Bài giảng Siêu âm các khối nông vùng đầu cổ - Đỗ Thị Ngọc Hiếu

SIÊU ÂM CÁC KHỐI NƠNG VÙNG ĐẦU CỔ Báo cáo viên: BS ĐỖ THỊ NGỌC HIẾU BV ĐHYD TP HCM • Phương tiện đầu tay, nhanh, rẻ • Mơ tả: vị trí, k.thước, hình dạng, th.phần, tưới máu • Khơng: nhiễm xạ, chất cản quang, gây mê • Hướng dẫn sinh thiết/ cắt trọn • KT: tần số cao, FOV mở rộng • Cần khảo sát thêm bằng phương tiện khác khi: – Khối quá lớn, sâu, hồi âm dày – Nghi ác tính – Cĩ mạch máu lưu lượng cao – Đánh giá giai đoạn: PET/CT Vai trị SA GP các lớp mơ mềm • Da • Mơ liên kết • Cân • Màng xương Vùng đầu • Liên quan chấn thương: sanh hút, forceps, chuyển dạ kéo dài • Phân loại theo vị trí – Bướu huyết thanh: giữa da và cân – Tụ máu dưới cân: giữa cân và màng xương – Bướu huyết xương sọ: giữa màng xương và xương Tụ máu nơng vùng đầu ở sơ sinh Bướu huyết thanh Tụ máu- thanh dịch dưới da • Lớn nhất lúc sanh, giảm sau vài giờ đến vài ngày • Phù nơng, khơng rõ giới hạn Tụ máu dưới cân vỡ TM vào khoang ảo • Qua khớp, ±tồn bộ vịm sọ  thiếu máu nặng • Xuất hiện lúc sanh  lớn dần, giảm sau 2-3 tuần • Cĩ thể gãy xương  CT Bướu huyết xương sọ • Khơng qua khớp, thường nhẹ • Đĩng vơi sau 2–3 tuần, ↓ sau vài tháng • Thường khơng tổn thương xương, não Tụ máu nơng vùng đầu • Tồn tại mơ ngoại bì ở các vị trí đĩng tấm ngoại bì • Nang bì: ngoại bì, th.phần da (tĩc, tuyến bã, biểu mơ) • Nang thượng bì chỉ chứa ngoại bì Vùng đầu • Từ mơ mềm, tủy xương, giữa xương- màng cứng • Thường ở đường giữa, trán- thái dương, ít ở vùng đính • Quanh ổ mắt, điển hình gĩc trên ngồi Nang bì, thượng bì • Giới hạn rõ • Khơng mạch máu • Phản âm kém, ± nốt phản âm dày • Cĩ màng xương bao phủ: thường nang thượng bì • MR: khi nghi cĩ mơ đặc, đường rị, xâm lấn xương Nang bì, thượng bì • Thâm nhiễm bất thường tb Langerhans • Hay gặp từ 1- 4 tuổi, nhiều cơ quan • LCH xương nhiều nhất ở xương sọ • SA: – Khối đặc, nghèo mạch – Từ tủy xương phình lớn • Xq: Hủy xương khơng đối xứng bản trong và ngồi Khơng cĩ xơ, phản ứng màng xương • CT/ MRI: – Thêm thơng tin đặc tính mơ – Đánh giá lan rộng: xương, màng não, vỏ não Langerhans Cell Histiocytosis (LCH) U mơ bào Cách tiếp cận • Nang  vị trí • Hạch: – Bình thường – Phản ứng – Viêm – Ác tính • Khối đặc, khơng phải hạch, tìm: – Nguồn gốc, các hình ảnh đặc trưng – Khơng đặc hiệu (nhiều)  sinh thiết/ cắt trọn Khối vùng cổ Phân nhĩm dựa vào vị trí, bậc 1 đến 6 Hạch cổ Bờ dưới x. mĩng Bờ dưới sụn nhẫn Bờ sau tuyến dưới hàm Bờ trong ĐM cảnh chung Bờ sau cơ ức địn chũm • Phản âm kém • Dẹt/ oval, tỉ lệ trục ngắn/ trục dài < 0.5 • Trục ngắn < 10 mm vào # 10 tuối, < 5 mm khi <10 tuổi • Rốn hạch phản âm dày • Mạch máu vào rốn hạch phân nhánh • Giới hạn rõ • Cấu trúc lớp mơ chung quanh rõ Hạch bình thường • Do viêm lân cận • Hạch lớn • Cấu trúc bình thường • Phản âm kém hơn, trung tâm phản âm dày rộng hơn • Tăng tưới máu, ↓RI • Hay ở dưới hàm, tuyến mang tai, phần trên TM cảnh Hạch phản ứng • Hay gặp gây khối vùng cổ • Thường 2 bên, do siêu vi • Một bên, thường do vi trùng • Đa số khỏi khơng cần phương tiện ∆ khác • Khơng biến chứng: – Hạch lớn – Cịn cấu trúc bình thường – Kết thành khối • Biến chứng: tụ mủ, áp xe Hạch viêm Nung mủ – Giảm các lớp phản âm dày – Giảm tưới máu – Khơng đồng nhất (cặn, vách, khí) – Phù phản ứng mơ lân cận Áp xe – Viền dày, khơng đều – Tăng tưới máu ngoại vi – Mủ: phản âm dày, di động/ thời gian thực Hạch viêm biến chứng • Viêm nguyên nhân ít gặp – Nấm, tăng BC đơn nhân, bệnh mèo cào, AIDS – Sarcoidosis, histiocytosis • Lao: – Hạch lớn, tạo khối – Bã đậu  tụ mủ, hoại tử – Viêm cơ, mơ tế bào lân cận – Dọc TM cảnh, ∆ cổ sau, trên địn • Ác tính: di căn, lymphoma/ leukemia – Khơng đau, cứng, khơng di đơng – Nếu tồn tại sau 1 tuần điều trị KS  sinh thiết Hạch lao, ác tính, • Thường gặp ở TE • Hạch cổ thường là dấu hiệu khởi đầu • SA: dấu hiệu lành/ ác chồng lấp – Trịn, phản âm kém, mất rốn hạch – Liên tục, tạo khối – Lưới, nốt nhỏ – ↑ tưới máu ngoại vi, trung tâm – ↑ RI, PI • CT/MR đánh giá lan rộng: trung thất, hạch nơi khác • Sinh thiết/ cắt trọn: Δ, ∆≠ Leukemia/ Lymphoma • Tăng sinh sợi lành tính • Xuất hiện 2 tuần sau sanh,±vẹo cổ • Khỏi sau 4–8 tháng/ điều trị bảo tồn • Tiên sử sanh ngơi mơng 50% • SA: – Dày dạng ellip khu trú hay tồn bộ cơ – Chuyển động đồng bộ với cơ lành – Khơng tạo khối giới hạn rõ – ± đĩng vơi U cơ ức địn chũm • Thường gặp • Vị trí dọc lộ trình ống giáp lưỡi • Hay gặp ngang mức xương mĩng • Nang trên/ ngang x. mĩng nằm trên đường giữa • Nang dưới x. mĩng ±lệch đường giữa, lẫn vào cơ • Chuyển động đồng bộ với lưỡi • 50% xuất hiện sau 10 tuổi • Cĩ thể nhiễm trùng gây đau Nang giáp lưỡi • Giới hạn rõ, phản âm trống/ kém • ±cĩ vách, cặn, hồi âm bên trong (protein) • Nhiễm trùng: thành dày khơng đều, tăng tưới máu • Cĩ khả năng hĩa ác thấp khối mơ +TDC: thường là mơ giáp lạc chỗ. Car. hiếm • Phải xác định tuyến giáp bình thường trước PT Nang giáp lưỡi Vùng cổ: • Trên đường giữa • Thường ở hõm ức • Phản âm dày đồng nhất hoặc khơng • ∆≠ nang giáp lưỡi Nang bì, thượng bì • Hiếm, thường cĩ lúc sanh • Vị trí hay gặp thứ 2 (sau vùng cùng cụt) • Thành phần gồm cả 3 lớp mầm SA: • Đặc và nang, thường đĩng vơi • Cĩ thể thơng với tuyến giáp  Kết hợp MR xác định U quái • Thuộc bất thường khe mang: nang, xoang, rị • Phản âm trống/ kém, trịn/ bầu dục, giới hạn rõ Nhiễm trùng, XH  nang phức tạp • Thường trước cơ SCM • Trước ngồi mạch máu lớn, ± dính JV, len giữa ICA –ECA • Đa số nang khe mang 2 • Nhiễm trùng cổ sâu, tuyến giáp tái diễn: khe mang 3,4  NS họng tìm lỗ trong • Tìm kỹ xoang, rị khe mang trước PT Nang khe mang • Nang nhầy từ tuyến dưới dưỡi – Bẩm sinh – Mắc phải: chấn thương, viêm • Vị trí – Sàn miệng, khoang dưới lưỡi – Khối dưới cằm, dưới hàm – Qua cơ hàm mĩng “plunging ranula” • SA: phản âm trống liên tục tuyến dưới lưỡi Nang nhái • Dọc đường đi tuyến ức trong phơi thai • Giữa hay bên cổ, trên TM tay đầu • Thường thối triển # tuyến ức • SA # tuyến ức bình thường – Nhiều vách, nốt phản âm dày lốm đốm – ± liên tục với tuyến ức chính Tuyến ức lạc chỗ • Hiếm • Khơng tr.chứng hay tr.chứng chèn ép đường thở • Cĩ thể đa ối • Các dấu hiệu suy giáp khơng rõ (# 80% suy giáp bẩm sinh do loạn sản) • SA: Tuyến giáp to lan tỏa hay dạng nốt Hiệu ứng chốn chỗ Bướu giáp bẩm sinh Hyperthyroidism neonate/ mother has Graves disease • Chiếm 1–1.5% u ác ở TE, 60–70% Car. dạng nhú • Liên quan nhiễm xạ • Biệt hĩa tốt • Thường giai đoạn tiến xa lúc Δ (nốt lớn sờ được, hạch, di căn) • SA: – Nốt ác tính – TG to lan tỏa, vi vơi Carcinoma tuyến giáp Adenoma tuyến cận giáp • Tr. chứng khơng đặc hiệu • SA cĩ nhiều vai trị – Tuyến cận giáp to – Phản âm kém, trịn  oval, dẹt – Vỏ bao phản âm dày – Cĩ ĐM nuơi, tưới máu ngoại vi • Huyết khối nhiễm trùng TM cảnh trong  phổi, cơ quan khác • Cần Δ & điều trị sớm (vi trùng kỵ khí) • Cảnh giác cao để Δ kịp thời: – Khởi đầu đau họng, tiết dịch amidan – Tuần sau sưng, đau 1 bên cổ – Dấu hiệu thuyên tắc nhiễm trùng nơi khác • SA: Huyết khối gây tắc TM hồn tồn/ khơng hồn tồn  CT cổ, ngực Hội chứng Lemierre • Khiếm khuyết cấu trúc thành mạch? • Thường ở trẻ nam, bên (P), ± 2 bên • Giãn TM / nghiệm pháp Valsalva/ ho, nhảy mũi, khĩc, gập người • SA: – Loại trừ huyết khối – TM lớn gấp 2 khi làm nghiệm pháp • Thường điều trị bảo tồn • Δ≠ : – U, nang trung thất trên – Phình thanh quản Giãn TM cảnh trong (jugular ectasia) • Cấp, tái diễn/ mạn • Cấp – Virus: Quai bị – Vi trùng: ít gặp (S. aureus), 1 bên, do • Nhiễm trùng lân cận (răng, tai) • Sỏi, suy giảm miễn dịch – SA • Tuyến to, đồng nhất, tăng tưới máu • Viêm nhiễm trùng – Hạch trong tuyến – Tụ mủ/ áp xe –±giãn ống tuyến/ sỏi Viêm tuyến mang tai • Tái diễn: – Sưng, đau, sốt nhiều đợt – Thường 2 - 5 tuổi; khỏi lúc dậy thì – Tuyến to 1 hoặc 2 bên – Nhiều nốt phản âm kém 2–4mm (thâm nhiễm tb lympho, giãn ống tuyến) • HC Sjưgren; HIV; viêm mơ hạt (bệnh mèo cào, lao, sarcoidosis) – Nhiều nốt phản âm kém – Nang biểu mơ lympho – 5% nguy cơ  lymphoma Viêm tuyến mang tai • Hay gặp nhất: schwannoma, neurofibroma Schwannoma: lệch tâm, từ bao dây TK Neurofibromas: trung tâm sợi TK • Thường ở tam giác cổ sau • Giới hạn rõ • Phản âm kém, đồng nhất • Tăng âm phía sau • Schwannoma ±giàu mạch • Neurofibroma ± “target sign” • Dấu hiệu tin cậy: liên tục với dây TK • Khĩ Δ≠ với hạch phản ứng U nguồn gốc thần kinh Bệnh u sợi TK loại 1 • U sợi TK dạng đám rối: – U nhiều dây TK – Phát triển theo đường đi dây TK – Lan vào cấu trúc lân cận – U lan tỏa nhiều dây TK> 1 khối • CT/ MR: – Nhiều khối đa thùy (bag of worms) U nguồn gốc thần kinh Neuroblastoma • Vùng cổ bên • Tr. chứng do chèn ép TK, thực quản, đường thở • Hai mắt khác màu • SA khơng đặc hiệu – Khối phản âm kém/ hỗn hợp/± Cal. – Sau bao cảnh, bao quanh/ chèn ép ĐM, TM cảnh • CT, MR và/hoặc MIBG giúp Δ • Trước PT, cần đánh giá: Liên quan mạch máu U trong ống sống/ MR U nguồn gốc thần kinh U bao dây TK ngoại vi ác tính: hiếm • Sarcoma grade cao • ±phát triển từ plexiform neurofibroma, nhiễm xạ trước đĩ • Khĩ ∆≠ neurofibroma, cĩ thể: – Tăng tưới máu /SA – Tăng hấp thu chất phĩng xạ – Thay đổi tín hiệu/ MR Paraganglioma: hiếm – Phản âm dày, tưới máu trung bình Khơng cĩ đặc trưng chẩn đốn U nguồn gốc thần kinh • U lành, từ chân lơng • Thường gặp ở TE, người trẻ • Chủ yếu vùng đầu cổ • Vài mm đến 3 cm • Cứng, di động, khơng đau, ±màu xanh SA • Hình oval, nằm giữa lớp da- dưới da • Phản âm dày, ± Cal., bĩng lưng • Thành thường phản âm kém, cĩ mạch máu nhỏ Pilomatrixoma (U mầm lơng?) • Từ cơ vùng mắt, mặt, cổ • Mơ học # neuroblastoma, Ewing sar., lymphoma • Nhiều Δ≠  Mục tiêu: mơ tả – Vị trí, khoang – Liên quan TK, mạch máu, xương – Hạch • SA khảo sát phần nơng, hạch • MR đánh giá lan rộng, giai đoạn • Sinh thiết: ∆ (+) • Điều trị dựa trên mức độ lan rộng, vị trí u ng. phát • Hĩa trị là phương tiên đầu tiên+ xạ/ phẫu Sarcoma cơ vân Mục tiêu ■Mơ tả được đặc điểm SA các khối vùng đầu cổ thường và khơng thường gặp ■Biết khi nào cần khảo sát thêm bằng phương tiện hình ảnh khác và phương pháp tiếp cận phù hợp Kết luận XIN CẢM ƠN!