã tû tûúãng thêím mô nhòn chung coá sûå sai lêìm vaâ phiïën diïån vïì thïë giúái quan. Khöng thïí coá caái àeåp bùæt nguöìn tûâ "Thûúång àïë", "yá niïåm tuyïåt àöëi" hay nhûäng caãm xuác hoaân toaân chuã quan. Sûå tòm kiïëm caái àeåp úã "Thûúång àïë", "yá niïåm tuyïåt àöëi" hay nhûäng caãm xuác caá nhên chuã quan khöng phaãi laâ sûå tòm kiïëm khoa hoåc. Caái àeåp gùæn vúái "Thûúång àïë", "yá niïåm tuyïåt àöëi" khöng phaãi laâ caái àeåp chên chñnh vò "thûúång àïë" laâ saãn phêím khi con ngûúâi chûa thûåc sûå laâm chuã caác qui luêåt cuãa thïë giúái; vaâ "yá niïåm tuyïåt àöëi" cuäng chó laâ sûå tha hoaá vïì tinh thêìn cuãa con ngûúâi. Nhûäng caãm xuác chuã quan cuãa caá nhên coá thïí àûúåc duâng àïí àaánh giaá caái àeåp nhûng sûå àaánh giaá êëy vïì baãn chêët phaãi àûúåc khaách quan hoaá. Caác chuã thïí thêím mô coá * HVCH chuyïn ngaânh Triïët hoåc (khoáa 2006 - 2009). CAÁI ÀEÅP TRONG HÒNH TÛÚÅNG NGHÏÅ THUÊÅT VÚÁI VÊËN ÀÏÌ GIAÁO DUÅC THÊÍM MÔ. Àùång Thõ Minh Tuêën* T K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦37 tònh caãm, thõ hiïëu, yá thûác thêím mô riïng nhûng têët caã chuáng àïìu khöng taách rúâi cuöåc söëng. Do àoá, caái àeåp hoaân toaân laâ nhûäng khoaái caãm vö tû, thuêìn tuyá tiïn nghiïåm laâ phi lõch sûã vaâ thiïëu cú súã khoa hoåc. Ngay caã nhûäng quan niïåm caái àeåp töìn taåi khaách quan cuãa chuã nghôa duy vêåt trûúác Maác cuäng chûa hoaân toaân húåp lñ. Chuã nghôa duy vêåt trûúác Maác chó dûâng laåi úã tñnh vêåt chêët cuãa caái àeåp, cho nïn hoå khöng thïí giaãi thñch àûúåc rùçng rêët nhiïìu daång vêåt chêët töìn taåi nhûng khöng àeåp maâ coân rêët xêëu. Sûå ra àúâi cuãa chuã nghôa Maác laâ cuöåc caách maång vô àaåi trong caác khoa hoåc xaä höåi. Vúái sûå xuêët hiïån cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch sûã, möåt thúâi àaåi múái àaä bùæt àêìu trong sûå phaát triïín cuãa tri thûác nhên loaåi. Caái múái cuãa triïët hoåc Maác - Lïnin so vúái toaân böå caác hïå thöëng triïët hoåc trûúác àoá laâ àaä vêån duång quan àiïím thûåc tiïîn àïí xem xeát moåi vêën àïì cuãa triïët hoåc trong àoá coá nhûäng vêën àïì vïì mô hoåc. Quan àiïím thûåc tiïîn cuãa chuã nghôa Maác àaä giaãi thñch àuáng àùæn vaâ khoa hoåc sûå xuêët hiïån cuãa caác hiïån tûúång cuãa thïë giúái àêìy maâu sùæc phong phuá vaâ khaã nùng nhêån thûác àûúåc noá khöng cêìn àïën nhûäng bñ êín cuãa pheáp tiïn nghiïåm hay sûå tha hoaá tinh thêìn cuãa "yá niïåm tuyïåt àöëi". Theo quan àiïím cuãa mô hoåc Maác - Lïnin, caái àeåp naãy sinh tûâ thûåc tiïîn cuãa con ngûúâi - thûåc tiïîn lao àöång saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët. Trong hoaåt àöång thûåc tiïîn, con ngûúâi caãi taåo tûå nhiïn àöìng thúâi caãi taåo chñnh baãn thên mònh. Chñnh tûâ thûåc tiïîn xaä höåi àoá, con ngûúâi phaát hiïån ra caác quan hïå thêím mô cuãa mònh. Thûåc tiïîn lao àöång àùåt ra cho con ngûúâi nhûäng nhu cêìu phong phuá vïì caái àeåp. Cuâng vúái sûå phaát triïín cuãa caác giaác quan, sûå phong phuá cuãa tònh caãm àûúåc hònh thaânh. Vúái tû caách laâ cêìu nöëi giûäa con ngûúâi vúái àúâi söëng, giûäa hiïån thûåc àúâi söëng vúái chuã thïí, caác giaác quan àem laåi sûå phong phuá vïì tònh caãm vaâ laâm phong phuá hún caác quan hïå thêím mô. Quaá trònh hoaåt àöång thêím mô laâ quaá trònh àöëi tûúång hoaá caác lûåc lûúång baãn chêët cuãa con ngûúâi vaâ cuäng laâ quaá trònh hònh thaânh nhûäng khña caånh khaác nhau cuãa chuã thïí thêím mô. Thöng qua hoaåt àöång thûåc tiïîn, hoaåt àöång thêím mô, àöëi tûúång trúã thaânh àöëi tûúång thêím mô, chuã thïí trúã thaânh chuã thïí thêím mô vaâ quan hïå thêím mô àûúåc xaä höåi hoaá. Nhúâ àoá, caái àeåp coá nhûäng chuêín mûåc khaách quan trong àúâi söëng xaä höåi. Nghôa laâ, thöng qua hoaåt àöång thûåc tiïîn, con ngûúâi taåo ra thûúác ào xaä höåi cho caái àeåp. Nhû vêåy, caái àeåp thuêìn tuyá coá yá nghôa thûåc thïí khöng töìn taåi tûå noá vaâ tûå thên vùæng boáng con ngûúâi. Caái àeåp laâ caái àeåp cuãa con ngûúâi, do con ngûúâi vaâ vò con ngûúâi. Caái àeåp khöng hïì coá taác duång àöëi vúái con vêåt. Vò vêåy, caái àeåp laâ möåt phaåm truâ giaá trõ thuöåc vïì con ngûúâi vaâ mang tñnh xaä höåi. Noá chó àûúåc nhêån thûác vaâ àaánh giaá búãi con ngûúâi vaâ caác thûúác ào xaä höåi cuãa con ngûúâi. Con ngûúâi vïì nguyïn tùæc laâ hoaåt àöång theo qui luêåt cuãa caái àeåp. Caái àeåp trong cuöåc söëng con ngûúâi nhû laâ khöng khñ vaâ aánh saáng thiïëu noá, con ngûúâi khöng thïí coá niïìm tin; xa rúâi noá, con ngûúâi trúã nïn cö àún; chöëng laåi noá, con ngûúâi trúã nïn heân haå. Caái àeåp laâm phong phuá àúâi söëng têm höìn tònh caãm cuãa con ngûúâi vaâ xaä höåi. Caái àeåp laâ khaát voång, laâ khaã nùng vûún túái, khaã nùng laâm chuã cuãa con ngûúâi. Vúái tû caách laâ möåt phaåm truâ mô hoåc, caái àeåp khöng chó khaái quaát caác hiïån tûúång sinh àöång vaâ maâu sùæc bïn ngoaâi cuãa sûå vêåt maâ noá coân khaái quaát sûå nhêån thûác sêu röång cuãa con ngûúâi vaâ khaã nùng saáng taåo cuãa con ngûúâi ra möåt thïë giúái tûúng tûå khaác úã mûác cao hún. Caác khaái quaát cuãa caái àeåp trúã thaânh hïå chuêín soi roåi vaâ laâm cho caác phaåm truâ khaác nûúng tûåa. Caái bi laâ caái àeåp bõ huyã hoaåi, caái haâi laâ caái lïåch laåc khoãi caái àeåp bõ phaát hiïån bêët ngúâ, caái cao caã laâ caái àeåp úã traång thaái huâng vô, lúán lao. Caái àeåp vúái tû caách laâ möåt phaåm truâ mô hoåc cú baãn laâ sûå thöëng nhêët giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác. Noá khöng phaãi laâ caái sùén coá maâ phaãi thöng qua lao àöång, con ngûúâi caãi taåo thiïn nhiïn vaâ biïën thiïn nhiïn thaânh caái àeåp. Nhû vêåy, caái àeåp laâ möåt phaåm truâ giaá trõ chûá khöng phaãi laâ möåt phaåm truâ thûåc thïí. Caác giaá trõ hònh thaânh khöng phaãi do àaánh giaá chuã quan cuãa möîi caá nhên maâ laâ do thûåc tiïîn xaä höåi. Do àoá, chuã thïí thêím mô laâ chuã thïí xaä höåi mang trong mònh noá sûå phong phuá cuãa caác quan hïå xaä höåi. Mô hoåc Maác - Lïnin cho rùçng caái àeåp coá quan hïå àïën caác tònh caãm caá nhên nhûng yá thûác thêím mô naây khöng thïí taách rúâi caác hoaân caãnh, caác àiïìu kiïån xaä höåi. Vò vêåy, caái àeåp mang trong mònh noá àúâi söëng xaä höåi. Noá laâ möåt giaá trõ xaä höåi töìn taåi thûåc tïë chûá khöng phaãi laâ möåt baãn thïí hû aão. Roä raâng, caái àeåp khöng chó do yïëu töë khaách quan qui àõnh mùåc duâ noá töìn taåi khaách quan. 38♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Trong noá coá sûå kïët húåp giûäa yïëu töë khaách quan vaâ yïëu töë chuã quan. Coá thïí noái, caái àeåp laâ sûå töíng húåp, taác àöång qua laåi giûäa àöëi tûúång thêím mô vaâ chuã thïí thêím mô taåo nïn hûáng thuá phöí biïën cho chuã thïí tûâ tñnh hònh tûúång, tñnh toaân veån, tñnh cên xûáng, haâi hoaâ. Hònh tûúång haâi hoaá laâ möåt trong nhûäng àùåc trûng chuã yïëu cuãa caái àeåp búãi noá laâ sûå töíng húåp caác taác àöång qua laåi giûäa caác giaá trõ vaâ caác phaãn giaá trõ taåo thaânh möåt xu hûúáng phaát triïín gùæn boá vúái möåt quaá trònh hoaân thiïån, vúái sûå phaát triïín toaân diïån cuãa cuöåc söëng vaâ con ngûúâi. Haâi hoaâ laâ yïëu töë têåp trung nhêët taåo nïn caái àeåp. Noá coá nghôa laâ sûå tûúng húåp thöëng nhêët giûäa nhûäng caái khaác nhau àa hònh, àa daång àöìng thúâi laâ sûå thöëng nhêët vaâ àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp. Sûå haâi hoaâ phaát triïín àïën mûác cao bao haâm trong mònh noá sûå vêån àöång, àêëu tranh cuãa caái àöëi lêåp, bao haâm caã sûå khöng àöëi xûáng, khöng trêåt tûå, khöng xaác àõnh. Chñnh àiïìu àoá laâm cho caái àeåp luön luön hiïån diïån trûúác con ngûúâi vúái möåt tó lïå nhêët àõnh, êín chûáa trong noá nhûäng àiïìu bñ êín, kò diïåu. Haâi hoaâ khöng chó laâ dêëu hiïåu thuêìn tuyá hònh thûác maâ coân laâ möåt tiïu chñ rêët quan troång vïì nöåi dung cuãa caái àeåp. Sûå haâi hoaâ coá thïí coá trong möåt hiïån tûúång tûå nhiïn, xaä höåi hay tinh thêìn. Noá coá thïí laâ quan hïå giûäa tûå nhiïn vaâ con ngûúâi riïng biïåt, giûäa tûå nhiïn vaâ xaä höåi noái chung cuäng coá thïí haâm nghôa möåt giaá trõ naây hay giaá trõ khaác. Vò vêåy, caái àeåp gùæn boá mêåt thiïët vúái caái thêåt, caái töët vaâ caái coá ñch. Caác giaá trõ naây hoaâ quyïån vaâo nhau laâm hònh thaânh nïn hïå chuêín Chên - Thiïån - Mô àöëi vúái cuöåc söëng con ngûúâi. Caái àeåp laâ möåt phaåm truâ giaá trõ vaâ laâ giaá trõ cao nhêët trong hïå thöëng giaá trõ maâ con ngûúâi coá vaâ hûúáng túái. Trong àoá, caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt laâ giaá trõ mang tñnh àùåc trûng nhêët vaâ sêu sùæc nhêët. Nghïå thuêåt laâ thïë giúái cuãa caái àeåp. Khaác vúái caái àeåp trong thiïn nhiïn laâ caái àeåp phong phuá vúái caác yïëu töë sûác söëng cuãa tûå nhiïn tham gia vaâo chuêín thêím mô cuãa con ngûúâi, gúåi múã caác khaã nùng saáng taåo cuãa con ngûúâi; vaâ khaác vúái caái àeåp trong xaä höåi laâ caái àeåp gùæn liïìn vúái thûåc tiïîn lao àöång cuãa con ngûúâi, gùæn vúái tònh caãm chñnh trõ, àaåo àûác cuãa con ngûúâi. Caái àeåp trong nghïå thuêåt laâ sûå taái hiïån, sûå phaãn aánh möåt caách saáng taåo caái àeåp trong thiïn nhiïn vaâ trong cuöåc söëng xaä höåi bùçng nhûäng taâi nùng tuyïåt vúâi cuãa ngûúâi nghïå sô. Khi phaãn aánh caái àeåp trong thiïn nhiïn vaâ trong xaä höåi vaâo trong nghïå thuêåt, bùçng hoaåt àöång lao àöång vaâ taâi nùng cuãa mònh, ngûúâi nghïå sô khöng àún thuêìn truyïìn àaåt maâ coân böåc löå úã àoá thaái àöå söëng cuãa mònh. Caái thuêìn tuyá cuãa tûå nhiïn, cuãa cuöåc söëng êëy àaä ài vaâo caác taác phêím nghïå thuêåt lúán cuãa nhên loaåi vaâ mang yá nghôa xaä höåi sêu sùæc. Noá khöng thïí töìn taåi trong nghïå thuêåt nïëu thiïëu caãm xuác cuãa con ngûúâi. Chñnh con ngûúâi àaä thöíi höìn vaâo cho caái àeåp êëy trong caác taác phêím nghïå thuêåt cuãa mònh. Giaá trõ cuãa nghïå thuêåt àûúåc ào bùçng sûác söëng maâ noá mang laåi cho cuöåc àúâi. Neát àùåc trûng cuãa caái àeåp trong nghïå thuêåt laâ tñnh àiïín hònh cuãa noá àûúåc thïí hiïån thöng qua hònh tûúång nghïå thuêåt. Hònh tûúång nghïå thuêåt laâ linh höìn cuãa caái àeåp trong nghïå thuêåt. Hònh tûúång nghïå thuêåt nhiïìu têìng, nhiïìu lúáp, mang tñnh gúåi múã, gùæn liïìn vúái moåi chiïìu sêu thùèm vöën chûa àûúåc yá thûác roä raâng vaâ mang tñnh khaát voång cùng thùèng àang yïu cêìu giaãi àaáp. Nghïå sô saáng taåo ra taác phêím laâ àïí nhêån thûác vaâ cùæt nghôa àúâi söëng, àïí thïí hiïån tû tûúãng vaâ tònh caãm cuãa mònh, giuáp cho con ngûúâi thïí nghiïåm yá võ cuãa cuöåc àúâi vaâ hiïíu àûúåc nhûäng quan hïå coá yá nghôa muön maâu, muön veã cuãa baãn thên vaâ thïë giúái xung quanh. Nhûng khaác vúái nhaâ khoa hoåc, nghïå sô khöng diïîn àaåt trûåc tiïëp yá nghô vaâ tònh caãm bùçng khaái niïåm trûâu tûúång, bùçng àõnh lñ, bùçng cöng thûác maâ bùçng hònh tûúång nghïå thuêåt. Nghôa laâ, bùçng caách laâm söëng laåi möåt caách cuå thïí, caãm tñnh nhûäng sûå viïåc, nhûäng hiïån tûúång laâm ta suy nghô vïì tñnh caách vaâ söë phêån, vïì cuöåc söëng, vïì con ngûúâi... Do àoá, hònh tûúång nghïå thuêåt laâ khaách thïí àúâi söëng àûúåc nghïå sô taái hiïån möåt caách saáng taåo trong nhûäng taác phêím nghïå thuêåt. Giaá trõ trûåc quan àöåc lêåp laâ àùåc àiïím quan troång cuãa hònh tûúång nghïå thuêåt. Noá laâm cho ngûúâi ta coá thïí ngùæm nghña, thûúãng thûác. Àoá coá thïí laâ möåt àöì vêåt, möåt phong caãnh thiïn nhiïn hay möåt sûå kiïån xaä höåi àûúåc caãm nhêån vaâ caã con ngûúâi, têåp thïí ngûúâi vúái nhûäng chi tiïët biïíu caãm phong phuá... Hònh tûúång nghïå thuêåt taái hiïån cuöåc söëng nhûng khöng phaãi sao cheáp y nguyïn nhûäng hiïån tûúång coá thêåt maâ laâ taái hiïån coá choån loåc, saáng taåo thöng qua trñ tûúãng tûúång vaâ taâi nùng cuãa nghïå sô laâm cho caác hònh tûúång truyïìn àûúåc êën tûúång sêu sùæc tûâng laâm cho ngûúâi nghïå sô day dûát, trùn trúã cho ngûúâi khaác. Hònh tûúång nghïå thuêåt vûâa coá giaá trõ thïí hiïån nhûäng neát cuå thïí, caá K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦39 biïåt, khöng lùåp laåi, vûâa coá khaã nùng khaái quaát, laâm böåc löå àûúåc baãn chêët cuãa möåt sûå vêåt naâo àoá trong thiïn nhiïn, möåt quaá trònh naâo àoá trong àúâi söëng xaä höåi theo quan niïåm cuãa nghïå sô. Hònh tûúång nghïå thuêåt khöng phaãi phaãn aánh nhûäng khaách thïí thûåc taåi tûå noá maâ phaãn aánh toaân böå möëi quan hïå söëng àöång giûäa chuã thïí vaâ khaách thïí. Ngûúâi ta khöng chó thûúãng thûác bûác tranh hiïån thûåc maâ coân thûúãng thûác caã taâi nùng vaâ sûå suy tû cuãa ngûúâi nghïå sô êín trong bûác tranh êëy thöng qua hònh tûúång nghïå thuêåt. Nhû vêåy, caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt chûáa àûång nhûäng neát chuã yïëu vaâ àùåc sùæc cuãa caái àeåp khaách quan ngoaâi cuöåc söëng. Noá bao quaát àûúåc caã tñnh thúâi gian, tñnh khöng gian, àuác ruát ra tûâ tñnh thúâi sûå lêîn tñnh truyïìn thöëng thuöåc vïì baãn chêët xaä höåi cuãa con ngûúâi. Caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt khöng phaãi laâ caái àeåp cuãa hònh thûác maâ noá coân laâ sûå thöëng nhêët biïån chûáng giûäa nöåi dung àeåp vaâ hònh thûác àeåp. Hònh tûúång nghïå thuêåt àeåp luön coá nöåi dung phong phuá vaâ hònh thûác hêëp dêîn, chûáa àûång nhûäng khaát voång khöng gò saánh nöíi cuãa con ngûúâi. Quaá trònh chuyïín hoaá caái àeåp trong cuöåc söëng thaânh caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt mong tñnh àöåc àaáo vaâ mêu thuêîn. Cuöåc söëng bao giúâ cuäng phong phuá, àa daång hún nghïå thuêåt vaâ nghïå thuêåt thò bao quaát hún, sêu sùæc hún cuöåc söëng rêët nhiïìu. Caác nghïå sô khi xêy dûång hònh tûúång nghïå thuêåt cêìn phaãi coá möåt trònh àöå söëng khaái quaát rêët cao. Vò vêåy, caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt laâ sûå taái hiïån àúâi söëng hiïån thûåc möåt caách àöåc àaáo gùæn liïìn vúái nhûäng mûác àöå ûúác lïå trïn cú súã trònh àöå söëng khaái quaát cao cuãa ngûúâi nghïå sô. Nhúâ àoá, caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt trúã nïn sêu sùæc hún vaâ hoaân thiïån hún so vúái caái àeåp trong cuöåc söëng, trong thiïn nhiïn vaâ trong xaä höåi. Caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt coá tñnh ûúác lïå cao. Nhúâ ûúác lïå maâ caái àeåp trong cuöåc söëng àûúåc phaãn aánh trong hònh tûúång nghïå thuêåt caâng trúã nïn nöíi bêåt hún, dïî nhêån thêëy hún, thuá võ hún vaâ do àoá tñnh mô caãm sêu sùæc hún. Caái àeåp trong cuöåc söëng thò phong phuá, àa daång, huâng vô, mïnh möng coân caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt laâ caái àeåp cö àoång, coá cûúâng àöå cao. Trong hònh tûúång nghïå thuêåt, caái àeåp hoaâ quyïån vúái caái thêåt, caái töët vaâ caái coá ñch úã mûác àöå àiïín hònh. Do àoá, noá trúã nïn sêu sùæc hún vaâ hoaân thiïån hún so vúái caái àeåp trong cuöåc söëng vaâ noá mang laåi möåt giaá trõ nhû möåt chónh thïí tinh thêìn toaân veån. Chñnh vò vêåy, caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt khöng chó goáp phêìn àõnh hûúáng töët àeåp cho haânh àöång cuãa con ngûúâi maâ coân coá nhiïåm vuå xêy nïn ngöi nhaâ têm höìn cuãa möîi con ngûúâi; laâm cho têm höìn con ngûúâi phong phuá hún, mô caãm hún, nhên vùn hún; laâm cho möîi con ngûúâi söëng thoaãi maái vaâ tûå do trong ngöi nhaâ cuãa mònh àùåt trong khöng gian trong laânh vaâ thiïån caãm cuãa toaân xaä höåi. Nhiïåm vuå àoá khiïën caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt gùæn kïët chùåt cheä vúái giaáo duåc thêím mô. Phaát triïín, hoaân thiïån con ngûúâi laâ nhu cêìu tûå thên, phöí quaát nhêët vaâ cao nhêët cuãa con ngûúâi. Phaát triïín hoaân thiïån con ngûúâi theo quan àiïím nhên baãn laâ con ngûúâi àûúåc phaát triïín toaân diïån, haâi hoaâ caã vïì thïí chêët lêîn tinh thêìn vúái thïí - àûác - trñ - mô. Trong àoá, mô laâ thaânh töë sau cuâng, cao nhêët, quan troång nhêët trong cêëu truác cuãa con ngûúâi phaát triïín toaân diïån - haâi hoaâ. Nïëu thûâa nhêån caái àeåp laâ möåt chónh thïí toaân veån thò nhu cêìu thêím mô cuäng laâ möåt nhu cêìu toaân veån, hoaân thiïån. Do àoá, noá nùçm úã têìng cao trong àúâi söëng tinh thêìn cuãa con ngûúâi. Coá thïí noái, nhu cêìu thêím mô laâ nhu cêìu ngûúâi nhêët. Vûún túái caái àeåp laâ nhu cêìu cuâng baãn chêët, cuâng chiïìu vúái lñ tûúãng phaát triïín vaâ hoaân thiïån con ngûúâi. Giaáo duåc thêím mô vïì baãn chêët laâ böìi dûúäng loâng khao khaát àûa caái àeåp vaâo cuöåc söëng, taåo nïn sûå haâi hoaâ giûäa xaä höåi - con ngûúâi - tûå nhiïn, nêng cao nùng lûåc caãm thuå vaâ saáng taåo úã con ngûúâi, laâm cho con ngûúâi àûúåc phaát triïín möåt caách haâi hoaâ trong moåi hoaåt àöång lao àöång cuäng nhû nghó ngúi, trong quan hïå gia àònh cuäng nhû xaä höåi. Giaáo duåc khoa hoåc seä phaát triïín trñ tuïå caá nhên; giaáo duåc chñnh trõ seä phaát triïín yá thûác chñnh trõ, lêåp trûúâng tû tûúãng...; giaáo duåc luêåt phaáp seä phaát triïín caá nhên vúái tû caách laâ möåt cöng dên; giaáo duåc àaåo àûác seä phaát triïín nhên phêím, nhên caách con ngûúâi... Têët nhiïn, trong caác lônh vûåc riïng reä àoá bao giúâ cuäng haâm chûáa caác yïëu töë thêím mô úã caác mûác àöå khaác nhau. Tuy vêåy, nïëu giaáo duåc bùçng caác böå phêån riïng reä thò chuã thïí thêím mô seä bõ haån chïë vaâ phiïën diïån. Muöën con ngûúâi àaåt àïën sûå phaát triïín toaân veån vaâ hoaân thiïån phaãi giaáo duåc töíng húåp. Trong àoá, giaáo duåc thêím mô laâ loaåi giaáo duåc coá hiïåu quaã rêët lúán àöëi vúái sûå phaát triïín con ngûúâi toaân veån. Giaáo 40♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N duåc thêím mô seä taác àöång vaâ laâm phaát triïín haâi hoaâ caác mùåt thïí chêët, tinh thêìn, trñ tuïå vaâ taâi nùng cuãa con ngûúâi bïn caånh sûå phaát triïín cuãa têët caã caác lônh vûåc tri thûác khaác. Giaáo duåc thêím mô coá muåc àñch riïng cuãa noá nhùçm taåo nïn möåt kho taâng kiïën thûác thêím mô giuáp con ngûúâi traánh khoãi moåi hoaåt àöång tûå phaát, tiïën túái nhûäng hoaåt àöång tûå giaác trong thûúãng thûác, àaánh giaá vaâ saáng taåo trong moåi lônh vûåc cuöåc söëng. Giaáo duåc thêím mô laâ nêng cao nùng lûåc thêím mô úã möîi ngûúâi, trong àoá coá viïåc böìi dûúäng caác caãm xuác thêím mô, thõ hiïëu thêím mô vaâ lñ tûúãng thêím mô àïí con ngûúâi coá thïí phên biïåt raåch roâi caái cuä - caái múái, caái xêëu - caái àeåp. Möîi sûå vêåt, möîi hiïån tûúång àïìu coá caác thuöåc tñnh baãn chêët cuãa noá. Baãn chêët cuãa caái xêëu bao giúâ cuäng mang caái phaãn giaá trõ, ài ngûúåc vúái caái àeåp. Nhû vêåy, muåc tiïu cuãa giaáo duåc thêím mô laâ chuã àöång xêy dûång nhûäng thõ hiïëu thêím mô àeåp, laâm cho têm höìn möîi ngûúâi caâng phong phuá vaâ tïë nhõ, nhuêìn nhuåy hún vïì tònh caãm cuäng nhû hûúáng túái viïåc böìi dûúäng lñ tûúãng thêím mô, taåo thaânh möåt nùng lûåc thêím mô coá hoaâi baäo, coá khaát voång vûún túái caái hoaân thiïån, goáp phêìn vaåch trêìn nhûäng hònh thûác töìn taåi cuãa caái xêëu trong têët caã nhûäng daång biïíu hiïån tinh vi cuãa noá vaâ thuác àêíy caái àeåp tiïën lïn. Giaáo duåc thêím mô coá thïí thöng qua lao àöång, bùçng lao àöång vaâ trong lao àöång. Giaáo duåc thêím mô cuäng coá thïí bùçng chñnh nhûäng hònh mêîu trong àúâi söëng xaä höåi. Tuy nhiïn, giaáo duåc thêím mô bùçng nghïå thuêåt, thöng qua caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt laâ phûúng tiïån giaáo duåc thêím mô coá taác duång cao nhêët. Caác taác phêím nghïå thuêåt coá nöåi dung töët, caác hònh tûúång nghïå thuêåt àeåp coá taác duång nêng cao sûå giaác ngöå lñ tûúãng, böìi dûúäng khaã nùng thûúãng thûác vaâ sûå saáng taåo caái àeåp cho con ngûúâi, thuác àêíy caác hoaåt àöång lao àöång vò Töí quöëc, vò cöång àöìng, cuãng cöë niïìm tin vaâo cuöåc söëng, hûúáng dêîn dû luêån têåp thïí àêëu tranh chöëng caái xêëu, ca ngúåi vaâ uãng höå caái àeåp, thuác àêíy nhûäng àöång cú saáng taåo vaâ thûác tónh nhûäng niïìm thöng caãm sêu xa traân àêìy chuã nghôa nhên àaåo trong caác quan hïå xaä höåi. Nghïå thuêåt laâ haåt nhên cuãa àúâi söëng thêím mô vaâ hònh tûúång nghïå thuêåt laâ biïíu hiïån têåp trung nhêët cuãa nghïå thuêåt. Trong hònh tûúång nghïå thuêåt chûáa àûång nhûäng àùåc tñnh, nhûäng phêím chêët, nhûäng nhu cêìu vaâ nhûäng khaã nùng caãm nhêån thêím mô cuãa con ngûúâi. Thïë giúái caác hònh tûúång nghïå thuêåt laâ thïë giúái sinh àöång vaâ sêu sùæc cuãa caái töët, caái àeåp. Thïë giúái caác hònh tûúång nghïå thuêåt laâ sûå biïíu hiïån têåp trung, àêìy àuã caác quan hïå thêím mô cuãa con ngûúâi àöëi vúái thïë giúái khaách quan. Vò vêåy, hoaâ mònh vaâo thïë giúái cuãa caác hònh tûúång nghïå thuêåt, söëng vúái noá, àùåc biïåt laâ tham gia vaâo caác hoaåt àöång saáng taåo nghïå thuêåt, saáng taåo ra caác hònh tûúång nghïå thuêåt laâ biïån phaáp töët nhêët àïí phaát huy caác tû chêët, nùng khiïëu thêím mô cuãa con ngûúâi, hònh thaânh vaâ phaát triïín úã con ngûúâi tri thûác thêím mô, vùn hoaá thêím mô, vaâ seä trúã thaânh nhûäng chuã thïí thêím mô thûåc sûå. Nghïå thuêåt àeåp laâ nghïå thuêåt xêy dûång àûúåc nhûäng àiïín hònh phong phuá. Sûác maånh kò diïåu cuãa nghïå thuêåt maâ caác hònh thaái yá thûác xaä höåi khaác khöng coá àoá laâ sûác maånh do hònh tûúång nghïå thuêåt taác àöång. Hònh tûúång nghïå thuêåt giöëng nhû möåt thaãm bùng trún, phêìn khöng lúán thò nöíi lïn, phêìn chuã yïëu thò chòm úã dûúái. Hònh tûúång nghïå thuêåt àeåp taác àöång vaâo tiïìm thûác cuãa con ngûúâi, bùæt con ngûúâi caãm tiïëp, haát tiïëp, veä tiïëp... Hònh tûúång nghïå thuêåt cung cêëp cho con ngûúâi nhûäng xung àöång, nhûäng kinh nghiïåm thêím mô àïí tham gia taåo lêåp caái múái. Vúái tû caách nhû möåt haåt muöëi ngêëm caã àaåi dûúng, möåt viïn ngoåc huát caã aánh saáng bêìu trúâi, hònh tûúång nghïå thuêåt àeåp laâ sûå thu nhoã bao khaát voång cao àeåp cuãa nhên loaåi. Vò vêåy, hònh tûúång nghïå thuêåt coá giaá trõ biïíu caãm cao vaâ coá sûác lan toaã röång lúán. Noá trúã thaânh caái coá khaã nùng to lúán trong sûå taác àöång túái tû tûúãng, tònh caãm cuãa chuã thïí thêím mô, laâm cú súã cho sûå hònh thaânh thõ hiïëu thêím mô laânh maånh, hûúáng túái möåt lñ tûúãng thêím mô trong saáng, tûâ àoá vûún túái möåt cuöåc söëng cao àeåp. Sûác maånh cuãa nghïå thuêåt chên chñnh, cuãa caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt laâ úã chöî noá àêëu tranh, phêën àêëu cho caái àeåp vaâ vò caái àeåp, noá nïu lïn khaát voång thiïët tha cuãa nhûäng con ngûúâi chên chñnh, hûúáng hoå ài túái möåt cuöåc söëng àeåp vaâ cao caã. "Con ngûúâi vïì baãn tñnh laâ möåt nghïå sô, úã àêu hoå cuäng mong muöën mang caái àeåp vaâo àúâi söëng cuãa mònh" (M. Goocki). Saáng taåo vaâ thûúãng thûác caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt chñnh laâ sûå thïí hiïån mong muöën àoá cuãa con ngûúâi maånh meä nhêët. Tuy nhiïn, àïí mong muöën àoá trúã thaânh hoaåt àöång tûå giaác, con ngûúâi cêìn àïën sûå àõnh K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦41 hûúáng cuãa giaáo duåc thêím mô. Vaâ nhû vêåy, caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt gùæn kïët vúái giaáo TAÂI LÏÅU THAM KHAÃO 1. IU. Böreáp, 1974, Nhûäng phaåm truâ mô hoåc cú baãn, Trûúâng Àaåi hoåc Töíng húåp xuêët baãn, Haâ Nöåi. 2. Vuä Thõ Kim Dung, 2001, Vïì caác chuêín mûåc àaánh giaá giaá trõ thêím mô, Taåp chñ Triïët hoåc, Söë 3. 3. Àöî Huy, Vuä Troång Dung, 2002, Giaáo trònh mô hoåc Maác - Lïnin, Nxb. Chñnh trõ quöëc gia, Haâ Nöåi. 4. Àöî Huy, 1984, Caái àeåp - Möåt giaá trõ, Nxb. Thöng tin lñ luêån, Haâ Nöåi. 5. Nguyïîn Vùn Huyïn (cb), 1997, Vùn hoaá thêím mô vaâ sûå phaát triïín con ngûúâi Viïåt Nam trong thïë kó múái, Viïån Vùn hoaá vaâ Nxb. Vùn hoaá thöng tin, Haâ Nöåi. 6. Lï Thõ Hûúâng, 2002, Mêëy vêìn àïì nhu cêìu thêím mô hiïån nay, Tc. Triïët hoåc, Söë 11. 7. Lï Àònh Luåc, 2002, Tñnh saáng taåo cuãa caãm thuå thêím mô, Tc. Triïët hoåc, Söë 4. 8. Àaâo Duy Thanh, 2000, Àaánh giaá nghïå thuêåt - Hïå chuêín phöí biïën cuãa hoaåt àöång àaánh giaá thêím mô, Tc. Triïët hoåc, Söë 4. 9. Vuä Minh Têm, 1993, Caái àeåp nghïå thuêåt vaâ àúâi söëng xaä höåi, Tc. Triïët hoåc, Söë 12. 10. Trêìn Tuyá, 1996, Tiïëp cêån giaáo duåc thêím mô tûâ phûúng diïån khöng gian vaâ thúâi gian cuãa hònh tûúång nghïå thuêåt, Tc. Triïët hoåc, Söë 3. 11. C. Maác - Ph. Ùngghen, Toaân têåp, T.3, Nxb. Chñnh trõ quöëc gia, Haâ Nöåi, 2000. 12. C. Maác - Ph. Ùngghen, Toaân têåp, T.13, Nxb. Chñnh trõ quöëc gia, Haâ Nöåi, 1993. 13. C. Maác - Ph. Ùngghen, Toaân têåp, T.42, Nxb. Chñnh trõ quöëc gia, Haâ Nöåi, 2000. 14. M. Rö-den-tan vaâ P. I-u-din (cb), Tûâ àiïín triïët hoåc, Phan Ngoåc dõch, Nxb. Sûå thêåt, Haâ Nöåi, 1976. 15. 16. 17. duåc thêím mô laâ têët yïëu nhû chñnh qui luêåt vêån àöång cuãa caái àeåp trong cuöåc söëng cuãa con ngûúâi. SUMMARY ARTISTIC BEAUTY VERSUS AESTHETIC EDUCATION B.A. Àùång Thõ Minh Tuêën Art is the world of beauty; it's the reflection of creation of beauty in nature and society by means of the great talent of artists. The specific feature of beauty in art is its symbols expressed via artistic image which is the soul of beauty in art. Artistic images are of many layers, suggestive and connected with all kinds of fathomless dimension not readily in clear cognition, full of aspiration and in demand of an answer. Aesthetic education by means of the beauty in artistic image is most effective. The beauty in artistic image advocates people to form the right ideas and good emotion toward a good life.