Quan điểm phân tích tối ưu rủi ro ngập lụt: Từ lí thuyết đến thực tiễn ở Việt nam - Nguyễn Thiện Dũng

KHOA HC CƠNG NGH N¤NG NGHIƯP Vµ PH¸T TRIĨN N¤NG TH¤N - Th¸ng 1/2016 120 QUAN
I+M PHÂN TÍCH T,I uchoaU RuhoahoiI RO NGP LuhoanangT: Tuchoahuyen LÝ THUYT
N THuchoanangC TIEN $ VIT NAM Nguytn Thi>n Duthngang1, Nguytn VEn Tu<n1 TĨM TT Vi>t Nam là m"t nucth6c nem trong vùng chu nhi=u thi>t hQi do thiên tai, hàng nEm, thiên tai !ã và !ang gây ra nhi=u thi>t hQi v= ngucthji, tài s0n cuthngang nhucth phá huthhoiy các c s@ hQ tMng, kinh t%, xã h"i và gây ơ nhitm mơi tructhjng. Ng)p luthnangt là m"t trong nhucthngang thiên tai ngày càng cĩ tính ch<t phucthsacc tQp v= cucthjng !" ng)p cuthngang nhucth mucthsacc !" thi>t hQi, !?c bi>t !Ki v6i các vùng !ơ th phát triIn. Do !ĩ vt hQi ng)p luthnangt ngày càng tr@ lên c<p thi%t và !ịi hoi ph0i !Yng b" tucthhuyen quy hoQch, thi%t k% cơng trình gi0i pháp gi0m thiIu và qu0n lý ng)p luthnangt theo ti%p c)n hi>u qu0 và b=n vucthngang. V<n != !?t ra v6i nhà !Mu tucth, ngucthji ra quy%t !nh là ph0i lucthnanga chqn gi0i pháp !Mu tucth nào !I !Qt hi>u qu0 tKi ucthu v= ruthhoii ro, !Qt !ucth3c !iIm tKi ucthu ruthhoii ro (!iIm tKi ucthu tQi !ĩ t&ng chi phí và phMn ducth ruthhoii ro cịn lQi !Qt giá tr nho nh<t). Bài báo này !ã t&ng h3p và phân tích lý thuy%t và các ti%p c)n phân tích tKi ucthu ruthhoii ro trong các ducthnang án !Mu tucth gi0m nh› ruthhoii ro thiên tai nĩi chung và ng)p luthnangt nĩi riêng, !Yng thji g3i m@ hucth6ng nghiên cucthsacu và áp duthnangng vào thucthnangc titn cho các ducthnang án xây ducthnangng và quy hoQch ruthhoii ro thiên tai trong thji gian t6i tQi Vi>t Nam. Tucthhuyen khĩa: ucthhuyenucthhuyenucthhuyen Thiên tai, ruthhoii ro ng)p luthnangt, tKi ucthu ruthhoii ro, chi phí !Mu tucth, !Mu tucth gi0m nh›. 1. M/ 4U 8 Trong nhucthngang nEm vucthhuyena qua tình trQng ng)p luthnangt x0y ra v6i m"t xu hucth6ng ngày càng tEng, ditn bi%n phucthsacc tQp cuthhoia thji ti%t do bi%n !&i khí h)u !ã gây ra nhi=u t&n th<t l6n v= kinh t%, 0nh hucth@ng nghiêm trqng !%n các hoQt !"ng s0n xu<t cuthngang nhucth cu"c sKng cuthhoia ngucthji dân. V<n != ng)p luthnangt khơng chc x0y ra !Ki v6i nhucthngang vùng nơng thơn gây thi>t hQi v= mùa màng mà cịn !?c bi>t nghiêm trqng !Ki v6i các vùng !ơ th, thành phK l6n, cuthngang nhucth các vùng cĩ sucthnang phát triIn !ơ th nhanh, ni cĩ các cơng trình xây ducthnangng nhà cao tMng nhucth: cơng s@, cơng trình cơng c"ng. ,?c bi>t nhà @ !ang mqc lên san sát, ditn ra tucthhuyenng ngày !ã làm cho b= m?t th<m ngày càng tr@ nên b thu h›p, các ao hY b san l thKng tiêu thốt nucth6c xuKng c<p, khơng !ucth3c nâng c<p c0i tQo kp thji là m"t trong nhucthngang nguyên nhân gây nên tình trQng ng)p luthnangt @ m"t sK !ơ th tQi Vi>t Nam, !iIn hình nhucth m"t sK !ơ th quan trqng nhucth TP Hà N"i, TP HY Chí Minh, TP CMn Th, TP V’nh Yên tcnh V’nh PhúcTr)n muctha k luthnangc ditn ra vào nEm 2008 !ã bi%n thành phK Hà N"i thành m"t biIn nucth6c, gây thi>t hQi n?ng n= v= kinh t%, theo ucth6c tính s b" tr)n luthnangt vào ngày 30/10/2008 !ã gây thi>t hQi s b" kho0ng 3000 t !Yng [1] (chuctha kI các 0nh hucth@ng cuthhoia s0n xup, dch vuthnang, du lch và các thi>t hQi liên quan !%n s0n xu<t kinh doanh cuthhoia 1 Viện Quy hoạch Thủy lợi ngucthji dân). Ngồi nhucthngang thi>t hQi tructhnangc ti%p trên cịn cĩ nhucthngang thi>t hQi gián ti%p nhucth chi phí phuthnangc hYi s0n xu sinh mơi tructhjng, chi phí sucthsacc khoe, chi phí do !ình tr> hoQt !"ng s0n xu<t và 0nh hucth@ng !%n kh0 nEng thu hút vKn !Mu tucth tructhnangc ti%p tucthhuyen bên ngồi do mơi tructhjng !Mu tucth nhi=u ruthhoii ro cao. Do !ĩ v<n qu0n lý ng)p luthnangt, gi0m thiIu ruthhoii ro b=n vucthngang là h%t sucthsacc cMn thi%t và ph0i mang tính !Yng b" tucthhuyen quy hoQch, thi%t k% và cơng tác qu0n lý ng)p luthnangt. ,Mu tucth gi0m thiIu ruthhoii ro thi>t hQi cuthhoia ng)p luthnangt thucthnangc chn các quy%t !nh lucthnanga chqn các gi0i pháp tKi ucthu nht hQi là nho nh<t. Các quy%t !nh này ph0i !ucth3c xem xét cSn th)n tucthhuyen khâu quy hoQch, khâu thi%t k% và khâu gi0i pháp qu0n lý. ,i=u này thucthnangc ch<t là !uctha ra các gi0i pháp ducthnanga trên tiêu chí hi>u qu0 kinh t% làm thucth6c !o cho gi0m thiIu ruthhoii ro. V<n != quy hoQch, thi%t k% gi0i pháp gi0m thiIu ruthhoii ro thiên tai nĩi chung và ng)p luthnangt nĩi riêng @ Vi>t Nam hi>n nay chuctha thucthnangc sucthnang quan tâm !%n hi>u qu0 kinh t%, n%u cĩ thì m6i @ m"t mucthsacc !" !n gi0n nh<t: trong giai !oQn quy hoQch phMn kinh t% chc là phMn !i sau gi0i pháp k thu)t !I !ánh giá gi0i pháp cuKi cùng !ucth3c lucthnanga chqn cĩ hi>u qu0 kinh t% hay khơng? Nhucth v)y tucthhuyen tructh6c t6i nay chúng ta !ã bo qua m<t m"t khâu kinh t% quan trqng, !ĩ là phân tích kinh t% !I !i !%n lucthnanga chqn gi0i pháp (!uctha v<n != kinh t% lên hàng !Mu song song v6i v<n != gi0i pháp k thu)t), !i=u này !?c bi>t quan trqng !Ki v6i các ducthnang án liên KHOA HC CƠNG NGH N¤NG NGHIƯP Vµ PH¸T TRIĨN N¤NG TH¤N - Th¸ng 1/2016 121 quan !%n ruthhoii ro thiên tai (ti%p c)n ducthnanga trên tKi ucthu ruthhoii ro). s hMu h%t các ducthnang án liên quan !%n gi0m nh› ruthhoii ro thiên tai ng)p luthnangt, chuthhoi !Mu tucth, ngucthji ra quy%t !nh m6i chc t)p trung vào các gi0i pháp k thu)t (gi0i pháp cucthsacng) nhucth xây ducthnangng các h> thKng cơng trình ngEn nucth6c, tructhnga nucth6c và tiêu thốt nucth6c, !ip !ê, nâng cao trình !ê !I phịng chKng ruthhoii ro ng)p luthnangtV<n != !ucth3c !?t ra là li>u các gi0i pháp !ĩ !ã là phù h3p và kinh t% hay chuctha? V<n != kinh t% !ucth3c xem xét và != c)p nhucth th% nào trong bài tốn quy hoQch phịng chKng ng)p luthnangt hi>n nay tQi Vi>t Nam?. Các gi0i pháp phịng ng)p luthnangt cĩ !ucth3c xây ducthnangng ducthnanga trên các ti%p c)n t&ng thI kinh t%, xã h"i và mơi tructhjng theo hucth6ng ti%p c)n b=n vucthngang? Trong bKi c0nh Vi>t Nam là m"t nucth6c !ang phát triIn, nguYn lucthnangc kinh t% cịn nhi=u gi6i hQn do ph0i phân b& cho nhi=u v<n != ucthu tiên khác nucthngaa. Do !ĩ bài báo này !ánh giá và g3i m@ hucth6ng ti%p c)n ducthnanga trên phân tích ruthhoii ro và t)p trung nghiên cucthsacu gi0i quy%t v<n != ra quy%t !nh !Mu tucth gi0m thiIu thi>t hQi ng)p luthnangt ducthnanga trên phân tích tKi ucthu ruthhoii ro. Ti%p c)n phân tích tKi ucthu ruthhoii ro (Risk Based Optimization-RBO) !ucth3c hiIu là phân tích !I !i !%n lucthnanga chqn m"t gi0i pháp, cơng cuthnang gi0m thiIu tKi ucthu nhu qu0 nh<t giucthngaa các gi0i pháp và lucthnanga chqn cĩ thI !?t ra. Trong muthnangc tiêu b0o v> và gi0m nh› thi>t hQi do ng)p luthnangt gây ra, các cơng cuthnang gi0m thiIu tucthng ucthsacng v6i tucthhuyenng c<p !" ng)p luthnangt bao gYm: các gi0i pháp k thu)t cơng trình hay gqi là các gi0i pháp cucthsacng (xây !ê, !)p ngEn nucth6c, phân vùng tructhnga nucth6c, tiêu nucth6c, các cơng trình ngEn và d”n tiêu nucth6c) và các gi0i pháp phi cơng trình hay gi0i pháp m=m (h> thKng ducthnang báo, c0nh báo s6m, !ào tQo k nEng, nâng cao nEng lucthnangc ucthsacng phĩ, các quy%t !nh trong tructhjng h3p ruthhoii ro và cĩ xem xét !%n quá trình phát triIn kinh t% và quy hoQch sucthhoi duthnangng !<t). Nhucthngang gi0i pháp gi0m nh› ruthhoii ro này !ucth3c xây ducthnangng v6i nhucthngang chi phí khác nhau và mucthsacc !" an tồn khác nhau (hiIu theo cách !n gi0n là cĩ mucthsacc !" thi>t hQi, ruthhoii ro khác nhau). Gi0i pháp tKi ucthu !ã !ucth3c xác !nh ducthnanga trên hi>u qu0 kinh t%, xã h"i và an tồn mơi tructhjng. ,?c bi>t !Ki v6i m"t sK nucth6c cĩ !i=u ki>n nguYn lucthnangc hQn ch%, các nucth6c !ang phát triIn nhucth Vi>t Nam, thì lucthnanga chqn các gi0i pháp tKi ucthu này ph0i phù h3p v= nguYn lucthnangc kinh t%, v”n !0m b0o !ucth3c các chc sK và gi6i hQn an tồn cMn thi%t !Ki v6i tucthhuyenng l’nh vucthnangc, tucthhuyenng ngành, tucthhuyenng loQi thiên tai ruthhoii ro, trong !ĩ cĩ ruthhoii ro ng)p luthnangt. V<n != !ucth3c thêm vào các n"i dung lucthnanga chqn là chúng ta sR ph0i bi%t cân nhic các gi0i pháp !Mu tucth mang tính hi>u qu0 cao nh<t trong nguYn lucthnangc tài chính hQn h›p, chúng ta cĩ thI !uctha ra các chi%n lucth3c !Yng b" tucthhuyen quy hoQch vùng b0o v> cucthsacng, vùng b0o v> m=m và vùng s‘n sàng !ánh !&i ruthhoii ro !I t)p trung cho giai !oQn phuthnangc hYi, !i=u này là cMn thi%t khi mà chuctha !uthhoi các !i=u ki>n b0o v> tồn b" vùng nghiên cucthsacu tructh6c ruthhoii ro ng)p luthnangt. Trong bài tốn phân tích tKi ucthu ruthhoii ro !ã xem xét !My !uthhoi c0 vc gi0m thiIu ruthhoii ro và giá thành !Mu tucth cuthhoia gi0i pháp hay nĩi cách khác ducthnanga trên tiêu chuSn kinh t%. Thơng thucthjng, các chi phí !Mu tucth xây ducthnangng !ucth3c tính tốn s b" trên t su<t !Mu tucth và giá thành các cơng trình, cuthngang nhucth chi phí ducthnang ki%n !Mu tucth cho gi0i pháp !ĩ. Trong nghiên cucthsacu này sucthhoi duthnangng khái ni>m v= “tKi ucthu ruthhoii ro” !ucth3c hiIu theo ngh’a là m"t quy trình, liên quan !%n ruthhoii ro, nhem tKi thiIu các tác !"ng tiêu cucthnangc hay tKi thiIu các t&n th<t và chi phí t&ng h3p ducthnanga trên c0 ba phucthng di>n: kinh t%, xã h"i và mơi tructhjng và thKng nh<t gqi là thi>t hQi, ruthhoii ro. Ruthhoii ro !ucth3c ucth6c lucth3ng tucthng ucthsacng v6i các tMn sun cuthhoia ruthhoii ro !ĩ [2]. Khi nĩi !%n thi>t hQi ruthhoii ro thì ngồi thi>t hQi kinh t% tructhnangc ti%p, nĩ cịn gián ti%p gây ra nhucthngang h)u qu0 lâu dài nhucth làm m<t c h"i giáo duthnangc, gia tEng b>nh t)t, gi0m sucthsacc cQnh tranh cuthhoia mơi tructhjng !Mu tucth và cĩ thI kìm hãm các muthnangc tiêu phát triIn kinh t% - xã h"i. Ruthhoii ro ng)p luthnangt !ucth3c coi là m"t trong nhucthngang ruthhoii ro thiên tai. T<t c0 các y%u tK nhucth: tài s0n, c s@ hQ tMng, các hoQt !"ng s0n xup và dch vuthnang, mơi tructhjng !=u b 0nh hucth@ng tructhnangc ti%p ho?c gián ti%p b@i ruthhoii ro ng)p luthnangt. Ruthhoii ro thiên tai nĩi chung và ruthhoii ro ng)p luthnangt nĩi riêng !ucth3c xem nhucth là m"t hàm cuthhoia tMn su<t, tính dt b t&n thucthng và các nhân tK b 0nh hucth@ng tQi mucthsacc !" ruthhoii ro [3] [4]. Nhìn chung, khi nghiên cucthsacu, !ánh giá v= ruthhoii ro ng)p luthnangt cĩ r<t nhi=u cách ti%p c)n khác nhau, nĩ phuthnang thu"c vào quan !iIm cuthngang nhucth phuthnang thu"c vào mucthsacc !" yêu cMu an tồn cuthhoia các nucth6c. Nhucthng v<n != !Mu tucth gi0m nh› ruthhoii ro !Ki v6i các nucth6c !ang phát triIn nhucth Vi>t Nam thì sR khác, ngồi các v<n != tiêu chuSn và mucthsacc !" an tồn ph0i !Qt !ucth3c, thì v<n != kinh t% ph0i !ucth3c xem xét và ph0i !ucth3c coi là nhân tK quan trqng 0nh hucth@ng !%n các quy%t !nh !Mu tucth, b@i vì các nhà !Mu tucth (Nhà nucth6c, chính quy=n !a phucthng) v6i gi6i hQn v= ngân sách và nguYn lucthnangc cMn ph0i cân nhic lucthnanga chqn gi0i pháp !Mu tucth h3p lý, cân nhic giucthngaa chi phí !Mu tucth và hi>u qu0 mang lQi, ngồi KHOA HC CƠNG NGH N¤NG NGHIƯP Vµ PH¸T TRIĨN N¤NG TH¤N - Th¸ng 1/2016 122 ra cịn cĩ các v<n != chi phí c h"i khác, do !ĩ v<n != lucthnanga chqn gi0i pháp gi0m nh› !Mu tucth sR ph0i khác và ph0i ducthnanga trên c s@ hi>u qu0 tKi ucthu ruthhoii ro (ruthhoii ro bao gYm các chi phí và ruthhoii ro ducth thucthhuyena ph0i là nho nh<t). ,i=u này cĩ ngh’a là t&n th<t cuthhoia xã h"i là nho nh<t mà v”n thoa mãn m"t sK ràng bu"c v= !" an tồn và gi6i hQn ngân sách !Mu tucth. Bài báo này t)p trung vào t&ng quan cách thucthsacc ti%p c)n tKi ucthu ruthhoii ro ng)p luthnangt, nhucthngang lý thuy%t và phucthng pháp lu)n trên th% gi6i !ã làm và nhucthngang ti%p c)n này !ã !ucth3c thI hi>n nhucth th% nào trong các nghiên cucthsacu và thucthnangc titn tQi Vi>t Nam ? !I g3i m@ hucth6ng nghiên cucthsacu ti%p theo. 2. GIFI THIU CÁC NGHIÊN CuchoasacU TI"P CN PHÂN TÍCH T8I uchoaU RuhoahoiI RO 2.1. Các nghiên cucthsacu trên th% gi6i Ng)p luthnangt là hi>n tucth3ng thucthjng xuyên nh<t trong sK t<t c0 các th0m hqa tucthnang nhiên x0y ra trên th% gi6i và !?c bi>t là khu vucthnangc châu Á, ucth6c tính cĩ t6i hn 90% t&ng sK dân tồn cMu chu 0nh hucth@ng cuthhoia ng)p luthnangt sinh sKng tQi châu Á. Châu Á cuthngang là ni t)p trung cuthhoia hMu h%t các nucth6c !ang phát triIn. ,ang ditn ra quá trình !ơ th hĩa cao và m)t !" dân sK l6n gây ra nhi=u thách thucthsacc cho v<n != ng)p luthnangt nĩi chung và ng)p luthnangt !ơ th nĩi riêng. Phân tích tKi ucthu ruthhoii ro !ucth3c bit nguYn tucthhuyen nhucthngang nghiên cucthsacu lucthnanga chqn gi0i pháp tKi ucthu nhucth tKi ucthu trong thi%t k% hay tKi ucthu giucthngaa lucthnanga chqn các gi0i pháp tucthng ucthsacng v6i các chi phí !Mu tucth cho các gi0i pháp gi0m thiIu này... M"t mơ hình tKi ucthu phi tuy%n !ucth3c nghiên cucthsacu b@i A. Danandehmehr [5]; tKi ucthu phi tuy%n !ucth3c l)p trình !Ki v6i các v<n != liên quan !%n kinh t%, !ã cung c<p m"t c s@ kinh t% rõ ràng trong phát triIn k% hoQch qu0n lý t&ng h3p ng)p luthnangt. Trong nghiên cucthsacu này !ã != c)p !%n gi0m thiIu ruthhoii ro sR tKi thiIu các thi>t hQi cuthhoia ng)p luthnangt và chi phí tucthng ucthsacng v6i mši gi0i pháp tQi các trQng thái ng)p luthnangt khác nhau. Theo phucthng pháp này tQi mši m"t trQng thái ng)p luthnangt sR cĩ gi0i pháp (cơng trình và phi cơng trình) và chi phí kèm theo, lucthnanga chqn gi0i pháp và mucthsacc !" ng)p luthnangt nào sR cĩ t&ng thi>t hQi và chi phí nho nhn rõ quan !iIm tKi ucthu trong thi%t k% cơng trình, v6i mši trQng thái ng)p luthnangt sR lucthnanga chqn các gi0i pháp cơng trình khác nhau sao cho chi phí và thi>t hQi là nho nh<t ucthsacng v6i tMn su<t cuthhoia trQng thái !ĩ. Giucthngaa các trQng thái khác nhau cuthngang sR cĩ các !Mu tucth khác nhau và thi>t hQi khác nhau, nhucth v)y v<n != !?t ra là sR lucthnanga chqn trQng thái ng)p luthnangt nào là tKi ucthu?, vucthhuyena !0m b0o kh0 nEng tKi thiIu thi>t hQi vucthhuyena !0m b0o gi6i hQn chi phí trong !i=u ki>n hQn ch% v= ngân sách !Mu tucth. Trong nghiên cucthsacu này m6i chc ra phân tích tKi ucthu ruthhoii ro cho ng)p luthnangt !Yng beng khi mà !o lucthjng thi>t hQi cịn !n gi0n do s0n xu<t nơng nghi>p. ,Ki v6i các thi>t hQi ng)p luthnangt trong !ơ th, thì !ịi hoi cMn ph0i cĩ nhi=u phucthng pháp ucth6c lucth3ng thi>t hQi kinh t% và !ánh giá ucth6c lucth3ng thi>t hQi gián ti%p và vơ hình sR cMn ph0i cĩ các phucthng pháp ucth6c lucth3ng kinh t% riêng bi>t nhucth kinh t% mơi tructhjng, kinh t% xã h"i, kinh t% tài nguyên !I ucth6c lucth3ng !ucth3c các thi>t hQi cho kinh t%, xã h"i cuthhoia vùng nghiên cucthsacu. M"t sK nghiên cucthsacu tKi ucthu trong qu0n lý [6], quy hoQch ng)p luthnangt theo hucth6ng ti%p c)n sucthhoi duthnangng mơ hình ra quy%t !nh cho nhi=u muthnangc tiêu và các quy%t !nh này là thay th% nhau trong quá trình lucthnanga chqn (A non-compensatory multicriteria decision- making (MCDM) model). Sucthnang lucthnanga chqn tKi ucthu các v<n != liên quan !%n ng)p luthnangt xét theo bài tốn phân tích !a muthnangc tiêu và b@i v)y sucthhoi duthnangng mơ hình tr@ nên cMn thi%t, liên quan !%n các !?c tính k thu)t, xã h"i và !i=u ki>n kinh t% cuthhoia vùng nghiên cucthsacu. Sucthhoi duthnangng bài tốn này mang tính ch<t lucthnanga chqn tucthsacc thji, sR phù h3p v6i lucthnanga chqn tQi m"t thji !iIm nh<t !nh, nhucthng xét v= muthnangc tiêu lâu dài, các y%u tK !a muthnangc tiêu sR !ucth3c tính tốn và cân nhic lucthnanga chqn tKi ucthu phù h3p hn v6i bài tốn phịng ng)p luthnangt và mang tính dài hQn. 2.2. Các nghiên cucthsacu trong nucth6c Các ducthnang án quy hoQch liên quan !%n ruthhoii ro ng)p luthnangt hi>n nay hMu nhucth chc ducthnanga trên quan !iIm cơng trình, các quan !iIm tích h3p tồn di>n trong qu0n lý ruthhoii ro cĩ xem xét !%n các y%u tK v= kinh t%, chi phí và l3i ích cuthhoia các gi0i pháp hồn tồn b xem nh› [7] [8] [9]. Hi>n nay cuthngang cĩ m"t sK nghiên cucthsacu bit !Mu quan tâm !%n vm chi phí tKi thiIu, bao gYm chi phí !Mu tucth và thi>t hQi cho thi%t k% các cơng trình phịng chKng ng)p luthnangt nhucth thi%t k% cao trình !ê [10]. Nghiên cucthsacu này m6i chc tính tốn tKi ucthu ruthhoii ro tQi m"t thji !iIm, chuctha xác !nh !ucth3c tKi ucthu theo m"t chuši thji gian dài, khi mà thi>t hQi sR thay !&i và !?c bi>t !Ki v6i các ducthnang án cMn ph0i cĩ nhi=u chi phí v)n hành và sucthhoia chucthngaa nhem gi0m nh› ruthhoii ro thì cMn ph0i sucthhoi duthnangng phucthng pháp tKi ucthu và quy !&i giá tr v= giá tr hi>n tQi dịng. Bên cQnh !ĩ vi>c tính tốn l3i ích kinh t% @ m"t mucthsacc !n KHOA HC CƠNG NGH N¤NG NGHIƯP Vµ PH¸T TRIĨN N¤NG TH¤N - Th¸ng 1/2016 123 gi0n nh<t, sR khơng !0m b0o tính xác thucthnangc và sucthnang lucthnanga chqn giucthngaa các phucthng án !Mu tucth xây ducthnangng. Trong nghiên cucthsacu cuthhoia các tác gi0 liên quan !%n ruthhoii ro ng)p luthnangt cho thành phK HY Chí Minh [11] cuthngang cĩ != c)p !%n ucth6c lucth3ng thi>t hQi, nhucthng nhucthngang ucth6c lucth3ng thi>t hQi này m6i chc ducthhuyenng lQi @ tính tốn t&n tht hQi v= c s@ hQ tMng, chuctha != c)p !%n các loQi thi>t hQi kinh t% khác nhucth thi>t hQi do hoQt !"ng s0n xut hQi do chi phí phuthnangc hYi s0n xut hQi do !ình tr> cơng vi>c, chi phí phuthnangc hYi mơi tructhjng sau ng)p luthnangt, cuthngang nhucth 0nh hucth@ng !%n sucthsacc thu hút !Mu tucth. HMu h%t các nghiên cucthsacu liên quan !%n ruthhoii ro cuthhoia Vi>t Nam hi>n nay !=u chuctha xem trqng v<n != phân tích kinh t% và tKi ucthu kinh t%, tucthhuyen giai !oQn quy hoQch, giai !oQn thi%t k% và tính tốn !My !uthhoi các ruthhoii ro !I cĩ thI lucth3ng hĩa kinh t% m"t cách !My !uthhoi và xác thucthnangc. ,i=u này ngày càng thI hi>n tMm quan trqng trong !i=u ki>n phát triIn kinh t% hi>n nay, chúng ta vucthhuyena ph0i gi0i quy%t v<n != gi6i hQn ngYn vKn !Mu tucth, nguYn lucthnangc xã h"i, vucthhuyena ph0i !0m b0o cĩ tMm nhìn lâu dài phù h3p v6i xu hucth6ng phát triIn cuthhoia n=n kinh t%- xã h"i trong tucthng lai. T&n th<t ruthhoii ro thiên tai, !?c bi>t là t&n th v6i sucthnang phát triIn kinh t%, dân sK và tKc !" !ơ th hĩa, khi mà tài s0n xã h"i cĩ nguy c dt b t&n thucthng càng l6n tructh6c ditn bi%n phucthsacc tQp cuthhoia thiên tai, !?c bi>t trong !i=u ki>n bi%n !&i khí h)u hi>n nay. Vì v)y cMn ph0i cĩ m"t hucth6ng ti%p c)n mang tính phù h3p và tồn di>n hn. Thơng thucthjng v<n != kinh t% trong bài tốn quy hoQch qu0n lý ruthhoii ro hi>n nay @ nucth6c ta thucthjng là v<n != !?t ra trong giai !oQn sau khi !ã cĩ ho?c !i kèm v6i gi0i pháp cơng trình, do !ĩ tính tốn kinh t% thucthjng bĩ h›p trong m"t phQm vi nho l¥ giucthngaa lucthnanga chqn các gi0i pháp cơng trình, nĩ chuctha mang tính tồn di>n bao quát t&ng thI cuthhoia m"t hucth6ng ti%p c)n quy hoQch !My !uthhoi. Theo hucth6ng nghiên cucthsacu này chúng ta sR !?t v<n != cuthhoia bài tốn qu0n lý và quy hoQch ruthhoii ro thiên tai nhucth sau: Hi>n tucth3ng thiên tai ruthhoii ro -> !ánh giá ruthhoii ro, các thi>t hQi liên quan -> lucthnanga chqn tKi ucthu t& h3p các gi0i pháp gi0m thiIu (gi0i pháp cơng trình và gi0i pháp phi cơng trình). Trong !ĩ mši m"t gi0i pháp sR tucthng ucthsacng v6i m"t kch b0n v= thi>t hQi, chi phí !Mu tucth thucthnangc hi>n kèm theo v6i m"t xác su<t x0y ra kch b0n !ĩ. Lucthnanga chqn tKi ucthu sR là lucthnanga chqn gi0i pháp, t& h3p gi0i pháp !I !Qt !ucth3c !iIm tKi thiIu t&ng thi>t hQi cuthhoia tồn xã h"i (bao gYm thi>t hQi v= ruthhoii ro và chi phí !Mu tucth). ,Ki v6i loQi hình thiên tai ng)p luthnangt chúng ta cMn ph0i t)p trung nghiên cucthsacu các loQi hình ng)p luthnangt, bao gYm c0 ng)p luthnangt vùng nơng thơn, vùng !ơ th và vùng quy hoQch !ơ th hay vùng cĩ tKc !" !ơ th hĩa cao. Lucthnanga chqn các phucthng pháp !I ucth6c lucth3ng các thi>t hQi do ng)p luthnangt theo các kch b0n sucthhoi duthnangng !<t, kch b0n phát triIn kinh t%, dân cucth và loQi hình s0n xu<t kinh doanh tucthng ucthsacng v6i các tMn su<t ruthhoii ro !ĩ. Chi phí v= gi0i pháp cơng trình sR cK ging !ucth3c ucth6c lucth3ng hĩa theo các su<t !Mu tucth cơng trình ducthnang ki%n. Tucthhuyen !ĩ hồn thi>n phucthng pháp lu)n phuthnangc vuthnang quy hoQch ruthhoii ro ng)p luthnangt tQi Vi>t Nam. Theo hucth6ng nghiên cucthsacu này sR cĩ các != xu<t v= phân vùng ruthhoii ro và thích ucthsacng: vùng !?c bi>t ph0i !ucth3c b0o v>, vùng thích ucthsacng m=m d¥o, vùng cĩ thI !ucthng !Mu v6i ruthhoii ro và t)p trung vào phuthnangc hYi sau ng)p luthnangt. 3. TH$O LUN 3.1. Qu0n lý ruthhoii ro ng)p luthnangt GiKng nhucth m"t sK nucth6c trong khu vucthnangc trên th% gi6i, Vi>t Nam cuthngang sucthhoi duthnangng các tiêu chuSn an tồn ng)p luthnangt cho tính tốn thi%t k% cơng trình b0o v> ng)p luthnangt (tính tốn ducthnanga trên luthnga thji !oQn và muctha thji !oQn, ví duthnang nhucth tính cho thji !oQn 20 nEm, 50 nEm). Thi%t k% các cơng trình b0o v> và tiêu thốt gi0m ruthhoii ro ng)p luthnangt thucthjng ducthnanga trên tiêu chuSn cuthhoia các c<p !" ng)p luthnangt tucthng ucthsacng v6i các tMn su<t luthnga, tMn su<t muctha mà thi%t k%, nhucthng v<n != !Ki v6i các gi0i pháp phi cơng trình thì sR khơng cĩ các tiêu chuSn !I !ánh giá chc tiêu hay tiêu chuSn thi%t k%. M"t ti%p c)n qu0n lý ruthhoii ro ng)p luthnangt theo hucth6ng t&ng h3p hn, r"ng hn, !I lucthnanga chqn và thi%t k% các cơng cuthnang kiIm sốt ng)p luthnangt bao gYm c0 gi0i pháp cơng trình và gi0i pháp phi cơng trình. 3.2. Các thành phMn cuthhoia ruthhoii ro ng)p luthnangt ,I ucth6c lucth3ng và gi0m thiIu ruthhoii ro cuthhoia ng)p luthnangt tQi b<t kw !a !iIm nào thì !i=u quan trqng là ph0i hiIu các thành phMn c b0n ruthhoii ro và hiIu !ucth3c vai trị cMn ph0i gi0m thiIu các ruthhoii ro !ĩ. M?c dù ruthhoii ro !ã !ucth3c xác !nh m"t cách rõ ràng trong các tài li>u, ruthhoii ro !ucth3c hiIu là m"t khái ni>m bao gYm tính dt b t&n thucthng và nguy c ruthhoii ro. Nguy c ruthhoii ro !ucth3c thI hi>n theo mucthsacc !" và xác su<t. Tính dt t&n thucthng phuthnang thu"c vào kh0 nEng chKng chu và tính phi bày. HiIu rõ v= c ch% ruthhoii ro là !i=u quan trqng !I lucthnanga chqn các cơng cuthnang qu0n lý ng)p luthnangt phù h3p v6i yêu cMu tKi ucthu. ,I xác !nh !ucth3c !My !uthhoi các y%u tK ruthhoii ro cuthhoia ng)p luthnangt ph0i ducthnanga trên phucthng pháp và cách ti%p c)n !ánh giá ruthhoii ro ng)p luthnangt. KHOA HC CƠNG NGH N¤NG NGHIƯP Vµ PH¸T TRIĨN N¤NG TH¤N - Th¸ng 1/2016 124 3.3. Phân tích chi phí l3i ích Cơng cuthnang phân tích chi phí l3i ích (CBA) cMn thi%t !I !ánh giá ruthhoii ro. Phân tích !a muthnangc tiêu (MCA) cĩ thI !ucth3c coi nhucth là m"t phMn cuthhoia CBA cho muthnangc !ích tKi ucthu. Trong phân tích chi phí l3i ích thì v<n != ucth6c lucth3ng giá tr kinh t% !Ki v6i các thành phMn khơng cĩ th tructhjng, ucth6c lucth3ng kinh t% !Ki v6i xã h"i và mơi tructhjng là khơng h= dt dàng, !ịi hoi ph0i cĩ phucthng pháp ucth6c lucth3ng phù h3p, !i=u tra sK li>u, phân tích sK li>u và lucth3ng hĩa thành giá tr kinh t%. Nhucthngang thành phMn sucthhoi duthnangng phân tích trong phucthng pháp CBA là t sun tQi rịng (PV), t su<t n"i hồn (IRR) và tơ kinh t% (ER). Nhucthngang nhân tK này quan trqng trong !ánh giá hi>u qu0 !Mu tucth, nhucthng nĩ sR khơng thI hi>n !ucth3c tính ch<t tKi ucthu trong qu0n lý ng)p luthnangt. 3.4. Thi>t hQi trung bình hàng nEm Phucthng pháp !ánh giá ruthhoii ro giúp cho các nhà ra quy%t !nh vQch ra, tucth@ng tucth3ng ra các phân bK ruthhoii ro theo khơng gian và thji gian cuthhoia m"t tr)n ng)p luthnangt. T&n th<t ng)p luthnangt tructhnangc ti%p ho?c gián ti%p thucthjng liên quan !%n các tr)n ng)p luthnangt !ã x0y ra, bao gYm !Mu tucth cho gi0i pháp cơng trình bao gYm c0 chi phí !Mu tucth xây ducthnangng và chi phí v)n hành trong suKt vịng !ji cuthhoia cơng trình. T&n tht hQi trung bình hàng nEm (EAD) sR bao gYm c0 t&n th<t do ng)p luthnangt và phMn chi phí !Mu tucth hàng nEm (bao gYm chi phí kh<u hao hàng nEm và chi phí v)n hành) trong suKt thji gian vịng !ji cuthhoia ducthnang án. ,ucthjng quan h> thi>t hQi và b0n !Y phân bK thi>t hQi trung bình hàng nEm sR cung c<p cho chúng ta m"t cái nhìn t&ng thI v= bucthsacc tranh thi>t hQi và phân bK ruthhoii ro cuthhoia vùng nghiên cucthsacu. 3.5. ,iIm tKi ucthu ruthhoii ro Ngày nay theo quan !iIm qu0n lý ng)p luthnangt là tKi !a l3i ích dịng cuthhoia cơng tác qu0n lý ng)p luthnangt. Theo quan !iIm này, m"t phucthng pháp tKi !a l3i ích !ucth3c xây ducthnangng và phát triIn. HiIu theo m"t cách chung nh<t là, t&n th<t do ng)p luthnangt sR gi0m tucthng ucthsacng v6i sucthnang gia tEng !Mu tucth trong bi>n pháp gi0m thiIu ruthhoii ro ng)p luthnangt. Chi phí !Mu tucth gi0m thiIu càng cao thì càng tEng kh0 nEng chKng chu và ucthsacng phĩ !ucth3c v6i các luthnga ho?c muctha cĩ tMn su<t nho (chu kw l?p cuthhoia muctha ho?c luthnga gây ra ng)p luthnangt) !i=u này d”n !%n thi>t hQi sR gi0m !i (thi>t hQi ducth thucthhuyena sau khi !Mu tucth gi0m thiIu) và v<n != !?t ra là chúng ta cMn ph0i cân nhic lucthnanga chqn phucthng án !Mu tucth gi0m thiIu !Qt hi>u qu0 tKi ucthu và !iIm tKi ucthu chính là phucthng án !Mu tucth gi0m thiIu ucthsacng v6i ruthhoii ro. Theo hình 1 !iIm tKi ucthu ruthhoii ro sR là !iIm cĩ giá tr ruthhoii ro nho nh<t. Hình 1. ,iIm tKi ucthu trong phân tích ruthhoii ro 3.6. ,= xu<t cơng cuthnang tính tốn ,iIm tKi ucthu ruthhoii ro thucthnangc t% khơng dt dàng !ucth3c xác !nh vì cịn nhi=u lý do liên quan !%n các ràng bu"c ra quy%t !nh nhucth: mucthsacc !" an tồn cho phép, mucthsacc !" yêu cMu an tồn, mucthsacc !" ngucthrng ruthhoii ro cho phép ph0i !Qt !ucth3c tKi thiIu sau khi !Mu tucth, gi6i hQn ngân sách !Mu tucth. Sau khi tính tốn các kch b0n ruthhoii ro thi>t hQi k%t h3p v6i các chi phí !Mu tucth, chi phí v)n hành cuthhoia h> thKng cơng trình và qu0n lý !i=u hành, các hàm muthnangc tiêu tKi ucthu !ucth3c tính tốn v6i các ràng bu"c b@i quy%t !nh !Mu tucth thay th% giucthngaa các phucthng án, thji gian quy !&i giá tr. Lji gi0i cuthhoia bài tốn sR là !iIm tKi ucthu ruthhoii ro và phucthng án !ucth3c lucthnanga chqn !Mu tucth gi0m thiIu ruthhoii ro. Bài tốn tKi ucthu ruthhoii ro thucthjng ph0i sucthhoi duthnangng các hàm tKi ucthu phi tuy%n, tKi ucthu !"ng nên cMn thi%t ph0i cĩ các cơng cuthnang hš tr3 tìm lji gi0i tính tốn cho nhi=u kch b0n khác nhau và cĩ thI sucthhoi duthnangng m"t vài cơng cuthnang hš tr3 tính tốn tKi ucthu nhucth Gams Lingo 4. K"T LUN V<n != kinh t% cMn ph0i !ucth3c quan tâm nhi=u hn trong cơng tác quy hoQch và qu0n lý gi0m thiIu ruthhoii ro ng)p luthnangt. Các ti%p c)n nghiên cucthsacu, phucthng pháp nghiên cucthsacu, ucth6c lucth3ng giá tr thi>t hQi v= kinh t% cuthhoia hi>n tucth3ng thiên tai nĩi chung và ng)p luthnangt nĩi riêng cịn nhi=u v<n != cMn ph0i != c)p và hồn thi>n. Nhucthng cMn thi%t ph0i cĩ m"t cách ti%p c)n mang tính !My !uthhoi và hi>u qu0 hn, k%t h3p các gi0i pháp k thu)t và c s@ kinh t% !I !uctha ra !ucth3c các quy%t !nh !Mu tucth gi0m thiIu ruthhoii ro kp thji và mang lQi hi>u qu0 cao nh<t cho xã h"i. Theo k%t qu0 t&ng h3p các nghiên cucthsacu thì cMn thi%t ph0i k%t h3p nghiên cucthsacu phân tích tKi ucthu ruthhoii ro ng)p luthnangt trong !i=u ki>n bài tốn lucthnanga chqn !Mu tucth gi0i pháp gi0m thiIu ruthhoii ro ng)p luthnangt là ph0i k%t h3p !Yng b" giucthngaa các phucthng pháp: phucthng pháp !ánh giá ruthhoii ro, phucthng pháp chi phí l3i ích, phucthng pháp phân tích !a muthnangc tiêu và KHOA HC CƠNG NGH N¤NG NGHIƯP Vµ PH¸T TRIĨN N¤NG TH¤N - Th¸ng 1/2016 125 cơng cuthnang tKi ucthu hĩa !I tìm ra gi0i pháp !Mu tucth hi>u qu0 nh<t tQi thji !iIm quy%t !nh !Mu tucth. ,Ki v6i ruthhoii ro ng)p luthnangt !Ki v6i mši vùng b0o v> sR cĩ nhucthngang lucthnanga chqn gi0i pháp khác nhau, mucthsacc !" !Mu tucth và quan tâm khác nhau, g3i m@ cho chúng ta cMn ph0i cĩ m"t chi%n lucth3c quy hoQch và qu0n lý ruthhoii ro ng)p luthnangt h3p lý và m=m d¥o, phân thành nhucthngang vùng cMn ph0i b0o v> cao nhucth khu !ơ th quan trqng, khu trung tâm hành chính, khu cơng nghi>p cơng ngh> cao, vùng quy hoQch m=m vùng ven !ơ th ho?c vùng nơng thơn. Ngồi ra cuthngang cĩ thI cĩ khái ni>m nhucthngang vùng quy hoQch cĩ thI !ánh !&i, tucthsacc là chúng ta s‘n sàng ch<p nh)n ruthhoii ro !I cĩ thI t)p trung vào giai !oQn phuthnangc hYi s0n xu<t khi mà !" an tồn yêu cMu khơng quá cao ho?c vKn !Mu tucth quá l6n liên quan !%n hi>u qu0 kinh t% trong quy%t !nh cĩ nên !Mu tucth hay khơng và !Mu tucth @ mucthsacc !" nào là h3p lý?. TÀI LIU THAM KH$O    ! "#$%  &'(%)) *++* ,-*'((.-)+
+
)..

+
.&
(+) 2. Safety and Environent Case Guidelines for Offshore Drilling Contractors. International Association of Drilling Contractors, vol. Appendix 2 to health, no. Issue 3.3.2, February 2010. 3. Varnes D., Landslide hazard zonation: a review of principles and practice. Paris: Unied Nations Scientific and Cultural Organization, pp. pp1-6. 4. Associated programme on flood management, Environmental Aspects of Integrated Flood Management. Geneva, Switzerland, 2006. 5. Danandehmehr A., Flood control system optimization based on risk analysis in floodplain. Water engineering department, Power and Water University of Technology. Tehran, Iran. 6. Mohammar E. B. et al., Multicriteria Decision - Making for Flood Management Based on Sustainable Development Criteria. International Environmental Modeling and Software Society. 7. Viet Trinh et al., (2010). Flood risk assessment for the Thach Han river basin, Quang Tri province, Vietnam. In Proc. of the sixth World friend conference: Global Change: Facing Risks and Threats to Water Resources in Fez, Morocco. October 2010, IAHS Publ. 340. 8. Integrated flood risk assessment for the Day river flood diversion area in the Red river, Vietnam. [Sound Recording]. Doctoral dissertation, AIT, Bankok, Thailand, 2010. 9. Anh, N. T. et nnk. ,ánh giá nguy c ng)p luthnangt các khu vucthnangc truthngang tcnh Hucthng Yên. TQp chí Khoa hqc - ,HQGHN. T)p Khoa hqc Tucthnang nhiên và Cơng ngh> 28, no. sK 38, trang. 1-8, 2012. 10. Quy N. B., Nguytn VEn Tu<n. uchoasacng duthnangng phân tích ruthhoii ro vào vi>c lucthnanga chqn tiêu chuSn an tồn cho !ê biIn Vi>t Nam. Báo cáo khoa hqc tructhjng ,HTL k ni>m 55 nEm, Hà N"i, 2009. 11. Ho Phi Long, Chau Nguyen Xuan Quang and Nguyen Kim Dan. Integrated Urban Flood Risk Management Approach in context of uncertainties: Case study Ho Chi Minh City. La Houille Blanche- International Water Journal, in press., 2013. NUNDATION RISK OPTIMIZATION ANALYSIS: OVERVIEW FROM THEORY TO REALITY IN VIETNAM Nguyen Thien Dung, Nguyen Van Tuan Summary Vietnam is a country located in the serious region by natural disaster which has been annual losses of lifes, property, infrastructures, economic, social and environmental devastation. Inundation risk is one of most natural disaster by increasing intensity and damages, especially, effect to developed urban areas. Therefore, inundation mitigation and management are more and more become necessary. It would be required synchronization from planning to mitigation measures design, and management by sustainable approachs. The given question, how investors and decision makers are to choose mitigation solutions to achieve optimal efficiency of risk, how to reach optimal risk point (optimal point there the total of measures cost and risk residual peaks of the minimum value). This paper will focus on integrated and analysis theoritical and optimal approach on risk how to carry out decisions to invest mitigated projects for natural disaster in generaly and inundation in particularly. There are suggestions the research strengthen and reality of mitigation measures on the next time in Vietnam. Keywords: Natural disaster, flood risk, investment cost, optimal risk, mitigation investment. Ngucthji ph0n bi>n: PGS.TS. Nguytn Trqng Hà Ngày nh)n bài: 25/9/2015 Ngày thơng qua ph0n bi>n: 26/10/2015 Ngày duy>t !Eng: 02/11/2015