Thực trạng săn bắt các loài động vật hoang dã và sinh kê của nguôi dân vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên phong điên, tỉnh Thừa Thiên - Huế - Nguyễn Văn Minh

KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 133 THIC TRNG SYN BT CÁC LỒI GNG V]T HOANG Dà VÀ SINH K C<A NG$I DÂN VÙNG *M KHU BO TaN THIÊN NHIÊN PHONG IN, TfNH THeA THIÊN - HU Nguyn Vn Minh1, Hồng Huy Tu5n1 TĨM TT Nghiên cbu này nhwm $ánh giá thành ph^n lồi và s. l%ng $)ng v;t hoang dã (VHD) b sn b t trái phép bCi ngUi dân $a phng C vùng $8m Khu B6o t@n Thiên nhiên (KBTTN) Phong i n $3 $ xu5t các gi6i pháp b6o t@n tài nguyên VHD b n v?ng ti KBTTN Phong i n, t/nh ThXa Thiên - Hu<. Tpng s. 105 ngUi bao g@m cán b) ki3m lâm, ngUi dân $a phng và $Bc bi8t là các th% sn $ã $%c lFa ch2n $3 phng v5n các thơng tin v các lồi mà h2 sn b t $%c hoBc bi<t $%c. i u tra thFc $a $ã $%c ti<n hành trên 5 tuy<n $3 xác $nh lồi và s. l%ng cá th3 c"a mŠi lồi b sn b t. K<t qu6 nghiên cbu cho th5y cĩ 32 lồi VHD $ã $%c c)ng $@ng sn b t php bi<n, g@m cĩ 21 lồi thú, 8 lồi l‚ng c và bị sát, 1 lồi chim và 2 lồi cá, trong $ĩ cĩ nhi u lồi $%c x<p hng tX mbc s p nguy c5p $<n nguy c5p C mbc $) qu.c gia và qu.c t<. Kh6o sát thFc $a theo tuy<n ghi nh;n 23 lồi VHD b sn b t, trong $ĩ cĩ 13 lồi thú cĩ giá tr kinh t< cao v#i tpng s. 111 cá th3 $%c ghi nh;n, chi<m ph^n l#n s. l%ng các lồi VHD b sn b t. Mùa sn b t và s. l%ng sn b t t;p trung ch" y<u vào mùa ma. Các lồi thú l#n $a s. $%c sn b t tX KBTTN Phong i n. ThFc trng các qu^n th3 c"a các lồi VHD h^u h<t b suy gi6m do sn b t $3 bán, m5t sinh c6nh và $%c $ánh giá cịn ít, m)t s. lồi $ã trC nên hi<m hoBc r5t hi<m nh Mang l#n, Tê tê. Nm nhĩm gi6i pháp $%c $ xu5t nhwm b6o t@n các lồi VHD C khu vFc nghiên cbu. TX khĩa: Sn b t, th% sn, $)ng v;t hoang dã, qu^n th3, b6o t@n. 1. T VN  10 Khu B6o t@n Thiên nhiên (KBTTN) Phong i n $%c thành l;p vào nm 2003 cĩ tpng di8n tích 41.488 ha, thu)c $a bàn hai huy8n Phong i n và A L#i, t/nh ThXa Thiên - Hu<, trong $ĩ cĩ 9 xã vùng $8m. Nwm trong vùng sinh thái thu)c dãy Trung TrUng Sn, KBTTN Phong i n $%c xác $nh cĩ sF $a dng sinh h2c cao v thành ph^n các lồi $)ng v;t hoang dã, bao g@m 43 lồi thú, 171 lồi chim và 53 lồi l‚ng c-bị sát (Lê Tr2ng Tr6i và cs, 2001), $Bc bi8t $%c xác $nh là khu vFc quan tr2ng c"a nhi u lồi thú l#n nh Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), Mang l#n, Mang thUng, Mang TrUng Sn (Muntiacus vuquangensis, M. muntjak, M. truongsonensis), Nai (Rusa unicolor), L%n rXng (Sus scrofa), Hp ơng Dng (Panthera tigris), G5u ngFa, G5u chĩ (Ursus thibetanus, Helarctos malayanus) (Lê Tr2ng Tr6i và cs, 2001; Dickinson và Vn Ng2c Thnh, 2006; Bng Ng2c C^n và cs., 2008; Nguyn Vn Minh và cs., 2012). NgUi dân C vùng $8m KBTTN Phong i n ch" y<u g@m ngUi Kinh 1 Trường Đại học Nơng Lâm, Đại học Huế và $Bc bi8t ngUi dân t)c thi3u s. nh Pacơ, C Tu, Tà Ơi, Pahy, Vân Ki u cĩ cu)c s.ng phK thu)c chBt chJ vào tài nguyên rXng, trong $ĩ sn b t $)ng v;t hoang dã (VHD) là m)t trong nh?ng hot $)ng chính c"a ngUi dân ni $ây. Do áp lFc sn b t trái phép và các hot $)ng tiêu cFc m)t cách mãnh li8t bCi ngUi dân $a phng nên nhi u VHD $ã b suy gi6m nghiêm tr2ng v thành ph^n lồi và tr? l%ng qu^n th3 C nh?ng khu vFc này, $Bc bi8t là các lồi thú l#n vì $ây là nh?ng lồi mKc tiêu sn b t c"a th% sn, là $.i t%ng r5t nhy c6m v#i tác $)ng c"a con ngUi crng nh nh?ng bi<n $)ng v mơi trUng. Các nghiên cbu tr#c $ây ch" y<u $ánh giá hi8n trng phân b. và b6o t@n các lồi VHD nĩi chung (Dickinson và Vn Ng2c Thnh, 2006; Bng Ng2c C^n và cs., 2008; Nguyn Vn Minh và cs., 2012). Tuy nhiên, các thơng tin chi ti<t v thành ph^n lồi và s. l%ng VHD b sn b t trái phép bCi ngUi dân $a phng sinh s.ng C vùng $8m KBTTN thì v9n cịn r5t ít. MKc tiêu c"a nghiên cbu này là $ánh giá thành ph^n lồi và s. l%ng VHD b sn b t trái phép bCi ngUi dân $a phng C vùng $8m KBTTN Phong i n nhwm gĩp ph^n làm c sC khoa h2c $3 KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 134 $ xu5t các gi6i pháp b6o t@n tài nguyên VHD b n v?ng ti KBTTN Phong i n, t/nh ThXa Thiên - Hu<. 2. PHNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Khu vFc nghiên cbu KBTTN Phong i n cĩ 9 xã vùng $8m, bao g@m 6 xã C huy8n A L#i và 3 xã C huy8n Phong i n, t/nh ThXa Thiên - Hu<. Trong nghiên cbu này ch2n 2 xã là H@ng Vân và H@ng Kim thu)c huy8n A L#i $3 ti<n hành kh6o sát vì $ây là 2 xã vùng $8m c"a KBTTN Phong i n, ngUi dân ni $ây ch" y<u là ngUi Pa Cơ, Tà Ơi cĩ cu)c s.ng phK thu)c chBt chJ vào tài nguyên rXng và $%c báo cáo cĩ nhi u th% sn nh5t so v#i các xã vùng $8m khác. 2.2. Phng pháp phng v5n chuyên sâu Tpng s. 105 ngUi bao g@m 4 cán b) UBND xã H@ng Vân và H@ng Kim, 6 nhân viên ki3m lâm c"a Ht Ki3m lâm huy8n A L#i và KBTTN Phong i n, 6 trCng thơn, 30 ngUi dân cĩ kinh nghi8m và hi3u bi<t v rXng và $Bc bi8t là 59 th% sn $ã $%c lFa ch2n $3 phng v5n các thơng tin v các lồi mà h2 sn b t $%c hoBc bi<t $%c, s. l%ng sn b t, xu th< c"a qu^n th3, khu vFc sn b t, các phng thbc và mùa vK sn b t. Bên cnh $ĩ, nhwm tng tính chính xác trong quá trình phng v5n, hình 6nh nh;n dng các lồi VHD, các loi b9y $%c sL dKng $3 ki3m tra thơng tin thu $%c sau khi $ã $ ngh ngUi $%c phng v5n mơ t6 v các lồi mà h2 sn b t $%c hay bi<t $%c. N<u các thơng tin tình trng sn b t cĩ d5u hi8u nghi ngU, sJ ti<n hành phng v5n li m)t l^n n?a $3 ki3m tra tính xác thFc c"a thơng tin. Thêm vào $ĩ, nhĩm nghiên cbu cịn thFc hi8n ky nng ki3m tra chéo các thơng tin dFa vào thơng tin thu $%c tX ngUi $%c phng v5n. Ngồi ra, cịn k<t h%p phng v5n chính thbc và khơng chính thbc sJ làm tng mbc $) chính xác và ch5t l%ng thơng tin thu $%c. 2.3. Phng pháp $i u tra thFc $a theo tuy<n MKc $ích c"a vi8c thi<t l;p và $i u tra trên tuy<n C thFc $a nhwm thu th;p thơng tin và xác $nh thFc trng và nh?ng lồi VHD $%c khai thác và sL dKng php bi<n tX các th% sn $a phng. Ch2n 6 thơn g@m Ta Lo, A H., A Nm thu)c H@ng Vân và Atia 2, Atia 3, Dut 5 thu)c xã H@ng Kim $3 ti<n hành $i u tra vì $ây là các thơn giáp ranh v#i KBTTN Phong i n. Trong 6 thơn này, ch2n 5 tuy<n là tuy<n khe A Lung, su.i A Lin, tuy<n $Ung 71, thác A Nơr và su.i ABia $3 ti<n hành kh6o sát. Các tuy<n này $%c thi<t k< và lFa ch2n dFa trên kinh nghi8m c"a c)ng $@ng và là tuy<n mà c)ng $@ng thUng xuyên sn b t. – các cLa rXng thu)c 5 tuy<n trên (l.i ra vào rXng c"a các th% sn), $ã ti<n hành phng v5n và ghi nh;n trFc ti<p nh?ng lồi VHD mà th% sn b t $%c mŠi ngày, bao g@m các lồi $%c sn b t, s. l%ng, #c tính kh.i l%ng c"a các lồi $%c sn b tTrên các tuy<n, $i u tra ch" y<u t;p trung C cLa rXng c"a tXng tuy<n tX tháng 1 nm 2017 $<n tháng 12 nm 2017 v#i tpng s. thUi gian là 120 ngày. MŠi tháng cĩ 10 ngày $i u tra và mŠi tuy<n $i u tra 2 ngày/tháng/tuy<n. MŠi ngày ti<n hành $i u tra tX 6 h $<n 18 h. 2.4. XL lý và phân tích s. li8u nh loi thú theo Francis (2008). Tên khoa h2c và h8 th.ng phân loi thú theo Bng Ng2c C^n và cs. (2008) và Nguyn Vn Minh và cs. (2016). S. li8u tX phng v5n và $i u tra theo tuy<n $%c xL lý bwng ph^n m m Excel 2007. Thơng tin $nh tính và $nh l%ng $%c phân tích k<t h%p v#i các b6ng, bi3u $@ $3 minh h2a cho k<t qu6 nghiên cbu v s. l%ng lồi, s6n l%ng sn b t và xu h#ng qu^n th3 c"a các lồi b sn b t 3. KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LU!N 3.1. Thành ph^n lồi $)ng v;t hoang dã $%c sn b t bCi ngUi dân $a phng Hình 1. Thành ph^n các lồi $)ng v;t hoang dã $%c sn b t K<t qu6 $i u tra phng v5n và kh6o sát thFc $a cho th5y tpng c)ng 32 lồi VHD (b6ng 1, hình 1) $ã $%c c)ng $@ng sn b t php bi<n ti các h) gia $ình, g@m cĩ 21 lồi thú, chi<m kho6ng 65,6% tpng s. lồi sn b t; 8 lồi l‚ng c và bị sát chi<m kho6ng 25,0%; 1 lồi chim chi<m 3,1% và 2 lồi cá chi<m 6,3% (hình 1). S. l%ng lồi $)ng v;t b sn b t php bi<n C H@ng Vân và H@ng Kim chi<m kho6ng 12,5% tpng s. lồi $ã ghi nh;n $%c ti $ây và các vùng lân c;n. KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 135 B6ng 1. Danh lKc và tình trng b6o t@n các lồi $)ng v;t hoang dã $%c sn b t php bi<n TT Tên Vi8t Nam Tên khoa h2c SVN 2007 Ngh $nh 32 CITES 2015 IUCN 2017 1 Nai Rusa unicolor VU VU 2 Mang thUng Muntiacus muntjak LR 3 Mang l#n Muntiacus vuquangensis VU IB I CR 4 Mang TrUng Sn Muntiacus DD IB DD 5 L%n rXng Sus scrofa LR 6 C^y giơng Viverra zibettha IIB LR 7 C^y ln tranh Herpestes javanicus III LR 8 Ch@n vàng Martes flavigula LR 9 Ch@n bc má Melogale personata DD 10 Dúi m.c Rhizomys sp. LR 11 Cu li nh Nycticebus pygmaeus VU IB II VU 12 Kh/ mBt $ Macaca arctoides VU IIB II VU 13 Kh/ $uơi l%n Macaca leonina VU IIB II VU 14 Kh/ vàng Macaca mulatta LR IIB II LR 15 Tê tê Manis sp. EN IIB II CR 16 Nhím $uơi ng n Hystrix brachyura LR 177 on Atherurus macrourus LR 18 Sĩc bay trâu Petaurista philippensis LR 19 Sĩc Callosciurus sp. 20 Chu)t Ratus sp. 21 Di qu6 lCi dài Eonycteris spelaea 22 Gà rXng Gallus gallus LR 23 Rùa $^u to Platysternon megacephalus EN IIB II EN 24 Rùa $5t Cyclemys sp. LR 25 T c kè Gekko gecko 26 K¥ nhơng Calotes sp. 27 R n hp mang Naja kaouthia VU IIB II LR 28 R n cp nong Bungarus fasciatus VU IIB LR 29 R n ráo Ptyas korros VU 30 ªch nhái 31 Cá chu.i Channa sp. 32 Cá chch Misgurnus anguillicaudata MBc dù s. l%ng lồi VHD b sn b t là th5p hn so v#i m)t s. khu vFc khác trong n#c, chˆng hn nh C KBTTN Takĩu (t/nh Bình Thu;n) cĩ 54 lồi b sn b t (Trnh Th My Dung, 2011), tuy nhiên s. l%ng lồi thú b sn b t ti KBTTN Phong i n (21 lồi) li nhi u hn so v#i C KBTTN Takĩu. Vì v;y, b#c $^u cĩ th3 khˆng $nh thú là nhĩm lồi mKc tiêu $%c sn b t C khu vFc nghiên cbu. Trong s. các lồi VHD $%c ngUi dân sn b t php bi<n, 12 lồi cĩ tên trong Sách $ Vi8t Nam (2007), g@m 2 lồi thu)c nhĩm nguy c5p EN (Endangered), 8 lồi thu)c nhĩm sJ nguy c5p VU (Vulnerable), 2 lồi thu)c các nhĩm ít nguy c LR (Lower risk) và thi<u d? li8u (Data deficient). Cĩ 23 lồi nwm trong Sách $ Th< gi#i IUCN (2017), g@m 2 lồi thu)c nhĩm r5t nguy c5p CR (Critically endangered), 1 lồi thu)c nhĩm nguy c5p EN (Endangered), 4 lồi thu)c nhĩm sJ nguy c5p VU (Vulnerable), 16 lồi thu)c nhĩm nguy c th5p LR (Lower risk) và nhĩm thi<u hKt d? li8u DD (Data deficient). Cĩ tpng s. 3 lồi VHD thu)c nhĩm c5m khai thác vì mKc $ích thng mi (IB) và 8 lồi thu)c nhĩm hn ch< khai thác vì mKc $ích thng mi (IIB) theo Ngh $nh s. 32/2006/N-CP. Cĩ 9 lồi KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 136 cĩ tên trong Cơng #c Qu.c t< CITES (2015) g@m 1 lồi nwm trong phK lKc I, 7 lồi thu)c phK lKc II và 1 lồi thu)c phK lKc III (b6ng 1). 3.2. S. l%ng $)ng v;t hoang dã b sn b t và thFc trng qu^n th3 3.2.1. S. l%ng $)ng v;t hoang dã b sn b t K<t qu6 nghiên cbu v s. l%ng lồi và s. l%ng cá th3 c"a mŠi lồi $%c sn b t thơng qua kh6o sát tX thFc $a tX tháng 01/2017 $<n 12/2017 $%c th3 hi8n C b6ng 2. Tpng s. cĩ kho6ng 23 lồi VHD b sn b t bCi các th% sn $%c ghi nh;n và quan sát trFc ti<p tX thFc $a chi<m 71,9% tpng s. lồi b sn b t $%c c)ng $@ng báo cáo. Trong $ĩ, cĩ tpng s. 16 lồi thú chi<m s. l%ng l#n nh5t so v#i các nhĩm VHD khác $%c ghi nh;n trFc ti<p tX thFc $a, 5 lồi l‚ng c và bị sát, 1 lồi chim và cịn li là m)t s. lồi cá. Thú là m)t trong nh?ng lồi mKc tiêu sn b t c"a nhi u c)ng $@ng $a phng sinh s.ng C vùng $8m c"a các khu b6o t@n và vUn qu.c gia bCi vì các lồi này thUng cĩ giá tr sL dKng và giá tr kinh t< cao và $%c th trUng a chu)ng, $Bc bi8t là các lồi thú l#n (thú l#n: cĩ kh.i l%ng >5 kg). Qua k<t qu6 kh6o sát thFc $a, trong s. các lồi thú $%c ghi nh;n cĩ 13 lồi thú cĩ giá tr kinh t< cao bao g@m các lồi Nai, Mang, L%n rXng, C^y/Ch@n, Dúi, các lồi Kh/, Nhím/on và Sĩc bay trâu v#i tpng s. 111 cá th3 $%c ghi nh;n chi<m ph^n l#n s6n l%ng các lồi VHD b sn b t (b6ng 2). Các lồi VHD khác cĩ giá tr sL dKng và giá tr kinh t< cao $%c sn b t g@m R n, Rùa, T c kè và K¥ nhơng. B6ng 2. S. l%ng $)ng v;t hoang dã b sn b t $%c ghi nh;n tX thFc $a trong nm 2017 Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Tpng Lồi Nai 1c 2c 3c Mang thUng 1c 1c 1c 3c Mang TrUng Sn 1c 1c L%n rXng 2c 1c 2c 1c 2c 8c C^y ln tranh 2c 1c 1c 1c 2c 1c 2c 2c 12c Ch@n vàng 1c 1c 1c 2c 1c 1c 7c C^y giơng 1c 2c 1c 1c 2c 7c Dúi m.c 8c 2c 1c 2c 1c 1c 3c 2c 5c 2c 5c 7c 39c Kh/ mBt $ 1c 1c 1c 1c 4c Kh/ $uơi l%n 1c 2c 3c Nhím $uơi ng n 2c 1c 1c 4c 1c 1c 10c on 3c 1c 2c 1c 2c 3c 12c Sĩc bay trâu 1c 1c 2c Sĩc 3c 2c 2c 3c 1c 2c 2c 3c 3c 1c 22c Chu)t 5c 1c 3c 2c 2c 1c 2c 2c 18c Di qu6 lCi dài 10c 10c 20c Gà rXng 2c 1c 2c 1c 1c 1c 2c 1c 1c 12c R n hp mang 1c 1c 1c 1c 4c Rùa $5t 1c 1c 1c 3c T c kè 5c 8c 4c 7c 4c 2c 2c 32c K¥ nhơng 4c 5c 3c 2c 3c 4c 4c 3c 28c ªch nhái 4k 2k 2k 7k 4k 8k 4k 31k Cá 1k 1k 2k 3k 1k 3k 1k 1k 1k 14k ∑ thú cĩ GTKT 21c 2c 4c 2c 3c 3c 4c 7c 15c 15c 13c 20c 111c Ghi chú: c: $n v cá th3; k: $n v kg; ∑ thú cĩ GTKT: Tpng s. các lồi thú $%c sn b t cĩ giá tr kinh t< $%c ghi nh;n tX thFc $a (g@m các lồi Nai, Mang thUng, L%n rXng, C^y ln tranh, Ch@n vàng, C^y dơng, Dúi m.c, Kh/ mBt $, Kh/ $uơi l%n, Nhím $uơi ng n, on, Sĩc bay trâu). KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 137 M)t s. k<t qu6 nghiên cbu tr#c $ây cho rwng mùa sn b t thơng thUng là vào mùa ma trong nm, tuy nhiên m)t vài ni mùa sn b t li din ra quanh nm (Roberton và cs., 2003). K<t qu6 $i u tra phng v5n c"a ngUi dân $a phng và các th% sn cho th5y rwng mùa sn b t VHD C KBTTN Phong i n ch" y<u x6y ra vào mùa ma trong nm (kho6ng tháng 9 $<n tháng 12). – khu vFc nghiên cbu, các tháng sn b t trong nm din ra ch" y<u tX tháng 9 $<n tháng 1 nm sau. K<t qu6 kh6o sát thFc $a v s6n l%ng sn b t theo các tháng trong nm crng hŠ tr% cho quan $i3m này, $Bc bi8t là $.i v#i các lồi thú l#n cĩ giá tr kinh t< cao ví dK nh Nai, Mang, L%n rXng, C^y/Ch@n, Dúi, các lồi Kh/, Nhím/on (b6ng 3). S. l%ng các cá th3 sn b t tX tháng 9 $<n tháng 1 dao $)ng 13-21 cá th3/tháng, trong khi C các tháng cịn li s. l%ng th5p hn và dao $)ng 2-7 cá th3/tháng. Các lồi VHD khác thì thUng $%c sn b t quanh nm. S6n l%ng sn b t cao tX tháng 9 $<n tháng 1 nm sau cĩ th3 liên quan $<n lch mùa vK. K<t qu6 phng v5n cho th5y ngUi dân khá b;n r)n v#i mùa tr@ng, c5y và thu hoch tX tháng 2 $<n kho6ng $^u tháng 9 (thu hoch lúa n#c) (b6ng 3). ThUi gian tX gi?a tháng 9 $<n tháng 1 nm sau là thUi gian mà nhi u h) gia $ình $i vào rXng $3 thu hái lâm s6n ngồi gŠ (LSNG), bao g@m c6 VHD. Qua k<t qu6 phng v5n, các th% sn cho rwng vào mùa ma (tháng 9-12) sJ d dàng sn b t hn vì lá cây rXng #t cho phép các th% sn hot $)ng yên t’nh hn. MBc dù tháng 1 hàng nm ma khơng nhi u, l%ng thú b sn b t là cao nh5t cĩ th3 liên quan $<n tng cUng sn b t c"a các th% sn $3 phKc vK nhu c^u v tht thú rXng cao trong dp l t<t. B6ng 3. Mùa sn b t php bi<n Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Mùa sn b t Thú l#n Thú nh, chim Bị sát, cá Canh tác S n P P H Lúa r9y P P H Lúa n#c P H P P H Ngơ, $;u $p P P P H/P H H H ThUi ti<t Nhi8t $) (0C) 17 18 21 23 24 25 25 24 23 21 20 17 L%ng ma (mm) 70 50 65 170 240 220 170 190 410 950 750 330 Ghi chú: P: C5y; H: Thu hoch. 3.2.2. ThFc trng qu^n th3 các lồi $)ng v;t hoang dã b sn b t Trong s. các lồi $%c báo cáo thUng b sn b t bCi ngUi dân $a phng thì thơng qua $i u tra phng v5n trung bình cĩ kho6ng 52,6% s. th% sn khˆng $nh $ã tXng sn b t hoBc bi<t $%c (b6ng 4). Cách $ây hn mUi nm, trong s. VHD sn b t $%c thì kho6ng 50% $%c sL dKng làm thbc n, d%c li8u, trong khi 50% cịn li $%c bán cho các thng lái. Tuy nhiên trong nh?ng nm g^n $ây, ngồi m)t s. lồi $)ng v;t nh nh Chu)t, Sĩc, Cá nh, Gà rXng $%c dùng $3 n thì xu h#ng thng mi hĩa cho th5y g^n nh 100% các lồi VHD b sn b t $%c $em bán cho các thng lái (b6ng 4). K<t qu6 $i u tra phng v5n cho th5y rwng thFc trng các qu^n th3 c"a các lồi cĩ giá tr kinh t< b sn b t $ang cĩ xu h#ng gi6m nhi u so v#i 10 nm tr#c $ây. Theo $ánh giá c"a các th% sn, h^u h<t các qu^n th3 c"a các lồi cĩ giá tr kinh t< là cịn ít, trong $ĩ các lồi nh Mang l#n, Nai, Mang thUng, Mang TrUng Sn, Tê tê, C^y/Ch@n, Rùa các loi $ang trC nên r5t ít. Nguyên nhân suy gi6m $%c c)ng $@ng và các th% sn xác nh;n là do sn b t quá mbc $3 bán và do m5t sinh c6nh rXng. Theo $ánh giá c"a c)ng $@ng, trên $a bàn nghiên cbu cĩ tuy<n $Ung 71 $ã và $ang xây dFng cùng v#i các th"y $i8n $ang trong quá trình xây dFng $ u nwm trong di8n tích rXng c"a xã H@ng Vân và KBTTN Phong i n $ã làm suy gi6m v s. l%ng và tr? l%ng c"a nhi u lồi VHD. Các th% sn cho rwng 10 nm tr#c $ây khi cha làm tuy<n $Ung này, nhi u lồi thú l#n v9n $%c sn b t xung quanh rXng d2c theo tuy<n $Ung 71 cr, tuy nhiên hi8n ti s. l%ng các lồi này cịn r5t ít. KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 138 B6ng 4. Tình hình sn b t và sL dKng s6n phmm m)t s. lồi VHD cĩ giá tr kinh t< TP ph^n sL dKng Nhĩm $)ng v;t Sinh c6nh S. th% sn khˆng $nh (%) SL dKng (%) Bán (%) Tr#c 2007 Hi8n ti Nguyên nhân suy gi6m Nai RXng già, non 39,0 0,0 100,0 ++ + SB, MSC Mang thUng RXng già, non 45,8 0,0 100,0 ++ + SB, MSC Mang Tr. Sn RXng già 25,4 0,0 100,0 ++ + SB, MSC L%n rXng RXng, nng r9y 96,6 0,0 100,0 +++ ++ SB C^y, Ch@n RXng, nng r9y 40,0 0,0 100,0 +++ + SB Dúi RXng, nng r9y 100,0 0,0 100,0 ++++ +++ SB Kh/ RXng già 40,0 10,0 90,0 +++ ++ SB, MSC Nhím, on RXng già, non 81,4 0,0 100,0 +++ ++ SB Rùa các loi RXng già, su.i 10,0 0,0 100,0 ++ + SB R n hp mang RXng 20,0 0,0 100,0 +++ ++ SB Trung bình 52,6 1,1 98,9 +++ ++ Ghi chú: Xu h#ng qu^n th3 c"a mŠi lồi $%c $ánh giá theo 4 mbc: ++++: Nhi u/phong phú; +++: Trung bình; ++: Ít/th5p; +: R5t ít/hi<m. Nguyên nhân suy gi6m qu^n th3: 1) SB: Sn b t $3 bán; 2 MSC: M5t sinh c6nh. 3.3. Phng thbc sn b t, khu vFc sn b t và thành ph^n th% sn 3.3.1. Phng thbc sn b t Nhìn chung, hình thbc $ánh b9y là hình thbc sn b t ch" y<u c"a các th% sn C xã H@ng Vân và H@ng Kim. K<t qu6 $i u tra thFc $a cho th5y các th% sn sL dKng các loi b9y khác nhau, g@m b9y trBc, b9y trBc cĩ hàng rào, b9y k‰p, b9y s;p và b9y h., trong $ĩ b9y trBc là khá php bi<n. B9y trBc cĩ hàng rào và b9y k‰p ch" y<u dùng $3 b9y các lồi thú cĩ kích th#c vXa và nh, trong khi b9y trBc và b9y h. dùng $3 b9y các lồi thú l#n, ví dK nh Nai, L%n rXng, Mang. V;t li8u làm b9y ch" y<u là dây phanh xe máy, xe $p, nan hoa xe máy, xe $p. Nhĩm th% sn dùng b9y thUng $i tX 3 $<n 4 ngUi và m)t l^n $i h2 $Bt 50-100 b9y, thUi gian C trong rXng là tX 4 $<n 7 ngày, bao g@m c6 $i ki3m tra b9y 1-2 ngày, sau $ĩ h2 trC v nhà kho6ng 2 ngày r@i trC li $i ki3m tra b9y. Theo thơng tin thu th;p $%c thì trong c)ng $@ng c"a 6 thơn là A H., Ta Lo, A Nm, Atia 2, Atia 3 và Dut 5 thu)c l^n l%t xã H@ng Vân và H@ng Kim v9n cịn kho6ng tX 4 $<n 5 khmu súng tF ch< (loi dùng $n hoa c6i). K<t qu6 $i u tra vào tháng 5 và tháng 7 nm 2017, $ã ghi nh;n 2 cá th3 lồi Sĩc bay trâu (Petaurista philippensis) b th% sn b n $%c bwng súng sn. Sĩc bay trâu là lồi sinh v;t s.ng ch" y<u C các cánh rXng già, di chuy3n và l%n ch" y<u C trên tán các cây gŠ l#n và ch/ cĩ th3 dùng súng m#i sn $%c lồi này. 3.3.2. Khu vFc sn b t Các tuy<n $i u tra mBc dù nwm trên $a bàn các cánh rXng thu)c xã H@ng Vân và H@ng Kim nhng thFc t< là tuy<n liên thơng và v#i các cánh rXng già thu)c KBTTN Phong i n qu6n lý, ni hi8n trng rXng v9n cịn t.t và $%c cho là cĩ nhi u lồi thú l#n hn so v#i các cánh rXng thu)c khu vFc xã H@ng Vân và H@ng Kim. K<t qu6 $i u tra nm 2017 thơng qua phng v5n và kh6o sát thFc $a cho th5y hn 70% s. l%ng các lồi VHD $%c sn b t là tX KBTTN Phong i n, trong $ĩ t5t c6 các lồi thú l#n g@m 42 cá th3 $%c sn b t bCi th% sn c"a 6 thơn trên là tX các cánh rXng già thu)c phân khu b6o v8 nghiêm ngBt c"a KBTTN Phong i n, trong khi các lồi thú vXa và nh và các lồi $)ng v;t khác cịn li $%c sn C các cánh rXng C $Ung 71, Khe A Lung, Su.i A Lin, Thác A Nơr, Su.i ABia thu)c xã H@ng Vân, H@ng Kim và các cánh rXng giáp ranh thu)c KBTTN Phong i n. 3.3.3. Thành ph^n th% sn và xu h#ng sn b t K<t qu6 phng v5n tX các trCng thơn và cán b) ki3m lâm cho th5y h^u h<t các th% sn là thu)c $.i t%ng h) nghèo, thi<u $5t s6n xu5t. Các th% sn ch" y<u là ngUi $a phng (ngUi Pa Cơ, Tà Ơi), m)t s. th% sn ngồi c)ng $@ng (3 $<n 4 ngUi) ch" y<u $<n tX xã A Ngo, B c Sn, H@ng Trung thu)c huy8n A KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 139 L#i, trong khi các ch" buơn hoBc ngUi thu mua trung gian là ngUi Kinh $<n tX ngồi c)ng $@ng thu)c các vùng khác nhau trong huy8n A L#i. Vi8c sn b9y là cơng vi8c c"a $àn ơng, ch" y<u là thanh niên và trung niên tX $) tupi 20 $<n 45. Theo Roberton và cs. (2003), th% sn $%c phân chia thành 2 loi là th% sn chuyên nghi8p và th% sn bán chuyên nghi8p. Th% sn chuyên nghi8p là nh?ng th% sn cĩ quan h8 buơn bán v#i các thng lái C xã hoBc C huy8n và sn b t là ngu@n thu nh;p chính c"a h2, trong khi $ĩ th% sn bán chuyên nghi8p là nh?ng ngUi $i sn vào nh?ng thUi $i3m nh5t $nh trong nm khi nhàn rŠi và $i sn ch" y<u vì mKc $ích kinh t< (Roberton và cs., 2003). Cn cb theo phân chia c"a Roberton và cs. (2003), các th% sn C H@ng Vân và H@ng Kim $%c phân thành 2 loi là th% sn chuyên nghi8p và bán chuyên nghi8p, trong $ĩ th% sn chuyên nghi8p là 15 ngUi và th% sn bán chuyên nghi8p là 44 ngUi. Theo $ánh giá c"a các trCng thơn và các th% sn, trong kho6ng 10 $<n 5 nm trC li $ây, s. l%ng th% sn $ã gi6m kho6ng 50%. Lý do bCi vì hi8n nay tài nguyên VHD ngày càng hi<m, thUi gian $3 tìm ki<m và sn b t $%c thú là dài hn và ph6i $i xa hn r5t nhi u nên chi phí thFc phmm và v;t li8u c^n thi<t tng nhi u hn so v#i tr#c $ây. Cĩ hn 80% các th% sn khi $%c hi $@ng ý s¢n sàng chuy3n sang ngh khác n<u cĩ ngu@n thu nh;p $" s.ng $3 nuơi $" gia $ình h2. 3.4. Giá tr kinh t< và t^m quan tr2ng c"a $)ng v;t hoang dã $.i v#i sinh k< c"a ngUi dân $a phng 3.4.1. Giá tr kinh t< 3 tính tốn giá tr kinh t< c"a các lồi mà c)ng $@ng sn b t, sL dKng k<t qu6 kh6o sát thFc $a s6n l%ng sn b t C b6ng 5 và giá c6 ch c ch n c"a m)t s. lồi thơng qua phng v5n. Tùy thu)c vào lồi $%c sn b t, trung bình m)t h) phK thu)c vào tài nguyên $)ng v;t rXng thu nh;p bình quân là tX 240.000 $<n 330.000 $@ng/ngày (B6ng 5), so v#i cơng lao $)ng thuê m#n 200.000 $<n 220.000 $@ng/ngUi/ngày. Nh v;y, n<u xem giá tr thFc c"a tài nguyên DSH $%c tính bwng s. ti n mà ngUi dân thu $%c tX vi8c bán tài nguyên DSH - ti n cơng lao $)ng $3 khai thác loi tài nguyên $ĩ v#i $n v là ngày (Martin, 2002), thì giá tr thFc c"a tài nguyên DSH là r5t th5p. B6ng 5. Giá tr kinh t< c"a m)t s. lồi $)ng v;t hoang dã $%c sn b t ($n v 1.000 $@ng) Lồi Tpng s6n l%ng Tpng s. ngày cơng Giá bán/kg Tpng thu Thu nh;p/ ngày cơng L%n rXng 8 con (200 kg) 100 150 30.000 300,0 Nai 3 con (105 kg) 54 170 17.850 330,6 Mang thUng 3 con (60 kg) 30 150 9.000 300,0 Mang TrUng Sn 1 con (12 kg) 7 150 1.800 257,1 C^y/ch@n 26 con (130 kg) 156 350 45.500 291,7 Nhím/on 22 con (110 kg) 110 300 33.000 250,0 Dúi 39 con (43 kg) 39 250 10.750 275,6 Kh/ 7 con (56 kg) 35 150 8.400 240,0 R n 4 con (6 kg) 12 500 3.000 250,0 Rùa 3 con (9 kg) 7 200 1.800 257,1 3.4.2. T^m quan tr2ng c"a $)ng v;t hoang dã $.i v#i kinh t< c"a c)ng $@ng Trên c sC $i u tra các h) thUng sn b t và khơng sn b t VHD qua phân tích kinh t< h), k<t qu6 cho th5y rwng sn b t VHD là ngu@n thu nh;p chính $.i v#i các h) là th% sn chuyên nghi8p và quan tr2ng $.i v#i các h) là th% sn bán chuyên nghi8p C 2 xã H@ng Vân và H@ng Kim, $ây là k< sinh nhai c"a h2, $Bc bi8t là các th% sn chuyên nghi8p (b6ng 6). Trong khi ngu@n thu nh;p quan tr2ng c"a các h) khơng sn b t $)ng v;t hoang dã là tX tr@ng tr2t và rXng tr@ng. SC d’ ngu@n thu nh;p tX lâm s6n ngồi gŠ (LSNG) c"a t5t c6 các h) $%c kh6o sát C xã H@ng Kim cao hn $áng k3 so v#i xã H@ng Vân cĩ th3 liên quan ch5t l%ng và sF phân b. c"a rXng tF nhiên. – xã H@ng Kim, ch5t l%ng rXng tF nhiên v9n cịn tng $.i t.t, di8n tích l#n và $%c phân b. g^n v#i khu dân c nên vi8c ti<p c;n $3 khai thác LSNG là thu;n l%i hn so v#i xã H@ng Vân. KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 140 B6ng 6. C c5u thu nh;p c"a xã H@ng Vân và H@ng Kim (%) Xã H@ng Vân Xã H@ng Kim Ngu@n thu Th% sn CN Th% sn bán CN H) gia $ình Th% sn CN Th% sn bán CN H) gia $ình Sn b t VHD 65,3 28,5 0,0 64,5 26,4 0,0 Tr@ng tr2t 14,4 30,5 39,2 11,4 27,0 35,5 RXng tr@ng 10,1 22,8 31,3 5,6 16,5 29,1 LSNG 1,0 3,0 8.0 11,0 14,6 17,0 Chn nuơi 9,2 15,2 21,5 7,5 14,5 18,4 Ghi chú: CN=Chuyên nghi8p 3.5.  xu5t m)t s. gi6i pháp qu6n lý b6o t@n các lồi $)ng v;t hoang dã - Tng cUng cơng tác ki3m tra, ki3m sốt và thFc thi pháp lu;t: LFc l%ng ki3m lâm sC ti và KBTTN Phong i n c^n ph.i h%p v#i chính quy n $a phng, tp tu^n tra rXng c)ng $@ng $3 tng cUng nng lFc, nhân lFc ki3m tra, ki3m sốt, ti<n hành tháo g‚ các loi b9y, $Bc bi8t là vào mùa ma, tch thu súng, xL lý nghiêm kh c các $.i t%ng vi phm là gi6i pháp u tiên hi8n nay. - C^n xây dFng ngay c ch< chia s‡ l%i ích tài nguyên rXng v#i ngUi dân s.ng g^n rXng C phân khu phKc h@i sinh thái $3 gi6m thi3u hot $)ng sn b t VHD C phân khu b6o v8 nghiêm ngBt c"a KBTTN Phong i n, g n l%i ích kinh t< c"a ngUi dân v#i các hot $)ng qu6n lý b6o v8 rXng. @ng thUi, c^n ti<n hành xem xét xây dFng mơ hình qu6n lý tài nguyên VHD dFa vào c)ng $@ng. - C6i thi8n sinh k< c"a ngUi dân $a phng: 3 gi6m tác $)ng lên tài nguyên VHD, KBTTN Phong i n c^n ph.i k<t h%p chBt chJ v#i UBND xã H@ng Vân, H@ng Kim và UBND huy8n A L#i trong vi8c rà sốt, quy hoch vùng s6n xu5t cây cơng nghi8p, nơng nghi8p $3 cĩ th3 c5p $5t cho các $.i t%ng sn b t VHD, tng thêm kinh phí xây dFng các mơ hình s6n xu5t nơng nghi8p, chn nuơi hi8u qu6 và b n v?ng. Bên cnh $ĩ, c^n ti<n hành nghiên cbu phát tri3n các mơ hình lâm s6n ngồi gŠ thay th< ti xã H@ng Vân nh nuơi l%n rXng, dúi, k¥ nhơng, cá su.i, v.v$3 gi6m tác $)ng lên tài nguyên VHD. - Nâng cao nh;n thbc c)ng $@ng v vai trị c"a VHD $.i v#i $a dang sinh h2c: KBTTN Phong i n c^n ph.i h%p v#i chính quy n và lFc l%ng ki3m lâm sC ti $3 xây dFng k< hoch tuyên truy n nâng cao nh;n thbc cho ngUi dân $a phng v vai trị c"a VHD $.i v#i $a dang sinh h2c, $Bc bi8t c^n t;p trung vào các $.i t%ng là th% sn, th% rXng và h2c sinh. - Xây dFng chng trình tu^n tra và giám sát VHD trong lâm ph;n c"a Khu BTTN Phong i n: Xây dFng và thFc hi8n m)t chng trình giám sát nhwm qu6n lý b n v?ng tài nguyên VHD, tr#c m t c^n t;p trung giám sát $ánh giá hi8n trng các lồi cĩ giá tr kinh t< và b6o t@n ngu@n gien, u tiên cho nh?ng lồi thú l#n nh Mang l#n, Mang TrUng Sn, thú linh trCng, Tê tê 4. KT LU!N Tpng c)ng cĩ 32 lồi VHD $ã $%c c)ng $@ng sn b t php bi<n g@m cĩ 21 lồi thú, 8 lồi l‚ng c và bị sát, 1 lồi chim và 2 lồi cá. Kh6o sát thFc $a ghi nh;n 23 lồi VHD b sn b t, trong $ĩ cĩ 13 lồi thú cĩ giá tr kinh t< cao v#i tpng s. 111 cá th3 $%c ghi nh;n, chi<m ph^n l#n s6n l%ng các lồi VHD b sn b t. Mùa sn b t và s6n l%ng sn b t t;p trung ch" y<u vào mùa ma. Các lồi thú l#n $a s. $%c sn b t tX KBTTN Phong i n. ThFc trng các qu^n th3 c"a các lồi VHD h^u h<t b suy gi6m do sn b t $3 bán, m5t sinh c6nh và $%c $ánh giá cịn ít, m)t s. lồi $ã trC nên hi<m hoBc r5t hi<m nh Mang l#n, Tê tê. Nâng cao cơng tác thFc thi pháp lu;t, xây dFng c ch< chia s‡ l%i ích tài nguyên rXng v#i ngUi dân s.ng g^n rXng, to sinh k< c"a ngUi dân $a phng, xây dFng k< hoch tuyên truy n nâng cao nh;n thbc cho ngUi dân $a phng v vai trị c"a VHD $.i v#i $a dang sinh h2c, tu^n tra và giám sát VHD là các gi6i pháp b6o t@n c^n thi<t hi8n nay. TÀI LI#U THAM KHO 1. B) Khoa h2c và Cơng ngh8, 2007. Sách  Vi8t Nam (Ph^n I. )ng v;t). NXB Khoa h2c TF nhiên và Cơng ngh8, Hà N)i. 2. Chính ph" n#c CHXHCN Vi8t Nam, 2006. Ngh $nh s. 32/2006/N-CP ngày 30/3/2006 c"a Th" t#ng Chính ph" v : Qu6n lý thFc v;t rXng, $)ng v;t rXng nguy c5p, quý hi<m. KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018 141 3. Francis, C. M., 2008. A Guide to the Mammals of Southeast Asia. Princeton University Press, USA. 4. CITES, 2015. Appendices I, II and III. Valid from 14 June 2006. International Environment House. 5. Dickinson C. and Van Ngoc Thinh, 2006. An assesment of the Fauna and Flora of the Green Corridor Forest Landscape, Thua Thien - Hue province, Vietnam. Technical Report No.7: Green Corridor Project, WWF Greater Mekong & Vietnam Country Programme and FPD Thua Thien - Hue Province, Vietnam. 6. Bng Ng2c C^n, Hideki Endo, Nguyn TrUng Sn, Tatsuo Oshida, Lê Xuân C6nh, Bng Huy Phng, Darrin Petter Lunde, Shin-Ichiro Kawada, Akiko Hayashida, Motoki Sasaki, 2008. Danh lKc các lồi thú hoang dã Vi8t Nam, Shoukadoh, Kyoto. 7. Trnh Th My Dung, Hồng Minh bc, Lu H@ng TrUng và Vr Ng2c Long, 2011. )ng v;t thUng b khai thác ti Khu b6o t@n thiên nhiên Takĩu. H)i ngh khoa h2c tồn qu.c v sinh thái và tài nguyên sinh v;t l^n thb 4, Hà N)i. 8. IUCN, 2015. IUCN Red List of Threatened Species, . 9. Martin G. J., 2002. ThFc v;t dân t)c h2c. NXB Nơng nghi8p. 10. Nguyn Vn Minh (ch" biên), Tr^n Th Thúy Hwng, 2016. Bc $i3m nh;n dng, sinh thái và tình trng b6o t@n thú linh trCng C Vi8t Nam. NXB i h2c Hu<, ThXa Thiên - Hu<. 11. Nguyen Van Minh, Nguyen Huu Van, and Yuzuru Hamada (2012). Distribution of macaques (Macaca spp.) in central Vietnam and at the Central Highlands of Vietnam. Vietnamese Journal of Primatology, 2 (1): 73-83. 12. Roberton S., Tr^n Chí Trung và Momberg F., 2003. Thay $pi sinh k<: Nghiên cbu tình hình khai thác buơn bán VHD C VQG Pù Mát, Ngh8 An, Vi8t Nam. DF án Lâm nghi8p Xã h)i và B6o t@n Thiên nhiên Ngh8 An (SFNC), Ngh8 An, Vi8t Nam. 13. Le Trong Trai, Tran Hieu Minh, Tran Quang Ngoc, Tran Quoc Dung and Hughes R., 2001. An Investment Plan for the Establishment of Phong Dien Nature Reserve, Thua Thien - Hue Province, Vietnam. BirdLife International Vietnam Programme and the Forest Inventory and Planning Institute, Hanoi, Vietnam. STATUS OF WILDLIFE HUNTING AND LOCAL PEOPLE’S LIVELIHOOD IN THE BUFFER ZONE OF PHONG DIEN NATURAL RESERVE, THUA THIEN - HUE PROVINCE Nguyen Van Minh1, Hoang Huy Tuan1 1 University of Agriculture and Forestry, Hue University Summary The present study aimed to assess the species composition and number of wild animals hunted by local people in the buffer zone in order to recommend effective conservation measures of wildlife in Phong Dien Natural Reserve, Thua Thien - Hue province. A total of 105 people, including forest rangers, local people, and hunters, were selected for the interview in order to collect information about the species hunted. The field surveys were conducted on 5 sites to determine the species and number of individuals of each species hunted. The results showed that 32 species of wildlife were hunted by the community, including 21 species of mammals, 8 species of amphibians and reptiles, 1 species of bird, and 2 species of fish, in which many species were listed from vulnerable to endengre in national and international levels. The results of the field surveys also recorded 23 species of wildlife hunted, in which 13 species of mammals within a total of 111 individuals were identified to have the high economic values and account for the majority of the hunted species. The hunting season and yield of hunting mainly focused on the rainy season. The large mammal species were mostly hunted from Phong Dien Nature Reserve. The populations of wildlife species were mostly reduced because of hunting for sale and habitat loss, and estimated low. Some species have become rare or very rare, such as Muntiacus vuquangensis and Manis sp. Five group measures are recommended to conserve wildlife species in the reseach area. Keywords: Hunting, hunter, wildlife, population, conservation. NgUi ph6n bi8n: PGS.TS. @ng Thanh H6i Ngày nh;n bài: 24/11/2017 Ngày thơng qua ph6n bi8n: 25/12/2017 Ngày duy8t $ng: 4/01/2018