Triết lí "Thực học thực nghiệm" của Đông Kinh nghĩa thục - Bài học cho nền giáo dục hôm nay

42♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N gaây nay, chuáng ta àang tiïën haânh tûâng bûúác caãi caách giaáo duåc, gùæn viïåc hoåc vúái thûåc tiïîn, àoá chñnh laâ muåc tiïu maâ mö hònh Àöng Kinh nghôa thuåc àaä àùåt ra tûâ trùm nùm trûúác. Àöng Kinh nghôa thuåc laâ möåt gúåi múã, möåt bûúác àïåm quan troång, giaáo duåc Viïåt Nam àaä àang vaâ seä thûåc hiïån nhûäng trùn trúã cuãa caác sô phu tûâ nùm trûúác. Trong baâi nghiïn cûáu naây taác giaã khöng mong muöën seä trònh baây àûúåc hïët àûúåc nhûäng tiïën böå trong tû tûúãng caãi caách giaáo duåc cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc maâ chó xin tòm hiïíu vïì triïët lñ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp" (Hoåc àïí laâm gò? Hoåc caái gò? Vaâ hoåc nhû thïë naâo?), tûâ àoá coá möåt vaâi suy nghô, so saánh àöëi chiïëu vúái nïìn giaáo duåc àûúng àaåi cuãa chuáng ta. Vaâo àêìu thïë kó XX, phong traâo yïu nûúác chöëng Phaáp cuãa nhên dên àaä coá möåt chuyïín biïën lúán - tûâ phong traâo Cêìn vûúng chuyïín sang phong traâo dên chuã tû saãn. Ngoån cúâ Cêìn vûúng thûåc chêët laâ phong traâo àêëu tranh giaãi phoáng dên töåc cuãa nhên dên dûúái ngoån cúâ "UÃng höå nhaâ vua" (nhaâ vua yïu nûúác chöëng Phaáp), àaä suåp àöí. Nhûäng chuyïín biïën trong nûúác - hïå quaã cuãa chñnh saách khai thaác thuöåc àõa lêìn thûá nhêët cuãa thûåc dên Phaáp - cuâng vúái luöìng gioá múái vïì tû tûúãng phûúng Têy, qua tên thû, tên saách tûâ Trung Quöëc traân vaâo vaâ gûúng duy tên cuãa Nhêåt Baãn TRIÏËT LÑ "THÛÅC HOÅC THÛÅC NGHIÏÅP" CUÃA ÀÖNG KINH NGHÔA THUÅC- BAÂI HOÅC CHO NÏÌN GIAÁO DUÅC HÖM NAY. Àöî Vùn Thûác . Hoaâng Xuên Sún . Phñ Hiïìn Phûúng* khiïën cho phong traâo yïu nûúác chöëng Phaáp phaãi mang möåt nöåi dung múái. Song, nhûäng ngûúâi àïì xûúáng, laänh àaåo phong traâo àêëu tranh chöëng Phaáp luác naây laåi laâ nhûäng sô phu yïu nûúác, cuâng chñ hûúáng vúái Phan Böåi Chêu nïn chûa dûát hùèn vúái tû tûúãng phong kiïën àïí tiïëp thu triïåt àïí tû tûúãng dên chuã tû saãn, duâ tû tûúãng dên chuã cuãa giai cêëp tû saãn phûúng Têy àïën àêy àaä löîi thúâi, böåc löå khöng chó nhûäng àiïím laåc hêåu maâ coân phaãn àöång vïì chñnh trõ, xaä höåi. Caác sô phu yïu nûúác nhû Lûúng Vùn Can, Nguyïîn Quyïìn, Lï Àaåi, Hoaâng Tùng Bñ, Vuä Hoaânh, saáng lêåp vaâ töí chûác Àöng Kinh nghôa thuåc trong böëi caãnh nhû vêåy, cuäng khoá traánh khoãi nhûäng luáng tuáng vïì tû tûúãng, nhêån thûác. Tuy nhiïn, àiïìu chuã yïëu bao truâm trong suy nghô vaâ haânh àöång cuãa caác nhaâ saáng lêåp, töí chûác Àöng Kinh nghôa thuåc, cuäng nhû hêìu hïët sô phu Viïåt Nam luác bêëy giúâ laâ loâng yïu nûúác nhiïåt thaânh, cùm thuâ giùåc Phaáp àö höå vaâ mong muöën giaãi phoáng dên töåc, giaânh quyïìn àöåc lêåp. Àêy laâ àiïìu àaáng quñ, chi phöëi muåc àñch, hûúáng phaát triïín, nöåi dung hoaåt àöång cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc. Caái triïët lñ cuãa cuöåc vêån àöång nghôa thuåc laâ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp". Àiïìu naây chó àaåo cho sûå choån lûåa, trûúác tiïn laâ nhûäng giaá trõ, tiïëp àoá laâ phûúng thûác vêån haânh vaâ cuöëi cuâng laâ muåc * HVCH chuyïn ngaânh Lõch sûã Àaãng CSVN (khoaá 2006 - 2009). K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦43 tiïu cuãa nïìn giaáo duåc. Toaân böå nhûäng giaá trõ cuä, trong àoá coá caã nhûäng giaá trõ tûâng mang laåi sûác maånh, nïìn vùn hiïën cuãa dên töåc, nhûäng giaá trõ múái àûúåc hònh thaânh trïn cú súã traã lúâi nhûäng cêu hoãi "hoåc caái gò, laâm caái gò vaâ àïí laâm gò ?" 1. Hoåc àïí sau naây laâm gò? Àêy chñnh laâ muåc àñch cuãa viïåc hoåc, tñnh thûåc hoåc cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc thïí hiïån úã chöî thêëy roä àûúåc nhûäng biïën àöíi thúâi cuöåc luác àoá. Àêët nûáúác àang bõ àö höå lêìm than ngheâo àoái, ngu döët... thò khöng thïí naâo hoåc nhû muåc àñch cuãa Nho hoåc laâ chó àïí gia nhêåp vaâo chöën quan trûúâng cho vinh thên, phò gia, trúã thaânh caác öng tuá, öng cûã, öng phaán... Coá thïí noái lêìn àêìu tiïn trong lõch sûã giaáo duåc nûúác ta, Àöng Kinh nghôa thuåc àaä tûâ boã viïåc àöìng nhêët yá niïåm giaáo duåc vaâ thi cûã trong chïë àöå cuä, trûúâng àaä coá bûúác tiïën lúán laâ taách boã thi cûã ra khoãi giaáo duåc. Trong cuöën Quöëc dên àöåc baãn àaä noái roä: "... Thiïëu niïn chuáng ta phaãi ra sûác hoåc caái hûäu duång, chúá àïí caái hoåc khoa cûã phaá hoãng chñ hûúáng cuãa mònh. Nhûäng ngûúâi giaâu coá nïn cho con em ra nûúác ngoaâi vaâo hoåc caác trûúâng thûåc nghiïåp àïí khuyïëch trûúng nghïì nghiïåp cuãa mònh, nhû thïë vinh quang hún caái hoåc khoa cûã vaån lêìn". Quan niïåm múái chñnh laâ möåt cuöåc caách maång múái vïì tû tûúãng, vò Àöng Kinh nghôa thuåc cho rùçng: Hoåc khöng chó nhùçm àöî àaåt, laâm quan maâ muåc àñch chñnh àïí laâm ngûúâi hûäu duång. Taác phêím Quöëc dên àöåc baãn luêån giaãi: Khoa hoåc phöí thöng laâ khoa hoåc chung maâ sô, nöng, cöng, thûúng àïìu cêìn àïën. Khoa hoåc chuyïn mön thò chó daânh cho caác chuyïn gia cuãa böën giúái sô, nöng, cöng thûúng noái trïn. Muöën ài sêu vaâo chuyïn mön, trûúác hïët phaãi hoåc phöí thöng àaä. Àöng Kinh nghôa thuåc muöën hoåc àïí múã caái oác mï muöåi, muöën goä nhûäng tiïëng chuöng duy tên, muöën gêy möåt thïë hïå caách maång trong quêìn chuáng "Baách niïn chi kïë maåc nhû thuå nhên" (Nguyïîn Hiïën Lï). "Àöng Kinh nghôa thuåc àaä chó roä hoåc àïí àaåt àûúåc ba àiïìu: "möåt laâ hoåc vïå sinh" àïí cho thên thïí khoeã maånh, "hai laâ hoåc trõ sinh" àïí chùm lo cho cuöåc söëng ùn, úã, mùåc, "ba laâ hoåc laâm ngûúâi laâm quöëc dên""1. Viïåc hoåc gùæn liïìn vúái lúåi ñch thiïët thên cuãa möîi caá nhên röìi múã röång lúåi ñch toaân xaä höåi. Trong hoaân caãnh lõch sûã luác àoá, Àöng Kinh nghôa thuåc chuã trûúng múã mang dên trñ, nêng cao dên trñ, laâm cho dên giaâu nûúác maånh àïí ài túái tûå cûúâng tûå lêåp, song chuáng ta cuäng nhêån thêëy rùçng muåc tiïu sêu xa laâ àêëu tranh giaânh àöåc lêåp vaâ muöën àaåt àûúåc noá thò phaãi khúi dêåy tinh thêìn dên töåc, yá thûác tûå cûúâng, tûå lêåp. Ngay tûâ nhûäng thúâi àiïím khoá khùn nhû vêåy trònh àöå coân haån chïë, phûúng tiïån phuå trúå chûa coá, luön bõ cêëm àoaán vaâ thiïëu thöën... vêåy maâ caác nhaâ yïu nûúác tiïën böå cuäng àaä àûa ra vaâ thûåc hiïån möåt cuöåc caãi caách rêët phuâ húåp vaâ thûåc tïë, ngêîm laåi chuáng ta hiïån nay thò sao? Chuáng ta coá nhiïìu àiïìu kiïån hún nhiïìu, àêët nûúác tûå do àöåc lêåp, phûúng tiïån hiïån àaåi, àêìy àuã... vêåy maâ thûã hoãi hoåc sinh, sinh viïn cuãa chuáng ta liïåu coá bao nhiïu ngûúâi yá thûác àûúåc laâ hoåc àïí laâm gò? Hay hoåc laâ chùèng qua àïí lêëy caái bùçng sau naây ra trûúâng laâm àûúåc gò thò khöng cêìn biïët. Coá khi hoåc chó àïí cho oai, cho bùçng baån bùçng beâ hoùåc vò gia àònh phaãi hoåc... nhû vêåy phaãi chùng chuáng ta coân tuåt luâi hún Àöng Kinh nghôa thuåc hay sao? Trong thúâi cuöåc luác àoá, muåc àñch "khai dên trñ" àïí tûå cûúâng tûå lêåp tiïën túái àêëu tranh giaânh àöåc lêåp, möåt muåc àñch hoaân toaân phuâ húåp, cao caã vaâ tiïën böå vêåy maâ cho àïën ngaây nay möåt trùm nùm sau chïë àöå khoa cûã laåi àûúåc àïì cao caác loaåi hònh àaâo taåo ngaây caâng phong phuá vaâ àa daång khöng phaãi chó àaáp ûáng nhu cêìu thiïët thûåc cuãa xaä höåi maâ àaáp ûáng nhu cêìu vïì bùçng cêëp. Thûã hoãi ngay caã caác lúáp chñnh qui thò bao nhiïu ngûúâi ra trûúâng coá thïí laâm àuáng nghaânh nghïì mònh àaä hoåc, nhû vêåy thò coân noái gò àïën caác lúáp nhû laâ taåi chûác hay tûâ xa. Trong thúâi kò cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá chuáng ta phaãi nïn àûa ra möåt muåc àñch roä raâng hoåc àïí sau naây laâm gò cho ngûúâi hoåc vaâ têåp trung àaâo taåo nhûäng caái maâ sau naây hoå seä cêìn. 2. Hoåc caái gò? Tñnh thûåc hoåc trong Àöng Kinh nghôa thuåc coân thïí hiïån trong viïåc hoåc caái gò? Nöåi dung giaãng daåy cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc khöng phaãi laâ nhûäng kiïën thûác trong giaáo lñ cöí nhên nhû trong Nho hoåc àïí röìi laåi àaâo taåo ra nhûäng têìng lúáp quan liïu, chó biïët maâi mûåc cho nhûäng caái àaä qua "troång xûa khinh nay" nhûng cuäng khöng coá nghôa laâ seä boã ài têët caã. Nöåi dung giaãng daåy trong Àöng Kinh nghôa thuåc traãi hêìu khùæp caác lônh vûåc tûâ khoa hoåc cú baãn àïën caác ngaânh àaâo 1. Dêîn theo Thûúng Chêu, 1997, Àöng Kinh nghôa thuåc, Nxb. VHTT, tr.98. 44♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N taåo thûåc nghiïåp. Àöng Kinh nghôa thuåc hoåc theo caách àaâo taåo cuãa nûúác ngoaâi rêët tiïën böå nhûng cuäng khöng quïn giaáo duåc mön hoåc truyïìn thöëng coá yá nghôa. Caác mön àûúåc giaãng daåy laâ ngön ngûä, Àõa lñ, Lõch sûã Viïåt Nam vaâ thïë giúái, Thiïn vùn, Toaán hoåc, Vïå sinh hoåc, Thöí nhûúäng hoåc, Caách trñ, Hoaá hoåc, Têm lñ, Luên lñ, Kïë hoåc (theo thöëng kï cuãa Quöëc dên töåc baãn). Nïëu so saánh chûúng trònh naây vúái hïå thöëng Nho hoåc trûúác àêy thò ta thêëy roä sûå biïën àöíi caã vïì lûúång vaâ chêët thêåm chñ noá coân phong phuá vaâ tiïën böå hún nïìn giaáo duåc Phaáp - Viïåt luác àoá. Bïn caånh viïåc tiïëp thu caái múái, caái cêìn thiïët thò Àöng Kinh nghôa thuåc cuäng biïët chùæt loåc vaâ kïë thûâa nhûäng caái cuä töët àeåp nhû viïåc giaáo duåc àaåo àûác vêîn laâ möåt nöåi dung àûúåc coi troång. Tûá thû, nguä kinh vêîn coân àûúåc giaãng daåy theo möåt tinh thêìn múái. Àöng Kinh nghôa thuåc chó lêëy nhûäng baâi hoåc xûa laâm kinh nghiïåm song cho ngaây nay, lêëy gûúng ngûúâi xûa maâ giaáo duåc cho thïë hïå treã tinh thêìn yïu nûúác, daám xaã thên vò nûúác. Àöng Kinh nghôa thuåc cuäng khöng hoaân toaân theo mö hònh Têy phûúng maâ boã qua caác giaá trõ lõch sûã vùn hoaá nûúác nhaâ "boã chöî gêìn maâ chuyïín sang rong ruöíi núi xa êëy laâ súã hoåc mêët göëc, khinh nhaâ mònh maâ troång nhaâ khaác cuäng laâ nö lïå" (caãi lûúng nöng hoåc quöëc sûã giaáo khoa thû). Cho nïn taâi nùng uyïn baác maâ khöng biïët sûã Nam thò cuäng khöng thïí goåi laâ dên nûúác Nam. Tûâ àoá xaác àõnh "àoåc sûã Nam laâ nghôa vuå thûá nhêët. Theo àuáng lõch trònh phaát triïín, nïëu khöng chïët yïíu dûúái tay thûåc dên Phaáp, Àöng Kinh nghôa thuåc seä tiïën haânh àaâo taåo caác chuyïn ngaânh riïng trong àoá coá kinh tïë. Coá thïí thêëy rùçng trong thúâi kò lõch sûã nhû vêåy maâ Àöng Kinh nghôa thuåc àaä taåo ra àûúåc möåt chûúng trònh daåy vaâ hoåc vêîn coân mang àêìy yá nghôa cho àïën ngaây nay. Coân giaáo duåc cuãa chuáng ta hiïån nay thò sao? Trïn thûåc tïë chuáng ta àaä hoaâ bònh, öín àõnh, höåi nhêåp vaâ múã cûãa nhûng caác chûúng trònh hoåc cuãa chuáng ta coân khaá laåc hêåu, nùång vïì àaâo taåo tû tûúãng, chñnh trõ hún nghïì nghiïåp, nhûäng tiïën böå cuãa thïë giúái coân nùæm bùæt khaá chêåm. Caác têåp saách giaáo khoa àûúc biïn soaån khaá lêu, khöng coân phuâ húåp hoùåc àaä thay àöíi so vúái thûåc tïë quaá nhiïìu maâ vêîn tiïëp tuåc àuúåc giaãng daåy. Nhûäng caái cêìn thiïët cho xaä höåi thò chûa àûúåc àaâo taåo hoùåc àaâo taåo möåt caách traân lan, khöng chêët lûúång vaâ kïët quaã laâ chùèng àûúåc bao nhiïu. Vñ duå nhû chuáng ta thûã nhòn laåi viïåc àaâo taåo nguöìn nhên lûåc cho nghaânh cöng nghïå thöng tin. Möîi nùm, chuáng ta coá söë lûúång sinh viïn, hoåc viïn töët nghiïåp khöíng löì nhûng thûã hoãi trong söë caác kô sû, chuyïn viïn tin hoåc cuãa chuáng ta coá bao nhiïu ngûúâi coá thïí àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu tuyïín duång, nhêët laâ úã caác cöng ti tin hoåc nûúác ngoaâi. Nïëu nhû Àöng kinh nghôa thuåc biïët hoåc theo mö hònh Têy phûúng maâ khöng boã qua caác giaá trõ lõch sûã vùn hoaá nûúác nhaâ "boã chöî gêìn maâ chuyïín sang rong ruöíi núi xa êëy laâ súã hoåc mêët göëc", hoåc àïí laâm sao söëng cho ra ngûúâi nhûng nïìn giaáo duåc cuãa chuáng ta nay àaä laâm àûúåc nhû vêåy chûa? Coá leä trong nhûäng bûúác chuyïín biïën maånh meä cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng àoâi hoãi con ngûúâi phaãi thûåc duång hún. Hoåc haânh bõ thu heåp trong söí àiïím cao ngêët hoùåc trong khung cûãa söí cuãa nhûäng trûúâng chuyïn, lúáp choån maâ ngûúâi hoåc phaãi àaåt. Giaáo duåc chó coá nghôa laâ lêëy àiïím, lêëy bùçng cêëp. Coân tûúng lai thò coá nghôa laâ laâm àûúåc nhiïìu tiïìn, do àoá maâ coá nhûäng trûúâng nhûäng ngaânh cuãa àaåi hoåc vúái söë àiïím cao ngêët trúâi tó lïå choåi lïn àïën haâng trùm ngûúâi lêëy möåt (nhû Y, Dûúåc, Viïîn Thöng...). Àún giaãn chó vò noá tûác thúâi seä kiïëm ra nhiïìu tiïìn. Coân nhûäng ngaânh khaác (nhû Sûã, Àõa...) thò laåi bõ xem nheå. Àiïìu naây hoaân toaân traái ngûúåc vúái tû tûúãng cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc ngaây xûa. Trong khi Àöng Kinh nghôa thuåc rêët coi troång mön hoåc Lõch sûã vò thêëy àûúåc giaá trõ to lúán vaâ lêu bïìn cuãa noá thò ngaây nay chuáng ta laåi ài ngûúåc laåi. Sau 20 nùm àöíi múái, tû duy giaáo àiïìu kiïíu cuä àaä bõ àêíy luâi möåt bûúác quan troång, nhûng cuäng cêìn phaãi caãnh giaác vúái sûå taái phaåm bïånh giaáo àiïìu úã núi naây hay núi khaác, mûác àöå naây hay mûác àöå khaác, coá nguy cú caãn trúã quaá trònh tiïëp tuåc àöíi múái tû duy lñ luêån. Trong àoá, phaãi àùåc biïåt caãnh giaác vúái "chuã nghôa giaáo àiïìu tên thúâi", maâ biïíu hiïån cuãa noá laâ tiïëp thu caác tû tûúãng vaâ kinh nghiïåm bïn ngoaâi möåt caách maáy moác, xú cûáng, khöng tñnh toaán àïën thûåc tiïîn àêët nûúác. Chuã nghôa giaáo àiïìu thûúâng töìn taåi trong àiïìu kiïån thöng tin haån chïë, keám hiïíu biïët àêìy àuã thûåc tiïîn àêët nûúác, suâng baái vùn hoaá bïn ngoaâi, àöìng nhêët "hiïån àaåi hoaá" vúái "phûúng Têy hoaá". Chuáng ta phaãi biïët choån loåc àïí tiïëp thu "hoaâ nhêåp chûá khöng hoaâ tan", vaâ muöën laâm àûúåc àiïìu àoá thò baãn thên hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo phaãi àöíi múái nöåi dung, chûúng trònh cho phuâ K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦45 húåp vúái nhu cêìu cuãa thûåc tiïîn cöng cuöåc àöíi múái vaâ xu thïë phaát triïín cuãa thúâi àaåi. Hún nûäa, húåp taác giaáo duåc vaâ àaâo taåo giûäa Viïåt Nam vúái caác nûúác ngaây caâng múã röång, con ngûúâi Viïåt Nam coá àiïìu kiïån hoåc têåp tri thûác nhên loaåi úã ngay caác quöëc gia àaä naãy sinh caác tû tûúãng àoá, khöng bõ "khuác xaå" qua caác taâi liïåu trung gian nhû caác nhaâ yïu nûúác Àöng Kinh nghôa thuåc (tiïëp thu qua Tên thû, Tên vùn) vaâo àêìu thïë kó XX. Àiïìu àoá àem laåi nhûäng khaã nùng múái vïì nhòn nhêån, àaánh giaá vaâ vêån duång caác giaá trõ vùn hoaá nhên loaåi phuåc vuå sûå nghiïåp àöíi múái vò muåc tiïu dên cûúâng, nûúác thõnh. Trong Àöng Kinh nghôa thuåc, chuáng ta àaä biïët lúåi duång tû liïåu tiïën böå cuãa nûúác ngoaâi laâm tû liïåu cuãa mònh thò taåi sao ngaây nay chuáng ta laåi boã cöng quaá nhiïìu àïí tûå biïn soaån giaáo trònh, coá thïí töí chûác dõch nhûäng giaáo trònh, taâi liïåu giaáo duåc caác trûúâng danh tiïëng thïë giúái coá bïì daây lêu àúâi àûúåc thûåc tïë kiïím chûáng àïí duâng. Nhû vêåy, khöng chó giaáo trònh maâ caác qui trònh trong caãi caách giaáo duåc caâng tiïu chuêín hoaá cuå thïí caâng töët: vïì chñnh saách, muåc tiïu, àaánh giaá chêët lûúång, ngûúâi daåy, hoåc viïn, phûúng phaáp daåy vaâ nghiïn cûáu, phoâng hoåc vaâ phûúng tiïån hoåc cuå v.v.. Khi àêët nûúác haâng ngaân nùm quen duâng chûä Haán, chûä Nöm khöng thuêån tiïån nhûng thaânh nïëp, coân chûä quöëc ngûä coân múái meã, thïë maâ Àöng Kinh nghôa thuåc daám maånh daån àïì nghõ boã chûä Haán, duâng quöëc ngûä thay thïë, àoá laâ möåt saáng kiïën lúán lao, duäng caãm. Hiïån nay, Nhêåt Baãn ngaây caâng khuyïën khñch duâng tiïëng Anh trong caác trûúâng àaåi hoåc. Caác nûúác trong khöëi ASEAN, nhêët laâ Singapore, Philippine trong tûâng nöåi böå gia àònh coá thïí tuyâ nghi sûã duång bêët kò ngön ngûä naâo nhûng trong giaáo duåc - àaâo taåo, trong thuã tuåc haânh chñnh, sinh hoaåt xaä höåi... thò qui àõnh bùæt buöåc duâng tiïëng Anh. Vò thïë àïí goáp phêìn thuác àêíy sûå phaát triïín moåi mùåt xaä höåi, nïn chùng Viïåt Nam cêìn coá chñnh saách tùng cûúâng hún nûäa viïåc duâng tiïëng Anh, trûúác hïët laâ trong giaáo duåc, àaâo taåo àïí tiïëp cêån dïî, thùèng, höåi nhêåp vúái thïë giúái trûåc tiïëp hún, sêu röång hún, hiïåu quaã hún trong böëi caãnh nûúác ta àaä laâ thaânh viïn WTO. 3. Hoåc nhû thïë naâo? Hoåc theo caách thûåc nghiïåp trïn thûåc tïë vêën àïì thûåc nghiïåp chuáng ta cuäng àaä tûâng thêëy trong lõch sûã nhû trong thúâi Quang Trung - Nguyïîn Huïå. Nhûng phaãi àïën giai àoaån naây thûåc nghiïåp múái chñnh thûác trúã thaânh nöåi dung trong hïå thöëng giaáo duåc. Caác mön hoåc trûåc tiïëp phuåc vuå cho thûåc nghiïåm nhû Nöng hoåc, Caách trñ, Àõa lñ, Àaåi söë... Caác mön hoåc cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc phaãn aánh nhu cêìu cuãa xaä höåi, coá möëi quan hïå khùng khñt vúái nhau, höî trúå phaát triïín con ngûúâi trïn nhiïìu mùåt... Phûúng phaáp daåy hoåc chuã yïëu laâ taác àöång vaâo ngûúâi hoåc bùçng nhiïìu àûúâng suy nghô: giaãng saách, àoåc baáo, bònh vùn, diïîn thuyïët, tranh luêån, àoáng kõch, àoåc thú. "... cho pheáp hoåc troâ baân baåc tha höì àöëi àaáp tûå do, khöng phaãi nïì haâ. Khöng cêìn thïí caách gò hïët. Röìi thïm vaâo àoá mêëy baâi vïì toaán phaáp, vïì chûä quöëc ngûä, àïí cho caái maâ hoåc sinh hoåc vaâ thi khöng traái vúái cöng viïåc thûåc tïë hoå àaä phaãi laâm"2. Nhû vêåy, àêy khöng phaãi laâ kiïíu hoåc "thêìy àoåc, troâ cheáp" nhû caách laâm phöí biïën trong caác trûúâng hoåc cho àïën têån ngaây nay vêîn coân khaá phöí biïën, maâ úã àêy Àöng Kinh nghôa thuåc àaä biïët khuyïën khñch tinh thêìn tûå do thaão luêån cuãa hoåc sinh. Tû tûúãng naây quaã laâ caách maång. Ngaây nay, möåt xaä höåi khaá hiïån àaåi thûã hoãi bao nhiïu nûúác àaä laâm àûúåc nhû thïë, coá leä laâ khöng nhiïìu. Vaâ àiïìu naây khaác hùèn vúái nïìn cûåu hoåc, thûåc nghiïåp ñt àûúåc coi troång, thêåm chñ coân bõ coi khinh do aãnh hûúãng nùång nïì cuãa löëi tû duy kinh viïån Nho gia. Àöìng thúâi cuäng khaác vúái löëi hoåc nhöìi soå cuãa thûåc dên Phaáp. Giaáo duåc Phaáp - Viïåt lúâ ài nöåi dung àaâo taåo thûåc nghiïåp, haån chïë töëi àa viïåc tiïëp cêån khoa hoåc - kô thuêåt cuãa dên Nam. Lïn aán "löëi hoåc huêën höî", "Tûã viïët, Thi vên" baão thuã cuãa nhaâ Nho, Àöng Kinh nghôa thuåc àaä hûúáng theo phûúng phaáp giaáo duåc hiïån àaåi aáp duång cho caã ngûúâi daåy vaâ ngûúâi hoåc nhùçm "àaâo taåo ra nhûäng con ngûúâi coá saáng kiïën, coá oác thûåc tïë". Trïn thûåc tïë thò do chó töìn taåi trong thúâi gian khaá laâ ngùæn nguãi (9 thaáng) trûúâng Àöng Kinh nghôa thuåc chûa coá àiïìu kiïån thûåc hiïån hoaân chónh mö hònh thûåc nghiïåp tiïën böå cuãa Khaánh ÛÁng Nghôa thuåc. Nhûng hoåc nhû thïë naâo cuäng laâ caái maâ chuáng ta ngaây nay cêìn kïë thûâa vaâ hoåc têåp. Nïëu nhû 100 nùm trûúác Àöng Kinh nghôa thuåc àaä biïët caách daåy theo hûúáng lêëy ngûúâi hoåc laâ trung têm thò cho àïën ngaây nay chuáng ta vêîn chûa laâm àûúåc. Hêìu hïët úã caác cêëp hoåc cuãa chuáng 2. Nguyïîn Hiïën Lï, 2000, Àöng Kinh nghôa thuåc, Nxb. Vùn hoaá Thöng tin, Haâ Nöåi, tr.59. 46♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ta vêîn duâng phûúng phaáp truyïìn thöëng àoá laâ àoåc cheáp vaâ löëi hoåc "veåt" naây coân khaá phöí biïën. Taåi sao chuáng ta laåi khöng laâm àûúåc nhûäng viïåc maâ 100 nùm trûúác Àöng Kinh nghôa thuåc àaä tûâng laâm. Lêëy ngûúâi hoåc laâm trung têm cuâng tûå do baân baåc thaão luêån taåo nïn tñnh sûå chuã àöång saáng taåo trong tû duy cuãa ngûúâi hoåc. Mùåt khaác, caác hoaåt àöång ngoaåi khoaá, phuå khoaá nhû diïîn thuyïët, àöëi thoaåi àaä àûúåc coi troång. Taåi sao caách àêy 100 nùm maâ caác thêìy giaáo trong Àöng Kinh nghôa thuåc àaä nùæm àûúåc phûúng phaáp giaãng daåy naây vaâ àaä daåy rêët thaânh cöng vêåy maâ ngaây nay chuáng ta biïët rêët roä phûúng phaáp àoá maâ laåi khöng laâm àûúåc. Xeát cho cuâng, caác thêìy giaáo trong Àöng Kinh nghôa thuåc giaãng bùçng loâng nhiïåt tònh laâ chñnh chûá ñt nùæm vûäng phûúng phaáp sû phaåm. Trong khi àoá ngaây nay giaáo viïn chuáng ta àûúåc àaâo taåo rêët coá qui cuã, thûúâng xuyïn àûúåc têåp huêën hoåc hoãi, trao àöíi phûúng phaáp giaãng daåy múái. Nhûng röìi sau àoá thò vêîn laâ "thêìy àoåc troâ cheáp", têët nhiïn muöën laâm àûúåc thò àoâi hoãi thò àoâi hoãi sûå thay àöíi tûâ caã hai phña (thêìy vaâ troâ). Nhûng trong möåt lúáp hoåc thò tiïëng noái cuãa ngûúâi thêìy laâ coá giaá trõ nhêët, coá sûác aãnh hûúãng nhêët. Nhûng thêìy khöng phaãi laâ quan toaâ, thêím phaán maâ phaãi laâ nhûäng võ cöë vêën nhiïåt thaânh, hoåc vêën sêu röång, àaåo àûác gûúng mêîu. Thêìy phaãi lõch sûå, tön troång nhên caách hoåc troâ, truyïìn giaãng nhûäng gò hoåc troâ cêìn. Do àoá, thêìy phaãi chuã àöång thiïët kïë möåt phûúng phaáp hoåc hiïåu quaã nhêët, trong àoá phaãi lêëy ngûúâi hoåc laâm trung têm vaâ thêìy laâ chuã trò vaâ àûa ra nhûäng kïët luêån cuöëi cuâng. Caác buöíi thuyïët trònh, thaão luêån nhoám khöng phaãi laâ nhûäng buöíi àoåc hiïíu maâ noá phaãi àuáng theo nghôa thuyïët trònh thûåc thuå. Cöng cuöåc caãi caách giaáo duåc chuáng ta àang tiïën haânh àaä úã nhûäng nùm àêìu thïë kó XXI, vò thïë nöåi dung cuãa giaáo duåc cêìn hiïån àaåi, giaá trõ ûáng duång thûåc tiïîn töët, coá hiïåu quaã kinh tïë - xaä höåi cao; giaáo duåc àaâo taåo cêìn coá sûå tham gia cuãa doanh nghiïåp bùçng caác hònh thûác nhû doanh nghiïåp liïn kïët chùåt vúái caác trûúâng àaåi hoåc bùçng caách àùåt haâng, húåp àöìng caác àïì taâi, taâi trúå cho sinh viïn gioãi vaâ hoå àûúåc ûu tiïn lêëy vïì laâm viïåc khi sinh viïn hoåc xong; khuyïën khñch doanh nghiïåp àêìu tû taâi chñnh, vêåt chêët cho moåi cêëp hoåc vaâ coá thïí cho pheáp cú súã àaâo taåo mang tïn doanh nghiïåp têm huyïët àoá nïëu sûå uãng höå taâi chñnh àaåt mûác naâo àoá. Trûúâng àaåi hoåc nïn múâi caác doanh nghiïåp thaânh àaåt, gioãi vïì noái chuyïån taåi trûúâng àïí truyïìn àaåt kiïën thûác thûåc tïë cho sinh viïn vaâ thêìy giaáo... Nïëu nhû Àöng Kinh nghôa thuåc àaä sûãa àöíi pheáp thi, boã hoåc vùn biïìn ngêîu, böí khuyïët thïm phêìn cêu hoãi thi àïì taâi quöëc ngûä, toaán; loaåi nhûäng kiïíu àaánh giaá mang tñnh hònh thûác àïí chuá troång vaâo thûåc chêët. Nguyïn lñ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp" coân tiïëp tuåc àûúåc phaát huy qua khaáng chiïën kiïën quöëc... nhûng cuäng dêìn tûâng bûúác, cuâng vúái xu thïë quan liïu hoaá vaâ bao cêëp, àaä xú cûáng búãi nhûäng giaáo àiïìu trong ngaânh giaáo duåc. Caác cöë gùæng caãi caách tiïën haânh trong suöët nhiïìu thêåp kó qua khöng nhûäng khöng khùæc phuåc àûúåc sûå xú cûáng êëy maâ ngaây möåt sa vaâo xu hûúáng thûåc duång, quan liïu vaâ xa rúâi triïët lñ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp". Do chó töìn taåi tron thúâi gian ngùæn, Àöng Kinh nghôa thuåc chûa coá àuã thúâi gian vaâ àiïìu kiïån hoaân chónh mö hònh thûåc nghiïåm tiïën böå cuãa Khaánh ÛÁng Nghôa thuåc. "Nhûng hûúáng àaâo taåo cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc thò coá nhiïìu neát tûúng àöìng vúái àõnh hûúáng giaáo duåc xaä höåi chuã nghôa "dên töåc, khoa hoåc vaâ àaåi chuáng". Tuy vêîn coân haån chïë vïì nhiïìu mùåt do aãnh hûúãng mang tñnh chêët thúâi àaåi (quaá trònh chuyïín giao tûâ phaåm truâ phong kiïën sang dên chuã tû saãn) nïn chûa àaánh giaá hïët vai troâ cuãa têìng lúáp àöng àaão nhêët trong xaä höåi luác àoá laâ nöng dên. Nhûng Àöng Kinh nghôa thuåc àaä thaânh cöng trong viïåc àõnh hûúáng xêy dûång möåt nïìn hoåc thuêåt múái"3. Cöng cuöåc àöíi múái khúãi àêìu caách àêy hai thêåp kó cuäng bùæt àêìu bùçng yïu cêìu "àöíi múái tû duy". Leä ra, giaáo duåc phaãi laâ ngûúâi dêîn àûúâng thò thûåc tïë dûúâng nhû noá leäo àeäo bõ cuöën theo. Leä ra, noá phaãi trúã thaânh àöång lûåc cuãa àöíi múái vaâ höåi nhêåp thò dûúâng nhû noá laåi khöng àaáp ûáng àûúåc vúái nhu cêìu cung cêëp nhên lûåc cho nhûäng muåc tiïu quan troång naây... Phaãi chùng vò giaáo duåc chûa coá möåt triïët lñ phuâ húåp vúái nhu cêìu àöíi múái vaâ höåi nhêåp hay phaãi chùng vò noá àaä xa rúâi caái triïët lñ àaä tûâng khúãi àöång cöng cuöåc Duy Tên caách àêy möåt thïë kó "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp". 3. Nguyïîn Àùng Tiïën (cb), 1996, Lõch sûã Giaáo duåc, Nxb. Giaáo duåc, tr.245. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦47 TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO 1. Nguyïîn Hiïën Lï, 1967, Àöng Kinh Nghôa Thuåc, Nxb. Vùn hoaá Thöng tin, Haâ Nöåi. 2. Àinh Xuên Lêm (cb), 2005, Àaåi cûúng lõch sûã Viïåt Nam, T.2, Nxb. Giaáo duåc, H. 3. Haâ Minh Höìng, 2005, Lõch sûã Viïåt Nam cêån àaåi (1858 - 1975), Nxb. ÀHQG TP. HCM. 4. Chûúng Thêu, 1997, Àöng Kinh nghôa thuåc vaâ phong traâo caãi caách Viïåt Nam àêìu thïë kó XX, Nxb. Vùn hoaá Thöng tin, H. 5. Àaåi Nam nhêët thöëng chñ, Q.13 - viïët vïì Haâ Tônh, Vùn hoaá tuâng thû, Saâi Goân 1965. 6. Vuä Ngoåc Khaánh, 1985, Tòm hiïíu nïìn giaáo duåc Viïåt Nam trûúác 1945, Nxb. Giaáo duåc, H. 7. Nguyïîn Hiïën Lï, 1968, Àöng kinh nghôa thuåc, Nxb. Laá Böëi, Saâi Goân. 8. Àinh Trêìn Dûúng, 2000, Nghïå Tônh vúái phong traâo caách maång giaãi phoáng dên töåc trong 30 nùm àêìu thïë kó XX, Nxb. Chñnh trõ QG, H. 9. Àinh Xuên Lêm (cb), 1997, Tên thû vaâ xaä höåi Viïåt Nam cuöëi thïë kó XIX, àêìu thïë kó XX, Nxb. Chñnh trõ quöëc gia, H. SUMMARY THE PHILOSOPHY OF "THÛÅC HOÅC THÛÅC NGHIÏÅP" IN TONKIN SCHOOL: A LESSON FOR TODAY'S EDUCATION. Àöî Vùn Thûác . Hoaâng Xuên Sún . Phñ Hiïìn Phûúng Nowadays, education reform is being practiced step by step to link study with reality. It is the model which was set up by Tonkin School hundred years ago. Tonkin School is a suggestion, an important step for Vietnamese education. The authors of this article try to study the philosophy of "thûåc hoåc thûåc nghiïåp" in terms of these questions: For what purpose? What to study? And how to study?, on the basis of which some ideas and comparison with today's education have been formed.