Thực trạng các mô hình trồng cây maccadamia tại tỉnh Sơn La

TẠP CHÍ KHOA HỌC Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Số 10 (9/2017) tr 72 - 81 72 THỰC TRẠNG CÁC MÔ HÌNH TRỒNG CÂY MACCADAMIA TẠI TỈNH SƠN LA Vũ Thị Liên, Phan Thị Thanh Huyền, Đoàn Đức Lân9 Trường Đại học Tây Bắc Tóm tắt: Kết quả nghiên cứu cho thấy diện tích trồng cây Macadamia ở huyện Mai Sơn là đơn vị trồng nhiều Macadamia với 51,8 ha, tiếp theo là huyện Thuận Châu với 17 ha, thấp nhất là thành phố 5,92 ha. Cây Macadamia sinh trưởng, phát triển khá ổn định, số lượng cây bị chết hàng năm rất ít, chủ yếu do bị trâu bò phá hoại. Có 3 mô hình trồng Macadamia: Trồng xen chè, cà phê và trồng thuần. Hiện nay các mô hình trồng cây Macadamia ở giai đoạn ổn định cho sản lượng bình quân dao động 3,2 - 4,5 kg quả tươi/1 cây. Sản lượng quả giữa các điểm nghiên cứu có sự chênh lệch nhưng không nhiều. Cây giống Macadamia gồm có các dòng: 246, OC, 849, 816 đây là những giống đã được tuyển chọn và công nhận của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT). Qua đánh giá sơ bộ, tình hình sinh trưởng (đường kính thân, đường kính tán, chiều cao và khả năng phân cành ...) và phát triển của cây ở mức khá, cây ít bị sâu bệnh và không nên trồng Macadamia ở khu vực có gió lớn. Tổng diện tích cả 3 địa điểm trồng cây Macadamia phân bố ở độ dốc từ 0 - 15 đạt 64,42 ha và độ dốc từ 16 - 25 với 10,3 ha. Trong tổng số 74,72 ha, trồng với mật độ 7 × 9 m (158 cây/ha cách 4 hàng chè một hàng Macadamia) để che bóng cho cây chè, 7 × 8 m (204 cây/ha) che bóng cho cây cà phê. Tại Sơn La chưa có doanh nghiệp, đơn vị nào đứng ra thu mua, bao tiêu sản phẩm cho người trồng Macadamia, hiện tại các chủ thu mua chỉ phục cho việc nhân giống, chính vì vậy thị trường trồng, kinh doanh Macadamia chưa được hình thành. Thu hoạch quả Macadamia từ mặt đất, bằng thủ công là một điều khó khăn vì quả Macadamia là quả hạch rụng lai rai và có thể kéo dài tới 3 tháng (do có nhiều đợt ra hoa). Từ khóa: Macadamia, mô hình, thực trạng, Sơn La. 1. Đặt vấn đề Sơn La là tỉnh có nhiều thuận lợi về phát triển cây công nghiệp đặc sản như chè, cà phê, mận, đào... Tuy nhiên, trong cơ cấu cây trồng nông nghiệp của tỉnh chưa có cây nào đáp ứng được là cây chủ lực để phát triển nông nghiệp của tỉnh. Theo định hướng phát triển của chính phủ trong những năm gần đây thì nên đưa cây Macadamia vào gây trồng tại các tỉnh Tây Bắc trong đó có Sơn La. Macadamia là tên gọi chung cho các loài cây thuộc chi Macadamia trong họ Chẹo (Proteaceae). Trong số các loài, chi có hai loài là vỏ hạt trơn (Macadamia integrifolia Maiden & Betche) và loài vỏ hạt sần (Macadamia tetraphylla L. Jhonson) cho quả ăn được có giá trị thương mại. Các giống Macadamia trồng ở Việt Nam hiện nay đa số thuộc loài Macadamia integrifolia (dẫn theo Nguyễn Đình Hải, 2010)[5]. Sản phẩm chính của cây Macadamia là hạt. Theo Nguyễn Công Tạn (2008)[7], hạt Macadamia có hàm lượng dinh dưỡng cao cụ thể với hàm lượng lớn axít béo không bão hòa (78.2%), tiếp theo là hợp chất đường (10%), Kali (0,37%), Phốtpho (0,17%) và Magiê (0,12%). Nhờ có hàm lượng dinh dưỡng cao, nên Macadamia được đánh giá là một sản phẩm nông nghiệp có giá trị. Tại tỉnh Sơn La, cây Macadamia đã được gây trồng khảo nghiệm từ năm 2000, hiện nay trên địa bàn tỉnh có 5 loại hình đơn vị như khuyến nông, sự nghiệp khoa học, doanh nghiệp, 9 Ngày nhận bài: 14/12/2016. Ngày nhận kết quả phản biện: 24/02/2017. Ngày nhận đăng: 20/9/2017 Liên lạc: Vũ Thị Liên, e - mail: [email protected] 73 hộ gia đình đã và đang trồng khảo nghiệm với diện tích 85,6 ha [1]. Sau 15 năm gây trồng có thể khẳng định bước đầu cho kết quả khả quan, cây sinh trưởng và phát triển khá phù hợp với điều kiện đất đai và tiểu vùng khí hậu tại một số địa phương của Sơn La. Cây Macadamia có thể trồng xen và phát triển tốt cùng với các loài cây công nghiệp như chè, cà phê,... hoặc có thể trồng phân tán hoặc trồng thuần loài [1]. Tuy nhiên, việc trồng và phát triển cây Macadamia trên địa bàn đang còn tự phát, diện tích trồng nhỏ lẻ, manh mún, nhiều dòng trồng tập trung vào khảo nghiệm, nhân giống. Một số mô hình trồng tại các huyện cho thấy một số giống không thích nghi với điều kiện lập địa, tỉ lệ đậu quả thấp hoặc không ra quả. Việc làm rõ hơn về thực trạng các mô hình trồng cây Macadamia trên địa bàn tỉnh Sơn La làm cơ sở khoa học cho những nghiên cứu tiếp sau là việc làm cần thiết. 2. Mục tiêu, phƣơng pháp và phạm vi nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Điều tra thực trạng và khó khăn, tồn tại trong các mô hình trồng cây Macadamia ở tỉnh Sơn La. 2.2. Phạm vi nghiên cứu Địa điểm: Gồm hai huyện Mai Sơn, Thuận Châu và thành phố Sơn La. Thời gian: 12/2015 - 11/2016 2.3. Phương pháp nghiên cứu 2.3.1. Phương pháp kế thừa tài liệu Phương pháp này được áp dụng để tìm hiểu, kế thừa và thu thập tài liệu, các số liệu, thông tin có liên quan về các mô hình trồng cây Macadamia và thu thập tài liệu về hệ thống cơ chế chính sách và việc thực hiện các chính sách trong mô hình phát triển cây Macadamia ở tỉnh Sơn La. 2.3.2. Phương pháp điều tra ngoại nghiệp Sử dụng bộ công cụ PRA (phương pháp đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia). Số lượng phỏng vấn 30 người/1 huyện và thành phố Tiến hành phỏng vấn 90 hộ dân địa phương, cán bộ xã và chủ mô hình trồng cây Macadamia tại 3 địa điểm Mai Sơn, Thuận Châu và thành phố Sơn La về giống, các biện pháp kỹ thuật, thời gian ra hoa tạo quả, năng suất, thông qua mẫu phiếu phỏng vấn. - Phỏng vấn cán bộ xã, thôn: Phỏng vấn cán bộ của xã, bản nhằm tìm hiểu tình hình chung về tự nhiên, kinh tế, xã hội của xã, bản, như: Dân số, mức sống, dân trí, các loại đất đai, sản xuất nông lâm nghiệp, thị trường, các hỗ trợ từ bên ngoài, các hình thức sử dụng tài nguyên rừng,... 74 - Phỏng vấn các hộ gia đình (HGĐ): Bảng phỏng vấn bán định hướng được chuẩn bị trước nhằm thu được các thông tin về tình hình của từng HGĐ. Phỏng vấn các HGĐ với đầy đủ đại diện cho các nhóm hộ khá, trung bình và khó khăn. Nội dung phỏng vấn là các vấn đề liên quan đến đặc điểm của HGĐ, hoạt động sản xuất nông lâm nghiệp, các nguồn thu nhập, chi phí, nhu cầu mong muốn có hay không trồng cây Macadamia. - Đo độ dốc bằng dụng cụ la bàn. 2.3.3. Phương pháp tính toán và xử lý số liệu Số liệu thu thập qua bảng phỏng vấn bán định hướng được xử lý và phân tích định lượng bằng phần mềm Excel. Kết quả xử lý được thể hiện theo dạng phân tích, mô tả, bảng và biểu đồ. 3. Kết quả và thảo luận 3.1. Thực trạng phát triển các mô hình trồng cây Macadamia trên địa bàn tỉnh Sơn La - Về diện tích: Qua điều tra thực trạng về diện tích trồng cây Macadamia, kết quả thu được ở Bảng 1 cho thấy diện tích trồng cây Macadamia huyện Mai Sơn là đơn vị trồng nhiều Macadamia với 51,8 ha tập trung chủ yếu ở một số xã: Chiềng Mung, Chiềng Mai, Cò Nòi, Nà Ban, tiếp theo là huyện Thuận Châu với 17 ha thấp nhất là thành phố 5,92 ha. Tuy nhiên, cây Macadamia chủ yếu đang trong giai đoạn kiến thiết cơ bản theo chủ trương của tỉnh, phát triển đại trà 4 giống tiến bộ kỹ thuật đã được tuyển chọn và công nhận của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn [1, 2, 3]. - Về phương thức trồng: Có 3 mô hình trồng Macadamia trồng xen chè, cà phê và trồng thuần. Mô hình trồng Macadamia thuần và trồng xen Macadamia với chè mới trồng được 3 năm (2013) cây sinh trưởng, phát triển khá tốt và có một số cây ra hoa bói. Hiện nay các mô hình trồng xen cây Macadamia với cà phê ở giai đoạn ổn định điển hình là mô hình trồng cây Macadamia xen với cà phê tại bản Mòng, xã Hua La, thành phố Sơn La trồng năm 2003, lúc trồng là 175 cây, hiện còn 150 cây, cho sản lượng quả bình quân đạt gần 4,1 kg quả tươi/cây với giá thu mua hiện tại dao động 110.000 - 120.000 đồng/kg quả tươi. Ở huyện Thuận Châu mô hình trồng xen cây Macadamia với cà phê tại bản Nong ỏ xã Púng Tra trồng năm 2003 với 1,5 ha sản lượng bình quân 3,2 kg quả tươi/cây, ở huyện Mai Sơn mô hình trồng xen cây Macadamia với cà phê tại Trung tâm Giáo dục lao động tỉnh Sơn La (Trung tâm 05 - 06) với 1,5 ha có 350 cây đạt 4,5 kg quả tươi/1 cây. Như vậy, sản lượng quả giữa các điểm nghiên cứu nhìn chung thấp có lẽ là do đợt mưa đá tháng 5/2016 gây rụng quả non, năm 2016 nóng khô kéo dài. Sự chênh lệch giữa các điểm nghiên cứu không nhiều. Sở dĩ ở Mai Sơn sản lượng cao hơn là do kỹ thuật chăm sóc, tỉa cành tạo tán đúng kỹ thuật, đất đai bằng phẳng hơn. Hiện nay, các vườn đã cho thu nhập tương đối ổn định qua các năm nhưng khả năng ra hoa, đậu quả còn phải phụ thuộc vào điều kiện khí hậu, khả năng sinh 75 trưởng của cây Macadamia trên nhiều loại đất khác nhau, kỹ thuật chăm sóc Bảng 1 cho thấy tại khu vực nghiên cứu cây giống Macadamia gồm có các giống 246, OC, 849, 816 đây là những giống đã được tuyển chọn và công nhận của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn [3,4]. Qua đánh giá sơ bộ, diện tích cây Macadamia được trồng tại Sơn La trên đất có độ dày tầng đất là >1 m. Đây là yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng, phát triển và sản lượng quả của cây Macadamia, không có những yếu tố gây trở ngại cho sự phát triển của bộ rễ như đá tảng, đá ong dày đặc. Tình hình sinh trưởng và phát triển khá ổn định, đường kính thân, đường kính tán, chiều cao và khả năng phân cành khá, số lượng cây bị chết hàng năm rất ít, chủ yếu do bị trâu bò phá hoại, trồng bằng cây thực sinh (cây ươm từ hạt) sau 5 đến 8 năm mới bắt đầu ra hoa và cho bói quả. Tuy nhiên, trong quá trình chăm sóc cần có chế độ tưới nước, bón phân cho cây vào thời kỳ ra hoa và có xuất hiện gió Lào. -Tình hình phân bố cây Macadamia theo độ dốc: Cây Macadamia có hệ rễ cọc kém phát triển, rễ chùm lớn, phạm vi phân bố rễ chỉ cách mặt đất khoảng 70 cm trở lại. Có tới 70% bộ rễ phân bố tập trung ở tầng đất từ 0 - 30 cm, nên cây Macadamia chống chịu gió lớn và bão rất kém, thường gẫy đổ hoặc rụng hoa quả nhiều. Chính vì vậy yếu tố độ dốc có ảnh hưởng rất lớn đến sinh trưởng, phát triển và năng suất của cây Macadamia sau này. Trên địa bàn tỉnh Sơn La, cây Macadamia cũng đã được trồng trên các độ dốc khác nhau, kết quả điều tra được thể hiện qua Bảng 2/ Độ dốc là yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả phát triển cây Macadamia và ảnh hưởng đến bố trí cây trồng, sinh trưởng, sản lượng quả các yếu tố khác bao gồm tình trạng xói mòn, rửa trôi đất, việc áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, chi phí sản xuất (dẫn theo Nguyễn Công Tạn, 2003)[6]. Do điều kiện địa hình đặc thù của tỉnh Sơn La, hầu hết là địa hình dạng núi thấp, núi trung bình và núi cao, những vùng dạng thung lũng, bằng phẳng tập trung cho phát triển lúa nước và một số cây trồng có lợi thế khác, vì vậy để bố trí được quỹ đất tập trung, liền vùng để phát triển cây Macadamia là rất khó khăn. Ở các huyện Mai Sơn, Thuận Châu và thành phố Sơn La có diện tích cây cà phê lớn, yêu cầu cần trồng cây che bóng nhất định để vừa đủ độ tàn che cho cây sinh trưởng phát triển, tránh được sương muối vào mùa đông, vừa có thể tạo thu nhập cho người dân, vì vậy người dân đã bước đầu lựa chọn cây Macadamia. Qua bảng số liệu trên cho thấy tình hình phân bố cây Macadamia được trồng ở độ dốc trong khoảng 0-15 chiếm diện tích nhiều hơn phân bố cây trong khoảng độ dốc 16 - 25. Tổng diện tích cả 3 địa điểm trồng cây Macadamia phân bố ở độ dốc từ 0 - 15 đạt 64,42 ha và độ dốc từ 16 - 25 với 10,3 ha. Trong tổng số 74,72 ha, trồng với mật độ 7 x 9 m (158 cây/ha cách 4 hàng chè một hàng Macadamia) để che bóng cho cây chè, 7 × 8 m (204 cây/ha) che bóng cho cây cà phê. Cắt tỉa tạo tán: Đây là khâu kỹ thuật hết sức quan trọng, ảnh hưởng lớn đến khả năng sinh trưởng, tình hình sâu bệnh và năng suất vườn cây sau này. Tuy nhiên, quá trình điều tra cho thấy hầu hết các chủ hộ không thực hiện cắt tỉa tạo tán, một số hộ cắt tỉa nhưng thực hiện chưa đúng kỹ thuật, chỉ có Trung tâm Giáo dục lao động tỉnh Sơn La, Trung Tâm Khoa học Lâm nghiệp Vùng Tây Bắc thực hiện cắt tỉa đúng kỹ thuật. 76 Bảng 1.Thống kê diện tích Macadamia đã trồng tại khu vực nghiên cứu năm 2016 TT Chủ sở hữu/địa điểm Diện tích (ha) Nguồn giống Loại giống Năm trồng Sản lượng quả (Kg/ cây) A Huyện Thuận Châu 1 Quàng Văn Nam, bản Nong Ỏ, xã Púng Tra, huyện Thuận Châu 2,00 H2, OC, 800, 788, 900 Ghép 2003 3,2 2 Nguyễn Hữu Phước, bản Tiên Hưng, Phỏng Lái, huyện Thuận Châu 2,50 Trồng lần 1 2,00 246, OC, 849, 900, 816 Ghép 2011 Trồng lần 2 0,50 OC, H2 Ghép 2014 3 Trần Văn Đồng, bản Tiên Hưng, xã Phỏng Lái, huyện Thuận Châu 6,00 OC, 816, 849, 246 Ghép 2014 4 Nguyễn Văn Báu, bản Kiến Xương, xã Phỏng Lái, huyện Thuận Châu 1,50 OC, 816, 849, 246 Ghép 2014 5 Nguyễn Văn Khiêm, bản Kiến Xương, xã Phỏng Lái, huyện Thuận Châu 1,00 OC, 816, 849, 246 Ghép 2014 6 Bản Quỳnh Châu đường 279 xã Phỏng Lái, huyện Thuận Châu 1,5 OC, 816, 849, 246 Ghép 2016 Tổng: 17 B Thành phố Sơn La 1 Bà Hà Thu Trang Thành phố Sơn La 0,26 H2, OC Ghép 2000 2 Lường Văn Thông, bản Mòng, xã Hua La, thành phố Sơn La 0,50 H2, OC, 800, 788, 900 Ghép 2003 4,1 Lường Văn Din và hộ Cà Văn Tun, bản Sàng, xã Hua La 1,50 H2, OC, 800, 788, 900 Ghép 2003 3 Lù Văn Sơn, bản Bó Phứa, phường Chiềng An thành phố Sơn La 2,66 OC, H2, 800, 900, 788, 246, 816 Ghép 2003 3,9 4 Vườn cây đầu dòng (Vườn ươm - Trung tâm Khoa học Lâm nghiệp Vùng Tây Bắc) 1,00 246, 816, OC Ghép 2015 Tổng: 5, 92 C Huyện Mai Sơn 1 Trung tâm Giáo dục Lao động tỉnh Sơn La 11,00 Khảo nghiệm huyện Mai Sơn 1,00 OC, 246, 816, 849, BV1, BV2, BV3, BV4, 1, H, 800, 842, TQ4. Ghép 2003 4,5 Mô hình thâm canh tại Trung tâm 10,00 OC, 246, 849, 816 Ghép 2014 2 Mô hình Trung tâm Khuyến nông Mai Sơn 40,8 Bản Nà Kẹ, xã Chiềng Mung 13,80 816, 842, OC, 800, 695 Ghép 2012 Cát Duy Biên, (km17 xã Chiềng Mung huyện Mai Sơn) 0,5 816, 842, OC, 800, 695 Ghép 2013 Bản Nà Ban, thị trấn Hát Lót 13,00 816, 842, OC, 800, 695 Ghép 2013 Bản Mòn, xã Cò Nòi 1 816, 842, OC, 800, 695 Ghép 2013 Bản Vạy, xã Chiềng Mai 12,5 816, 842, OC, 800, 695 Ghép 2014 Tổng: 51, 8 77 Bảng 2. Tình hình phân bố cây Macadamia theo độ dốc ở tỉnh Sơn La STT Địa điểm Tổng diện tích (ha) 0 - 15 16 - 25 1 Thuận Châu 17 15 2 2 Thành phố Sơn La 5,92 2,92 3 3 Mai Sơn 51,8 46,5 5,3 Tổng 74,72 64,42 10.3 Hiện tượng thời tiết bất thường: Mặc dù ít bị ảnh hưởng của bão, song Sơn La lại thường chịu tác động của một số hiện tượng thời tiết bất thường như gió lớn (giông), mưa đá vào ngày 8/5/2016 trận gió lớn có tốc độ lên tới 20 m/s tại vườn Macadamia của gia đình Nguyễn Hữu Phước, bản Tiên Hưng, xã Phỏng Lái, huyện Thuận Châu đã bị gẫy đổ bật gốc gần 2/3 vườn Macadamia trồng thuần. Macadamia là cây kỵ gió to và bão vì Macadamia có hệ rễ cọc kém phát triển, chỉ có bộ rễ ngang tập trung ở tầng đất mặt nên độ bám kém, trong khi đó tán cây cao lớn, rất dễ bị đổ khi gặp gió to và bão (dẫn theo Nguyễn Công Tạn, 2003)[6]. Vì vậy, không nên trồng Macadamia ở khu vực có gió lớn. 3.2. Những khó khăn và tồn tại Hiện nay trên các đơn vị và cá nhân trên địa bàn tỉnh Sơn La đã và đang nhân giống và gây trồng cây Macadamia theo thống kê của Chi cục Lâm nghiệp tỉnh Sơn La năm 2015 và kết quả điều tra thực tế trong năm 2016 được thể hiện ở Bảng 3. Số liệu Bảng 3cho thấy các chủ hộ gia đình đã tự gieo ươm cây con thực sinh để cung cấp gốc ghép phục vụ cho công việc ghép sản xuất giống tại qui mô hình gia đình, ngoài ra còn để cung cấp giống cho người dân, những hộ gia đình có nhu cầu mua giống về trồng. Điển hình như gia đình ông Lường Văn Din, xã Hua La, sản xuất quy mô với khoảng 5.000 cây con trong giai đoạn chuẩn bị ghép cành. Tỉnh Sơn La nói chung chưa có quy hoạch cụ thể cũng như chính sách hỗ trợ trồng và phát triển cây Macadamia, đối với Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương mới có 5 văn bản liên quan đến chính sách phát triển cây Macadamia và xác định cây Macadamia là cây lâm nghiệp được khuyến khích trồng rừng sản xuất. Tuy nhiên, việc trồng và phát triển cây Macadamia cần có sự chỉ đạo cụ thể về quy hoạch và chiến lược phát triển của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn. Hiện nay, việc trồng cây Macadamia ở tại các hộ gia đình chủ yếu do các dự án của huyện, tỉnh cung cấp giống ngoài ra còn có một số ít hộ gia đình tự trồng với diện tích nhỏ, lẻ, manh mún, các nguồn giống không ổn định, nhiều dòng chưa được công nhận, người dân không đủ vốn để đầu tư quy mô do chi phí cây con quá đắt, chưa hình thành được vùng nguyên liệu tập trung, đủ lớn gắn liền với công nghiệp chế biến. Về thị trường: Ở Việt Nam, do đây là loại cây trồng mới, sản lượng hạt còn hạn chế, mới có một vài công ty, cơ sở chế biến hạt Macadamia, quy mô còn nhỏ, số lượng hạt thương 78 phẩm dùng để chế biến bánh kẹo chưa nhiều, nên chưa có cơ sở để dự đoán được sức tiêu thụ của loại sản phẩm này. Tại Sơn La chưa có doanh nghiệp, đơn vị nào đứng ra thu mua, bao tiêu sản phẩm cho người trồng Macadamia, hiện tại các chủ thu mua chỉ phục cho việc nhân giống, chính vì vậy thị trường trồng, kinh doanh Macadamia chưa được hình thành. Bảng 3. Thống kê các đơn vị, hộ gia đình thực hiện gieo ƣơm, sản xuất cây giống TT Chủ vườn ươm Địa chỉ Diện tích gieo ươm (m2) Số lượng cây năm (cây/năm) Ghi chú Tổng 5.270 43.200 I Các hộ gieo ươm tự phát 90 7.000 1 Lường Văn Din Bản Sàng, xã Hua La, thành phố Sơn La 50 5.000 Cây thực sinh 2 Hà Thị Trang Phường Quyết Thắng, thành phố Sơn La 40 2.000 Cây ghép 3 Nguyễn Thanh Sơn Tiểu khu 4, xã Tông Lệnh, huyện Thuận Châu 50 1.500 Cây thực sinh 4 Nguyễn Văn Cường Tiểu khu 4, xã Tông Lệnh, huyện Thuận Châu 70 2.000 Cây thực sinh 5 Nguyễn Hữu Quyền Tiểu khu 4, xã Tông Lệnh, huyện Thuận Châu 200 1.000 Cây thực sinh 6 Nguyễn Văn Thắng Tiểu khu 11, TT Hát Lót, Mai Sơn 10 1.000 Cây thực sinh II Các tổ chức gieo ươm 5.180 36.200 1 Trung Tâm Khoa học Lâm nghiệp Vùng Tây Bắc 70 10.000 Cây ghép 70 2.200 Cây thực sinh 2 Trung tâm giống cây trồng Vật nuôi Thủy sản 40 4.000 Cây thực sinh 3 Trung tâm Giáo dục lao động tỉnh Sơn La 2016 5.000 15.000 Cây thực sinh 6.000 Cây ghép Các mô hình vườn ươm cây giống vẫn còn quy mô nhỏ mới chỉ đáp ứng trong nghiên cứu, khảo nghiệm với quy mô nhỏ, lẻ, khi trồng với quy mô lớn cần khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư, xây dựng vườn cây đầu dòng, sản xuất cây ghép để cung cấp cây giống tốt, nguồn giống đảm bảo, có kiểm soát, đúng với các giống đã được Bộ NN&PTNT đánh giá và công nhận để công cấp giống cho người dân. Bên cạnh đó giá giống Macadamia hiện tại tương đối cao, dao động từ 60.000 - 80.000 đồng/cây ghép, nếu không có kế hoạch cụ thể, cơ sở sản xuất giống không đảm bảo thì người dân dễ mua phải giống thực sinh, kéo dài thời gian sinh trưởng, lâu ra hoa ảnh hưởng đến chất lượng, sản lượng quả sau này và thu nhập của người dân. 79 Thu hoạch quả Macadamia từ mặt đất, bằng thủ công là một điều khó khăn vì quả Macadamia là quả hạch rụng lai rai và có thể kéo dài tới 3 tháng (do có nhiều đợt ra hoa). 4. Kết luận và đề xuất 4.1. Kết luân Nghiên cứu cho thấy thực trạng về diện tích trồng cây Macadamia ở huyện Mai Sơn là khu vực trồng nhiều Macadamia với 51,8 ha tiếp theo là huyện Thuận Châu với 17 ha thấp nhất là thành phố Sơn La 5,92 ha. Cây Macadamia sinh trưởng, phát triển khá ổn định, số lượng cây bị chết hàng năm rất ít, chủ yếu do bị trâu bò phá hoại. Có 3 mô hình trồng Macadamia trồng xen chè, cà phê và trồng thuần. Hiện nay các mô hình trồng cây Macadamia ở giai đoạn ổn định cho sản lượng bình quân dao động 3,2 - 4,5 kg quả/1 cây. Sản lượng quả giữa các điểm nghiên cứu có sự chênh lệch nhưng không nhiều. Qua đánh giá sơ bộ, diện tích cây Macadamia được trồng tại Sơn La, tình hình sinh trưởng (đường kính thân, đường kính tán, chiều cao và khả năng phân cành...) và phát triển khá. Cây ít bị sâu bệnh. Tổng diện tích cả 3 địa điểm trồng cây Macadamia phân bố ở độ dốc từ 0 - 15 đạt 64,42 ha và độ dốc từ 16 - 25 với 10,3 ha trong tổng số 74,72 ha, trồng với mật độ 7 × 9 m (158 cây/ha cách 4 hàng chè một hàng Macadamia) để che bóng cho cây chè, 7 × 8 m (204 cây/ha) che bóng cho cây cà phê. Cây Macadamia trồng ở tại các hộ gia đình chủ yếu do các dự án của huyện, tỉnh cung cấp giống. Ngoài ra còn có một số ít hộ gia đình tự trồng với diện tích nhỏ, lẻ, manh mún, các nguồn giống không ổn định, nhiều dòng chưa được công nhận, người dân không đủ vốn để đầu tư quy mô do chi phí cây con quá đắt dao động từ 60.000 - 80.000 đồng/cây ghép, chưa hình thành được vùng nguyên liệu tập trung, đủ lớn gắn liền với công nghiệp chế biến. Tại Sơn La chưa có doanh nghiệp, đơn vị nào đứng ra thu mua, bao tiêu sản phẩm cho người trồng Macadamia, hiện tại các chủ thu mua chỉ phục cho việc nhân giống, chính vì vậy thị trường trồng, kinh doanh Macadamia chưa được hình thành. Thu hoạch quả Macadamia từ mặt đất, bằng thủ công là một điều khó khăn vì quả Macadamia là quả hạch rụng lai rai và có thể kéo dài tới 3 tháng (do có nhiều đợt ra hoa). 4.2. Đề xuất Nhóm nghiên cứu đề xuất chỉ trồng Macadamia ở những nơi khảo nghiệm thành công; Không triển khai trồng cây này trên quy mô lớn trong các khu vực chưa được trồng khảo nghiệm; Việc phát triển quy mô lớn nhất thiết phải đảm bảo gắn với cơ sở chế biến, đảm bảo tiêu thụ sản phẩm; Tăng cường quản lý chặt chẽ chất lượng giống, cơ sở sản xuất giống, chỉ cho phép trồng các giống cây Macadamia được nhân giống vô tính (cây ghép, chiết) từ các dòng có năng suất, chất lượng cao đã được Bộ Nông nghiệp và PTNT công nhận; Ngăn ngừa, xử lý nghiêm tổ chức, cá nhân cung ứng, kinh doanh giống Macadamia không đảm bảo chất lượng theo quy định của pháp luật; Tiếp tục triển khai nghiên cứu theo dõi, đánh giá khả năng thích nghi, tính ổn định của các giống Macadamia ở Sơn La. 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Sơn La (2015). Báo cáo số 64 tháng 5/2015 về tình hình phát triển cây Macadamia trên địa bàn tỉnh Sơn La.. [2] Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2011). Danh mục giống Macadamia được công nhận giống tiến bộ kỹ thuật, Quyết định số 2039/QĐ-BNN-TCLN ngày 01 tháng 9 năm 2011. [3] Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2011). Danh mục giống Macadamia được công nhận giống tiến bộ kỹ thuật, Quyết định số 2040/QĐ-BNN-TCLN ngày 01 tháng 9 năm 2011. [4] Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2013). Công nhận giống cây trồng lâm nghiệp mới, kèm theo Quyết định số 65/QĐ-BNN-TCLN ngày 11 tháng 1 năm 2013. [5] Nguyễn Đình Hải (2010). Báo cáo tổng kết đề tài “Tiếp tục khảo nghiệm và nhân giống Macadamia ở Việt Nam” giai đoạn 2006 -2010. Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam [6] Nguyễn Công Tạn (2003). Cây Macadamia cây quả khô quý hiếm dự báo khả năng phát triển ở các vùng miền núi Việt Nam. Nhà xuất bản Nông nghiệp Hà Nội, [7] Nguyễn Công Tạn (2008). Macadamia một loại cây có hiệu quả kinh tế, xã hội và cải thiện môi trường sinh thái ở miền núi phía Bắc nước ta. Tạp chí Rừng và Đời sống, 11: 9 -14. REAL SITUATION OF MACCADAMIA CULTIVATION MODELS IN SON LA PROVINCE Vu Thi Lien, Phan Thi Thanh Huyen, Doan Duc Lan Tay Bac University Abstract: The study results have shown that Mai Son district has the biggest area of Macadamia cultivation with 51,8 ha, Thuan Chau district has 17ha, and Son La city has the lowest area of 5.92 hectares. Macadamia trees grow and develop relatively stably. The annual mortality rate is very low, mainly due to the destruction of cattle such as cows and buffalos. There are 3 models of Macadamia planting: intercropped cultivation of tea, coffee and monoculture. Currently, Macadamia plantations in stable stages provide average yields ranging from 3.2 to 4.5 kg of fresh fruit per tree. There is a slight difference of fruit production in different sites. Macadamia plants includes some branches: 246, OC, 849, 816 which are selected and approved by Ministry of Agriculture and Rural Development (MARD). The preliminary assessment shows that the growth (stem diameter, canopy diameter, height and branching ability) and the development of Macadamia trees are rather good with fewer pests and they should not be planted in the area with strong winds. The total area of 3 cultivation places distributed in slope is as the following: 64.42 ha from 0 to 15 reaching 64.42 ha and 10.3 ha from 16 to 25. In the total area of 74.72 ha, the density of 7 × 9 m (158 plants / ha, just 4 rows of green tea inserted a row of Macadamia) is used to shade green tea and the density of 7 × 8 m (204 plants / ha) is for shading coffee. There have been no enterprises purchasing and consuming products for farmers who grow Macadamia in Son La. They are bought for only propagation purpose. Therefore, the market for growing, selling and buying Macadamia has not been set up in Son La. It is difficult to harvest Macadamia fruits from the ground manually because it is a kind of nut fruit falling singly in up to three months (due to many times of flowering ) Keywords: Macadamia, model, situation, Son La. 81 PHỤ LỤC ẢNH Ảnh 1. Mô hình trồng xen cây Macadamia với cây chè tại xã Phỏng Lái huyện Thuận Châu ( MH xen Macadamia với chè) Ảnh 2. Mô hình trồng xen Macadamia với cây cà phê tại huyện Mai Sơn