Báo cáo Triển vọng kinh tế Việt Nam năm 2009

1 Tri
n vng kinh t Vit Nam nm 2009* TS. Nguyn c Thành†, TS. Ph m Th Anh‡ Bài hc 2008 N
m 2008 chng kin nhng bin ng phc tp, bt ng c a nn kinh t th gii nói chung và c a Vi t Nam nói riêng. Sau nhiu n
m duy trì c tc  t
ng trng cao, trung bình khong 7,6% k t n
m 2000, i lin vi lm phát n nh  mc mt con s, nn kinh t nc ta ang thc s gp phi nhng thách thc ln, mt phn do tác ng c a kh ng hong tài chính th gii, phn khác do nhng yu kém trong iu hành chính sách v mô tích t mt th i gian dài, dn n nhng mt cân i làm suy yu kh n
ng  kháng c a nn kinh t. T
ng trng cung tin và tín dng cao liên tc cho ti n
m 2007 cng vi s gia t
ng chi tiêu  t vào nhng công trình u t ln nhm theo ui mc tiêu t
ng trng nhanh ã tích t nguyên nhân gây lm phát. B kích hot bi nhng xáo ng v th tr ng trong nc và giá th gii, lm phát bùng lên t cui n
m 2007, t nh im vào gia n
m 2008. Vào quý 4/2008, chính sách th t cht tin t t nhng tháng u n
m phát huy nh hng !m nét lên toàn b  i sng kinh t. "ng th i, tác ng lan truyn t suy thoái kinh t toàn cu mà h!u qu c a nó là xut kh#u gim mnh, FDI chng li và dòng vn gián tip i chiu, ã khin tng cu thoái lui nhanh chóng. Kt qu là, t quý 4, lm phát o chiu thành gim phát do s kt hp c a hai nguyên nhân ln: giá th gii c a các mt hàng c$ bn (l$ng thc, du và nguyên li u thô) gim mnh và tng cu c a nn kinh t b thu h%p áng k. Chính sách tin t cng nh c và th t cht quá mc t gia n
m 2008 ã khin cho các th tr ng tài chính, c bi t là th tr ng chng khoán, suy thoái nghiêm tr&ng. ' mc rng h$n, doanh nghi p va và nh( khi dân doanh lâm vào tình trng thiu thanh khon và phi chu giá vn cao, ã và ang gp khó kh
n trong hot ng sn xut kinh doanh. S li u thng kê gn ây cho thy mc tiêu duy trì tc  t
ng trng kinh t  mc 6,0 – 6,2 % trong n
m 2008 là kh thi. Hình 1 và 2 cho thy óng góp vào tc  t
ng trng kinh t nói chung, và tc  t
ng trng sn lng công nghi p nói riêng, ch yu là nh khi dân doanh (doanh nghi p t nhân và doanh nghi p có vn u t nc ngoài). Tuy nhiên, trong nhng tháng cui n
m và có kh n
ng sang ht n
m 2009, do môi tr ng bt li nh ã nêu trên, khu vc dân doanh ang i mt vi nhiu thách thc bt li. * Bài vit riêng cho SHS. † Giám c Trung tâm Nghiên cu Kinh t và Chính sách (CEPR), Tr ng "i h&c Kinh t, "i h&c Quc gia Hà Ni. Email: nguyen.ducthanh@cepr.org.vn ‡ Ging viên B môn Kinh t v mô, Khoa Kinh t h&c, Tr ng "i h&c Kinh t Quc dân. 2 Hình 1: Giá tr sn l ng công nghip 2008 (giá 1994, t ng) 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 T
ng s Khu vc NN Khu vc ngoài NN Khu vc có vn TNN Ngu
n: Tng cc Thng kê Hình 2: Tc  tng giá tr sn l ng công nghip so vi cùng kì nm trc, 2008 0 5 10 15 20 25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 % T
ng s Khu vc NN Khu vc ngoài NN Khu vc có vn TNN Ngu
n: Tng cc Thng kê Tri
n vng 2009 Nhìn chung, kinh t Vi t Nam ang trên à t
ng trng ch!m li và s)  vào tính th bt li h$n trong n
m 2009. Trin v&ng kinh t Vi t Nam hi n nay b tác ng bi hai yu t ln: tình hình kinh t th gii và chính sách c a chính ph . Bc tranh kinh t n
m 2009 s) ph thuc nhiu vào di*n bin trên các th tr ng tài chính, bt ng sn và xut kh#u. Kinh t th gii, c bi t là M+, s) tip tc i xung và trm l ng trong n
m 2009. "iu này khin cu xut kh#u gim mnh i vi các nc ang phát trin, trong ó có Vi t Nam. Các nc trong khu vc và Trung Quc, nhng i th cnh trnh xut kh#u vi Vi t Nam, s) s, dng các bi n pháp kích thích xut kh#u thông qua gim giá và nh!n c nhiu hình thc h- 3 tr t chính ph . Kt qu là, doanh nghi p xut kh#u Vi t Nam s) phi tham gia mt cuc ua không có li v c giá ln lng. Th tr ng chng khoán và bt ng sn ng trc kh n
ng thiu vn h- tr, s) không còn kh n
ng t c t
ng trng c a nhng n
m trc. Tuy nhiên, vn  t
ng trng không phi là c
n bn i vi n
m 2009. "iu áng lu ý h$n là kh n
ng chu ng c a mt s doanh nghi p trên th tr ng này, vì vi c mt kh n
ng thanh toán có th to ra nhng khon n xu dn d t nhau trong h thng, to làn sóng gây bt n th tr ng. "iu này òi h(i s can thi p nhanh và mnh c a Chính ph . Chính ph có th s) la ch&n nhng nhóm chính sách ch yu sau: công c tài khoá (giãn và gim thu, t
ng chi tiêu), công c tin t (h lãi sut, iu chnh t. giá) cùng mt s bi n pháp hành chính theo tình hung. Tình hình kinh t ph thuc nhiu vào các chính sách này. Sau ây chúng tôi phân tích mt s kch bn cho nn kinh t Vi t Nam, da trên yu t thay i kinh t toàn cu và la ch&n chính sách v mô. 2.1. Tng trng và l m phát Trc ht, cn tách bch tình hình kinh t có và không có các n- lc kích thích t chính ph . Trong tr ng hp không có s kích thích áng k c a chính ph , nn kinh t t
ng trng  mc có th tm g&i là trong tình trnh “t nhiên,” và chu s chi phi c a tình hình kinh t trong nc và th gii. Xét trên bình di n toàn cu, kinh t th gii n
m nay có th t
ng trng rt thp, hoc không t
ng trng. Theo d báo gn ây c a Ngân hàng Th gii (WB), t
ng trng toàn cu n
m 2009 có th ch t 0.9 % hoc thp h$n. Cc D tr Liên bang M+ thì d báo nn kinh t M+ n
m 2009 t
ng trng t 0.0 n 0.3%, trong khi nhiu chuyên gia cho rng kinh t M+ có th có t
ng trng âm. ' châu Âu, tình hình c/ng t$ng t. Mc t
ng trng khá lc quan là 0.2%. Trong khi ó, kinh t Trung Quc c WB d báo là ch t
ng trng khong 7.5%, mt con s hi hu trong lch s, c a nc này trong hai th!p niên qua. Quan tr&ng h$n, WB c/ng d báo khi lng hàng hoá th$ng mi toàn cu s) gim 2.1%, ln u tiên trong nhiu chc n
m k li ây. Cn lu ý rng, do vai trò c a chuyên môn hóa toàn cu, t
ng trng th$ng mi luôn cao h$n nhiu ln t
ng trng sn lng. Hi n tng th$ng mi gim cnh báo mt nguy c$ nghiêm tr&ng c a kinh t toàn cu. Trc bi cnh chung ó, các chuyên gia kinh t trên th gii u chia s0 n-i lo ngi rng các nc ang phát trin trong ó có Vi t Nam s) chu nh hng kép do lng ln giá hàng xut kh#u gim. Kt qu là, nhiu t chc phát trin và c$ quan nghiên cu quc t d báo rng t
ng trng kinh t c a Vi t Nam n
m 2009 có th ch  mc 6%. Tuy nhiên, chúng tôi cho rng ây là nhng con s rt lc quan trong bi cnh không có các n- lc kích thích t chính ph . Chúng tôi c lng rng mc t
ng trng “t nhiên” n
m 2009 c a nc ta ch vào khong 4.0-4.5%. Cùng vi mc t
ng trng khiêm tn nh v!y, lm phát trong iu ki n “t nhiên” có th s) ch vào khong 6%, vi mc t
ng nh% tr li ch yu r$i vào n,a sau c a n
m. 4 Trong tr ng hp có s ch ng kích thích c a chính ph , t
ng trng s) c ci thi n. Nhng mc  ci thi n ph thuc ch yu vào hai yu t: ph$ng pháp kích thích và quy mô kích thích. Cho ti nay, chính sách tin t ã c ni l(ng mt cách th!n tr&ng. Lãi sut ang cho vay h dn v 12%/n
m. "iu này cho thy, nu không s, dng chính sách ni l(ng tài khoá  t (kích cu quy mô ln), thì nh trên ã d báo vi mc lm phát “t nhiên” 6%, thì Ngân hàng Nhà nc vn còn d a  gim lãi sut vài phn tr
m. Nu tip tc s, dng chính sách ni l(ng tin t , c bi t là nu trin khai các ch$ng trình m rng tín dng cho khu vc t nhân và tiêu dùng, hi u qu n t
ng trng có th xut hi n vào cui quý 2, và t
ng trng c n
m có th c ci thi n khong 1% trong t
ng trng GDP. Tuy nhiên, hành ng này có th tích lu+ sc ép lm phát tr li vào dp cui n
m 2009. Trong tr ng hp chính ph theo ui chính sách kích cu  kích thích nn kinh t, thì tác ng có th s) nhanh h$n, nhng ch yu qua yu t tâm lý. Tuy nhiên, cn nhìn vào thc t là kh n
ng ngân sách c a n
m 2009 yu h$n n
m 2008. Nguyên nhân ch yu do thu t du thô (th ng chim gn 25% tng thu) s) gim mnh. Theo d báo c a chúng tôi, ngun thu t du thô có th gim mt n,a, khin ngân sách tht thu khong 2 t. USD. "iu này khin kh n
ng tài tr cho các gói kích cu ln, nu có, phi chuyn sang gánh nng i vay. Tuy nhiên, trong bi cnh này, vay quc t va òi h(i chi phí cao h$n, va tích t nhiu r i ro h$n vì ng tin Vi t có nhiu kh n
ng mt giá trong n
m 2009 (phân tích  phn sau). Nu m rng vay trong nc, s) gi lãi sut  mc cao, gây khó kh
n cho chính sách li l(ng tin t . Bên cnh ó, ngun tin mua trái phiu chính ph s) ch yu n t h thng ngân hàng th$ng mi, iu này c/ng khin thu h%p lng cung tin, th!m chí có th gây thiu thanh khon tm th i. Chính vì th, vi c ánh giá nh hng thc s c a gói kích cu là không $n gin. Theo c tính s$ b, nu quy mô gói kích thích nm trong mc nh ã tuyên b c a chính ph , t
ng trng GDP có th t mc 6% trong n
m 2009. Tuy nhiên, i lin vi nó là ba sc ép xut hi n v cui n
m, là nguy c$ thiu thanh khon trong h thng ngân hàng, gây sc ép lên h thng doanh nghi p va và nh(, hai là nguy c$ t
ng giá tr li vào cui n
m, và ba là nguy c$ t
ng nh!p siêu vì khi kích cu, cu nh!p kh#u s) t
ng theo. Tóm li, có th tm tóm t t các kch bn t
ng trng và lm phát c a nn kinh t trong bng sau: Bng 1: Các k ch bn tng trng 2009 T nhiên Kích thích, ch yu qua chính sách tin t Kích thích, ch yu qua chính sách tài khoá Tc  tng trng 4% 5.5% 6% Mc l m phát 6% 8% 10% hoc h$n 5 Các vn  trong nc ph thuc qua li cht ch) vi bên ngoài, do ó, phn tip theo phân tích v lnh vc i ngoi c a nn kinh t. 2.2. Cán cân thanh toán và t giá Mt s khuynh hng d* thy trong n
m 2009 là: - V th$ng mi, kim ngch xut và nh!p kh#u u gim. Tuy nhiên, khác vi cui n
m 2008, n
m 2009 s) chng kin vi c suy gim nhanh h$n c a xut kh#u so vi nh!p kh#u, do nn kinh t th gii lún sâu h$n vào suy thoái. Khi lng nh!p kh#u s) không gim nhiu, nu nhà nc theo ui các chinhs sách kích thích, c bi t là chính sách kích cu. Lý do là vì nc ta ph thuc nhiu vào hàng nh!p kh#u trung gian cho sn xut. - V lung tin và vn: Trong n
m 2009, lung kiu hi v nc có khuynh hng gim. "ng th i, dòng gii ngân vn u t trc tip s) chng li. Dòng vn gián tip vào th tr ng chng khoán (gm c trát phiu) s) có th ch bng 70% so vi n
m trc, nu không có s o chiu. Nu lãi sut tin g,i USD vn còn cao, thì dòng tin g,i có th c duy trì. Tuy nhiên, sc ép gim lãi sut USD s) i cùng vi sc ép gim lãi sut tin Vi t do ni l(ng tin t . Ngay c khi không gim lãi sut USD, thì vì ô la hoá s) di*n ra mnh h$n, và s khan him ng USD c/ng di*n ra không khác nhiu so vi vi c gim ngun cung USD t bên ngoài do gim lãi sut tin g,i USD. Trong Bng 2, chúng tôi xây dng hai kch bn v cán cân thanh toán cho n
m 2009. Kch bn 1 gi nh các hot ng kinh t hot ng  mc “cm c,” ngha là có s suy gim trong c lnh vc th$ng mi ln lu chuyn dòng vn, nhng mc  va phi. Kch bn 2 gi nh mt s thu h%p áng k, mà trao i th$ng mi tr v gn ging n
m 2007, trong khi ó dòng chu chuyn vn không lc quan nh trc. ' ây chúng tôi gi nh Chính ph không t
ng vay n nc ngoài  tài tr cho các khon chi tiêu trong nc. Trong c hai kch bn, cán cân tng th u có khuynh hng thâm ht ln. "iu này gây sc ép t
ng giá ng USD trong nc. T. giá s) ph thuc nhiu vào mc  can thi p c a Chính ph . Nu mun n nh t. giá, theo c tính, d tr s) phi gim khong 5 t. USD  bình n th tr ng. "iu này có th khin d tr quc gia gim xung v còn trên mc u n
m 2007 mt chút. Bng 2: Cán cân thanh toán quc t "$n v: tri u USD 2007 (thc hin) 2008 (c) D báo 2009 (k ch bn 1) D báo 2009 (K ch bn 2) CÁN CÂN VÃNG LAI -6,992 -12,435 -14,406 -10,350 Cán cân thng m i -10,360 -14,960 -15,916 -10,969 Xut kh#u 48,561 64,000 51,200 46,080 Nh!p kh#u 58,921 78,960 67,116 57,049 D ch v -894 -1,300 -1,588 -1,826 6 Thu 6,030 7,055 6,350 5,715 Chi 6,924 8,355 7,937 7,540 Thu nhp u t -2,168 -2,432 -2,559 -2,673 Thu 1,093 1,268 1,141 1,027 Chi 3,261 3,700 3,700 3,700 Chuy
n tin 6,430 6,257 5,657 5,117 Nhà nc 250 257 257 257 T nhân 6,180 6,000 5,400 4,860 CÁN CÂN VN 17,390 14,232 11,132 8,722 u t trc tip nc ngoài 6,400 7,000 4,200 2,520 Vay tr n trung dài h n 2,045 964 964 964 Vay 3,397 2,562 2,562 2,562 Tr n hn 1,352 1,598 1,598 1,598 Vay ngn h n 79 168 168 168 Vay 1,404 3,360 3,360 3,360 Tr n hn 1,325 3,192 3,192 3,192 u t vào giy t có giá 6,243 1,300 1,000 750 Tin và tin g!i 2,623 4,800 4,800 4,320 L"i - sai s -380 -300 -400 -300 CÁN CÂN T#NG TH$ 10,018 1,497 -3,674 -1,928 Ghi chú: S li u n
m 2007 và 2008 da theo Ph lc 2, Báo cáo Tình hình kinh t xã hi nm 2008 và k hoch phát trin kinh t xã hi nm 2009, B K hoch và "u t, 12/2008. Kt lun Nói tóm li, vi*n cnh kinh t n
m 2009 nhìn chung là mt n
m trm l ng. Nn kinh t òi h(i nhiu iu chnh, và chi phí cho s iu chnh này là vi c hy sinh mt phn t
ng trng. Kt qu cui cùng ph thuc nhiu vào di*n bin c a kinh t th gii và chính sách can thi p c a chính ph . Mt cách s$ b, có th cho rng mc t
ng trng s) dao ng t 4% n 6%, tu1 theo cách thc và quy mô c a các gói chính sách v mô. T$ng t nh v!y, lm phát có th dao ng t 6% n h$n 10% tu1 theo mc  ch ng c a chính sách kích thích. Nhng trong bt c tình hung nào, sc ép gim giá ng tin Vi t u hi n hu vì các ngun cung u có khuynh hng thu h%p (xut kh#u, kiu hi, vn trc tip và gián tip) 7 nhanh h$n mc  ci thi n lng cu (nh!p kh#u và u c$ di sc ép ô la hoá). N công có th t
ng mnh nu chính ph theo ui chính sách kích cu quy mô ln, và nu  không mâu thun vi chính sách tin t m rng, thì phn t
ng s) ch yu r$i vào n nc ngoài.