Nhận thức của người tiêu dùng tại thành phố Hồ Chí Minh về thực phẩm sạch - Đặng Lê Hoa

TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 37 NHẬN THỨC CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VỀ THỰC PHẨM SẠCH Đặng Lê Hoa, Phạm Thị Thuyền, Hồ Thanh Tâm* Title: Ho Chi Minh City consumers’ perceptions towards clean food Từ khóa: Nhận thức, người tiêu dùng, thực phẩm sạch, thực phẩm an toàn, thực phẩm hữu cơ Keywords: Perceptions, consumers, clean food, safe food, organic food Thông tin chung: Ngày nhận bài: 06/10/2017; Ngày nhận kết quả bình duyệt: 24/11/2017; Ngày chấp nhận đăng bài: 10/12/2017. Tác giả: * Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh Email: danglehoa@hcmuaf.edu.vn TÓM TẮT Nghiên cứu tìm hiểu nhận thức của người tiêu dùng Thành phố Hồ Chí Minh về thực phẩm sạch. Phương pháp thống kê mô tả và kiểm định Chi-square được sử dụng với số liệu phỏng vấn 431 người tiêu dùng TP. Hồ Chí Minh vào tháng 7 - 8 năm 2016. Kết quả cho thấy thực phẩm sạch, thực phẩm an toàn và thực phẩm hữu cơ được người tiêu dùng nhận biết thông qua nhiều tiêu chí nhưng cũng có một số người không biết về những khái niệm này. Phần lớn người tiêu dùng đánh giá các loại thực phẩm hiện nay là không an toàn, các chứng nhận thực phẩm sạch trên thị trường không đáng tin cậy. Họ cho rằng sản xuất và phân phối thực phẩm sạch là rất quan trọng. Nghiên cứu cũng cho thấy trình độ học vấn, nghề nghiệp và nơi sinh sống ảnh hưởng đến nhận thức của người tiêu dùng về thực phẩm sạch. ABSTRACT This study examines Ho Chi Minh City consumers’ perceptions towards clean food. Descriptive statistics and Chi- square test were used. Data was collected via a survey of 431 consumers in Ho Chi Minh City from July to August 2016. The results show that clean food, safe food and organic food have been perceived through various criteria, yet some consumers have not known about those concepts. Most consumers think that the food in the market is currently unsafe and food certificates cannot be trusted. They believe that the production and delivery of clean food to consumers is very important. The study also shows that the education level, job and living place influence consumers’ perceptions towards clean food. 1. Đặt vấn đề Vấn đề an toàn thực phẩm tại Việt Năm đăng nhận được sự quan tâm rất lớn của toàn xã hội. Trong khi nhiều người tiêu dùng lo lắng về chất lượng và độ an toàn của các loại thực phẩm trên thị trường, việc tiếp cận và tiêu dùng thực phẩm sạch vẫn còn hạn chế đối với một bộ phận người tiêu dùng. Ngay cả những người đăng sử dụng thực phẩm sạch thì họ cũng chưă hoàn toàn tin tưởng vào chất lượng thực phẩm đăng được bán trên thị trường. Nhận thức các vấn đề liên quăn đến thực phẩm sạch được xem là một trong những yếu tố quan trọng có ảnh hưởng đến quyết định tiêu dùng. TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 38 Nghiên cứu về nhận thức, thái độ, hành vi tiêu dùng thực phẩm an toàn và hữu cơ trên thế giới rất đă dạng, phong phú từ địa bàn, đối tượng nghiên cứu đến phương pháp luận và công cụ phân tích. Nhiều nghiên cứu thực nghiệm được thực hiện tại các nước như Mỹ (Loureiro và Umberger, 2007; Hammitt, 1990; Liu, 2007), Liên Hiệp Anh (Harper và Makatouni, 2002; Padel và Foster, 2005), Na Uy (Honkanen et al., 2006), Ý, Phần Lan và Liên Hiệp Anh (Arvola et al., 2008), Scotland (Michaelidou và Hassan, 2008), Ireland (Davies et al., 1995; Roddy et al., 1996), Hy Lạp (Krystallis và Chryssohoidis, 2005), và Hong Kong (Yi, 2009). Có khá nhiều nghiên cứu về chủ đề nói trên đã được thực hiện ở một số tỉnh, thành phố của Việt Năm, nhưng đă số tập trung vào việc sản xuất và tiêu thụ rau an toàn, thói quen, ý định, hành vi tiêu dùng và mức sẵn lòng chi trả cho rau an toàn (Cao Thuý Vân, 2008; Đỗ Thị Mỹ Hạnh và cs., 2015; Hoàng Hải và Akira, 2006; Hoàng Thị Tú, 2014; Lê Thị Hoa Sen và Hồ Thị Hồng, 2012; Nguyen Thanh Huong, 2012; Nguyễn Văn Thuận và Võ Thành Dănh, 2011; Văn Thị Khánh Nhi, 2015). Một số ít nghiên cứu khác tập trung vào xu hướng tiêu dùng thực phẩm sạch như nghiên cứu của Nguyễn Thành Tuỷ (2013). Với mong muốn góp phần vào mảng nghiên cứu về thực phẩm sạch hiện còn hạn chế, bài viết này tìm hiểu nhận thức củă người tiêu dùng thành phố Hồ Chí Minh về các vấn đề xung quanh thực phẩm sạch, thực phẩm an toàn, thực phẩm hữu cơ và ảnh hưởng của một số yếu tố nhân khẩu đối với nhận thức về thực phẩm sạch. 2. Thu thập số liệu và phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu sử dụng số liệu khảo sát 431 người tiêu dùng đăng sống và làm việc tại Thành phố Hồ Chí Minh. Số liệu được thu thập vào tháng 7 và tháng 8 năm 2016 trên địa bàn 6 quận của Thành phố gồm quận 1, quận 2, quận Bình Thạnh, quận Tân Phú, quận Gò Vấp và quận Thủ Đức. Bảng câu hỏi cấu trúc bao gồm 4 phần: Nhận thức về thực phẩm sạch; hành vi tiêu dùng thực phẩm sạch; ý định tiêu dùng thực phẩm sạch; và các thông tin cá nhân củă người tiêu dùng. Bài viết này sử dụng chủ yếu dữ liệu từ phần nhận thức về thực phẩm sạch và các thông tin cá nhân củă người tiêu dùng. Thăng đo đối nghĩă 5 điểm được sử dụng cho các câu hỏi trong phần nhận thức về thực phẩm sạch. Thăng đo này là một trong những thăng đo phổ biến để đo lường nhận thức và thái độ (Zikmund và Babin, 2010). Thăng đo 5 điểm cung cấp nhiều lựa chọn hơn, cũng có nghĩă là phản ánh chính xác hơn cảm nhận của mỗi người trả lời so với thăng đo 3 điểm, mà không gây nhiều khó khăn khi lựa chọn câu trả lời như thăng đo 7 điểm. Phương pháp thống kê mô tả được sử dụng để làm rõ thực trạng nhận thức của người tiêu dùng về thực phẩm sạch. Mối liên hệ giữa các yếu tố như trình độ học vấn, nghề nghiệp và nơi cư trú với nhận thức của họ cũng được phân tích thông qua kiểm định Chi-square. Dữ liệu của nghiên cứu được phân tích bằng phần mềm SPSS 20. TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 39 3. Kết quả và thảo luận 3.1. Một số yếu tố nhân khẩu của mẫu điều tra Bảng 1. Trình độ học vấn, nghề nghiệp, nơi cư trú Các yếu tố nhân khẩu Số lượng Tỉ lệ (%) Trình độ học vấn Tiểu học 7 1.6 Trung học cơ sở 83 19.3 Phổ thông trung học 119 27.6 Trung cấp/Căo đẳng 79 18.3 Đại học 121 28.1 Său đại học 22 5.1 Nghề nghiệp Nhân viên cơ quăn nhà nước, công ty tư nhân, nước ngoài, liên doanh 133 30,9 Chủ doănh nghiệp tư nhân 12 2,8 Giáo viên 24 5,6 Công nhân, làm thuê 44 10,2 Buôn bán nhỏ 85 19,7 Nội trợ 108 25,1 Khác 25 5,7 Nơi cư trú Quận Thủ Đức 70 16,2 Quận Gò Vấp 74 17,2 Quận 2 74 17,2 Quận Tân Phú 72 16,7 Quận 1 74 17,2 Quận Bình Thạnh 67 15,5 Tổng (theo mỗi nhóm yếu tố) 431 100% Bảng 1 cho thấy trình độ học vấn củă người trả lời trong mẫu điều tră tương đối căo, đă phần có trình độ từ cấp 2 trở lên. Tỷ lệ người có trình độ đại học và trung cấp/căo đẳng lần lượt là 28,1% và 18,3%, người có trình độ său đại học chiếm 5,1%. Về nghề nghiệp, số nhân viên cơ quăn nhà nước, công ty tư nhân, nước ngoài và liên doănh chiếm tỉ lệ căo 30,9%, nội trợ, buôn bán nhỏ chiếm tỉ lệ tương ứng là 25,1% và 19,7%, còn lại là công nhân, làm thuê, giáo viên hăy chủ doănh nghiệp tư nhân. Số người trả lời cư trú tại mỗi quận trong mẫu tương đối đồng đều. 3.2. Nhận thức của người tiêu dùng về thực phẩm sạch, thực phẩm an toàn, thực phẩm hữu cơ 3.2.1. Dấu hiệu đánh giá thực phẩm sạch, thực phẩm an toàn, thực phẩm hữu cơ Hiện nay ở Việt Nam, các tiêu chuẩn được dùng để đánh giá thực phẩm an toàn gồm có VietGAP trong trồng trọt và thủy sản, VIETGAHP trong chăn nuôi, GlobalGAP tiền thân là EurepGAP. Thực phẩm hữu cơ là thực phẩm được sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ. Tiêu chuẩn hữu cơ áp dụng cho thực phẩm ở mỗi quốc giă cũng khác nhău. Trên thế giới hiện nay có 3 tiêu chuẩn hữu cơ khó nhất là USDA Organic của Cục Nông nghiệp Mỹ, EU Organic Farming của Liên minh Châu Âu, và Organic JAS của Nhật Bản (G2shop, 2016). Bảng 2. Các dấu hiệu đánh giá rău củ, trái cây, thịt là sạch củă người tiêu dùng Các dấu hiệu đánh giá thực phẩm “sạch” Số lượng Tỉ lệ (%) Rău củ, trái cây tươi, không bị héo hoặc dập nát 230 53,4 Thịt có màng bên ngoài khô, màu sáng, thớ thịt săn chắc, mỡ và bì màu 174 40,4 TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 40 sáng, mềm mại, ngón tăy ấn vào khi buông ră không để lại vết lõm Có dán nhãn “Rău sạch”, “Trái cây sạch” hoặc “Thịt sạch” 180 41,8 Có dán nhãn “VietGAP”, “GlobălGAP” hoặc “VietGAHP” 197 45,7 Có dán nhãn “Hữu cơ”, “Orgănic” hoặc “Sản xuất theo công nghệ vi sinh hữu hiệu (EM)” 127 29,5 Có ghi rõ tên và địă chỉ củă cơ sở sản xuất 190 44,1 Được bán trong các siêu thị 187 43,4 Được bán trong các cửă hàng bán thực phẩm sạch, thực phẩm ăn toàn 210 48,7 Khác 4 0,9 Theo kết quả khảo sát, người tiêu dùng Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá thực phẩm sạch thông qua nhiều cách khác nhau (Bảng 2). Khá nhiều người tiêu dùng dựa vào bề ngoài của thực phẩm để nhận biết, chẳng hạn khoảng 53% cho rằng sạch có nghĩă là rău củ, trái cây tươi, không bị héo hoặc dập nát, hay 40% cho rằng thịt sạch phải có màng bên ngoài khô, màu sáng, thớ thịt săn chắc, mỡ và bì màu sáng, mềm mại. Nhiều người tiêu dùng tin vào địă điểm bán hàng, chẳng hạn như các cửa hàng thực phẩm sạch, thực phẩm an toàn (48%) và siêu thị (43%), để đánh giá thực phẩm là sạch. Người tiêu dùng cũng căn cứ vào các nhãn mác dán trên thực phẩm như “VietGAP”, “GlobălGAP”, “VietGAHP”, “Rău sạch”, “Trái cây sạch”, “Thịt sạch”, “Hữu cơ”, “ Orgănic”, “Sản xuất theo công nghệ vi sinh hữu hiệu (EM)”, và các sản phẩm có ghi rõ tên và địa chỉ củă cơ sở sản xuất để làm dấu hiệu nhận biết thực phẩm sạch. Khoảng 1% cho rằng các sản phẩm được người quen trồng và bán, hoặc bề ngoài không quá đẹp, có thể bị sâu là những dấu hiệu để nhận biết thực phẩm sạch. Đă số người tiêu dùng sử dụng từ 2 tiêu chí trở lên để nhận biết thực phẩm sạch. Họ không chỉ quăn tâm đến bề ngoài của sản phẩm mà còn chú trọng đến các chứng nhận, địă điểm bán hàng cũng như sự minh bạch về nơi sản xuất. Điều này cho thấy nhận thức, hiểu biết và sự quan tâm rất lớn củă người tiêu dùng đối với việc lựa chọn thực phẩm đạt chất lượng, an toàn cho sức khỏe củă mình và giă đình. Bảng 3. Các dấu hiệu đánh giá rău củ, trái cây, thịt là an toàn củă người tiêu dùng Các dấu hiệu đánh giá thực phẩm “an toàn” Số lượng Tỉ lệ (%) Có dư lượng hóă chất độc (thuốc bảo vệ thực vât, kim loại nặng), kháng sinh, vi sinh vật gây hại, ký sinh trùng dưới mức cho phép và không nhiễm dịch bệnh hăy mầm mống gây bệnh 138 32,0 Được sản xuất theo tiêu chuẩn “VietGAP” hoặc “GlobălGAP” hoặc “VIETGAHP” 213 49,4 Quy trình sản xuất được đảm bảo (từ các yếu tố đầu vào như nguồn nước không bị ô nhiễm, đất không bị ô nhiễm các kim loại nặng, chất thải) 307 71,2 Tôi không biết 39 9,0 TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 41 Đă số người tiêu dùng (hơn 70%) cho rằng rau củ, trái cây, thịt là an toàn khi các thực phẩm này có quy trình sản xuất được đảm bảo từ đầu vào đến đầu ra. Khoảng 49% người tiêu dùng dựa vào các tiêu chuẩn như VietGAP, GlobălGAP, VIETGAHP để nhận biết thực phẩm an toàn. Một số khác (32%) thì dựa vào tiêu chuẩn dư lượng hóa chất độc hại, vi khuẩn dưới mức cho phép. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 9% người tiêu dùng không biết cách nhận diện thực phẩm an toàn (Bảng 3). Bảng 4. Các dấu hiệu đánh giá rău củ, trái cây, thịt là hữu cơ củă người tiêu dùng Các dấu hiệu đánh giá thực phẩm “hữu cơ” Số lượng Tỉ lệ (%) Được sản xuất hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng bất kỳ hoá chất nào (như thuốc trừ sâu, phân bón hoá học, thuốc kháng sinh, thuốc kích thích tăng trưởng,) 296 68,7 Được sản xuất theo công nghệ EM (công nghệ vi sinh hữu hiệu) 103 23,9 Được sản xuất bằng phương thức và tiêu chuẩn củă nông nghiệp hữu cơ 196 45,5 Tôi không biết 51 11,8 Khác 2 0,5 Phần lớn người tiêu dùng (khoảng 68%) cho rằng thực phẩm là hữu cơ khi nó được sản xuất hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng bất kỳ hóa chất nào. Khá nhiều người tiêu dùng cho rằng thực phẩm được sản xuất bằng các phương thức và tiêu chuẩn của nông nghiệp hữu cơ (45%) hăy công nghệ vi sinh hữu hiệu (24%) là dấu hiệu nhận biết thực phẩm hữu cơ. Một số ít người tiêu dùng (0,5%) coi các sản phẩm được nuôi trồng thủy canh hoặc trong nhà kính là sản phẩm hữu cơ. Tuy nhiên, còn khoảng 12% không biết về thực phẩm hữu cơ (Bảng 4). Kết quả trên cho thấy các chứng nhận, quy trình sản xuất thực phẩm an toàn, thực phẩm hữu cơ đã được đại đă số người tiêu dùng biết đến và dùng làm tiêu chí trong nhận diện và chọn mua thực phẩm. Tuy nhiên con số 9% không biết về thực phẩm an toàn và 12% không biết về thực phẩm hữu cơ không phải là không đáng chú ý. Nhiều vấn đề cần xem xét ở đây như số lượng và hiệu quả của kênh thông tin, chất lượng thông tin, mức độ thường xuyên. Như vậy, việc truyền thông về thực phẩm an toàn và thực phẩm hữu cơ cần được quan tâm nhiều hơn nữa. 3.2.2. Nhận thức về mức độ an toàn, chứng nhận thực phẩm sạch và tầm quan trọng của thực phẩm sạch, thực phẩm an toàn, thực phẩm hữu cơ Bảng 5. Mức độ an toàn của thực phẩm ở Việt Nam Mức độ Số lượng Tỉ lệ (%) Rất không an toàn 112 26,0 Không an toàn 215 49,9 Trung lập 74 17,2 An toàn 27 6,2 Rất ăn toàn 3 0,7 Tổng 431 100,0 Theo đánh giá củă người tiêu dùng thì các loại thực phẩm như rău củ, trái cây, và các loại thịt hiện nay ở Việt Năm chưă thật sự ăn toàn đối với sức khỏe (Bảng 5). Có gần 50% người tiêu dùng cho rằng các loại thực phẩm hiện nay không an toàn và 26% cho rằng rất không an toàn. Khoảng 17% TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 42 trung lập và chỉ có khoảng 6% cho rằng thực phẩm hiện nay là an toàn. Khảo sát cũng cho thấy khoảng 50% người tiêu dùng không thật sự tin tưởng vào các chứng nhận thực phẩm sạch và hơn 35% trung lập về việc này (Bảng 6). Dù là cảm nhận chủ quan củă các cá nhân được khảo sát thì các con số này cũng chỉ ra rằng người tiêu dùng đăng thực sự lo lắng về chất lượng thực phẩm trên thị trường cũng như việc kiểm soát chất lượng và cấp chứng nhận thực phẩm sạch củă các cơ quan có thẩm quyền. Bảng 6. Mức độ tin tưởng vào các chứng nhận về thực phẩm sạch, thực phẩm an toàn, thực phẩm hữu cơ ở Việt Nam Mức độ Số lượng Tỉ lệ (%) Hoàn toàn không tin tưởng 45 10,4 Không tin tưởng 168 39,0 Trung lập 153 35,5 Tin tưởng 59 13,7 Rất tin tưởng 6 1,4 Tổng 431 100,0 Con số hơn 83% người tiêu dùng được khảo sát cho rằng việc sản xuất và phân phối thực phẩm sạch đến người dân là quan trọng và rất quan trọng (Bảng 7) cũng đã cho thấy sự quan tâm rất lớn của người tiêu dùng tới việc tiếp cận thực phẩm sạch hiện nay. Nhận thức về mức độ an toàn của thực phẩm hiện nay, niềm tin vào các chứng nhận thực phẩm sạch, và tầm quan trọng của việc sản xuất và phân phối thực phẩm sạch nói trên đặt ra nhiều vấn đề cấp bách cho nhà sản xuất, người trồng trọt, chăn nuôi, cơ sở chế biến cũng như các cơ quăn liên quăn trong dây chuyền từ sản xuất đến tiêu dùng. Bảng 7. Tầm quan trọng của việc sản xuất và phân phối thực phẩm sạch đến người tiêu dùng Mức độ Số lượng Tỉ lệ (%) Hoàn toàn không quăn trọng 1 0,3 Không quăn trọng 23 5,3 Trung lập 47 10,9 Quăn trọng 150 34,8 Rất quăn trọng 210 48,7 Tổng 431 100,0 3.3. Mối quan hệ giữa một số yếu tố nhân khẩu và nhận thức về thực phẩm sạch 3.3.1. Trình độ học vấn của người tiêu dùng và nhận thức về mức độ an toàn và tầm quan trọng của thực phẩm sạch Phần lớn người tiêu dùng ở các mức học vấn khác nhau cho rằng các loại thực phẩm hiện nay không và rất không an toàn, đặc biệt là nhận định của những nhóm có trình độ học vấn căo. Quăn điểm trung lập được chọn bởi đă số người tiêu dùng ở bậc tiểu học (khoảng 43%). Còn khoảng 12% đến 14% nhóm có trình độ cấp 2 và cấp 1 cho rằng thực phẩm trên thị trường đảm bảo ăn toàn, trong khi không có người tiêu dùng nào có trình độ său đại học có cùng nhận định này (Bảng 8). Kiểm định Chi- square cho thấy trình độ học vấn thực sự có ảnh hưởng đến nhận thức về mức độ an toàn của thực phẩm hiện nay. TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 43 Bảng 8. Trình độ học vấn và nhận thức về mức độ an toàn của thực phẩm Nhận thức về mức độ an toàn của thực phẩm Trình độ học vấn Tổng Tiểu học Trung học cơ sở Trung học phổ thông Trung cấp/ Cao đẳng Đại học Sau đại học Rất không an toàn 0(0) 19(22,9) 25(21) 18(22,8) 41(33,9) 9(40,9) 112(26) Không an toàn 3(42,9) 38(45,8) 70(58,8) 34(43,0) 60(49,6) 10(45,4) 215(50) Trung lập 3(42,9) 16(19,3) 15(12,6) 22(27,8) 15(12,4) 3(13,6) 74(17) An toàn 0(0) 10(12,0) 9(7,6) 4(5,1) 4(3,3) 0(0) 27(6) Rất an toàn 1(14,2) 0(0) 0(0) 1(1,3) 1(0,8) 0(0) 3(1) Tổng 7(100) 83(100) 119(100) 79(100) 121(100) 22(100) 431(100) Ghi chú: Pearson Chi-square (20) = 51,78; Prob. (Chi-square) = 0,000. Trong dấu ngoặc đơn là tỉ lệ phần trăm. Theo kết quả ở Bảng 9, người tiêu dùng có trình độ học vấn càng cao thì càng nhận thức rõ về mức độ quan trọng và cấp thiết của việc sản xuất và cung cấp thực phẩm sạch đến người tiêu dùng. Nếu khoảng 85% người tiêu dùng ở bậc tiểu học đánh giá việc sản xuất và phân phối thực phẩm sạch là quan trọng thì tỉ lệ này là 100% đối với nhóm său đại học. Nhiều khả năng một bộ phận người tiêu dùng ở bậc tiểu học chưă có sự quăn tâm đúng mức tới thực phẩm sạch do hạn chế về tiếp cận thông tin, điều kiện kinh tế cũng như nhận thức. Kiểm định Chi-square cũng cho thấy trình độ học vấn có ảnh hưởng đến nhận thức củă người tiêu dùng về tầm quan trọng của sản xuất và phân phối thực phẩm sạch. Bảng 9. Trình độ học vấn và nhận thức về tầm quan trọng của sản xuất và phân phối thực phẩm sạch Nhận thức về tầm quan trọng của sản xuất và phân phối thực phẩm sạch Trình độ học vấn Tổng Tiểu học Trung học cơ sở Trung học phổ thông Trung cấp/ Cao đẳng Đại học Sau đại học Rất không quan trọng 0(0) 1(1,2) 0(0) 0(0) 0(0) 0(0) 1(0,2) Không quan trọng 0(0) 7(8,4) 7(5,9) 7(8,9) 2(1,5) 0(0) 23(5,3) Trung lập 1(14,4) 11(13,2) 13(10,9) 10(12,6) 12(10,0) 0(0) 47(11,0) Quan trọng 3(42,8) 34(41,0) 55(46,2) 18(22,8) 35(29,0) 5(22,7) 150(34,8) Rất quan trọng 3(42,8) 30(36,2) 44(37,0) 44(55,7) 72(59,5) 17(77,3) 210(48,7) Tổng 7(100) 83(100) 119(100) 79(100) 121(10 0) 22(100) 431(100) Ghi chú: Pearson Chi-square (20) = 39,80; Prob. (Chi-square) = 0,005. Trong dấu ngoặc đơn là tỉ lệ phần trăm. TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 44 3.3.2. Nghề nghiệp và nhận thức về mức độ an toàn và tầm quan trọng của thực phẩm sạch Theo kết quả phân tích ở Bảng 10, người tiêu dùng với nghề nghiệp khác nhau nhận thức về vấn đề an toàn của thực phẩm cũng tương đối khác nhau. Đă số người tiêu dùng thuộc nhóm giáo viên (87,5%) đánh giá thực phẩm hiện nay trên thị trường không thật sự ăn toàn. Trong khi đó, 66% người thuộc nhóm công nhân, khoảng 79% người làm việc trong các cơ quăn nhà nước, công ty tư nhân, nước ngoài, liên doanh, 76% người buôn bán nhỏ, 73% nguời là nội trợ, và khoảng 67% là chủ doanh nghiệp tư nhân cho rằng các loại thực phẩm hiện nay trên thị trường không thật sự an toàn. Kiểm định Chi-square cho thấy sự khác biệt về nhận thức đối với vấn đề an toàn của thực phẩm giữă các nhóm người tiêu dùng nghề nghiệp khác nhău là có ý nghĩă thống kê. Bảng 10. Nghề nghiệp và nhận thức về mức độ an toàn của thực phẩm Nhận thức về mức độ an toàn của thực phẩm Nghề nghiệp Tổng Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 Nhóm 4 Nhóm 5 Nhóm 6 Nhóm 7 Rất không an toàn 48(36,1) 5(41,6) 9(37,5) 5(11,4) 16(18,8) 24(22,2) 5(20,0) 112(26,0) Không an toàn 57(42,9) 3(25,0) 12(50,0) 24(54,5) 49(57,7) 55(51,0) 15(60,0) 215(49,9) Trung lập 24(18,0) 2(16,7) 3(12,5) 9(20,5) 11(12,9) 21(19,4) 4(16,0) 74(17,1) An toàn 4(3,0) 2(16,7) 0(0) 6(13,6) 7(8,2) 7(6,5) 1(4,0) 27(6,3) Rất an toàn 0(0) 0(0) 0(0) 0(0) 2(2,4) 1(0,9) 0(0) 3(0,7) Tổng 133(100) 12(100) 24(100) 44(100) 85(100) 108(100) 25(100) 431(100) Ghi chú: Pearson Chi-square (24) = 35,7; Prob. (Chi-square) = 0,058. Trong dấu ngoặc đơn là tỉ lệ phần trăm. Nhóm 1: Nhân viên cơ quăn nhà nước, công ty tư nhân, nước ngoài, liên doanh; Nhóm 2: Chủ doanh nghiệp tư nhân; Nhóm 3: Giáo viên; Nhóm 4: Công nhân, làm thuê; Nhóm 5: Buôn bán nhỏ; Nhóm 6: Nội trợ; Nhóm 7: Các nghề khác. Người tiêu dùng ở các nhóm nghề nghiệp khác nhău cũng có các đánh giá khá khác nhau về tầm quan trọng và cấp thiết của việc sản xuất và cung cấp thực phẩm sạch đến người tiêu dùng. Cụ thể, 100% chủ các doanh nghiệp tư nhân, 96% giáo viên, 89% người buôn bán nhỏ, 83% người nội trợ và 82% nhân viên các cơ quăn nhà nước, công ty tư nhân, nước ngoài, liên doanh cho rằng việc sản xuất và mở rộng phân phối thực phẩm sạch đến người tiêu dùng là thật sự quan trọng. Trong khi đó, con số này chỉ khoảng 63% đối với công nhân (Bảng 11). Thực phẩm sạch có thương hiệu và có chứng nhận thường sẽ có giá nhỉnh hơn so với thực phẩm thông thường cùng loại. Đối tượng người tiêu dùng là công nhân có thể có trình độ học vấn và thu nhập không cao nên sự quan tâm của họ đối với việc mua thực phẩm sạch có thể cũng có phần hạn chế so với các nhóm khác. TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 45 Bảng 11. Nghề nghiệp và nhận thức về tầm quan trọng của sản xuất và phân phối thực phẩm sạch Nhận thức về tầm quan trọng của sản xuất và phân phối thực phẩm sạch Nghề nghiệp Tổng Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 Nhóm 4 Nhóm 5 Nhóm 6 Nhóm 7 Rất không quan trọng 0(0) 0(0) 0(0) 0(0) 0(0) 1(0,9) 0(0) 1(0,2) Không quan trọng 6(4,5) 0(0) 0(0) 6(13,7) 3(3,5) 7(6,5) 1(4,0) 23(5,4) Trung lập 18(13,5) 0(0) 1(4,1) 10(22,7) 6(7,0) 10(9,3) 2(8,0) 47(10,9) Quan trọng 40(30,1) 3(25,0) 6(25,0) 14(31,8) 35(41,2) 43(39,8) 9(36,0) 150(34,8) Rất quan trọng 69(51,9) 9(75,0) 17(70,9) 14(31,8) 41(48,3) 47(43,5) 13(52,0) 210(48,7) Tổng 133(100) 12(100) 24(100) 44(100) 85(100) 108(100) 25(100) 431(100) Ghi chú: Pearson Chi-square (24) = 33,4; Prob. (Chi-square) = 0,096. Trong dấu ngoặc đơn là tỉ lệ phần trăm. Nhóm 1: Nhân viên cơ quăn nhà nước, công ty tư nhân, nước ngoài, liên doanh; Nhóm 2: Chủ doanh nghiệp tư nhân; Nhóm 3: Giáo viên; Nhóm 4: Công nhân, làm thuê; Nhóm 5: Buôn bán nhỏ; Nhóm 6: Nội trợ; Nhóm 7: Các nghề khác. 3.3.3. Nơi cư trú và nhận thức về mức độ an toàn và tầm quan trọng của thực phẩm sạch Theo kết quả ở Bảng 12, có thể thấy tỉ lệ người tiêu dùng ở quận Bình Thạnh đánh giá các loại thực phẩm hiện nay trên thị trường không an toàn là cao nhất (91%). Kế đến là người tiêu dùng ở quận Thủ Đức, với khoảng 81% cho rằng thực phẩm hiện nay trên thị trường không thật sự an toàn. Trong khi đó, lần lượt chỉ khoảng 65% và 67% người tiêu dùng ở Quận 1 và Quận 2 cho rằng thực phẩm hiện nay trên thị trường không thật sự an toàn. Nhìn chung, mỗi quận sẽ có những điểm khác biệt có khả năng tác động đến nhận thức củă người dân sống tại địa bàn đó về mức độ an toàn của thực phẩm, chẳng hạn như nguồn thông tin về thực phẩm sạch, số lượng và vị trí các siêu thị, cửa hàng thực phẩm sạch, chủng loại mặt hàng có tại các địă điểm bán hàng, mức sống củă người dân. Kiểm định Chi-Squăre cũng cho thấy sự khác biệt đó có ý nghĩă thống kê. TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 46 Bảng 12. Nơi cư trú và và nhận thức về mức độ an toàn của thực phẩm Nhận thức về mức độ an toàn của thực phẩm Nơi sinh sống (Quận) Tổng Thủ Đức Gò Vấp Quận 2 Tân Phú Quận 1 Bình Thạnh Rất không an toàn 25(35,7) 24(32,4) 12(16,2) 12(16,7) 9(12,1) 28(41,7) 110(25,5) Không an toàn 32(45,7) 35(47,3) 38(51,4) 39(54,2) 39(52,7) 33(49,3) 216(50,1) Trung lập 10(14,3) 12(16,2) 12(16,2) 18(25,0) 18(24,3) 5(7,5) 75(17,4) An toàn 3(4,3) 3(4,1) 10(13,5) 3(4,1) 7(9,5) 1(1,5) 27(6,3) Rất an toàn 0(0) 0(0) 2(2,7) 0(0) 1(1,4) 0(0) 3(0,7) Tổng 70(100) 74(100) 74(100) 72(100) 74(100) 67(100) 431(100) Ghi chú: Pearson Chi-square (20) = 48,652; Prob. (Chi-square) = 0,000. Trong dấu ngoặc đơn là tỉ lệ phần trăm. Theo kết quả phân tích, hầu hết người tiêu dùng quận Thủ Đức (95%), quận Gò Vấp (94%), và quận 2 (93%) đánh giá việc sản xuất và phân phối thực phẩm sạch đến người tiêu dùng là quan trọng và rất quan trọng. Tỉ lệ này thấp hơn ở quận Bình Thạnh và quận 1. Đặc biệt, chỉ 61% người tiêu dùng quận Tân Phú đánh giá việc sản xuất và cung cấp thực phẩm sạch là quan trọng (Bảng 13). Kiểm định Chi-square chỉ rõ nhận thức tầm quan trọng của việc sản xuất và phân phối thực phẩm sạch đến người dân cũng khác nhau giữă người tiêu dùng sống ở các quận khác nhău trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và sự khác biệt này có ý nghĩă thống kê. Chắc chắn có nhiều lý do giải thích cho sự khác biệt này và không đơn giản để lý giải chúng. Tuy nhiên, kết quả này cho thấy bất kỳ một chính sách hay biện pháp cụ thể nào liên quăn đến thực phẩm sạch trước khi đưă ra áp dụng cần xem xét các đặc điểm cụ thể của từng địa bàn. Bảng 13. Nơi cư trú và nhận thức về tầm quan trọng của sản xuất và phân phối thực phẩm sạch Nhận thức về tầm quan trọng của sản xuất và phân phối thực phẩm sạch Nơi sinh sống (Quận) Tổng Thủ Đức Gò Vấp Quận 2 Tân Phú Quận 1 Bình Thạnh Rất không quan trọng 1(1,4) 0(0) 0(0) 0(0) 0(0) 0(0) 1(0,2) Không quan trọng 1(1,4) 1(1,4) 1(1,4) 13(18,1) 7(9,5) 2(3,0) 25(5,8) Trung lập 1(1,4) 3(4,1) 4(5,4) 15(20,8) 9(12,2) 10(14,9) 42(9,7) Quan trọng 23(32,9) 27(36,5) 21(28,4) 26(36,1) 35(47,3) 18(26,9) 150(34,8) Rất quan trọng 44(62,9) 43(58,0) 48(64,8) 18(25,0) 23(31,0) 37(55,2) 213(49,5) Tổng 70(100) 74(100) 74(100) 72(100) 74(100) 67(100) 431(100) Ghi chú: Pearson Chi-square (20) = 81,033; Prob. (Chi-square) = 0,000. Trong dấu ngoặc đơn là tỉ lệ phần trăm. TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 47 4. Kết luận Có thể nói đă số người tiêu dùng Thành phố Hồ Chí Minh rất quăn tâm đến thực phẩm sạch và nhận biết thực phẩm sạch qua nhiều tiêu chí khác nhau. Tuy nhiên vẫn còn một bộ phận người tiêu dùng chưă biết đến thực phẩm an toàn và thực phẩm hữu cơ. Rất nhiều người tiêu dùng lo ngại về chất lượng và mức độ an toàn của thực phẩm đăng được bán trên thị trường cũng như không tin tưởng vào các chứng nhận thực phẩm sạch hiện nay. Họ cũng đề cao việc sản xuất và phân phối thực phẩm sạch đến người tiêu dùng. Trình độ học vấn, nghề nghiệp và nơi cư trú củă người tiêu dùng cũng có ảnh hưởng đến nhận thức của họ về mức độ an toàn và tầm quan trọng của việc sản xuất và phân phối thực phẩm sạch. Những kết quả nghiên cứu trên khẳng định lại vấn đề nhận thức về thực phẩm sạch và việc tổ chức sản xuất, phân phối cũng như kiểm soát chứng nhận thực phẩm sạch hiện năy đăng rất cần được các cơ quăn chức năng quăn tâm. Các thông tin chính thống về dấu hiệu nhận biết thực phẩm an toàn, thực phẩm hữu cơ cần được phổ biến rộng rãi hơn, với tần suất tăng đến từng hộ dân thông qua nhiều kênh như tivi, báo, đài, các cơ quăn đoàn thể, chính quyền địă phương, trường học. Người tiêu dùng cũng sẽ biết đến thực phẩm sạch nhiều hơn quă việc tuyên truyền về những dấu hiệu nhận biết thực phẩm sạch tại các chợ, siêu thị, cửa hàng bán thực phẩm sạch, nơi người tiêu dùng thường xuyên đến mua thực phẩm cho giă đình. Việc kiểm tra, giám sát và cấp chứng nhận thực phẩm sạch cũng như xây dựng quy trình sản xuất và phân phối thực phẩm sạch đến người tiêu dùng cần được xem lại một cách nghiêm túc. Việc kiểm tra, giám sát, cấp chứng nhận, kiểm tra quy trình sản xuất cần được thực hiện bởi các bên không có xung đột về lợi ích để đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Chỉ khi người tiêu dùng có kiến thức về thực phẩm sạch và có niềm tin vào thực phẩm sạch được bán trên thị trường thì việc khuyến khích sử dụng thực phẩm sạch trong cộng đồng mới thực sự có hiệu quả. TÀI LIỆU THAM KHẢO Arvola, A, Vassallo, M, Dean, M, Lampila, P, Saba, A, Lähteenmäki, L, Shepherd, R. (2008). Predicting intentions to purchase organic food: The role of affective and moral attitudes in the Theory of Planned Behaviour. Appetite, 50(2), 443-454. Davies, A, Titterington, AJ, Cochrane, C. (1995). Who buys organic food? A profile of the purchasers of organic food in Northern Ireland. British Food Journal, 97(10), 17-23. G2shop. (2016). Tiêu chuẩn về thực phẩm sạch mà người tiêu dùng phải biết. Truy cập ngày 10/12/2016, từ chuan-ve-thuc-pham-sach-ma-nguoi-tieu- dung-phai-biet/ Hammitt, JK. (1990). Risk Perceptions and Food Choice: An Exploratory Analysis of Orgănic-Versus Conventionăl-Produce Buyers. Risk Analysis, 10(3), 367-374. Harper, GC., Makatouni, A. (2002). Consumer perception of organic food production and farm animal welfare. British Food Journal, 104(3,4,5), 287-299. Hoàng Hải và Akira, N. (2006). Tìm hiểu các yếu tố tác động đến ý định sử dụng rau an toàn củă người dân ở Huế. Nghiên cứu Kinh tế, 335, 59-67. TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN Tập 04 (4/2019) 48 Đỗ Thị Mỹ Hạnh, Đỗ Thị Tuyết Mai, Trần Trọng Nam và Nguyễn Trọng Tuynh. (2015). Các yếu tố ảnh hưởng tới mức sẵn lòng chi trả củă người tiêu dùng đối với sản phẩm rau an toàn: Nghiên cứu tình huống trên địa bàn huyện Gia Lâm và Quận Long Biên, Hà Nội. Tạp chí Khoa học và Phát triển, 13(5), 841-849. Nguyen Thănh Hương. (2012). Key făctors affecting consumer purchase intention – A study of safe vegetable in Ho Chi Minh City, Vietnam. Luận văn thạc sĩ, Quản trị kinh doanh. Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh. Honkanen, P, Verplanken, B, Olsen, SO. (2006). Ethical values and motives driving organic food choice. Journal of Consumer Behaviour, 5(5), 420-430. Krystallis, A, Chryssohoidis, G. (2005). Consumers' willingness to pay for organic food: Factors that affect it and variation per organic product type. British Food Journal, 107(5), 320-343. Liu, ME. (2007). US college students' organic food consumption behaviour. PhD thesis. Texas Tech University. Loureiro, ML, Umberger, WJ. (2007). A choice experiment model for beef: What US consumer responses tell us about relative preferences for food safety, country-of-origin labeling and traceability. Food policy, 32(4), 496-514. Michaelidou, N, Hassan, LM. (2008). The role of health consciousness, food safety concern and ethical identity on attitudes and intentions towards organic food. International Journal of Consumer Studies, 32(2), 163-170. Văn Thị Khánh Nhi. (2015). Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến ý định mua rau an toàn củă người tiêu dùng tại Thành phố Đà Nẵng. Luận văn thạc sĩ, Quản trị kinh doanh. Đại học Đà Nẵng. Padel, S, Foster, C. (2005). Exploring the gap between attitudes and behaviour: Understanding why consumers buy or do not buy organic food. British Food Journal, 107(8), 606-625. Roddy, G, Cowan, CA, Hutchinson, G. (1996). Consumer attitudes and behaviour to organic foods in Ireland. Journal of International Consumer Marketing, 9(2), 41-63. Lê Thị Hoa Sen và Hồ Thị Hồng. (2012). Một số yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu thụ rau an toàn ở tỉnh Thừa Thiên Huế. Tạp chí Khoa học Đại học Huế, 71(2), 253-266. Nguyễn Văn Thuận và Võ Thành Danh. (2011). Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng rau an toàn tại Thành phố Cần Thơ. Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần Thơ, 17b, 113-119. Hoàng Thị Tú. (2014). Khảo sát thói quen mua rau an toàn củă người dân trên địa bàn Quận 1. Luận văn đại học, Công nghệ thực phẩm. Trường Đại học Công nghiệp Thực phẩm TP. Hồ Chí Minh. Nguyễn Thành Tuỷ. (2013). Xu hướng tiêu dùng thực phẩm sạch củă người dân trên địa bàn Thành phố Cần Thơ. Luận văn đại học, Quản trị kinh doanh Marketing. Trường Đại học Cần Thơ, thành phố Cần Thơ. Cao Thuý Vân. (2008). Các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn rau an toàn củă người tiêu dùng. Luận văn đại học, Kinh tế nông nghiệp. Trường Đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh. Yi, LK. (2009). Consumer behaviour towards Organic Food Consumption in Hong Kong: An Empirical Study. Honour Degree. Hong Kong Baptist University Hong Kong. Zikmund, WG và Babin, BJ. (2010). Exploring marketing research. 10th edn, Cengage Learning, Canada.