Theo dõi chức năng hô hấp ở công nhân sản xuất pin-ác-quy (AcCu) có hút thuốc lá sau 2 năm

THEO DOÕI CHÖÙC NAÊNG HOÂ HAÁP ÔÛ COÂNG NHAÂN SAÛN XUAÁT PIN-AÙC-QUY (AcCu) COÙ HUÙT THUOÁC LAÙ SAU 2 NAÊM Leâ Thò Tuyeát Lan*,Nguyeãn Nhö Vinh* TOÙM TAÉT Qua 3 laàn khaùm trong 2 naêm lieân tieáp cho 78 coâng nhaân vieân laøm vieäc taïi moät nhaø maùy saûn xuaát pin aùc-quy ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh chuùng toâi nhaän thaáy raèng möùc ñoä huùt thuoác laù trong laàn khaùm ñaàu tieân laø 11,1 goùi-naêm. Keát quaû ño hoâ haáp kyù phaùt hieän hoäi chöùng taéc ngheõn laø 21,8%, 21,8% vaø 24,4% qua 3 laàn khaùm. Möùc ñoä suït giaûm FEV1 trung bình laø 70 ml trong naêm ñaàu tieân vaø 30 ml trong naêm thöù hai. Coù 54% tröôøng hôïp coù möùc giaûm FEV1 trung bình hôn 50 ml/naêm trong 2 naêm. Neáu xem taéc ngheõn ñöôøng hoâ haáp trong hoâ haáp kyù vaø/hoaëc giaûm FEV1 hôn 50 ml/naêm laø daáu hieäu chaån ñoaùn sôùm beänh phoåi taéc ngheõn maõn tính thì coù ñeán 57,7 beänh nhaân hoäi ñuû tieâu chuaån naøy. SUMMARY SPIROMETRY OF SMOKING WORKERS OF A BATTERY MANUFACTURING FACTORY IN HOCHIMINH CITY AFTER TWO YEARS FOLLOW-UP Le Thi Tuyet Lan, Nguyen Nhu Vinh * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 20 – 23 By following spirometry of 78 smoking workers with mean pack-year 11.1 from a battery manufacturing factory in Hochiminh City 3 times in 2 continuous years in our research, we found that airway obstruction was happened in 21.8%; 21.8% and 24.4% of cases at first, second and third time examination. The average FEV1 decline were 70 ml in first year and 30 ml in second year. There is 54% of cases has annually FEV1 decline over 50 ml, this decline is valuable in early diagnosis of COPD. There is up to 57.7 % of cases have warning signal about lung function: airway obstruction and / or annually FEV1 decline over 50 ml (24.4% had airway obstruction and 33.3% had annually FEV1 decline over 50 ml without obstruction). ÑAËT VAÁN ÑEÀ Beänh phoåi taéc ngheõn maïn tính (BPTNMT) laø moät trong nhöõng beänh lyù gaây töû vong haøng ñaàu treân theá giôùi trong ñoù thuoác laù chòu traùch nhieäm 80-90% soá tröôøng hôïp. Vì tình traïng taéc ngheõn ñöôøng daãn khí trong BPTNMT khoâng phuïc hoài hoaøn toaøn neân vieäc ñieàu trò beänh lyù naøy seõ gaëp raát nhieàu khoù khaên. Do vaäy vieäc nhaän bieát beänh sôùm vaø cai thuoác laù laø bieän phaùp haøng ñaàu nhaèm laøm giaûm tyû leä beänh tieán trieån ñeán giai ñoaïn naëng. Chuùng toâi ñöa ra ñeà taøi naøy nhaèm muïc ñích theo doõi söï thay ñoåi chöùc naêng hoâ haáp cuûa moät nhoùm ñoái töôïng huùt thuoác laù ñeå tìm hieåu taùc haïi cuûa thuoác laù leân chöùc naêng hoâ haáp cuûa nhöõng ñoái töôïng naøy. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñoái töôïng nghieân cöùu Taát caû caùc coâng nhaân vieân nam coù huùt thuoác laù taïi moät nhaø maùy saûn xuaát pin aùc-quy ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp phaân tích caét ngang Ño chöùc naêng hoâ haáp baèng maùy hoâ haáp keá 3 laàn trong 2 naêm lieân tieáp taïi phoøng thaêm doø chöùc naêng hoá haáp beänh vieän Ñaïi Hoïc Y Döôïc Xöû lyù soá lieäu baèng phaàn meàm SPSS 10.0 for Windows * Boä moân Sinh Lyù, Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM 20 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Tieâu chuaån choïn löïa Coâng nhaân vieân nam coøn ñang lao ñoäng coù huùt thuoác laù ñeán khaùm ñuû 3 laàn trong 2 naêm Tieâu chuaån loaïi tröø Coâng nhaân coù choáng chæ ñònh ño chöùc naêng hoâ haáp hoaëc ñeán khaùm khoâng ñuû 3 laàn Tieâu chuaån phaân loaïi Phaân loaïi roái loaïn chöùc naêng hoâ haáp theo Hieäp hoäi loàng ngöïc Anh (BTS) naêm 1997 KEÁT QUAÛ VAØ BAØN LUAÄN Toång soá tröôøng hôïp ñöa vaøo nghieân cöùu laø 78 ca Ñaëc ñieåm dòch teã (caùc soá lieäu ñöôïc ghi nhaän trong laàn thaêm khaùm ñaàu tieân) Tuoåi Trung bình laø 40 tuoåi vaø dao ñoäng töø 20 ñeán 57 tuoåi. Löùa tuoåi thöôøng gaëp nhaát laø töø 40 ñeán 49 tuoåi chieám tyû leä 39% Theå traïng Chieàu cao trung bình laø 163 cm vaø caân naëng trung bình laø 56.7 Kg. Ngheà nghieäp 74,4% laø coâng nhaân, 15,1% laø nhaân vieân vaên phoøng vaø 10,3% laø taøi xeá. Trong ñoù nhaân vieân vaên phoøng goàm giaùm ñoác, kyõ sö, quaûn ñoác vaø caùc nhaân vieân haønh chaùnh khaùc. Trình traïng kinh teá 81% coù möùc kinh teá trung bình, 7,7% coù kinh teá khaù, 3,8% giaøu (nhaø kieân coá, xe hôi, maùy laïnh) vaø 7,5% coù möùc soáng thieáu thoán. Hoïc vaán Ña soá coâng nhaân coù trình ñoä caáp III (51,3%) trong ñoù chuû yeáu laø lôùp 12 (29 tröôøng hôïp chieám 37,2%), 24,4% trình ñoä caáp II; 9,0% trình ñoä caáp I vaø 15,4% hoïc cao ñaúng hay ñaïi hoïc. Caùc bieåu hieän laâm saøng Chuû yeáu laø töùc ngöïc (20,5%), khaïc ñaøm (19,2%)ø, khoù thôû (14,1%) vaø ho (10,3%). Tình hình huùt thuoác laù Tuoåi baét ñaàu huùt thuoác laù Trung bình tuoåi baét ñaàu huùt thuoác laø 21 ± 5 tuoåi, sôùm nhaát laø 10 tuoåi vaø treã nhaát laø 45 tuoåi. Taïi Myõ tuoåi baét ñaàu huùt thuoác sôùm hôn thöôøng laø 12-13 tuoåi(8) ôû caû nam vaø nöõ, ñoù laø do ñaëc ñieåm vaên hoùa cuûa nhöõng nöôùc phöông taây. Möùc ñoä huùt thuoác laù Khaûo saùt trong laàn khaùm ñaàu tieân, möùc ñoä huùt thuoác laù chuû yeáu <10 goùi – naêm chieám tyû leä 57,7%, töø 10 ñeán 20 goùi-naêm laø 26,9%, 20-30 goùi naêm laø 10,3% vaø > 30 goùi-naêm laø 5,1%. Trung bình laø 11,1 ± 8,6 goùi – naêm vaø 11,5 ñieáu/ngaøy. Soá ñieáu thuoác trung bình moãi ngaøy sau 1 naêm vaø 2 naêm laàn löôït laø 10,3 vaø 9,5 ñieáu/ngaøy. Sau 2 naêm theo doõi, chuùng toâi nhaän thaáy raèng ña soá beänh nhaân coù giaûm bôùt soá ñieáu thuoác trong ngaøy chöù ít coù theâm nhöõng ngöôøi cai thuoác môùi. Nhöõng ngöôøi ñaõ cai thaønh coâng hay ñang cai chöa quaù 6 tuaàn ngay ôû laàn khaùm ñaàu tieân ñeán laàn khaùm thöù ba vaãn tieáp tuïc khoâng huùt thuoác laù, coù leõ hoï bò taùc ñoäng moät phaàn bôûi lôøi khuyeân cuûa nhaân vieân y teá vaø nhöõng daáu hieäu caûnh baùo qua dieãn tieán cuûa hoâ haáp kyù neân tyû leä taùi nghieän thaáp. Tuy nhieân soá ngöôøi baét ñaàu cai sau ngaøy khaùm ñaàu tieân khoâng ñaùng keå, coù leõ do ñaëc thuø coâng vieäc cuûa hoï(5) Ñaùnh giaù chöùc naêng hoâ haáp Huùt thuoác laù laø nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây ra beänh phoåi taéc ngheõn maïn tính (80-90%)(3). Caùc daáu hieäu giuùp phaùt hieän sôùm goàm caùc trieäu chöùng hoâ haáp nhö ho khaïc, khoù thôû, vaø baát thöôøng chöùc naêng hoâ haáp. Ño chöùc naêng hoâ haáp ñeå xaùc ñònh hoäi chöùng taéc ngheõn giuùp xaùc ñònh sôùm beänh naøy ôû nhöõng ngöôøi coù nguy cô cao (nhö ngöôøi coù huùt thuoác laù) nhöng khoâng coù trieäu chöùng ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong raát nhieàu taøi lieäu(4). Söï suït giaûm tyû leä FEV1/VC hay FEV1 nhoû hôn giaù trò döï ñoaùn raát coù giaù trò chaån ñoaùn(4). Ngoaøi caùch xem xeùt 2 trò soá naøy coøn coù moät phöông phaùp ñaùnh giaù khaùc coù giaù trò cao laø theo doõi söï suït giaûm trò soá FEV1 haøng naêm ngay caû khi noù coøn trong giôùi haïn bình thöôøng so vôùi giaù trò döï ñoaùn. Ôû ngöôøi bình thöôøng toác ñoä giaûm haøng naêm cuûa FEV1 haøng naêm laø <30 ml/naêm coøn ôû beänh nhaân bò beänh phoåi taéc 21 ngheõn maïn tính seõ laø 50-90 ml /naêm hay cao hôn(2,4). Anthonisen vaø coäng söï ñaõ khaúng ñònh vai troø cuûa hoâ haáp kyù trong vieäc xaùc ñònh beänh phoåi taéc ngheõn maïn tính ôû nhöõng ngöôøi coù nguy cô cao (huùt thuoác laù). Vieäc naøy hieän ñang ñöôïc moät soá chính phuû vaø toå chöùc aùp duïng(1,4). Caùc thoâng soá hoá haáp Baûng 1: Caùc thoâng soá hoâ haáp qua caùc laàn ño Thoâng soá X ± SD (Laàn 1) X ± SD (Laàn 2) X ± SD (Laàn 3) VC (L) 3,57 ± 0,68 3,55 ± 0,61 3,60 ± 0,61 FEV1 (L) 2,91 ± 0,65 2,84 ± 0,60 2,81 ± 0,57 FEV1VC 82,68 ± 11,53 80,13 ± 11,08 77,58 ± 10,56 PEF (L/s) 5,97 ± 2,34 6,04 ± 2,05 6,12 ± 1,95 FEF 25-75% (L/s) 3,59 ± 1,30 3,31 ± 1.25 3.28 ± 1.21 (X: giaù trò trung bình; SD: ñoä leäch chuaån) Baûng 2: Möùc cheânh leäch caùc thoâng soá hoâ haáp sau 2 naêm Thoâng soá Cheânh leäch trong naêm ñaàu Cheânh leäch trong naêm thöù hai Cheânh leäch sau 2 naêm VC (L) -0,02 ± 0,25 0,05 ± 0,34 0,03 ± 0,31 FEV1 (L) -0,07 ± 0,30(*) -0,03 ± 0,28 -0,10 ± 0,34 (*) FEV1/VC -2,56 ± 8,07(*) -2,55 ± 8,17 (*) -5,1 ±10,05(*) PEF (L/s) 0,07 ± 1,5 0,08 ± 1,79 0,15 ± 1,70 (*) FEF 25-75% (L/s) -0,21 ± 0.81(*) -0,03 ± 0,83 -0,31 ± 0,93(*) (*): söï thay ñoåi coù yù nghóa thoáng keâ, p<0,05 Nhaän thaáy raèng trò soá trung bình cuûa VC giaûm nheï sau 1 naêm vaø sau ñoù taêng nheï trôû laïi. Tuy nhieân söï thay ñoåi trò soá naøy khoâng coù yù nghóa thoáng keâ (p>0,05). Trong khi ñoù möùc ñoä suït giaûm cuûa FEV1 laø raát lôùn, trung bình laø 50 ml moãi naêm (70ml trong naêm ñaàu tieân vaø 100ml sau 2 naêm), ñaây laø moät giaù trò raát coù yù nghóa trong vieäc chaån ñoaùn sôùm BPTNMT trong giai ñoaïn khoâng coù trieäu chöùng. Trò soá Tiffineau cuõng giaûm coù yù nghóa thoáng keâ theo thôøi gian, ñieàu naøy cuõng deã lyù giaûi laø do FEV1 giaûm trong khi VC thay ñoåi khoâng ñaùng keå neân tyû soá FEV1/VC hay trò soá Tiffineau seõ gæam. PEF gia taêng daàn sau caùc laàn ño coù leõ do beänh nhaân coù kinh nghieäm nhieàu hôn neân khaû naêng gaéng söùc toát hôn. Hôn nöõa ñaây cuõng laø moät trò soá raát thay ñoåi vaø ít coù giaù trò trong chaån ñoaùn taéc ngheõn ñöôøng hoâ haáp. Moät ñieàu ñaùng löu yù ôû ñaây laø trò soá FEF25-75% giaûm. Trò soá naøy tuy khoâng ñaëc hieäu nhöng raát nhaïy trong nhöõng tröôøng hôïp taéc ngheõn caùc ñöôøng daãn khí nhoû. Nhö vaäy sau 2 naêm caùc trò soá FEV1, Tiffineau, FEF25-57% ñeàu giaûm coù yù nghóa thoáng keâ, ñieàu naøy phaûn aùnh tình traïng taéc ngheõn ñöôøng hoâ haáp cuûa coâng nhaân taêng theo thôøi gian. Ngoaøi caùc trò soá vöøa neâu ôû treân, moät chæ soá raát coù giaù trò cho chaån ñoaùn möùc ñoä aûnh höôûng cuûa thuoác laù leân chöùc naêng hoâ haáp laø möùc suït giaûm FEV1 haøng naêm. Ôû ngöôøi bình thöôøng toác ñoä giaûm cuûa FEV1 haøng naêm laø <30 ml/naêm coøn ôû beänh nhaân bò beänh phoåi taéc ngheõn maïn tính seõ laø 50-90 ml /naêm hay cao hôn. Baûng3: Möùc suït giaûm FEV1 (ml) Naêm ñaàu tieân Naêm thöù hai Sau 2 naêmMöùc suït giaûm FEV1 (ml) n % n % n % <50 ml hay khoâng giaûm 37 47,4 46 59 29 37,2 50 – 99 ml 7 9 5 6,4 7 9 100-199 ml 12 15,4 12 15,4 11 14,1 ≥ 200 ml 22 28,2 15 19,2 31 39,7 Toång coäng 78 100 78 100 78 100 Nhaän thaáy raèng hôn 50% coâng nhaân coù möùc giaûm FEV1 trong naêm ñaàu tieân laø töø 50 ml trôû leân, ñaëc bieät coù ñeán 28,2 % coù möùc giaûm hôn 200 ml. Trong naêm thöù hai, soá löôïng coâng nhaân coù möùc giaûm hôn 200 ml coù giaûm chuùt ít (19,2%) nhöng tyû leä giaûm töø 50 ml ñeán 200 ml thay ñoåi khoâng ñaùng keå. Sau 2 naêm coù ñeán 54% tröôøng hôïp coù möùc giaûm FEV1 hôn 100 ml hay trung bình laø hôn 50 ml/naêm, möùc giaûm naøy raát coù yù nghóa ñeå chaån ñoaùn sôùm BPTNMT. Möùc ñoä giaûm hôn 200 ml sau 2 naêm laø 39,7%. Möùc ñoä roái loaïn caùc thoâng soá Baûng 4: Möùc ñoä roái loaïn caùc thoâng soá hoâ haáp CNHH %so vôùi soá döï ñoaùn Laàn 1 (%) Laàn 2 (%)Laàn 3 (%) ≥80 62,8 60,3 67,9 (60-80) 30,8 34,6 29,5 %VC (40-60) 6,4 5,1 2,6 ≥80 64,1 56,4 57,7 (60-80) 24,4 34,6 30,8 (40-60) 9,0 6,4 9,0 %FEV1 <40 2,6 2,6 2,6 Chuyeân ñeà Ngoại Chuyeân Ngaønhi 22 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 CNHH %so vôùi soá döï ñoaùn Laàn 1 (%) Laàn 2 (%)Laàn 3 (%) ≥ 75 80,8 70,5 70,5 FEV1/VC <75 19,2 29,5 29,5 ≥80 52,6 62,8 64,1 (60-80) 24,4 17,9 19,3 (40-60) 17,9 15,4 12,8 %PEF <40 5,1 3,8 3,8 ≥80 64,1 62,8 62,8 (60-80) 21,8 24,4 21,8 (40-60) 10,3 9,0 9,0 %FEF 25-75 <40 3,8 3,8 6,4 Tyû leä VC ôû möùc bình thöôøng so vôùi soá döï ñoaùn (≥80% so vôùi döï ñoaùn) coù taêng nheï trong laàn ño thöù ba. Maëc duø ñieàu naøy chöa theå giaûi thích ñöôïc nhöng noù cuõng chöùng toû raèng hoäi chöùng haïn cheá khoâng phaûi laø moät haäu quaû sôùm cuûa thuoác laù. Traùi laïi tyû leä FEV1 ôû möùc bình thöôøng so vôùi soá döï ñoaùn giaûm daàn theo thôøi gian. Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, ñaây laø trò soá ñaùng löu taâm nhaát vì noù phaûn aûnh roõ neùt nhaát taùc haïi cuûa thuoác laù leân chöùc naêng hoâ haáp. Tyû leä Tiffineau baát thöôøng cuõng taêng sau 2 naêm goùp phaàn laøm gia taêng tyû leä taéc ngheõn. Ngoaïi tröø trò soá Tiffineau laø ôû hai möùc bình thöôøng vaø baát thöôøng, coøn laïi ña soá caùc trò soá khaùc ñeàu giaûm ôû möùc nheï töùc naèm trong khoaûng 60% ñeán 80% so vôùi giaù trò döï ñoaùn. Baûng 5: Tyû leä roái loaïn chöùc naêng hoâ haáp Roái loaïn hoâ haáp Laàn 1 Laàn 2 Laàn 3 Khoâng 53,8 50 53,8 Haïn cheá 24,4 28,2 21,8 Taéc ngheõn 10,3 10,3 14,1 Hoãn hôïp 11,5 11,5 10,3 Toång coäng 100 100 100 Qua 3 laàn ño, chuùng ta nhaän thaáy gaàn moät nöûa coâng nhaân bò roái loaïn chöùc naêng hoâ haáp. Ña soá caùc roái loaïn ñeàu ôû möùc ñoä nheï theo phaân ñoä cuûa hoäi loàng ngöïc Anh 1997 trong ñoù tyû leä maéc hoäi chöùng taéc ngheõn taêng daàn theo thôøi gian do FEV1 vaø Tiffineau giaûm, traùi laïi hoäi chöùng haïn cheá vaø hoãn hôïp ít ñi vì VC taêng. Döïa vaøo baûng 5 tính ra ñöôïc 24,4% beänh nhaân coù tình traïng taéc ngheõn ñöôøng hoâ haáp (bao goàm hoäi chöùng taéc ngheõn vaø hoãn hôïp) trong laàn ño thöù ba so vôùi 21,8% ôû laàn ño ñaàu tieân vaø thöù hai (cuøng tyû leä). Trong soá 54% tröôøng hôïp coù giaûm FEV1 trung bình hôn 50 ml/naêm vöøa neâu ôû treân coù 33,3% khoâng bò taéc ngheõn. Nhö vaäy seõ coù ñeán 57,7% tröôøng hôïp coù nguy cô maéc beänh vì coù hoäi chöùng taéc ngheõn (24,4%) hoaëc FEV1 giaûm hôn 50 ml moãi naêm maø khoâng coù hoäi chöùng taéc ngheõn (33,3%). KEÁT LUAÄN Qua 3 laàn thaêm khaùm vaø ño hoâ haáp kyù cho nhöõng ñoái töôïng huùt thuoác laù, chuùng toâi ruùt ra ñöôïc nhöõng keát luaän nhö sau: -Möùc giaûm FEV1 trong naêm ñaàu tieân laø 70 ml vaø naêm thöù hai laø 30 ml -Tyû leä bò taéc ngheõn ñöôøng hoâ haáp phaùt hieän qua hoâ haáp kyù laø 24,4% -Tyû leä beänh nhaân coù möùc giaûm trung bình hôn 50 ml moãi naêm laø 54% -Coù ñeán 57,7% tröôøng hôïp coù taéc ngheõn ñöôøng hoâ haáp vaø/hoaëc coù möùc giaûm FEV1 haøng naêm hôn 50 ml. Ñaây laø tyû leä baùo ñoäng veà taùc haïi cuûa thuoác laù leân chöùc naêng thoâng khí cuûa phoåi vaø cuõng laø daáu hieäu ñeå giuùp nhaän bieát sôùm beänh BPTNMT ôû nhöõng ngöôøi coù huùt thuoác laù chöa coù trieäu chöùng hoâ haáp. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1 Anthonisen NR, Connett JE, Kiley JP, et al. Effects of Smoking Intervention and The Use of An Inhaled Anticholinergic Bronchodilator On The Rate Of Decline of FEV1: The Lung Health Study. JAMA 1994;272 (19): 1497-505 2 Fishman A.P., Fishman’s Pulmonary Diseases and Disorders, 3rd Edition, 1998; 657-61, 698-710. 3 Tessier JF et al, FEV1 Decline And Cumulative Cigarette Smoking In An Elderly Population of South- Western France. Data from Quid R cohort, European Respiratory Journal, Vol 22 (45), Sept 2003; 304s 4 Ferguson GT., Management of COPD. Postgraduate Medicine, 1998; 103(4) 5 Nguyeãn Nhö Vinh, khaùm chuyeân khoa saâu hoâ haáp ôû coâng nhaân saûn xuaát pin-accu coù huùt thuoác laù. Taïp chí Y hoïc thaønh phoá Hoá Chí Minh, taäp 7, phuï baûn cuûa soá 4- 2003: 379-383 6 Nguyeãn Nhö Vinh, theo doõi chöùc naêng hoâ haáp ôû coâng nhaân saûn xuaát pin-accu coù huùt thuoác laù sau 1 naêm. Taïp chí Y hoïc thaønh phoá Hoá Chí Minh, taäp 7, phuï baûn cuûa soá 4-2003: 384-389 7 Martucii P and et al, Analysis Of Lung Function In Sokers Who Had Attended A Smoking Cessation Program, European Respiratory Journal, Vol 22 (45), Sept 2003;304s. 8 Silagy C, Ketteridge S: Physician Advice For Smoking Cessation in The Cochrane Library, Issue 4. Oxford, Update Software, 1998. 23