Tác động của chiến tranh thương mại Mỹ- Trung đến Việt Nam và đề xuất một số giải pháp

7 © Học viện Ngân hàng ISSN 1859 - 011X Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 202- Tháng 3. 2019 Tác động của chiến tranh thương mại Mỹ- Trung đến Việt Nam và đề xuất một số giải pháp CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH- TIỀN TỆ Nguyễn Thu Hương Ngày nhận: 15/01/2019 Ngày nhận bản sửa: 21/01/2019 Ngày duyệt đăng: 25/03/2019 Căng thẳng thương mại được xem là một trong số những rủi ro lớn nhất đối với sự tăng trưởng kinh tế toàn cầu (The IMF’s World Economic Outlook 2018). Hiện tại, cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đang là trung tâm của các căng thẳng kinh tế trên thế giới. Một số nhà phân tích cho rằng, Việt Nam là một trong số những quốc gia được cho là sẽ trở thành “người thắng cuộc” khi cuộc chiến giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới diễn ra. Bài viết này chỉ ra rằng bên cạnh những tác động tích cực từ chiến tranh thương mại Mỹ- Trung Quốc, thì Việt Nam sẽ còn phải gánh chịu những tác động tiêu cực và những tác động này có phần nặng nề hơn những ảnh hưởng tích cực. Bài viết cũng đưa ra một số giải pháp để tận dụng những thuận lợi cũng như hạn chế những tác động không mong muốn từ cuộc chiến thương mại này. Từ khoá: Chiến tranh thương mại, Mỹ- Trung Quốc, tác động, Việt Nam 1. Khái niệm về chiến tranh thương mại và cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc 1.1. Khái niệm rên thực tế, không có một định nghĩa chính thức nào về chiến tranh thương mại, thậm chí đây cũng không phải là thuật ngữ chính thống được sử dụng bởi các nhà kinh tế học. Theo Từ điển Tiếng Anh Oxford, chiến tranh thương mại (tiếng Anh: “trade war” hay “trade tension”) xảy ra khi quốc gia này gây thiệt hại về thương mại cho quốc gia khác bằng việc áp dụng thuế quan hoặc hạn ngạch. Nhà sử học thương mại Doug Irwin cho rằng chiến tranh thương mại không thể được định nghĩa bằng việc các quốc gia áp dụng thuế trả đũa lên các sản phẩm của nhau mà chính là bởi giá trị hàng hoá thực sự bị ảnh hưởng bởi thuế quan. Theo nhà kinh tế học Heiner Flassbeck, chiến tranh thương mại là việc áp dụng thuế quan một cách dai dẳng dẫn tới việc các bên không thể tiếp tục đàm phán. Trong khi đó, Phil Levy- cố vấn kinh tế cấp cao của chính quyền CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 8 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàngSố 202- Tháng 3. 2019 George W. Bush- lại cho rằng chiến tranh thương mại xảy ra khi không thể kiểm soát được sự leo thang của các hàng rào thương mại. Như vậy, chiến tranh thương mại hay căng thẳng thương mại là hiện tượng trong đó hai hay nhiều quốc gia tăng hoặc tạo ra các rào cản thuế quan hoặc phi thuế quan (giấy phép xuất nhập khẩu, hạn ngạch nhập khẩu, viện trợ đối với các ngành sản xuất trong nước, hạn chế xuất khẩu tự nguyện, yêu cầu khắt khe đối với hàng hoá nhập vào nội địa, lệnh cấm vận, hạn chế thương mại) với nhau nhằm đáp trả những rào cản thương mại của nước đối lập. 1.2. Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung Quốc Mối quan hệ kinh tế Mỹ- Trung Quốc đã phát triển đáng kể trong vòng ba thập kỷ qua, với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu thương mại giữa hai nước tăng từ 2 tỷ USD năm 1979 lên 636 tỷ USD vào năm 2017 theo số liệu từ Bộ thương mại Hoa Kỳ. Thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc lên tới 375 tỷ USD năm 2017 (con số này là 10 tỷ USD vào năm 1990). Cụ thể, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu hàng hoá lớn thứ ba của Mỹ vào năm 2017 với giá trị đạt 130 tỷ USD. Theo dữ liệu từ Uỷ ban Thương mại quốc tế Hoa Kỳ (USITC), các ngành hàng xuất khẩu chủ đạo sang Trung Quốc bao gồm: lúa mỳ các loại hạt, hoa quả, máy bay, máy móc điện- điện tử, máy móc thiết bị và phương tiện vận tải. Ngược lại, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc với tổng giá trị hàng hoá xuất khẩu đạt 505 tỷ USD vào năm 2017. Các nhóm hàng dẫn đầu danh sách bao gồm: Máy móc điện tử, máy công nghiệp, đồ nội thất, đồ chơi, dụng cụ thể thao và giầy dép. Mặc dù phát triển quan hệ thương mại, mối quan hệ giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới ngày càng trở nên căng -258,50 -268,04 -226,87 -273,04 -295,25 -315,10 -318,68 -344,81 -367,26 -347,02 -375,23 321,44 337,77 296,37 364,95 399,37 425,62 440,43 468,47 483,19 462,62 505,60 62,94 69,73 69,50 91,91 104,12 110,52 121,75 123,66 115,93 115,60 130,37 -600,00 -400,00 -200,00 0,00 200,00 400,00 600,00 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Hình 1: Tình hình xuất nhập khẩu và cán cân thương mại của Mỹ với Trung Quốc giai đoạn 2007 - 2017 Cán cân Nhập khẩu Xuất khẩu Đơn vị: tỷ Hình 1. Tình hình xuất nhập khẩu và cán cân thương mại của Mỹ với Trung Quốc giai đoạn 2007- 2017 Đơn vị: Tỷ USD Nguồn: Bộ Thương mại Hoa Kỳ Bảng 1. Các gói đánh thuế trong khuôn khổ Phần 301 (Section 301) của Mỹ lên Trung Quốc năm 2018 Ngày hiệu lực Mức thuế Giá trị nhập khẩu Phản ứng của Trung Quốc 06/7/2018 25% 34 tỷ USD Áp thuế trả đũa lên 34 tỷ USD giá trị hàng nhập khẩu 23/8/2018 25% 16 tỷ USD Áp thuế trả đũa lên 16 tỷ USD giá trị hàng nhập khẩu 24/9/2018 10% (tăng lên 25% vào ngày 01/01/2019) 200 tỷ USD 5%-10% thuế đánh vào 60 tỷ giá trị hàng nhập khẩu Nguồn: USTR và Bộ Thương mại Trung Quốc CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 9Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 202- Tháng 3. 2019 thẳng. Mỹ tuyên bố sẽ có các biện pháp cụ thể để giảm thâm hụt thương mại song phương giữa hai nước, thực thi luật và thỏa thuận thương mại của Hoa Kỳ đồng thời thúc đẩy thương mại tự do và công bằng. Phòng đại diện Thương mại Hoa Kỳ (USTR) đã ban hành một báo cáo, gọi là Phần 301 (Section 301), cáo buộc Trung Quốc sử dụng các biện pháp phi kinh tế để chiếm lĩnh công nghệ của Mỹ, trong đó có cả việc ăn cắp bản quyền sở hữu trí tuệ, hay buộc chuyển giao công nghệ khi đầu tư vào Trung Quốc. Đó là cơ sở để Mỹ tiến hành áp các gói thuế trừng phạt lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. 2. Tác động của chiến tranh thương mại Mỹ- Trung Quốc tới Việt Nam Việt Nam hiện là nền kinh tế có độ mở đứng thứ bảy trên thế giới với tỷ lệ xuất nhập khẩu/GDP tăng từ 66% năm 1995 lên 203% năm 2017, trong khi tỷ lệ trung bình trên thế giới là 28%, Trung Quốc là 19,6%, và rất cao như Singapore cũng chỉ có 172% theo số liệu từ Ngân hàng Thế giới (WB). Ở khu vực ASEAN, nền kinh tế đang phát triển vượt bậc của Việt Nam là nền kinh tế phụ thuộc nhiều nhất vào xuất khẩu với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu bằng 200% GDP theo báo cáo gần đây của FT Confidential Research, do đó Việt Nam được xem là quốc gia chịu tổn thất nhiều nhất trong khối ASEAN khi chiến tranh thương mại xảy ra. Nếu căng thẳng kéo dài sẽ tác động nhất định tới kinh tế Việt Nam, đặc biệt là tới các ngành hàng xuất khẩu hoặc nguyên liệu đầu vào cần để sản xuất hàng xuất khẩu. Với các ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam, cuộc chiến này có thể vừa mang đến cả thách thức và cơ hội. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng là quốc gia phụ thuộc vào đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Theo số liệu từ WB, nếu so với GDP, FDI của Việt Nam bằng 7,7% GDP, cao hơn gấp đôi tỷ lệ bình quân của thế giới là 3,1%, vượt Indonesia (0,5%), Thái Lan (0,8%), Trung Quốc (1,5%), Malaysia (4,6%). Hơn thế nữa, Mỹ và Trung Quốc đều là những thị trường lớn của Việt Nam, do đó, khi các nền kinh tế lớn này bị cuốn vào cuộc chiến tranh thương mại thì tác động rất lớn đến Việt Nam. Cụ thể, theo số liệu của Tổng cục Hải quan, thương mại hai chiều giữa Việt Nam và Trung Quốc đạt 93,69 tỷ USD vào năm 2017, và ước tính đạt 100 tỷ USD trong năm 2018. Trung Quốc vẫn là thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch nhập khẩu đạt 31,1 tỷ USD trong 06 tháng đầu năm 2018, tương đương gần 28% tổng nhập khẩu của Việt Nam. Trong khi đó, Mỹ Hình 2. Các thị trường nhập khẩu chính của Việt Nam Đơn vị: Tỷ USD Nguồn: Tổng cục Hải quan CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 10 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàngSố 202- Tháng 3. 2019 là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với doanh thu 06 tháng đầu năm là 21,5 tỷ USD, tương đương gần 19% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. 2.1. Tác động tích cực 2.1.1. Gia tăng xuất khẩu Nếu nhìn nhận ở góc độ tích cực, cuộc chiến thương mại Mỹ- Trung sẽ đem lại cơ hội xuất khẩu sang thị trường Mỹ và thị trường Trung Quốc cho một số mặt hàng của Việt Nam tương tự với các sản phẩm bị áp thuế và các sản phẩm sử dụng sản phẩm bị áp thuế làm nguyên liệu đầu vào. Việc Mỹ áp thuế đối với hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc sẽ làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa của nước này, thậm chí còn tạo ra và đẩy nhanh xu hướng dịch chuyển nhập khẩu hàng hóa của Mỹ từ Trung Quốc sang các thị trường thay thế khác, trong đó có Việt Nam. Theo tính toán của Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson từ dữ liệu của USITC, trong số các mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc bị Mỹ đánh thuế 25% trong đợt đầu tiên và thứ hai (tổng trị giá 50 tỷ USD), hàng hoá trung gian, tư liệu sản xuất, phương tiện vận tải chiếm tỷ trọng cao, còn hàng tiêu dùng chiếm tỷ lệ rất ít. Tuy nhiên, đến lần đánh thuế 10% (tăng lên 25% vào ngày Hình 3. Các thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam Đơn vị: Tỷ USD Nguồn: Tổng cục Hải quan Hình 5. Cơ cấu mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc trong gói đánh thuế của Mỹ lên trị giá 50 tỷ USD hàng hoá năm 2018 Nguồn: Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson Hình 6. Cơ cấu mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc trong gói đánh thuế của Mỹ lên trị giá 200 tỷ USD hàng hoá vào tháng 9/2018 Nguồn: Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 11Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 202- Tháng 3. 2019 01/01/2019) lên 200 tỷ USD hàng hoá nhập khẩu từ Trung Quốc có hiệu lực vào ngày 24/09/2018 thì danh mục đã mở rộng sang rất nhiều nhóm hàng tiêu dùng, trong đó có đồ Hình 7. Nhóm các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ gói đánh thuế 200 tỷ USD của Mỹ năm 2018 Nguồn: Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson Hình 8. Các nhóm hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Hoa Kỳ Đơn vị: Tỷ USD 9.25 3.76 2.89 2.41 2.36 1.81 1.05 1.04 10.33 4.27 4.16 2.07 2.73 2.34 1.14 0.95 0 2 4 6 8 10 12 Hàng dệt, may Giày dép các loại Điện thoại các loại và linh kiện Máy vi tính, SP điện tử và linh kiện Gỗ và sản phẩm gỗ Máy móc, thiết bị, dụng cụ PT khác Hàng thủy sản Túi xách, ví, vali, mũ, ô, dù Tỷ USD 9 tháng/2017 9 tháng/2018 Nguồn: Tổng cục Hải quan CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 12 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàngSố 202- Tháng 3. 2019 gỗ và nội thất, túi xách, nông thuỷ sản là các nhóm hàng khá tương đồng với một số hàng hoá tiêu dùng của Việt Nam xuất khẩu chủ lực sang Mỹ. Khi xem xét kim ngạch xuất khẩu của các mặt hàng tương tự của Việt Nam vào thị trường Hoa Kỳ những năm gần đây có thể thấy những ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam được hưởng lợi nhiều nhất gồm đồ gỗ và nội thất, nông thuỷ sản, máy móc thiết bị điện, điện tử, điện thoại, máy tính, túi xách, vali. Theo Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson, trong cả hai lần Trung Quốc đánh thuế trả đũa toàn bộ lên tổng 50 tỷ USD trị giá hàng nhập khẩu từ Mỹ và lần gần đây nhất là lên 60 tỷ USD giá trị hàng hoá thì nhóm hàng bị ảnh hưởng nhiều nhất là hàng hoá trung gian và phương tiện sản xuất, còn hàng tiêu dùng chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ khoảng 7%. Trong đó, máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (trị giá 3,7 tỷ USD); điện thoại các loại và linh kiện (trị giá 2,1 tỷ USD), rau quả tươi (trị giá 1,4 tỷ USD) là tốp những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Trung Quốc trong 6 tháng đầu năm 2018, theo số liệu từ Tổng cục Hải quan. Đặc biệt hiện nay, quốc gia này đang ngày càng ưa chuộng các mặt hàng nông thuỷ sản của Việt Nam, do đó Việt Nam có cơ hội đẩy mạnh xuất khẩu nhóm hàng này sang thị trường Trung Quốc, theo Báo cáo xuất nhập khẩu 2017 của Bộ Công Thương. 2.1.2. Thúc đẩy đầu tư trực tiếp nước ngoài Bên cạnh gia tăng xuất khẩu thì thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cũng chính là cơ hội và là xu hướng chuyển dịch đầu tư từ Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, do chi phí gia tăng và rủi ro khi kinh doanh tại Trung Quốc. Hiện nay, một số doanh nghiệp Mỹ đang đầu tư tại Trung Quốc cũng có xu hướng chuyển dịch sản xuất sang các quốc gia khác và Việt Nam, ví dụ như Procon Pacific trước đây sản xuất toàn bộ sản phẩm tại Trung Quốc hiện đã phân bổ 25% tại Ấn Độ và 5-10% tại Việt Nam. Căng thẳng thương mại Mỹ- Trung cũng có thể là cơ hội cho Việt Nam trong việc thu hút thêm đầu tư từ Mỹ và là cú hích để sự dịch chuyển này diễn ra nhanh hơn. Với vị trí địa lý gần Trung Quốc, chi phí lao động rẻ, tình hình kinh tế chính trị ổn định, bên cạnh đó là những lợi thế của Hiệp định thương mại song phương Mỹ-Việt (BTA), 13 hiệp định thương mại tự do (FTA) đã được ký kết và các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đang chờ phê chuẩn như Hiệp định thương mại Việt Nam- EU (EVFTA), Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn các công ty đa quốc gia sau khi có căng thẳng thương mại. Các nhà sản xuất lớn trên toàn cầu như Intel, Foxconn, LG và Samsung đều đã chuyển các nhà máy của họ sang Việt Nam, theo báo cáo của Bộ phận phân tích của Tạp chí The Economist (EIU). Đồng thời, các công ty Trung Quốc cũng đang chuyển đơn đặt hàng sản xuất hàng hóa bị ảnh hưởng bởi mức thuế cao hơn cho các đối tác tại Việt Nam. Một số nhà sản xuất Trung Quốc có thể tăng đầu tư vào Việt Nam hoặc hợp tác với các công ty tại Việt Nam để thực hiện các đơn đặt hàng cho các đối tác của họ tại thị trường Hoa Kỳ. Theo một cuộc khảo sát các nhà sản xuất Trung Quốc được thực hiện bởi Ngân hàng Standard Chartered Bank vào tháng 6/2018, các công ty sản xuất của Trung Quốc nói rằng họ muốn di dời các nhà máy của họ đến Việt Nam nhiều hơn bất kỳ nước nào khác, và với chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, các công ty có thêm một lý do khác để chuyển sản xuất sang Việt Nam, đó chính là để tránh thuế trừng phạt của Mỹ. 2.2. Tác động tiêu cực 2.2.1. Tác động tiêu cực do sự chuyển hướng thương mại a. Cạnh tranh ở thị trường trong nước Khi bị Mỹ áp thuế, Trung Quốc có thể có những chính sách phá giá, đẩy hàng hóa sang các nước xung quanh, trong đó có Việt Nam, để giảm sự phụ thuộc vào Mỹ và duy trì kim ngạch xuất khẩu. Cụ thể, hàng hóa Trung Quốc vốn có lợi thế về giá cả, mẫu mã hình thức bắt mắt sẽ tìm cách tràn sang các thị trường khác, dễ dàng nhất là các quốc CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 13Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 202- Tháng 3. 2019 gia có chung đường biên giới như Việt Nam, do đó gây áp lực cạnh tranh lớn đối với hàng hoá nội địa. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, máy móc, sản phẩm công nghiệp là một trong số những mặt hàng nhập khẩu chính của Việt Nam từ Trung Quốc trong khi chính sách thương mại của Chính phủ Hoa Kỳ gần đây là nhắm vào ngành sản xuất công nghiệp của Trung Quốc, do đó sản phẩm công nghiệp của nước này càng có khả năng đổ vào thị trường Việt Nam và gây ra nguy cơ nhập siêu trầm trọng hơn nữa của Việt Nam từ Trung Quốc sau cuộc chiến thương mại này. Không chỉ vậy, nếu cuộc chiến thương mại với Mỹ kéo dài, các doanh nghiệp Trung Quốc chuyển dịch sản xuất sang Việt Nam sẽ cạnh tranh trực tiếp với các doanh nghiệp Việt Nam trong việc thu mua nguyên liệu, nhân công cũng như tận dụng các ưu đãi về xuất xứ hàng hoá trong các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã và sẽ ký kết. Bên cạnh đó, hàng hoá của Mỹ bị Trung Quốc đánh thuế cũng có khả năng tràn vào thị trường Việt Nam. Một ví dụ là thịt lợn Mỹ. Với việc Trung Quốc áp mức thuế bổ sung là 25%, mức thuế đánh vào thịt lợn Mỹ xuất khẩu sang Trung Quốc đã lên tới 71%, và với mức thuế cao như vậy, rất khó để thịt lợn Mỹ giành được thị phần tại Trung Quốc và Việt Nam trở thành một lựa chọn thay thế hấp dẫn cho các sản phẩm này. Như vậy, giá thịt lợn tại Việt Nam hiện ở mức khoảng 48.000 đến 50.000 đồng/kg, một trong những mức cao nhất thế giới, trong khi giá thịt lợn Mỹ nhập khẩu vào Việt Nam chỉ hơn 1,5 USD/kg, tương đương chỉ khoảng 35.000 đồng/kg. Do đó, thịt lợn Mỹ sẽ có được lợi thế so sánh lớn trên thị trường nội địa Việt Nam. b. Cạnh tranh ở thị trường nước ngoài Khi hàng hoá từ Mỹ và Trung Quốc bị áp thuế từ bên đối phương sẽ dẫn tới việc hàng hoá từ hai quốc gia này tràn sang các nước khác, dẫn tới nguy cơ hàng hoá của Việt Nam phải đối mặt với nguy cơ giảm thị phần ở một số thị trường trên thế giới và trong khu vực. Nếu các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam không thay đổi về chất lượng và mẫu mã sản phẩm sẽ không thể giữ được quan hệ lâu dài với các đối tác xuất khẩu, hoặc giảm các hợp đồng xuất khẩu, nguy cơ doanh nghiệp bị thu hẹp quy mô, dẫn đến phá sản, tình trạng thất nghiệp sẽ tăng cao. c. Cạnh tranh ở thị trường Trung Quốc, Mỹ Cuộc chiến thương mại này còn gây ra nguy cơ cạnh tranh và rủi ro giảm thị phần xuất khẩu vào thị trường Mỹ. Đây là khó khăn không chỉ dành cho các doanh nghiệp Việt Nam mà là của các quốc gia khác trên thế giới, khi các doanh nghiệp Mỹ thực hiện giải pháp tăng tiêu dùng hàng nội địa do hàng hoá của Mỹ nhập khẩu vào Trung Quốc bị áp thuế cao nên khó có thể cạnh tranh ở thị trường này. Trong khi đó, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam nên không thể chủ quan với những tác động này. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, 6 tháng đầu năm 2018, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Việt Nam sau Mỹ và EU. Một trong những mặt hàng xuất khẩu quan trọng của Việt Nam sang Trung Quốc là linh kiện điện tử mà Trung Quốc sử dụng để sản xuất hàng xuất khẩu sang Hoa Kỳ. Khi sản phẩm bị đánh thuế cao, nhu cầu đối với các sản phẩm của Trung Quốc giảm, Việt Nam cũng sẽ bị ảnh hưởng. Ngoài ra, việc sản xuất của Trung Quốc bị đình trệ cũng sẽ ảnh hưởng đến nhu cầu nhập khẩu nguyên liệu từ Việt Nam. Do đó, các doanh nghiệp Việt Nam thuộc mắt xích trong chuỗi giá trị sản phẩm của doanh nghiệp thuộc Trung Quốc sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi sự tác động của cuộc chiến thương mại này. 2.2.2. Nguy cơ chuyển dịch giả mạo và gian lận thương mại do sự chuyển hướng đầu tư Việt Nam đứng trước nguy cơ trở thành địa điểm chuyển tải của hàng hóa Trung Quốc dưới hình thức tạm nhập tái xuất hoặc chế biến giả thông qua doanh nghiệp nội địa hay FDI ở Việt Nam để lấy xuất xứ Việt Nam rồi xuất khẩu sang Mỹ nhằm tránh thuế trừng phạt. Theo các chuyên gia kinh tế, các mặt hàng xuất CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 14 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàngSố 202- Tháng 3. 2019 khẩu lớn của Việt Nam sang Mỹ như các sản phẩm may mặc, da và giày dép, thiết bị điện tử và điện quang, sản phẩm hóa chất và khoáng sản phi kim loại, máy móc và thiết bị; gỗ, giấy, sản phẩm từ giấy, in ấn và xuất bản thường có thành phần xuất xứ từ Trung Quốc và nếu những hàng hoá này mượn danh sản xuất tại Việt Nam thì những hoạt động này sẽ bị Mỹ giám sát chặt chẽ và sử dụng hàng rào thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu quá cảnh qua Việt Nam. Cuối tháng 5/2018, một số mặt hàng thép Việt Nam nhưng có xuất xứ từ Trung Quốc đã bị Mỹ điều tra và quyết định đánh thuế lên đến 450% (gồm 199,76% thuế chống phá giá và 256,44% thuế đối kháng). Một khi cơ quan thương mại Mỹ phát hiện ra thì các doanh nghiệp bị trừng phạt sẽ là các doanh nghiệp Việt Nam, bên cạnh đó không chỉ một nhóm sản phẩm mà là cả một ngành hàng sẽ bị ảnh hưởng. Điều này còn ảnh hưởng đến uy tín của các doanh nghiệp Việt Nam, và dễ dàng để đưa Việt Nam vào tầm ngắm của Mỹ, từ đó dẫn đến hàng hóa do Việt Nam sản xuất sẽ bị Mỹ đánh thuế cao hơn. Theo dữ liệu của USITC, Việt Nam hiện đứng thứ 5 trong các nền kinh tế có thặng dư thương mại lớn nhất với Hoa Kỳ với giá trị đạt 38 tỷ USD năm 2017, chỉ sau Trung Quốc, Mexico, Nhật Bản và Đức. Năm 2017, Mỹ thâm hụt thương mại với Mexico 71 tỷ USD dẫn tới hành động Tổng thống Donald Trump rút khỏi thỏa thuận NAFTA và đồng thời áp thuế thép và nhôm. Liên minh châu Âu (EU) cũng bị Mỹ giáng đòn thuế với nhôm (10%), thép (25%) và đe doạ áp thuế 20% đối với ôtô. Tương tự, với Nhật Bản, Mỹ không chỉ rút khỏi Hiệp định TPP mà còn áp thuế lên nhôm, thép và ôtô. Do là quốc gia phụ thuộc lớn vào xuất khẩu nên nếu bị Hoa Kỳ “đưa vào tầm ngắm”, tác động đến nền kinh tế Việt Nam sẽ tiêu cực hơn rất nhiều so với các nền kinh tế EU, Mexico, Nhật Bản hay Trung Quốc. 2.2.3. Tác động tiêu cực tới môi trường và an ninh xã hội của Việt Nam Việc di dời các cơ sở sản xuất có trụ sở tại Trung Quốc sang Việt Nam, mặc dù mang lại sự gia tăng ngắn hạn cho xuất khẩu và FDI, nhưng cũng làm tăng thêm rủi ro cho Việt Nam trở thành một trung tâm ô nhiễm. Làn sóng của các doanh nghiệp Trung Quốc chuyển đến Việt Nam có thể khiến đất nước trở thành bãi rác công nghệ lạc hậu của Trung Quốc đang bị đào thải, gây ô nhiễm môi trường như các nhà máy điện- than (Vĩnh Tân) và các nhà máy luyện thép (Formosa). Bên cạnh đó, có khả năng một số lượng lớn các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ phá sản, khiến một phần lực lượng lao động mất việc và chuyển đến các khu vực biên giới để kiếm sống, điều này sẽ gây ra những lo ngại về an ninh xã hội cho Việt Nam. 2.2.4. Tác động tiêu cực lên nền kinh tế toàn cầu Về lâu dài, hậu quả tiêu cực lớn nhất của cuộc chiến thương mại là sự chậm lại của nền kinh tế toàn cầu. Thông thường, các chính sách bảo hộ thương mại bằng cách tăng thuế khiến giá hàng hóa nhập khẩu vào chính các nước bảo hộ thương mại có xu hướng tăng, trong khi những nền kinh tế khác cũng có thể bị ảnh hưởng. Thực Biểu đồ 4. Các nước thặng dư thương mại lớn nhất với Hoa Kỳ năm 2017 Đơn vị: tỷ USD Nguồn: USITC Dataweb CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 15Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 202- Tháng 3. 2019 tế gần đây cho thấy việc Mỹ áp thuế nhập khẩu thép và nhôm đã dẫn đến tình trạng ồ ạt mua nguyên liệu thô để tích trữ từ các quốc gia như Nga, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Các tiểu Vương quốc Ả rập thống nhất, Việt Nam, Malaysia, Thái Lanvà do đó làm giá đầu vào tăng. Với giá nguyên liệu đầu vào trên toàn cầu tăng tất yếu sẽ ảnh hưởng đến giá nhập khẩu của các nền kinh tế, từ đó cũng tăng áp lực lạm phát. Trong khi đó hoạt động thương mại quốc tế suy giảm sẽ làm hạn chế đến tăng trưởng kinh tế, từ đó tác động xấu đến tâm lý người tiêu dùng cũng như nhà sản xuất, nhất là những quốc gia còn phụ thuộc vào xuất khẩu như Trung Quốc và Việt Nam. Cuộc chiến thương mại Mỹ- Trung chắc chắn sẽ làm giảm tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế thế giới. Điều này sẽ kéo theo sự sụt giảm cầu về hàng xuất khẩu của Việt Nam. TS. Trần Toàn Thắng, Trưởng Ban Kinh tế Thế giới, Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế- xã hội quốc gia nhận định “Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam năm 2019 được dự báo sẽ giảm 0,3% và mạnh hơn trong các năm 2021- 2023. Tương tự, tốc độ tăng nhập khẩu sẽ giảm khoảng 0,6%”. 3. Đề xuất giải pháp đối với Việt Nam 3.1. Về phía Nhà nước Thứ nhất, cần theo dõi, bám sát tình hình để đưa ra phân tích và dự báo và có các kịch bản ứng phó khác nhau để ứng phó với biến động kinh tế thế giới, trong đó có động thái chính sách thương mại và tỷ giá của Trung Quốc. Thứ hai, cần tăng cường cung cấp thông tin liên quan đến chiến tranh thương mại Mỹ- Trung Quốc bao gồm động thái giữa các bên và danh mục hàng hoá bị áp thuế trừng phạt một cách đầy đủ, kịp thời đến tất cả các đối tượng tham gia trong chuỗi giá trị hàng hóa xuất nhập khẩu nhằm ổn định tâm lý thị trường. Thứ ba, cần định hướng cho các doanh nghiệp trong việc đa dạng hóa, tiếp cận và mở rộng thị trường xuất khẩu, nhất là với các thị trường mà Việt Nam đã ký kết FTA. Thứ tư, cần có cơ chế hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong việc đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng các yêu cầu về chất lượng, mẫu mã và giá cả cạnh tranh mới có thể tận dụng cơ hội tham gia vào thị trường Mỹ một cách bền vững. Thứ năm, cần nghiên cứu kỹ các hàng hoá của Trung Quốc có thể “đổ bộ” vào Việt Nam. Cụ thể, cần kiểm soát tốt việc nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc vào Việt Nam, đặc biệt là các cửa khẩu trên đất liền; có tiêu chí cụ thể, chặt chẽ trong việc xác nhận hàng hóa có nguồn gốc xuất xứ Việt Nam khi xuất khẩu sang Mỹ để ngăn chặn các rủi ro bị đánh thuế trừng phạt từ Mỹ. Thứ sáu, cần chuẩn bị tốt các thông tin và sớm áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại có hiệu lực trong trường hợp các căng thẳng thương mại Mỹ- Trung lan rộng. Thứ bảy, cần cân nhắc, tính toán cụ thể, kỹ lưỡng và lựa chọn thời điểm thích hợp trong điều chỉnh tỷ giá vì việc giảm giá tiền đồng có thể giúp thúc đẩy xuất khẩu nhưng cũng sẽ làm tăng lạm phát và tăng chi phí nhập khẩu nguyên liệu cho sản xuất trong nước. Thứ tám, cần tiếp tục cải thiện thủ tục hành chính, cải thiện môi trường đầu tư và tăng tốc quá trình tái cấu trúc ngành Công thương nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động và năng lực cạnh tranh của ngành. 3.2. Về phía doanh nghiệp Thứ nhất, bám sát, theo dõi các công bố của Chính phủ để có thể chủ động điều chỉnh sản xuất và chủ động nghiên cứu các loại hàng hoá trong danh mục bị trừng phạt từ cả phía Mỹ và Trung Quốc để tìm kiếm cơ hội đa dạng hoá, mở rộng và thúc đẩy xuất khẩu hàng hoá vào Mỹ và Trung Quốc. Thứ hai, nghiên cứu và dự báo một số mặt hàng của Trung Quốc và Mỹ có khả năng tăng cường nhập khẩu vào Việt Nam trong trường hợp xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ và xuất khẩu của Mỹ vào Trung Quốc bị hạn chế để có biện pháp kiểm soát và kịp thời ứng phó. Thứ ba, để ổn định và phát triển xuất khẩu bền vững tại CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 16 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàngSố 202- Tháng 3. 2019 thị trường Trung Quốc, cần chủ động liên kết với doanh nghiệp Trung Quốc để xây dựng kế hoạch xuất nhập khẩu và ký kết các hợp đồng xuất nhập khẩu dài hạn; Phát triển hệ thống phân phối trên thị Tài liệu tham khảo 1. Bộ Công thương (2018), “Báo cáo xuất nhập khẩu Việt Nam 2017”. Truy cập tại địa chỉ: documents/36315/0/bc+xnk+2017.pdf/894ffcf3-8663-4ee5-ab74-635e330ebb06 2. Chad P. Bown, Euijin Jung, Zhiyao (Lucy) Lu (2018), “Trump and China Formalize Tariffs on $260 Billion of Imports and Look Ahead to Next Phase”, Peterson Institute for International Economics. Truy cập tại địa chỉ: https://piie.com/blogs/trade- investment-policy-watch/trump-and-china-formalize-tariffs-260-billion-imports-and-look 3. “Dệt may, da giày Việt Nam: Làm sao tránh thành “trạm trung chuyển” hàng Trung Quốc?”, Doanh nhân Sài Gòn, 10/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://doanhnhansaigon.vn/chuyen-lam-an/det-may-da-giay-viet-nam-lam-sao-tranh-thanh-tram-trung- chuyen-hang-trung-quoc-1088205.html 4. Eustance Huang, “Vietnam could be a ‘winner’ from the US-China trade war”, CNBC, 12/09/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://www.cnbc.com/2018/09/12/vietnam-could-be-a-winner-from-the-us-china- trade-war.html 5. Chuin-Wei Yap, Scott Patterson và Bob Tita, “U.S. Accuses Chinese Firms of Rerouting Goods to Disguise Their Origin”, Wall Street Journal, 10/04/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://www.wsj.com/articles/for-chinese-steel-the-road-to-the-u-s-goes- through-vietnam- 1523352601 6. FT Confidential Research, “Vietnam is most vulnerable in Southeast Asia to trade war”, Nikkei Asian Review, 13/08/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://asia.nikkei.com/Editor-s-Picks/FT-Confidential-Research/Vietnam-is-most-vulnerable-in-Southeast- Asia-to-trade-war 7. Khải Huyền, “Nông sản Việt “lo sốt vó” trước cuộc chiến thương mại Trung- Mỹ”, Dân Việt, 10/07/2018. Truy cập tại địa chỉ: mai-trung-my-893397.html 8. “List 1”, United States Trade Representative. Truy cập tại địa chỉ: https://ustr.gov/sites/default/files/ enforcement/301Investigations/List%201.pdf 9. “List 2”, United States Trade Representative. Truy cập tại địa chỉ: https://ustr.gov/sites/default/files/ enforcement/301Investigations/List%202.pdf 10. Nate Fischler, “Trade war upsides abound for Vietnam”, Asia Times, Tháng 08/10/2018. Truy cập tại địa chỉ: atimes.com/article/trade-war-upsides-abound-for-vietnam/ 11. “Những nước nào không phải chịu thuế xuất khẩu thép và nhôm vào Mỹ?”, Báo Mới, Tháng 03/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://baomoi.com/nhung-nuoc-nao-khong-phai-chiu-thue-xuat-khau-thep-va-nhom-vao-my/c/25377003.epi 12. Phương Dung, “Mỹ- Trung “khai hoả” chiến tranh thương mại: Việt Nam chịu tác động từ cả 2 phía”, Dân trí, 2018. Truy cập tại địa chỉ: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/my-trung-khai-hoa-chien-tranh-thuong-mai-viet-nam-chiu-tac-dong-tu-ca-2- phia-20180707094702991.htm 13. “Shop talk- China, GBA and the ASEAN connection”, Standard Chartered, Tháng 06/2018. Truy cập tại địa chỉ: https:// av.sc.com/corp-en/content/Bộ thương mại Hoa Kỳs/Pearl-River-Delta-2018-.pdf 14. “Tác động của xung đột thương mại Mỹ với Trung Quốc, EU, Canada và Mexico”, Báo Mới, Tháng 12/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://baomoi.com/tac-dong-cua-xung-dot-thuong-mai-my-voi-trung-quoc-eu-canada-va-mexico/c/29056524.epi 15. “Tariff list – September 17, 2018”, United States Trade Representative. Truy cập tại địa chỉ: https://ustr.gov/sites/default/ files/enforcement/301Investigations/Tariff%20List-09.17.18.pdf 16. The Economist Intelligence Unit “Creative disruption Asia’s winners in the US-China trade war”, 2018. Truy cập tại địa chỉ: https://pages.eiu.com/rs/753-RIQ 438/images/US_China_trade_war.pdf 17. “The looming US-China trade war, explained”, Vox, Tháng 03/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://www.vox.com/ world/2018/5/3/17270606/china-us-trade-war-tariffs-trump 18. Từ điển Tiếng Anh Oxford, Definition of “trade war” in English. Truy cập tại địa chỉ: https://en.oxforddictionaries.com/ definition/trade_war 19. “Trump’s tariffs: When does a trade spat become an actual trade war?”, DW, 2018. Truy cập tại địa chỉ: https://www. dw.com/en/trumps-tariffs-when-does-a-trade-spat-become-an-actual-trade-war/a-44423016 20. “What’s a trade war and are we in one?”, Marketplace, Tháng 06/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://www.marketplace. org/2018/06/18/economy/whats-trade-war-and-are-we-one. 21. “World Economic Outlook: Challenges to Steady Growth”, IMF, Tháng 10/2018. Truy cập tại địa chỉ: https://www.imf.org/ trường Trung Quốc; Thâm nhập kênh phân phối bán buôn thông qua việc thiết lập công ty liên doanh với doanh nghiệp Trung Quốc. Thứ tư, cần lường trước các rào cản kỹ thuật từ Mỹ và Trung Quốc nhằm hạn chế hàng hoá Việt Nam xâm nhập vào thị trường để có sự chuẩn bị và đưa ra biện pháp ứng phó kịp thời. ■ CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ 17Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 202- Tháng 3. 2019 en/publications/weo 22. Các websites: https://www.worldbank.org,,https://www.usitc.gov, https://ustr.gov, https://www.commerce.gov, mofcom.gov.cn, https://www.customs.gov.vn Thông tin tác giả Nguyễn Thu Hương, Thạc sĩ Khoa Kinh doanh Quốc tế, Học viện Ngân hàng Email: huongnt@hvnh.edu.vn Summary The impact of the US- China trade tension on Vietnam and the solutions to deal with it According to the IMF’s World Economic Outlook 2018, trade tensions are deemed to be one of the greatest obstacles to the global economic growth. This can hurt other nations’ economies and lead to rising political tensions. The trade war between the world’s two largest economies the United States and China is at the center of the trade tensions in the world. This article analyzes how Vietnam could be affected by this trade war in the positive and negative way. The conclusion is that the negative impacts might outweigh the positive ones. Some solutions from both macroeconomic and microeconomic point of view have also been proposed. Key words: trade war; trade tension; US- China; impact; Vietnam. Huong Thu Nguyen, MEc. Faculty of International Business, Banking Academy of Vietnam