Tổ chức không gian cảnh quan khu vui chơi cho trẻ tự kỷ áp dụng cho công viên Cầu Giấy

78 T„P CHŠ KHOA H“C KI¦N TR”C - XŸY D¼NG KHOA H“C & C«NG NGHª Tổ chức không gian cảnh quan khu vui chơi cho trẻ tự kỷ áp dụng cho công viên Cầu Giấy Creating recreation area for autistic children applied to Cau Giay park Nguyễn Lưu Thảo Nguyên, Đàm Thị Hạnh Nguyên, Lê Thúy Ngân, Nguyễn Mạnh Tài, Vũ Hoàng Yến Tóm tắt Tự kỉ là một chứng rối loạn phát triển đặc trưng bởi khiếm khuyết về nhiều mặt đặc biệt như: hạn chế giao tiếp ngôn ngữ, phi ngôn ngữ và gặp vấn đề về các giác quan ảnh hưởng đến việc tiếp thu kiến thức, chia sẻ tình cảm và giao tiếp xã hội. Ở Việt Nam hiện nay, số trẻ tự kỷ ngày càng tăng. Hội chứng tự kỷ có thể cải thiện lớn nhất ở giai đoạn tuổi thơ. Khi ở độ tuổi này khu vui chơi là không gian thích hợp chứa đựng môi trường sống mang lại những ảnh hưởng tích cực đến tình trạng bệnh của trẻ. Chính vì vậy việc tổ chức khu vui chơi cho trẻ tự kỷ là vô cùng cần thiết. Công viên Cầu Giấy có đủ điều kiện để áp dụng một mô hình khu vui chơi cho trẻ tự kỷ. Dựa trên các phương pháp điều trị mà nhóm nghiên cứu, mô hình tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan của nhóm đưa tập trung cải thiện các giác quan và khả năng giao tiếp xã hội của trẻ. Cải thiện những trí thông minh còn thiếu sót của trẻ và phát triển những trí thông minh sẵn có của trẻ trong 8 loại hình trí thông minh của con người. Từ khóa: thiết kế cảnh quan, không gian khu vui chơi, trẻ tự kỷ, công viên Cầu Giấy, thiết kế Abstract Autism is a developmental disorder characterized by troubles in many aspects such as verbal and nonverbal communication, learning, emotions sharing and social interaction. The number of Vietnamese children known to have autism has increased in recent years. Early childhood years are crucial in the development of children with autism. In this stage of a child, playgrounds are important spaces to bring positive impacts in treating autism. Cau Giay Park is eligible to apply a playground model for autistic children. According to therapy treatments that our team has researched, our architectural and landscape model focuses on improving children’s intelligence, senses and social skills is presented. The model emphasizes the improvement of senses and social communication skill of children and focuses to develop the available and unavailable intelligence of a child in the eight intelligences of the human beings. Key words: landscape design, recreation area, autistic children, Cau Giay Park, creating Email: nguyenanh25061997@gmail.com ĐT: 0983693675 Ngày nhận bài: 20/6/2018 Ngày sửa bài: 27/6/2018 Ngày duyệt đăng: 29/6/2018 1. Đặt vấn đề Tự kỉ là một chứng rối loạn phát triển đặc trưng bởi khiếm khuyết về giao tiếp ngôn ngữ, phi ngôn ngữ, hành vi, sở thích hạn chế và lập đi lập lại. Tại Việt Nam, theo thống kê của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, nước ta khoảng 200.000 người mắc chứng tự kỷ. Nếu tính theo WHO, con số này chừng 500.000. Theo thống kê của bệnh viện Nhi trung ương giai đoạn 2000-2007, số lượng trẻ mắc bệnh tự kỷ đến khám năm 2007 tăng gấp 50 lần so với thời điểm 7 năm trước đó. Những đứa trẻ tự kỷ khi không có sự can thiệp chữa trị thì tình trạng bệnh sẽ trở nên nghiêm trọng hơn. Trẻ tự kỷ cần có những không gian riêng biệt dành cho chúng khác với những đứa trẻ bình thường khác. Điều này sẽ giúp chúng cảm thấy thoải mái và giải tỏa những căng thẳng của chúng, cải thiện những khiếm khuyết của bản thân và xoa dịu về mặt cảm xúc. Hiện nay chưa có nghiên cứu khoa học nào ở Việt Nam về tổ chức khu vui chơi cho trẻ tự kỷ. Công viên Cầu Giấy có khuôn viên rộng, sở hữu những yếu tố tự nhiên thuận lợi. Công viên có nhiều không gian chưa được sử dụng. Công viên nằm giữa lòng thành phố Hà Nội, thuận lợi cho giao thông đi lại. Khu vực công viên Cầu Giấy hoàn toàn phù hợp để tạo lập một sân chơi dành cho trẻ tự kỷ. Nhận thức tính cấp thiết của vấn đề, mục tiêu của nhóm hướng đến là nghiên cứu tìm ra mô hình giải pháp thiết kế không gian kiến trúc cảnh quan sân chơi cho trẻ tự kỷ áp dụng vào công viên Cầu Giấy. Từ mô hình đó có thể nhân rộng ra nhiều khu vực. 2. Đánh giá thực trạng Hiện nay ở Việt Nam vẫn chưa có một khu vui chơi cho trẻ tự kỷ nào ngoài cộng đồng. Hầu hết các không gian vui chơi đều tồn tại dưới dạng nhỏ lẻ trong các trường học chuyên biệt dành cho trẻ tự kỷ. Công viên Cầu Giấy hiện nay đang là công viên có diện tích rộng không gian dùng vào chức năng nghỉ ngơi, vui chơi giải trí cho khu vực quận Cầu Giấy – thành phố Hà Nội. Nhưng chưa có không gian dành cho trẻ tự kỷ. 3. Mô hình tổ chức không gian vui chơi cho trẻ tự kỷ Dựa trên yêu cầu đảm bảo an toàn cho trẻ tự kỷ về cả thân thể và cảm xúc kết hợp với việc hỗ trợ, điều trị thông qua các trò chơi, trên cơ sở cải thiện bằng việc tác động vào các giác quan, điều hòa cảm giác, phát triển trí thông minh đa diện cho trẻ tự kỷ. Do trẻ tự kỷ gặp vấn đề sai lệch thông tin đầu vào và đầu ra của 5 giác quan, nhóm nghiên cứu đề xuất giải pháp lấy ý tưởng từ việc tác động đến năm giác quan của trẻ. Song song với đó là tác động vào 8 trí thông minh của con người. Phát triển những trí thông minh là thế mạnh của trẻ và cải thiện những trí thông minh bị khiếm khuyết. 79 S¬ 31 - 2018 Qua quá trình nghiên cứu và tham vấn ý kiến chuyên gia, nhóm nghiên cứu thấy rằng chu trình chơi dành cho trẻ tự kỷ nên là: động – chuyển tiếp – tĩnh. Khới đầu chu trình, trẻ có nhiều năng lượng nên cần có những hoạt động sôi nổi giúp chúng giải tỏa năng lượng, cả trẻ tăng động hay những đứa quá nhạy cảm thì đều cần khởi động như vậy. Sau đó chuyển đến một không gian với những hoạt động nhẹ nhàng hơn để làm dịu chúng lại. Với những đứa trẻ nhạy cảm việc chuyển quá nhanh sang môi trường nghỉ ngơi khiến sẽ chúng khó thích nghi, do vậy cần có khu vực chuyển tiếp như một không gian đệm hỗ trợ. Với những đứa trẻ tăng động, việc tạo ra một môi trường chuyển tiếp với những hoạt động nhẹ sẽ giúp trẻ giảm bớt sự phấn kích. Cuối cùng là cho chúng được nghỉ ngơi hoàn toàn. Với những đứa trẻ tăng động đây không phải là môi trường chúng thích nhưng do đã trải qua quá trình hoạt động chúng đã mất một phần năng lượng và khi đó chúng cũng cần nghỉ ngơi. Còn với những đứa trẻ quá nhạy cảm việc trải qua hai môi trường trước đó khiến chúng cần được xoa dịu để có thể lấy được lại cân bằng. Do vậy trong không gian vui chơi cần có ba khu vực chính này. (Hình 1) Khu vực động: Là khu vực sử dụng những thiết bị chơi kích thích trẻ vận động giải tỏa năng lượng. Trò chơi tương tác xã hội buộc trẻ nếu muốn chơi những trò ấy phải liên hệ với các trẻ khác để cùng chơi, từ đó thúc đẩy trí thông minh giao tiếp và trí thông minh ngôn. Các trò chơi vận động rung, lắc, trườn, bò giúp cải thiện sức khỏe cho trẻ tác động đến trí thông minh vận động và tác động đến tiền đình của trẻ, giúp cải thiện tình trạng bệnh của trẻ. Việc đưa thiên nhiên vào khu vực động: đường dạo bằng sỏi đá, hồ cát, cây cối giúp trẻ phát triển trí thông minh tự nhiên. Những dụng cụ chơi có phát ra những âm thanh cải thiện trí thông minh âm nhạc của trẻ. Ngoài những thiết bị chơi cố định, khu vực động còn có những khối gỗ nhỏ để phụ huynh có thể hướng dẫn trẻ chơi bằng cách xếp thành những hình thù khác nhau cải thiện trí thông minh thị giác của trẻ. Nếu để trẻ tự chơi không có sự can thiệp trẻ sẽ xếp lần lượt từng khối gỗ theo trí thông minh logic của chúng. Vật liệu có bề mặt đa dạng: sần sùi, nhẵn, mịn giúp cải thiện xúc giác. Những loại cây sử dụng trong khu vực động nên mang mùi hương nhẹ kích thích khứu giác. Khu vực động sử dụng đa dạng màu sắc tạo nên sự sinh động, kích thích trẻ với những hoạt động chơi tác động đến phần thị giác. Những màu sắc không quá sặc sỡ tránh gây những phản ứng tiêu cực cho trẻ quá nhạy cảm về màu sắc. Các trò chơi khi chơi phát ra những âm lanh đặc trưng tác động đến phần thính giác. Các trò chơi vận động tác động đến tiền đình của trẻ, giúp cải thiện tình trạng bệnh của trẻ tự kỷ. Khu vực chuyển tiếp: làm dịu trẻ bằng thiên nhiên và những hoạt động nhẹ nhàng mang tính giáo dục trẻ. Trẻ tham gia vào việc trồng cây: trồng cây theo hàng lối giúp trẻ cải thiện trí thông minh về logic – toán học. Việc tiếp xúc với cây cối, bùn đất, nước, cát, gỗ và các yếu tố về tự nhiên giúp trẻ cải thiện trí thông minh thiên nhiên. Công việc trồng cây cần nhiều vận động kết hợp với nhau giúp cải thiện trí thông minh vận động. Đồng thời khi những đứa trẻ cùng kết hợp với nhau cùng làm vườn sẽ giúp trẻ phát triển trí thông minh giao tiếp và ngôn ngữ. Âm thanh tự nhiên như tiếng gió thổi qua cây, tiếng nước chảy, giúp thúc đẩy trí thông minh âm nhạc của trẻ tự kỷ. Việc được tham gia vào một nông trại thu nhỏ, với những sự vật với hình thù đa dạng sẽ giúp trẻ có nhiều hình dung về cuộc sống cải thiện trí thông minh thị giác. Hình 1. Chu trình chơi dành cho trẻ tự kỷ Hình 2. 3 dạng mô hình Dạng tròn Dạng xoắn ốc Dạng dải 80 T„P CHŠ KHOA H“C KI¦N TR”C - XŸY D¼NG KHOA H“C & C«NG NGHª Việc sử dụng vật liệu tự nhiên với bề mặt đa dạng giúp trẻ cải thiện rất lớn về mặt xúc giác. Màu sắc tự nhiên, nhẹ nhàng làm dịu trẻ về mặt thị giác của trẻ sau khi thị giác của trẻ đã được kích thích ở khu động. Các loại cây trong khu vườn của khu chuyển tiếp có những mùi rất đặc trưng, dùng thiên nhiên để tác động đến khứu giác của trẻ. Âm thanh của các loài cây tạo ra tiếng động như: tre, trúc, cọ kết hợp với tiếng chim kích thích mạnh đến thính giác của trẻ. Những loại trong trong vườn cảm giác của khu chuyển tiếp cho phép trẻ có thể nếm và cảm nhận những hương vị khác nhau đem lại nhwungx kích thích về vị giác cho trẻ. Các vận động đơn giản trong việc trồng cây tác động đến tiền đình của trẻ. Khu vực tĩnh: Là khu vực nghỉ ngơi, là nơi để trẻ được ở một mình, xoa dịu cảm xúc của trẻ sau một chu trình chơi điều trị của trẻ. Khu tĩnh tạo những không gian hình quả trứng để trẻ có thể ngồi trong đó mang lại cảm giác an toàn. Các khu vực ngồi được bao bọc xunh quanh như kiểu quả trứng, hốc cây tạo cho trẻ cảm giác an toàn, từ đó chúng có thể ngồi bình yên và cảm nhận được bản thân, phát triển trí thông minh về nội tâm. Những âm thanh của thiên nhiên không gây kích động cho trẻ mà trái lại còn giúp chúng thư giãn cải thiện trí thông minh âm nhạc.Bề mặt tự nhiên mịn không gây cảm giác khó chịu cho những đứa trẻ quá nhạy cảm. Những khu vực tĩnh riêng biệt mô phỏng sinh học như quả trứng bao bọc lấy trẻ, giúp trẻ những hình dung liên tưởng giúp phát triển trí thông minh thị giác. Vật liệu có bề mặt mịn không làm trẻ tự kỷ cảm thấy khó chịu, cho trẻ cảm thấy thoải mái nhất. Những loại cây sử dụng trong khu vực động nên mang mùi hương nhẹ kích thích khứu giác, làm thư giãn trẻ. Khu vực tĩnh sử dụng màu Hình 3. Sơ đồ ranh giới vị trí khu đất nghiên cứu Hình 4. Mặt bằng kiến trúc cảnh quan khu vực nghiên cứu Hình 5. Phối cảnh minh họa 81 S¬ 31 - 2018 sắc nhẹ nhàng, giữ lại màu của thiên nhiên cho trẻ cảm thấy thoải mái, giúp thị giác trẻ được nghỉ ngơi.. Các loại cây phát ra phát ra những âm lanh đặc trưng tác động đến phần thính giác. Các trò chơi vận động tác động đến tiền đình của trẻ, giúp cải thiện tình trạng bệnh của trẻ tự kỷ. Ba khu vực đều được kết nối với một đường dạo cho phép khi trẻ cảm thấy quá tải thì có thể nhanh chóng thoát ra ngoài hay đến được không gian chúng thích để xoa dịu trẻ. 4. Áp dụng mô hình cho công viên Cầu Giấy Công viên Cầu Giấy có diện tích khá rộng, có nhiều ưu điểm: vị trí tại trung tâm Hà Nội, mặt nước nhân tạo rộng, đa dạng các loại địa hình, Nhưng không gian của công viên chưa được tận dụng triệt để, đa phần chỉ là đường dạo nhàm chán, khu vui chơi bé so với tổng thế, Khu vực nhóm lựa chọn nằm đối xứng với khu động của công viên qua cổng chính. Dựa trên hình dáng của khu đất nhóm lựa chọn mô hình dạng xoắn ốc để áp dụng vào khu đất. Trẻ tự kỷ sau khi đi qua cổng sẽ vào sảnh, ở sảnh trẻ có thể quan sát các khu vực của khu vui chơi tạo tâm lí an toàn cho trẻ. Ở sảnh đặt đài quan sát và khu vực nhà chờ cho phụ huynh. Phụ huynh của trẻ sẽ có thể trở thành chính những người tình nguyện viên của khu vui chơi. Họ có thể kiếm soát được người vào trong khu vui chơi, vì các tình nguyện viên hay những đứa trẻ khác khi muốn chơi ở khu vực này cần phải có ý thức giúp đỡ trẻ tự kỷ hòa nhập với cộng đồng. Ba không gian chơi mang đặc trưng riêng của từng khu vực, mỗi khu vực đều được thiết kế dựa trên phương pháp điều trị cho trẻ tự kỷ và cho trẻ những trải nghiệm cảm xúc khác nhau. Cả công viên đều được bao quanh bằng đường dạo lớn và có kết nối với tất cả các khu vực của sân chơi. Để khi trẻ cảm thấy quá tải ở khu vực nào có thể thoát đến được nơi chúng muốn hoặc ra ngoài. Ngoài ra để giúp những đứa trẻ quá nhạy cảm với cảm giác nên bao quanh khu vực sân chơi là một lớp cây xanh, tạo bóng râm cho khu vực kết hợp để che chắn âm thanh cho khu vực. Mặt bằng kiến trúc cảnh quan khu vực nghiên cứu Khu động: được chia thành các cụm trò chơi khác nhau kết hợp giữa trò chơi tương tác xã hội và trò chơi điều hòa cảm giác. Khu chuyển tiếp: Hình 6. Mặt bằng và phối cảnh khu vực động Hình 7. Mặt bằng và phối cảnh khu vực chuyển tiếp 82 T„P CHŠ KHOA H“C KI¦N TR”C - XŸY D¼NG KHOA H“C & C«NG NGHª Được chia làm 4 khu vực: Khu vực nông trại trồng rau, khu vực đầm lầy, khu vực nuôi chim bồ câu, khu vực tổ chức sự kiện. Khu tĩnh: Khu vực tĩnh chia làm 2 khu vực: khu vực bán tĩnh và khu vực tĩnh hoàn toàn theo từng cấp độ nhạy cảm và phản ứng của trẻ qua 2 môi trường trước đó. Đề xuất về mặt cây xanh: Dựa trên liệu pháp vườn trị liệu, lựa chọn những loại thực vật tác động tất cả các giác quan của trẻ nhưng tuyệt đối an toàn. Các loại cây mô hình nhóm đưa ra dễ sống và thích nghi với điều kiện khí hậu ở Việt Nam. Đề xuất vật liệu: Với từng khu vực đưa ra những lựa chọn vật liệu khác nhau cải thiện các giác quan của trẻ; Có nhiều bề mặt khác nhau, ưu tiên các vật liệu tự nhiên để không gây phản ứng tiêu cực của trẻ với bề mặt vật liệu. 5. Kết luận Trẻ mắc chứng tự kỷ thuộc cộng đồng những người dễ tổn thương trong xã hội. Trẻ tự kỷ rất khác biệt với những đứa trẻ khác, nếu không có sự trợ giúp thì cấp độ bệnh của trẻ tự kỷ sẽ càng ngày càng tăng. Đề tài đã đề xuất mô hình khu vui chơi trị liệu hỗ trợ quá trình điều trị chứng tự kỷ, giúp trẻ tự kỷ cải thiện được những khiếm khuyết của bản thân và dễ dàng hơn trong việc hòa nhập cộng đồng, tạo ra sự kết nối giữa trẻ tự kỷ và thiên nhiên, cây cối, động vật giảm thiểu những phản ứng tiêu cực của chúng. Giáo dục trẻ tự kỷ từ rất sớm bằng những công việc đơn giản sẽ giúp hướng nghiệp chúng trong tương lai. Các mô hình có thể áp dụng cho các khu đất khác nhau và có thể nhân rộng mô hình tại các công viên khác, tạo những khu vui chơi hoà nhập trẻ tự kỷ chơi và các trẻ em bình thường./. Hình 8. Mặt bằng và phối cảnh khu vực tĩnh T¿i lièu tham khÀo 1. Nguyễn Phương Anh, Chính sách hỗ trợ trẻ tự kỷ ở Việt Nam, Báo mới, 2017. 2. Phạm Thị Hạnh, Giải pháp quy hoạch cải tạo và chỉnh trang không gian vui chơi giải trí tại khu tập thể Kim Liên- Trung Tự, Hà Nội, Luận văn Thạc sỹ Quy hoạch vùng và Đô thị, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, 2014. 3. JC Boush, Cindy Burk, Jim Dziatkowwicz, Carrie Fannin, Blake Hobson, Christophen Joseph, Mara Kaplan, Inclusive Play Design Guide LowRes, USA, 2016. 4. Micah Lipscomb, Alexander Stewart, Analysis Therapeutic Gardens For Children With Autism Spectrum Disorders, Canada, 2014. 5. Natasha, Special needs book review, Gardening for children with autism spectrum disorders and special educational needs, 2012. 6. Naomi Sachs, Tara Vincenta, Outdoor environment for chirldren with autism and special needs, University of Minnesota, 2005. 7. Nguyễn Duy Phương, Giải pháp tổ chức không gian vui chơi của trẻ em trong khu đô thị mới tại địa bàn thành phố Hà Nội, Luận văn Thạc sỹ Kiến trúc, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, 2011. 8. Nguyễn Nam Phương, Cảnh báo gia tăng trẻ mắc hội chứng tự kỷ, VnExpress Sức khỏe, Hà Nội, 2016. 9. Renee Davies, Welcoming Chilren With Autism On Your Playground, Aricles – Resources, 2011. 10. Saf Shailsh, Designing sensory gardens autism, USA, 2017. 11. Sở xây dựng Bắc Ninh, Không gian công cộng những góc nhìn lí thuyết, Bắc Ninh, 2017. 12. Đỗ Trần Tín, Khai thác yếu tố cây xanh, mặt nước trong tổ chức không gian công cộng các khu đô thị mới tại Hà Nội, Luận án Tiến sĩ Quy hoạch, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, 2012 13. Vanissa Quirk, An interview with magda mostafa pioneer in autism design, Arch daily, 2013.