Việc thu thuế trong làng xã qua tư liệu hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên

Tập 183, số 07, 2018 Tập 183, Số 07, 2018 T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ CHUYÊN SAN KHOA HỌC XÃ HỘI – NHÂN VĂN – KINH TẾ Môc lôc Trang Hoàng Thị Phương Nga - Mô hình du lịch văn học “Làng Vũ Đại ngày ấy” 3 Phạm Thị Thu Hoài, Trần Thị Thanh - Tiếng lóng trong truyện về đề tài giáo dục của Văn Thành Lê 9 Ngô Thị Thanh Nga, Phạm Thị Hồng Vân - Vài nét về các phương thức thể hiện tình vợ chồng trong văn học trung đại Việt Nam 15 Nguyễn Thị Thắm, Nguyễn Minh Sơn - Ý thức đối thoại của Nguyễn Ngọc Tư với văn học truyền thống thông qua những nhân vật nữ trong tập truyện Không ai qua sông 21 Đặng Thị Thùy, Nguyễn Diệu Thương - Lô gích của các hiện tượng “phi lô gích” trong ca dao, tục ngữ người Việt 27 Đinh Thị Giang - Những nhân tố ảnh hưởng đến lối sống của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay 33 Nguyễn Diệu Thương, Nguyễn Thị Lan Hương - Phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng 39 Nguyễn Thu Quỳnh, Vì Thị Hiền - Từ ngữ chỉ đồ gia dụng trong tiếng Thái ở tỉnh Điện Biên 45 Nguyễn Thị Thu Oanh, Hoàng Thị Mỹ Hạnh - Vị thế, vai trò cầm quyền của Đảng Cộng Sản Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 và một số bài học kinh nghiệm 51 Đỗ Hằng Nga, Phạm Quốc Tuấn - Việc thu thuế trong làng xã qua tư liệu hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên 57 Lê Văn Hiếu - Hiệu quả hoạt động của mô hình “ban tuyên vận” xã, phường, thị trấn và “tổ tuyên vận” thôn, bản, tổ dân phố ở tỉnh Lào Cai trong giai đoạn hiện nay 63 Thái Hữu Linh, Nguyễn Thị Thu Hiền, Nguyễn Thị Thanh Hà - Vai trò của hậu phương Bắc Thái trong cuộc tổng tiến công Mậu Thân năm 1968 69 Phạm Anh Nguyên - Sức hấp dẫn trong Hài đàm của Phan Khôi 73 Nguyễn Thị Hường, Nguyễn Thị Mão, Nguyễn Tuấn Anh - Nâng cao hiệu quả tổ chức các hoạt động ngoại khoá trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Thái Nguyên hiện nay 79 Nguyễn Văn Dũng, Đào Ngọc Anh - Thực trạng thể chất của sinh viên không chuyên thể dục thể thao Trường Đại hoc Sư phạm – Đại học Thái Nguyên 85 Trần Bảo Ngọc, Lê Ngọc Uyển, Bùi Thanh Thủy và cs - Thực trạng xếp loại tốt nghiệp sinh viên diện cử tuyển ở trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên giai đoạn 2013-2017 91 Nguyễn Thúc Cảnh - Nghiên cứu xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực tế trong giảng dạy cơ học cho học sinh trung học phổ thông 97 Hà Thị Kim Linh, Chu Thị Bích Huệ - Giáo dục kiến thức pháp luật cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số ở huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên 105 Nguyễn Thị Thanh Hồng, Nguyễn Thị Khánh Ly, Vũ Kiều Hạnh - Tăng cường sự tham gia của sinh viên vào các hoạt động học tiếng Anh trong lớp học đông nhiều trình độ của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên 111 Phạm Thị Huyền, Vũ Thị Thủy - Vận dụng phong cách nêu gương theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng phong cách làm việc đối với cán bộ chủ chốt ở nước ta hiện nay 117 Đàm Quang Hưng - Thiết kế bài học khoa học lớp 4, lớp 5 theo hướng tìm tòi thực nghiệm 123 Hoàng Thị Thu Hoài - Những khó khăn trong việc dạy và học từ vựng tiếng Anh chuyên cho sinh viên chuyên ngành điều dưỡng, trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên và một số giải pháp đề xuất 129 Journal of Science and Technology 183(07) N¨m 2018 Nguyễn Lan Hương, Văn Thị Quỳnh Hoa - Những nhân tố ảnh hưởng đến khả năng nói tiếng Anh của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên 135 Vũ Kiều Hạnh - Những yếu tố quyết định đến mức độ đọc hiểu của sinh viên năm thứ hai tại trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên 141 Nguyễn Thị Quế, Hoàng Thị Nhung - Hỏi đúng để tự học và học tập cộng tác thành công – hướng tới xây dựng người học ngoại ngữ độc lập trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế 147 Ngô Thị Thu Hà, Nguyễn Thị Hoài Thu - Ứng dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm nâng cao chất lượng dạy – học tiếng Việt cho học viên quốc tế tại Học viện Kỹ thuật Quân sự 153 Dương Văn Tân - Đánh giá hiệu quả áp dụng trò chơi vận động trong phát triển thể lực chung cho sinh viên trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp – Đại học Thái Nguyên 159 Bùi Thị Hương Giang - Nâng cao năng lực giao tiếp giao văn hóa trong dạy và học ngoại ngữ 165 Trần Hoàng Tinh, Nông La Duy, Phạm Văn Tuân - Xây dựng trung đội tự quản trong quản lý giáo dục tính kỷ luật cho sinh viên tại trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh trong giai đoạn hiện nay 171 Trần Thị Yến, Khổng Thị Thanh Huyền - Sử dụng hình thức đọc chuyên sâu để nâng cao khả năng viết học thuật cho sinh viên chuyên ngành tiếng Anh 177 Đỗ Thị Hồng Hạnh, Hoàng Mai Phương - Đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn 183 Trần Thùy Linh, Trần Lương Đức, Nguyễn Thị Thùy Trang - Cách tiếp cận của pháp luật cạnh tranh liên minh châu Âu về hành vi lạm dụng mang tính trục lợi 189 Nguyễn Thị Thanh Hà, Phạm Việt Hương - Xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế phù hợp để đánh giá quản lý rừng bền vững ở huyện Định Hóa 195 Đinh Thị Hoài - Truyền thông marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Học liệu Đại học Thái Nguyên 201 Nguyễn Thị Thanh Xuân - Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của khách hàng sử dụng dịch vụ khách sạn tại Thanh Hóa, Việt Nam 207 Dương Thị Tình - Đóng góp của xuất khẩu hàng hóa tới tăng trưởng kinh tế của tỉnh Yên Bái 213 Lê Minh Hải, Trần Viết Khanh - Phân tích tổ chức không gian lãnh thổ du lịch tỉnh Thái Nguyên 219 Hà Văn Vương - Vận dụng lý thuyết Ecgônômi trong tổ chức môi trường làm việc tại văn phòng chi nhánh may Sông Công II - Công ty Cổ phần Đầu tư và Thương mại TNG 227 Mai Anh Linh, Nguyễn Thị Minh Anh - Đánh giá chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng: nghiên cứu thực nghiệm tại siêu thị Lan Chi, Thái Nguyên 233 Đinh Hồng Linh, Nguyễn Thu Nga, Nguyễn Thu Hằng - Sử dụng hàm Loga siêu việt để đánh giá hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng Việt Nam 239 Đỗ Hằng Nga và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 57 - 61 57 VIỆC THU THUẾ TRONG LÀNG XÃ QUA TƯ LIỆU HƯƠNG ƯỚC CẢI LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN Đỗ Hằng Nga*, Phạm Quốc Tuấn 1Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên, 2Nhà xuất bản ĐH Thái Nguyên TÓM TẮT Nghiên cứu này nhằm tái hiện hoạt động thu thuế thường kỳ của xã hội nông thôn trước năm 1945 thông qua nguồn tư liệu địa phương. Từ đó, rút ra một số đặc điểm của vấn đề nghiên cứu trong giai đoạn lịch sử cụ thể. Nghiên cứu được thực hiện trên cơ sở xử lý các dữ liệu từ hương ước ra đời vào nửa đầu thế kỷ XX (hương ước cải lương). Việc tái hiện cho thấy nhiều nét đặc sắc trong việc thu thuế của các làng xã truyền thống dưới sự cai trị của chính quyền thuộc địa, phản ánh mối quan hệ giữa chính quyền và làng xã, cũng như bản chất của chính quyền cai trị thời cận đại. Từ khoá: thuế, làng xã, tư liệu, hương ước, trước năm 1945. MỞ ĐẦU* Trước năm 1945, làng xã là một đơn vị hành chính, nhưng có tính độc lập tương đối với chính quyền trung ương. Mối quan hệ Nhà nước - làng xã hay vấn đề quản lý làng xã của Nhà nước được thể hiện trên nhiều phương diện: chính trị, kinh tế, văn hoá.Về kinh tế, Nhà nước thông qua làng xã để nắm lấy nguồn thu thuế của mình. Trong Người nông dân châu thổ Bắc Kì, Gourou nhận định: "Làng là một cộng đồng tự trị, tự giải quyết những mâu thuẫn giữa các thành viên, tự thu lấy thuế cho nhà nước" [1, tr.293]. Hương ước - với tư cách là "bộ luật làng" quy định về việc thu thuế trong làng xã. NỘI DUNG Các loại thuế trong làng xã Trong làng xã có hai loại thuế cơ bản: thuế đánh vào nhân khẩu (đinh) và thuế đánh vào ruộng đất. Hương ước viết " bổ mỗi suất đinh hay mỗi mẫu sào điền thổ phải đóng bao nhiêu tiền" [2], hay "phàm việc thuế đinh thừa sức các hạng đinh chịu thuế dân xã chiếu theo thứ bậc, ai nhiều điền chịu hạng thuế nào, người ít điền chịu bao nhiêu và những người cùng đinh không có điền sản đều phải tuân nghị định nhà nước mà chiểu bổ" [3]. Thuế đánh vào nhân khẩu gọi là thuế thân, hay thuế đinh, thuế đầu người, sưu. Đây là sắc thuế tiêu biểu trong các sắc thuế khoán, căn cứ trên cư dân địa phương. Lúc này, những * Tel: 0967968273, Email: ngadh@tnu.edu.vn người đàn ông là dân chính cư trong làng xã được chia thành 3 nhóm theo tuổi tác: ti ấu (dưới 18 tuổi), chính đinh (từ 18 đến 60 tuổi) và lão hạng (trên 60 tuổi). Thuế thân đánh vào chính đinh, thuộc hạng không có vai vế gì trong làng. Những người này được ghi tên trong sổ bộ của làng. Hương ước làng Giã Thù (tổng Tiên Thù, huyện Phổ Yên) nêu rằng: “Lệ làng người nào đến mười tám tuổi, đến ngày mồng Sáu tháng Giêng phải sửa ba chục cau tường dân để vào hạng đinh chịu thuế” [4]. Trong làng xã "tất cả các người dân nam từ 18 đến 60 tuổi đều phải nộp 2,5 đồng tiền thuế thân" [1, tr.198]. Các ti ấu và lão hạng không phải đóng thuế thân và cũng được làng xã miễn cho các hình thức đóng góp khác. Thuế đánh vào ruộng đất, còn gọi là thuế điền thổ. Nước ta là một nước nông nghiệp, ruộng đất giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, từ xưa đến nay dù dưới chế độ nào các vấn đề về ruộng đất nói chung cũng như các loại thuế ruộng đất nói riêng đều rất được chú trọng. Hương ước cho biết ruộng đất sẽ được đo đạc để tính thuế. Hương ước xã Mai Sơn (tổng La Đình, huyện Phú Bình) viết “Thuế điền thổ, làng giao cho Lý trưởng hành thu đệ nộp nhưng phải chiểu số diện tích đã đạc mà thu cho đúng, ai có bao nhiêu thì thu bấy nhiêu, y như bài bổ” [3]. Thực tế, trong các làng xã, những chi tiết liên quan đến thuế khoá ruộng vườn đã được ghi chép sẵn trong điền bạ. Thuế điền thổ căn cứ vào điền bạ để thu. Đỗ Hằng Nga và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 57 - 61 58 Ngoài hai loại thuế quan trọng nói trên, một số hương ước có thêm quy định về các khoản phụ thu. Hương ước xã Hùng Sơn (tổng Hùng Sơn, huyện Đại Từ) quy định: " đặt thêm ra các thứ thuế sau này, dù là người trong làng hay là người ngụ cư cũng đều phải theo cả để lấy tiền sung quỹ. Nhà ngói mỗi gian một năm phải nộp 5 xu. Nhà gỗ mỗi gian một năm phải nộp 3 xu Mỗi đầu trâu một năm phải nộp 2 hào. Mỗi đầu bò một năm phải nộp 15 xu. Mỗi đầu ngựa một năm phải nộp 4 hào" [5]. Hay ở xã Thượng Nùng (tổng Thượng Nùng, huyện Vũ Nhai) thì "các khoản tiền ngoại phụ như thêm 15 xu vào sổ chi tiêu hàng tỉnh và tiền tạp phí cho Lý trưởng thời vào vụ thuế đinh cứ chia liền cho số đinh chịu, còn về thuế điền thổ thời tiền ngoại phụ thêm 15 xu nộp vào phòng canh nông, tiền thuế hoa màu và các tiền tạp phụ khác" [6]. Việc khảo sát nội dung các hương ước cho thấy thuế gián thu (như thuế muối, thuế rượu, thuế thuốc phiện, ) ít được đề cập đến trong hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên. Một số hương ước có mục "Bài trừ gian lận" thì quy định việc cấm "muối lậu", "rượu lậu", "thuốc phiện lậu", "dầu lậu", để đảm bảo chế độ độc quyền mua bán của chính quyền thực dân [7]. "Ai bắt được kẻ nào nấu rượu lậu hay buôn thuốc phiện lậu thời được hoả hồng là 1 đồng. Số tiền hoả hồng trích từ công quỹ ra mà chi" [8]. Lực lượng thu thuế trong làng xã Bộ máy quan viên làng xã được coi là "cánh tay nối dài" của Nhà nước ở các đơn vị tụ cư cơ sở. Vì vậy, việc thu thuế trong làng xã cũng do bộ phận này đảm nhiệm. Để các quan viên tiến hành thu thuế thuận lợi, trong hương ước làng xã, trước các điều khoản quy định về thuế và thu thuế, đều có điều khoản quy định về tổ chức, trách nhiệm, quyền hạn của quan viên. Theo đó, bộ máy quản lý làng xã gồm 2 bộ phận chủ yếu là bộ phận mang tính chất tự trị (Hội đồng Kỳ mục) và bộ phận mang tính chất hành chính (Hội đồng Lý dịch). Trong hai bộ phận này, Kỳ mục chỉ nắm đường hướng, Lý dịch vừa nắm tổng quát, vừa tham gia tổ chức và điều khiển từng công việc cụ thể trong làng, có phần nghiêng nhiều hơn về mặt thứ hai (mặt thừa hành nhiệm vụ). Trong hương ước cải lương, nghĩa vụ - trách nhiệm của Lý dịch thông thường không được quy định cụ thể thành những điều khoản riêng. Vai trò của Hội đồng Lý dịch chủ yếu được lồng ghép trong những quy ước về tư pháp, tuần phòng, dị hương quá khách, tài chính, Bộ máy Lý dịch bao gồm nhiều thành viên có vai trò khác nhau: Lý trưởng (chịu trách nhiệm chung); Phó lý (giúp việc Lý trưởng, đôi khi đặc trách về bảo vệ trị an); Chưởng bạ (nắm tình hình ruộng đất, làm nhiệm vụ chuyển dịch từ người này sang người khác); Hộ lại (lo việc hộ tịch, hộ khẩu, sinh tử, giá thú, nắm tình hình biến động về dân số ở địa phương); Trương tuần (điều khiển tuần phiên ở làng xã); Lý dịch là trung gian liên lạc giữa làng xã và chính quyền cấp trên, được dân làng xã cử ra và chính quyền cấp trên chuẩn y. Nếu coi mỗi làng xã là hình ảnh của một Nhà nước thu nhỏ thì Hội đồng Lý dịch nắm cả quyền lập - hành - tư pháp (soạn thảo, ban hành hương ước - quản lý và giải quyết mọi công việc - hòa giải và xét xử các việc thường lệ trong làng). Quyền hạn của Lý dịch bao trùm làng xã. Do đó, Lý dịch là bộ phận nắm việc thu thuế. Đứng đầu Hội đồng Lý dịch là Lý trưởng. Lý trưởng có con dấu. Mỗi văn bản hành chính trong nội bộ làng xã hay quan hệ với các làng xã khác, với cơ quan cấp trên phải có dấu lý trưởng mới có giá trị. "Lý trưởng rất bận rộn với việc làng: thu thuế, chạy chọt với quan trên, lo các công trình công cộng, nói tóm lại là việc gì cũng đến tay" [1, tr.297]. Đối với việc thuế trong làng, Lý trưởng là quan viên giữ vai trò chủ yếu. Lý trưởng chịu trách nhiệm phổ biến, thu hoặc điều hành việc thu các loại thuế. “Lý trưởng phải coi riêng về việc thu nộp các thứ thuế, mà tiền thuế thời đồng xã phải liên đới trách nhiệm, phải thi hành các luật lệ và nghị định của chính phủ, phải thừa soạn các giấy quan trên sức, phải thị thực các chứng thư, tổng lục hay chấp hành các giấy má của quan tư pháp, tầm nã các trọng khinh tội, khám biên các tội vi Đỗ Hằng Nga và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 57 - 61 59 cảnh, coi việc tuần phòng trong xã và những việc xảy ra có quan hệ đến sự yên ổn thời phải đi báo quan sở tại cả. Trông coi các đường bộ và đường thủy, kiến trúc các việc lợi ích chung thuộc phần hàng xã như là đê điều, cầu cống, các dây điện thoại và dây điện báo” [7]. Như thế, trong làng có việc gì ra đến quan, thì lý trưởng đi thay mặt dân. Quan trên có lệnh gì truyền về làng, cũng trách cứ ở lý trưởng. Kỳ Mục có quyết định việc gì, thì lý trưởng phải thi hành. Nhưng công việc hệ trọng nhất của lý trưởng là việc sưu thuế. Bên cạnh Lý trưởng, Chưởng bạ cũng liên quan chặt chẽ đến việc thuế trong làng. Vì Chưởng bạ nắm tình hình ruộng đất, giúp cho lý trưởng việc tính thuế điền địa hàng năm. Hương ước quy định trách nhiệm của Chưởng bạ “Chưởng bạ phải giữ sổ địa bạ đồ bản hàng xã theo các thể lệ hiện hành, thi hành mệnh lệnh của sở địa chính theo thể lệ các nghị định ngày 23 tháng 2 năm 1929 và ngày 7 tháng 8 năm 1931” [7]. Cách thức thu thuế trong làng xã Việc khảo cứu một số hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên cho phép khái quát một quy trình thu thuế trong các làng xã trước năm 1945 như sau: Lý trưởng tiếp nhận "chủ trương" về thuế của cấp trên Việc Lý trưởng tiếp nhận "chủ trương" về thuế của cấp trên được thể hiện thông qua việc "lĩnh bài chỉ" - "Mỗi năm hai vụ sưu thuế, khi Lý trưởng lĩnh bài chỉ " [9]. Điều này một lần nữa minh chứng cho nhận định Hội đồng Lý dịch (mà đứng đầu là Lý trưởng) là đại diện của bộ máy nhà nước trung ương ở làng. Vì vậy, mọi công việc, trong đó có việc thu thuế, Lý dịch đều phải thực hiện theo ý muốn của quan trên. Thống nhất trong bộ máy quan viên làng xã Như đã nói ở trên, quan viên làng xã gồm 2 nhóm chính, khác biệt về thành phần, chức năng và tính chất. Hội đồng Lý dịch và Kỳ mục cùng tồn tại, cùng tham gia giải quyết các việc chính trị hay tổ chức các hoạt động mang nặng tính tục lệ ở địa phương. Hai nhóm Lý dịch và Kỳ mục cùng đồng thời tồn tại khiến cho chính quyền làng xã là kiểu “chính quyền kép”. Vì vậy, mọi công việc làng xã đều phải có sự thống nhất giữa hai bộ phận Kỳ Mục và Lý dịch. Việc sưu thuế cũng không nằm ngoài quy tắc đó. Các hương ước cải lương đã định rõ: "Phàm có việc quan gì cần phải bàn định, làng có Tiên thứ chỉ và kỳ cựu với lý dịch, hội bàn xong rồi giao cho Lý trưởng thi hành" [10]. Tiên thứ chỉ nhắc đến ở đây chính là những người có vai trò quan trọng hàng đầu trong Hội đồng Kỳ mục. Sự hội họp quan viên sẽ đi đến thống nhất về chủ trương, đường hướng việc thu thuế, thống nhất cách thức thu thuế, việc ăn uống và tính toán số thuế cho các hạng đinh - điền phải đóng. Sau khi đã thống nhất với Kỳ Mục, cũng là những người vai vế nhất làng, việc thu thuế trong dân trở nên thuận lợi hơn. Tính toán số thuế và công khai cho dân biết Việc tính toán số thuế liên quan trực tiếp đến Chưởng bạ, Hộ lại,... những người quản lý, coi sóc việc đất đai, ruộng vườn, văn bản, giấy tờ trong làng xã. Theo mức thuế quy định và số khẩu, số điền, thuế được tính toán cụ thể "việc thuế đinh thừa sức các hạng đinh chịu thuế dân xã chiếu theo thứ bậc, ai nhiều điền chịu hạng thuế nào, người ít điền chịu bao nhiêu và những người cùng đinh không có điền sản đều phải tuân nghị định nhà nước mà chiểu bổ" [3]. Sau khi tính toán xong, thuế được công khai cho dân biết. Việc tính toán có thể làm ở nhà Lý trưởng hoặc đình làng, còn việc thông báo cho dân thì hầu như làng nào cũng chọn cách sao yết tại đình làng. Vì về mặt chính trị, đình là trụ sở hành chính của làng xã, hầu hết công việc của chính quyền cơ sở giải quyết tại đình làng. Tổ chức thu thuế Tổ chức thu thuế là khâu cuối cùng trong tiến trình thu thuế ở làng xã. Việc thu thuế thường được tổ chức ở đình làng. Mọi hạng dân chịu thuế đến đình để nộp. "Người Lý trưởng thu tiền của ai thì phải biên lai nhận cho người ấy" [11]. "Khi nào thu đủ thì Lý trưởng đem nộp quan sở tại" [2]. Hương ước quy định rõ về các trường hợp không nộp được thuế "Nếu Đỗ Hằng Nga và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 57 - 61 60 có tên nào thiếu sưu thuế thì bắt thân thuộc hay thân thuộc nếu nghèo túng thì Lý trưởng phải ứng nộp rồi sẽ thu sau. Những đinh bỏ làng đi mất tích và những người chết trước vụ sưu mà không có sản nghiệp lưu lại thì đồng dân phải san bổ nộp thay" [12]. Một điểm đáng chú ý là làng xã truyền thống có tục ăn uống lúc hội họp đông người hay khi làng có việc. Lễ tiết trong năm, ăn khao, ăn khoán, là những sinh hoạt phổ biến sau luỹ tre làng. Có khi ăn uống chỉ trong nội bộ quan viên, có khi ăn uống cả làng. Lệ hương ẩm hay phân ngôi thứ theo chiếu ngồi ăn cũng từ đó mà ra. Vụ sưu thuế là việc hệ trọng của làng đương nhiên không nằm ngoài quy luật đó. Khi tổ chức thu thuế là làng bày ra sự ăn uống. Các hương ước quy định cụ thể về vấn đề này. "Khi ăn họp bổ thuế, Lý trưởng phải ứng cho dân ăn họp một bữa" [3],"ăn uống hết bao nhiêu cũng bổ về theo đinh điền" [13]. Phần lớn các làng xã đều có tục ăn uống như thế. Cá biệt mới có nơi không ăn uống khi bổ thuế[11], [14]. Một số nhận xét Thứ nhất, việc thu thuế thể hiện tính tự trị trong lĩnh vực kinh tế của làng xã trước năm 1945. Mỗi làng xã truyền thống đều có một sự độc lập nhất định, còn gọi là tính tự trị. Ở phạm vi rộng, tự trị của làng xã là so với Nhà nước trung ương. Để khẳng định tính tự trị của làng xã, Gourou viết "Nhà nước không có việc với công dân mà với xã, một khi xã đã hoàn thành các nghĩa vụ đối với chính quyền thì nó có thể tự cai trị một cách tự do”[1, tr.293]. Tính tự trị của làng xã thể hiện trên nhiều mặt: chính trị, kinh tế và văn hoá. Cùng với vai trò phân chia ruộng đất công, việc thu thuế đã thể hiện tính tự trị trong lĩnh vực kinh tế của làng. Mỗi năm, chính quyền cấp trên phân bổ tổng số thuế mà dân làng phải đóng. Căn cứ vào đó, Lý trưởng trình báo, triệu tập Hội đồng kỳ mục họp bàn phân bổ việc thu thuế. Như vậy, chính quyền Trung ương chỉ giao tổng số thuế mà làng xã phải nộp, còn việc phân bổ thế nào do quan viên mỗi làng xã hội họp và quyết định. Từ đó mới dẫn đến việc "các vị chức sắc luôn sẵn sàng tăng thuế một số phần trăm nào đấy mà phần lớn chui vào túi họ" [1, tr.298]. Thứ hai, cách thức thu thuế góp phần phản ánh bản chất bóc lột của chính quyền cai trị. Dù ở trường hợp nào, chính quyền cũng đảm bảo đủ số thuế thu về. Hương ước viết: "Trong làng từ 18 tuổi trở lên phải đóng sưu, nếu ai không đóng được mà trốn đi, để Lý trưởng phải tha thải, nếu có anh em ruột thịt thì cứ bắt những người ấy phải đóng thay cho, nếu không đóng thì Lý trưởng tường với dân cất ngôi trừ ngoại, không ăn ngồi với người ấy và giả thẻ Nhà nước" [15]. Như thế, trường hợp người nộp thuế không thể nộp thuế thì chính quyền tìm cách bổ cho ""thân nhân" [15], "Lý trưởng ứng nộp", hay "dân san bổ nộp thay" [9]. Thêm vào đó, những người không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ nộp thuế bị tách biệt khỏi cộng đồng, không còn được xem là một thành viên của làng "cất ngôi trừ ngoại, không ăn ngồi với người ấy" [15]. Đây là một hình thức răn đe đặc trưng của làng xã truyền thống: "không ăn ngồi với người ấy" - tức là loại bỏ ra khỏi đời sống cộng đồng. Làng xã Việt Nam vốn trọng danh "một miếng giữa làng" bằng cả "sàng xó bếp", nên bị "cất ngôi trừ ngoại" là nỗi tủi hổ lớn không chỉ của cá nhân, mà của cả gia đình, dòng họ. Nặng hơn nữa, người không nộp thuế còn có thể bị bắt giam. "Ai không chịu nộp sưu thuế sẽ bị bắt giải trình quan xét" [16]. Thứ ba, thời nào cũng vậy, thuế là nghĩa vụ người dân phải thực hiện với Nhà nước. Nhưng ở thời cận đại, dưới sự cai trị của chính quyền thuộc địa, người dân làng xã phải sống trong nỗi ám ảnh của sưu cao thuế nặng, nhất là thuế thân. "Thuế thân là cái ách cho tất cả những người phải đóng thuế" [1, tr. 200], là loại thuế có sức nặng rất lớn, đè lên vai người nông dân Việt Nam trước tháng 8 năm 1945. "Nếu người nông dân Bắc kỳ là một người đóng thuế đứng đắn (không chậm trễ trong việc đóng thuế là danh giá và có nhiều uy tín trong làng) thì họ lại là một con nợ tồi" [1, tr.445]. Những khoản thuế nặng nề là một trong những nguyên nhân khiến cho đời Đỗ Hằng Nga và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 57 - 61 61 sống của người dân nông thôn thêm phần cơ cực. Cũng từ đó, nảy sinh ra nhiều vấn đề phức tạp khác của xã hội làng xã. Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công và sự ra đời Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã đem lại diện mạo mới cho đời sống làng xã với việc định lại các ngạch thuế, xoá bỏ các thứ thuế bất công và vô lý "trái ngược với tinh thần chính thể cộng hoà dân chủ". KẾT LUẬN Hương ước nói chung và hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên nói riêng phản ánh nhiều mặt của đời sống làng xã truyền thống. Một trong những mặt quan trọng là việc làng xã đảm bảo các nghĩa vụ với chính quyền trung ương. Những điều khoản quy định về bộ máy quản lý làng xã, về thuế và thu thuế trong hương ước là cơ sở của việc thu - nộp thuế ở nông thôn Việt Nam trước năm 1945. Tính chất của các loại thuế, lực lượng thu thuế và cách thức thu thuế được phản ánh trong hương ước đã cho thấy tính chất thuộc địa nửa phong kiến của xã hội Việt Nam thời cận đại. Lời cảm ơn Bài báo là sản phẩm của Đề tài khoa học và công nghệ cấp Bộ mã số B2017-TNA-53 do tác giả là chủ nhiệm đề tài. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Pierre Gourou (2015), Người nông dân châu thổ Bắc kỳ, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh. 2. Hương ước xã Úc Sơn, tổng La Đình, huyện Phú Bình (lập năm 1942) 3. Hương ước xã Mai Sơn, tổng La Đình, huyện Phú Bình (lập năm 1942) 4. Hương ước làng Giã Thù, tổng Tiên Thù, huyện Phổ Yên (lập năm 1942) 5. Hương ước xã Hùng Sơn, tổng Hùng Sơn, huyện Đại Từ (lập năm 1938) 6. Hương ước xã Thượng Nùng, tổng Thượng Nùng, huyện Vũ Nhai (lập năm 1942) 7. Hương ước xã Diệm Dương, tổng Thượng Đình, huyện Phú Bình (lập năm 1942) 8. Hương ước xã Sa Cạt, tổng Túc Duyên, huyện Đồng Hỷ (lập năm 1932) 9. Hương ước làng La Đình, tổng La Đình, huyện Phú Bình (lập năm 1942) 10. Hương ước xã Định Man, tổng Định Biên Trung, châu Định Hoá (lập năm 1932) 11. Hương ước xã Chung Hạc, tổng Hoàng Đàm, huyện Phổ Yên (lập năm 1936) 12. Hương ước xã Trung Khảm, tổng Định Biên Trung, châu Định Hoá (lập năm 1932) 13. Hương ước xã Thần Sa, tổng Thượng Nùng, huyện Vũ Nhai (lập năm 1942) 14. Hương ước xã Phấn Mễ, tổng Động Đạt, huyện Phú Lương (lập năm 1942) 15. Hương ước xã Sơn Cốt, tổng Hoàng Đàm, huyện Phổ Yên (lập năm 1942) 16. Hương ước làng Đông Cao, tổng Tiểu Lễ, huyện Phổ Yên (lập năm 1942). SUMMARY COLLECTION OF TAXES IN THE VILLAGES THROUGH MATERIAL OF REFORMIST VILLAGE CONVENTION IN THAI NGUYEN PROVINCE Do Hang Nga1 *, Pham Quoc Tuan2 `1TNU – University of Sciences, 2TNU Publishing House This study illustrates the regular taxation of rural society in the period before 1945 through local sources. Therefore, some characteristics of the research issue in the specific historical period are took out. This research was based on processing of reformist village convention which was established in the first half of the 20th century. Reproduction of taxation shows many characteristics of Vietnamese traditional villages during the period of ruling of French colonialists. Hence, both the relationship between the government and the village and the nature of ruling government in Vietnamese modern history are reconstituted. Keywords: tax, village, documentation, conventions, the period before 1945. Ngày nhận bài: 03/5/2018; Ngày phản biện: 06/6/2018; Ngày duyệt đăng: 29/6/2018 *Tel: 0967968273, Email: ngadh@tnu.edu.vn oµ soT T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ SOCIAL SCIENCE – HUMANITIES – ECONOMICS Content Page Hoang Thi Phuong Nga - Literature tourism model “the old Vu Dai village” 3 Pham Thi Thu Hoai, Tran Thi Thanh - Slang in Van Thanh Le's stories about education problems 9 Ngo Thi Thanh Nga, Pham Thi Hong Van - A brief description of the modes of expressing conjugal sentiments in the Vietnam medieval literature 15 Nguyen Thi Tham, Nguyen Minh Son - The opposite view of Nguyen Ngoc Tu to Vietnamese traditional literature via the main female characters in Khong ai qua song 21 Dang Thi Thuy, Nguyen Dieu Thuong - The logic of “non logic” phenomenon in Vietnamese folk verses, proverbs 27 Dinh Thi Giang - Factors affecting current lifestyle of Vietnamese people in the northern delta 33 Nguyen Dieu Thuong, Nguyen Thi Lan Huong - Mechanisms creating implication in satirical jokes 39 Nguyen Thu Quynh, Vi Thi Hien - Household vocabulary of Thai language in Dien Bien province 45 Nguyen Thi Thu Oanh, Hoang Thi My Hanh - Position, role of the communist party of Vietnam in the period 1954 – 1975 and some lessons learned 51 Do Hang Nga, Pham Quoc Tuan - Collection of taxes in the villages through material of reformist village convention in Thai Nguyen province 57 Le Van Hieu - The efficiency of the model "propaganda department" in communes, wards, township and "commander" in villages, cities at the current period in Lao Cai province 63 Thai Huu Linh, Nguyen Thi Thu Hien, Nguyen Thi Thanh Ha - The role of the rear Bac Thai in the 1968 general offensive 69 Pham Anh Nguyen - The attraction in “Hai dam” of Phan Khoi 73 Nguyen Thi Huong, Nguyen Thi Mao, Nguyen Tuan Anh - Enhancing the efficiency of extracurrucular activities in teaching civic education at high schools in thai nguyen city these days 79 Nguyen Van Dung, Dao Ngoc Anh - Physical status of non-sports students at Thai Nguyen University of Education 85 Tran Bao Ngoc, Le Ngoc Uyen, Bui Thanh Thuy et al - The reality of degree classification in non- examination students at University of Medicine and Pharmacy – Thai Nguyen University in the period from 2013 to 2017 91 Nguyen Thuc Canh - The need for buiding an exercise system with practical content to teach mechanics to high school 97 Ha Thi Kim Linh, Chu Thi Bich Hue - Educate legal knowledge for ethnic minority women in Vo Nhai district, Thai Nguyen province 105 Nguyen Thi Thanh Hong, Nguyen Thi Khanh Ly, Vu Kieu Hanh - Improve students’ participation in English learning activities in large mixed ability classes of the freshman students at Thai Nguyen University of Medicine and Pharmacy 111 Pham Thi Huyen, Vu Thi Thuy - Manipulate exemplary style according to the President Ho Chi Minh’s thought in building work style for key caders at present period 117 Dam Quang Hung - Science lesson planning for grade 4, 5 according to experimental research 123 Hoang Thi Thu Hoai - Difficulties in teaching and learning ESP vocabulary for nursing students at Thai Nguyen Medical College and some solutions 129 Nguyen Lan Huong, Van Thi Quynh Hoa - Determinants affecting English speaking performance of the first- year students at Thai Nguyen University of Agriculture and Forestry 135 Journal of Science and Technology 183(07) N¨m 2018 Vu Kieu Hanh - Determinants to the reading comprehension performance level of the second- year students at Thai Nguyen University of Agriculture and Forestry 141 Nguyen Thi Que, Hoang Thi Nhung - Asking the right question for successful self-studying and cooperative learning - towards independent language learners in the context of ASEAN community and global integration 147 Ngo Thi Thu Ha, Nguyen Thi Hoai Thu - Apply interactive teaching methods to improve the quality of teaching and learning Vietnamese to international students at Military Technical Academy 153 Duong Van Tan - An assessment of the effectiveness in application of games in general physical development for students at Thai Nguyen University of Technology 159 Bui Thi Huong Giang - Improving intercultural communicative competence in foreign language teaching and learning 165 Tran Hoang Tinh, Nong La Duy, Pham Van Tuan - Building self-managed platoon in disciplinary education for students at the center for defense and security education in the current phase 171 Tran Thi Yen, Khong Thi Thanh Huyen - Improving academic writing performance for english majors through intensive reading 177 Do Thi Hong Hanh, Hoang Mai Phuong - Vocational training for rural workers in Cho Moi district, Bac Kan province 183 Tran Thuy Linh, Tran Luong Duc, Nguyen Thi Thuy Trang - European union competition law approach on exploitative abuses 189 Nguyen Thi Thanh Ha, Pham Viet Huong - Setting up an appropriate set of economic criteria and indicators for evaluating sustainable forest management in Dinh Hoa district 195 Dinh Thi Hoai - Marketing promotion for information - library product and service at the Learning Resource Center of Thai Nguyen University 201 Nguyen Thi Thanh Xuan - Factors affecting customer satisfaction in hotels at Thanh Hoa province, Vietnam 207 Duong Thi Tinh - Contributions of goods export to the economic growth of Yen Bai province 213 Le Minh Hai, Tran Viet Khanh - Tourism space organization of Thai Nguyen province 219 Ha Van Vuong - Apply the ergonomics theory in working environment organization at the office of Song Cong grarment branch II – TNG Investment and Trading Joint Stock Company 227 Mai Anh Linh, Nguyen Thi Minh Anh - Assessing service quality and customer satisfaction: an empirical study at Lan Chi supermarket, Thai Nguyen city 233 Dinh Hong Linh, Nguyen Thu Nga, Nguyen Thu Hang - Applying logarithmic function to evaluate the business efficiency of Vietnam banks 239