Ứng dụng nghiên cứu tổng hợp cho phát triển nông lâm kết hợp bền vững tại khu vực Tây Bắc Việt Nam

N Ú I C Ơ H Ộ I C H O P H ÁT T RI ỂN 37 Chủ đề 2: Các hệ thống canh tác bền vững Ứng dụng nghiên cứu tổng hợp cho phát triển nông lâm kết hợp bền vững tại khu vực Tây Bắc Việt Nam La Nguyễn1, Nguyễn Mai Phương1, Đỗ Văn Hùng1, Delia C. Catacutan1 Cơ quan 1Trung tâm Nông Lâm Thế giới Tác giả đại diện l.nguyen@cgiar.org Từ khóa Nông lâm kết hợp, Mô hình nông hộ, Mô hình cảnh quan, Mô hình kinh doanh nhóm nông hộ Giới thiệu Tại Tây Bắc Việt Nam, hình thức canh tác độc canh cây ngắn ngày như ngô, lúa nương và sắn trên đất dốc là phổ biến. Việc bào mòn lớp đất mặt trong mùa mưa dẫn đến đất dần mất màu mỡ liên quan đến sản lượng cây trồng giảm, do đó người nông dân đang phải sử dụng tăng dần lượng phân bón để duy trì năng suất cây trồng. Điều kiện thời tiết khắc nghiệt cũng ảnh hưởng xấu đến sản lượng cây trồng và việc bảo tồn tài nguyên đất và nước. Nông lâm kết hợp là một biện pháp có thể hạn chế suy thoát đất cũng như bảo đảm sinh kế cho các nông hộ. Nông lâm kết hợp đưa một số loại cây trồng dài ngày vào những vùng đang độc canh cây ngắn ngày nhằm giảm sự phụ thuộc vào các loại cây hàng năm, gia tăng và đa dạng thu nhập từ các sản phẩm cây trồng cũng như bảo tổn nguồn tài nguyên thiên nhiên. Nghiên cứu được triển khai tại 06 huyện thuộc ba tỉnh Điện Biên, Sơn La và Yên Bái ở vùng Tây Bắc Việt Nam (Hình 1). Hình 1: Địa điểm nghiên cứu tại tỉnh Điện Biên, Sơn La và Yên Bái H Ộ I T H Ả O V Ề PH ÁT T RI ỂN T ÂY B Ắ C 38 Chủ đề 2: Các hệ thống canh tác bền vững Biện pháp tiếp cận nghiên cứu Biện pháp tiếp cận nghiên cứu (Hình 2) kết hợp các nghiên cứu khác nhau với mục tiêu chung nhằm áp dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tế. Các hệ thống nông lâm kết hợp được thiết kế thông qua biện pháp tiếp cận có sự tham gia của người nghiên cứu và nông dân nhằm kết hợp kiến thức khoa học và kiến thức bản địa. Các thử nghiệm này được đánh giá nhằm tìm ra những phương án phù hợp. Việc gia tăng giá trị cho nông lâm kết hợp được thực hiện bởi các nghiên cứu như chọn tạo, nhân giống các loài cây trồng ưu tiên, phát triển vườn ươm qui mô nhỏ, nghiên cứu và chuyển giao công nghệ chế biến, và kết nối giữa nhà sản xuất và các nhân tố thị trường khác. Kết quả nghiên cứu cũng được phổ biến thông qua các cuộc thăm quan trang trại, ngày hội nông dân và tổ chức tập huấn tại các điểm thử nghiệm, và giám sát và đánh giá hiệu quả. Hình 2: Phương pháp nghiên cứu cho phát triển nông lâm kết hợp cho khu vực Tây Bắc Việt Nam Kết quả Bảy hệ thống nông lâm có thể được coi là những lựa chọt tốt nhất cho những hộ gia đình quy mô nhỏ dựa trên năng suất, lợi nhuận và lợi ích lâu dài bao gồm: (i) Sơn Tra - cỏ chăn nuôi; (ii) Keo - xoài - ngô - cỏ chăn nuôi; (iii) Nhãn - ngô - cỏ chăn nuôi; (iv) Chè Shan - cỏ chăn nuôi; (v) Keo - nhãn - cà phê - đậu tương - cỏ chăn nuôi; (vi) Gỗ Tếch - mận - cà phê - đậu tương - cỏ chăn nuôi; và (vii) Macca - cà phê - đậu tương. Bảng 1 cung cấp thu nhập của nông dân từ 7 hệ thống nông lâm kết hợp từ năm 2012-2016 N Ú I C Ơ H Ộ I C H O P H ÁT T RI ỂN 39 Chủ đề 2: Các hệ thống canh tác bền vững Bảng 1: Thu nhập của nông dân từ thử nghiệm các hệ thống nông lâm (triệu đồng/ha) Thử nghiệm Nông lâm kết hợp Năm bắt đầu 2012 2013 2014 2015 2016 Sơn Tra - cỏ chăn nuôi 2013 - 93,8 96,5 110 Keo - xoài - ngô - cỏ chăn nuôi 2014 13,8 23,8 23,8 Nhãn - ngô - cỏ chăn nuôi 2012 37,3 26,1 34,6 41,2 47,1 Chè Shan - cỏ chăn nuôi 2013 - 19,3 51,2 64,9 Keo - nhãn - cà phê - đậu tương - cỏ chăn nuôi 2014 - 23,4 53 Gỗ Tếch - mận - cà phê - đậu tương - cỏ chăn nuôi 2014 4,9 27,2 41,3 Cây Macca – cà phê - đậu tương 2013 1,4 2,9 25,2 25,8 Hệ thống phức hợp được cho là ưu việt trong việc kiểm soát xói mòn, tiết kiệm được khoảng 250 đô la Mỹ/năm từ việc giảm lượng dinh dưỡng đã mất trong đất trôi. Một loạt những nghiên cứu về cây Sơn tra (Docynia indica) đã được thực hiện, bao gồm lựa chọn dòng vô tính vượt trội, kỹ thuật ghép, quản lý cây trồng, chuỗi giá trị thị trường, phân tích dinh dưỡng và phát triển sản phẩm. 30 loại cây Sơn tra trội đã được xác định. Các cây mẹ này hiện được xem là nguồn nguyên liệu để nhân giống có chất lượng cao cho cây Sơn Tra. Kết quả nghiên cứu công nghệ chế biến Sơn Tra đã được chuyển giao cho Công ty chè và thực phẩm Tây Bắc để sản xuất những sản phẩm đã qua chế biến khác nhau từ quả Sơn tra, tao cơ hội thu nhập cho người sản xuất Sơn Tra và thị trường cho các sản phẩm truyền thống địa phương. Chiến lược mở rộng qui mô nông lâm kết hợp bao gồm nâng cao năng lực và cùng đầu tư đang được thử nghiệm. 49 ha mô hình nông dân và 3 mô hình cảnh quan (50 ha cho mỗi mô hình) cũng đã được hình thành. Thảo luận và Kết luận Khuyến khích nông dân áp dụng nông lâm kết hợp theo các hình thức tập huấn, hướng dẫn của khuyến nông, và/hoặc hỗ trợ tài chính trong thời H Ộ I T H Ả O V Ề PH ÁT T RI ỂN T ÂY B Ắ C 40 Chủ đề 2: Các hệ thống canh tác bền vững gian bắt đầu là cần thiết cho việc hình thành hệ thống nông lâm kết hợp. Việc tổ chức các nhóm nông dân để thành lập các hợp tác xã và xây dựng các mô hình liên kết kinh doanh nông, xây dựng niềm tin và đảm bảo chất lượng, số lượng sản phẩm nông lâm cần phải được phát huy để phát triển bền vững và mở rộng nông lâm kết hợp. Việc hỗ trợ của nhà nước, cơ quan địa phương, các nhà nghiên cứu và người nông dân trong thực hiện nông lâm kết hợp, cũng như nâng cao năng lực địa phương nhằm phát huy sáng tạo và triển khai các hệ thống phù hợp có kiên kết với thị trường là rất quan trọng đối với phát triển nông lâm kết hợp.