Một số đặc điểm của văn học truyền thống Thái Lan - Đào Thị Diễm Trang

34♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan laâ möåt nïìn vùn hoåc àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc, àa daång vïì nöåi dung, phong phuá vïì söë lûúång vaâ àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu rûåc rúä nhêët àõnh. Àêy cuäng laâ maãng vùn hoåc chñnh yïëu nhêët khi nhùæc àïën toaân böå hïå thöëng vùn hoåc Thaái Lan búãi thúâi lûúång keáo daâi trong suöët baãy thïë kó (XIII - XIX) vúái söë lûúång taác phêím rêët àaáng kïí. Nhiïìu taác phêím vùn hoåc cöí nöíi tiïëng cuãa Thaái Lan nhû Inao (I Naão), Ramakien (Rama Kiïn), Khun Chang Khun Phaen (Khuãn Chaáng Khuãn Pheãng), Phra Abhai Mani (Ph-ra Aphai Mani)... àaä vûúåt khoãi biïn giúái Thaái Lan àïí àïën vúái baån àoåc khùæp núi trïn thïë giúái thöng qua caác baãn dõch bùçng tiïëng Anh, tiïëng Phaáp, tiïëng Àûác vaâ àûúåc àoán nhêån nöìng nhiïåt. Coá taác gia cuãa vùn hoåc Thaái nhû Sunthorn Phu (Xuãn Thon Phu) àaä àûúåc UNESCO cöng nhêån laâ danh nhên vùn hoaá thïë giúái. Song, úã Viïåt Nam, hêìu nhû chûa coá möåt cöng trònh naâo nghiïn cûáu thêåt hïå thöëng, àêìy àuã vïì caác àùåc àiïím cuãa vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan. Giúái nghiïn cûáu vùn hoåc Àöng Nam AÁ úã Viïåt Nam nhû Nguyïîn Têën Àùæc, Lûu Àûác Trung, Àûác Ninh, Vuä Tuyïët Loan... dûúâng nhû chó múái têåp trung buát lûåc vaâo caác nïìn vùn hoåc du nhêåp vaâo Viïåt Nam súám hún vùn hoåc Thaái Lan nhû vùn hoåc Campuchia, vùn hoåc Laâo, vùn hoåc Indonesia... Vò vêåy, baâi viïët naây bûúác àêìu MÖÅT SÖË ÀÙÅC ÀIÏÍM CUÃA VÙN HOÅC TRUYÏÌN THÖËNG THAÁI LAN. Àaâo Thõ Diïîm Trang* tòm hiïíu vaâ àûa ra möåt söë nhêån àõnh vïì caác àùåc àiïím cuãa vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan. 1. Möåt söë àùåc àiïím cuãa vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan 1.1. Vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan - nhûäng cöng trònh saáng taåo têåp thïí 1.1.1. Sûå tiïëp nöëi maånh meä doâng vùn hoåc dên gian vaâo vùn hoåc viïët Nïìn vùn hoåc naâo cuäng bùæt nguöìn tûâ vùn hoåc truyïìn miïång röìi múái tiïën dêìn àïën nhûäng saáng taåo trïn trang viïët. Vùn hoåc Thaái cuäng khöng nùçm ngoaâi qui luêåt naây. Song, àiïìu àùåc biïåt úã nïìn vùn hoåc naây laâ dûúâng nhû khöng coá sûå "thoaát li" vïì àïì taâi tûâ vùn hoåc dên gian cho àïën vùn hoåc thaânh vùn. ÚÃ phûúng diïån naây thò vùn hoåc Thaái Lan coá sûå khaác biïåt so vúái Viïåt Nam, vò vùn hoåc viïët Viïåt Nam thûåc sûå laâ "möåt doâng bïn caånh vùn hoåc dên gian" [2,22]. Àún cûã möåt vñ duå, caác truyïån Nöm cuãa Viïåt thúâi kò àêìu chó àún giaãn laâ nhûäng baãn hoaå thú tûâ caác cêu chuyïån cöí tñch nhû Trinh Thûã, Töëng Trên - Cuác Hoa thò úã thúâi kò sau, nhûäng Chinh phuå ngêm, Cung oaán ngêm khuác hay Truyïån Kiïìu àïìu coá sûå "hiïån àaåi hoaá" nöåi dung, chuyïín taãi têm lñ, tònh caãm vaâ nhûäng vêën àïì cuãa con ngûúâi àûúng thúâi theo caách trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp. Nhûng úã Thaái Lan thò khöng nhû thïë, nguöìn àïì taâi tûâ vùn hoåc dên gian luön laâ lûåa choån söë möåt cuãa ngûúâi saáng taác * Giaãng viïn Khoa Vùn hoåc vaâ Ngön ngûä K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦35 trong suöët caã thúâi kò cuãa vùn hoåc trung àaåi. Coá thïí noái, khöng coá nïìn vùn hoåc dên gian thò cuäng khöng coá nïìn vùn hoåc cöí Thaái Lan. Nïëu phaãi kïí ra nhûäng taác phêím vùn hoåc nöíi tiïëng nhêët cuãa Thaái Lan thò cuäng àöìng nghôa vúái viïåc àïì cêåp àïën nhûäng cêu chuyïån dên gian tiïu biïíu cuãa vûúng quöëc naây. Nhûäng taác phêím trûá danh nhû Phra Lo, Inao, Kraithong, Khun Chang Khun Phaen, Ramakien, Mora... trûúác khi àûúåc trau chuöët bùçng ngön ngûä Pali, Sankrit hay tiïëng Thaái àïìu traãi qua möåt giai àoaån daâi truyïìn miïång trong dên gian. Cöng viïåc maâ caác võ vua àam mï vùn chûúng cuãa Thaái thûúâng laâm khi lïn ngöi laâ cho ngûúâi ài khùæp hang cuâng ngoä heãm àïí thu thêåp nhûäng cêu chuyïån tûâ trong dên chuáng. Nhúâ àoá, cöët truyïån sûu têìm coá thïí laâ nhûäng cêu chuyïån du nhêåp tûâ ÊËn Àöå vaâ tûâ caác quöëc gia khaác nhû Panchatantra, Ramayana, Tam quöëc diïîn nghôa... nhûng cuäng coá khi laâ nhûäng chuyïån coá thêåt xaãy ra ngay trïn chñnh maãnh àêët Thaái (Khun Chang Khun Phaen nùçm trong trûúâng húåp naây). Nhûng cho duâ cöët truyïån coá thïë naâo ài nûäa thò yïëu töë huyïìn aão bay böíng vaâ tònh yïu lûáa àöi luön hêëp dêîn caác cêy buát Thaái. Truyïån thú Chanthakorop hay Mora [13,88] laâ möåt vñ duå tiïu biïíu. Truyïån xuêët hiïån tûâ rêët lêu àúâi úã vuâng Àöng Bùæc Thaái Lan, kïí vïì möåt hoaâng tûã tïn Chanthakorop, laâ con trai cuãa vua Prommathat, vaâo rûâng hoåc caách trõ quöëc an dên. Sau khi hoaân têët viïåc hoåc, chaâng trúã vïì vûúng quöëc vaâ àûúåc sû phuå trao cho möåt chiïëc traáp nhoã vúái lúâi dùån doâ "chó àûúåc múã ra sau khi vïì àïën kinh thaânh, bùçng khöng seä gùåp nguy hiïím". Võ hoaâng tûã treã tuöíi do quaá toâ moâ àaä múã chiïëc höåp ngay trong rûâng thùèm. Möåt cö gaái xinh àeåp bûúác ra vaâ tûå xûng laâ Mora. Hoaâng tûã phaãi loâng ngûúâi àeåp vaâ xin hoãi cûúái naâng. Mora thuêån tònh vaâ theo Chanthakorop vïì cung. Doåc àûúâng ài, Mora khaát nûúác maâ xung quanh khöng coá möåt doâng suöëi naâo. Chanthakorop beân cùæt ngoán tay lêëy maáu mònh cho ngûúâi yïu uöëng. Thònh lònh, möåt tïn cûúáp xuêët hiïån vaâ têën cöng Chanthakorop. Nhúâ àaä hoåc voä thuêåt nïn hoaâng tûã àaánh tïn cûúáp ngaä ra àêët. Tuy nhiïn, do trûúác àoá mêët möåt lûúång maáu cho ngûúâi yïu uöëng nïn chaâng cuäng bõ ngaä vaâ àaânh phaãi nhúâ Mora lêëy höå mònh con dao àïí àêm tïn cûúáp. Nhûng vò bêët ngúâ phaãi loâng tïn cûúáp maâ Mora àaä àûa cho hùæn lûúäi dao àïí giïët Chanthakorop. Hoaâng tûã chïët, tïn cûúáp ên aái vúái Mora xong múái nghô rùçng möåt ngûúâi àaân baâ phaãn trùæc nhû Mora seä coá luác haäm haåi mònh. Mora bõ ngûúâi tònh múái boã rúi trong rûâng. Quaá àoái khaát, naâng rïn khoác thaãm thiïët. Thêìn Indra biïët moåi chuyïån beân hoaá thaânh con oá cùæp trong miïång möåt miïëng thõt bay àïën chöî Mora. Naâng beân xin con oá cho mònh thûác ùn, buâ laåi seä lêëy oá laâm chöìng. Thêìn Indra tûác giêån hiïån nguyïn hònh vaâ biïën Mora thaânh möåt con vûúån, suöët àúâi giêëu mùåt sau caác luâm cêy vaâ kïu nhûäng tiïëng naäo nuöåt ai oaán. Chanthakorop àûúåc thêìn Indra höìi sinh vaâ se duyïn cho chaâng vúái con gaái cuãa Naga. Tûâ cöët truyïån dên gian naây, nhaâ thú Sunthorn Phu àaä viïët nïn truyïån thú Mora bùçng thïí thú klon. Trong taác phêím cuãa mònh, nhaâ thú nhêën maånh nhûäng àoaån miïu taã caãm xuác cuãa Mora khi àûa dao cho tïn cûúáp giïët chöìng sùæp cûúái. Taác phêím coân coá nhiïìu lúâi traách moác sûå thiïëu thuyã chung cuãa àaân baâ. Nïëu nhû vùn hoåc dên gian cung cêëp cho vùn hoåc truyïìn thöëng nguöìn àïì taâi àïí trïn cú súã cöët loäi nöåi dung àoá, caác taác giaã triïín khai taác phêím theo nhiïìu hûúáng khaác nhau thò nhûäng saãn phêím vûâa àûúåc "taái sinh" naây laåi trúã vïì vúái àúâi söëng dên gian thöng qua nghïå thuêåt biïíu diïîn. Cûá thïë, voâng àúâi cuãa taác phêím luên chuyïín trong caã hai hïå thöëng "bònh dên" vaâ "baác hoåc". Nguyïn nhên maâ àïì taâi dên gian trúã thaânh linh höìn cuãa vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái laâ vò àêy laâ möåt àêët nûúác suâng Phêåt giaáo. Nhûäng cêu chuyïån mang tñnh chêët luên höìi, nhên quaã, giaáo duåc con ngûúâi laánh dûä laâm laânh luön coá võ trñ quan troång vaâ taåo sûå thñch thuá trong loâng ngûúâi tiïëp nhêån. Thïm vaâo àoá, àaåi àa söë ngûúâi dên cuãa Thaái Lan söëng têåp trung úã nöng thön, nhu cêìu thûúãng thûác vùn hoåc vùn hoaá cuãa hoå cuäng khöng thêåt cêìu kò úã nöåi dung maâ chuã yïëu úã hònh thûác thïí hiïån. Vò vêåy, duâ kïët cêëu truyïån coá giaãn àún hay quen thuöåc thò caác taác phêím vùn hoåc Thaái Lan vêîn coá sûác löi cuöën àöåc giaã nhúâ vùn phong mûúåt maâ, tao nhaä, caách biïën têëu caác tònh tiïët àïí gêy bêët ngúâ, hêëp dêîn. Möåt nguyïn nhên khaác nûäa laâ caác saáng taác vùn hoåc cöí àiïín Thaái Lan coá möåt àúâi söëng hïët sûác àa daång: vûâa àïí àoåc, vûâa àïí biïíu diïîn trong caác lïî höåi cung àònh vaâ dên gian nïn àoâi hoãi sûå vui tûúi, nhiïìu maâu sùæc, troång haânh àöång, kïët thuác nheå nhaâng vaâ coá hêåu. Thêåt vêåy, Thaái Lan laâ quöëc gia coá bïì daây vïì nhûäng hònh thaái biïíu diïîn 36♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N sên khêëu. Caác vúã diïîn luön àûúåc àêìu tû cöng phu tûâ lúâi thoaåi, êm nhaåc àïën vuä àaåo. Ngûúâi saáng taác laâ caác võ vua hay nhûäng thi sô cung àònh nïn hoå khöng choån àïì taâi phaãn aánh xaä höåi àûúng thúâi, nïëu coá chùng thò êm hûúãng chñnh laâ ngúåi ca sûå thõnh trõ, thaái bònh vaâ hoan laåc. Vò vêåy, nhûäng àïì taâi mang húi hûúám thêìn thoaåi, cöí tñch luön ngûå trõ trong nïìn vùn hoåc cöí Thaái, quêën quyát vaâo höìn thú cuãa thi nhên vaâ khöng coá yá àõnh taách rúâi. Vùn hoåc dên gian vaâ vùn hoåc viïët úã Thaái Lan soi roåi vaâ böí sung cho nhau möåt caách nhõp nhaâng. Do àoá, àöi khi coá nhûäng saáng taác tûâ cung àònh ài vaâo dên gian vaâ thên thuöåc àïën mûác ngûúâi ta nghô rùçng noá xuêët phaát tûâ àaåi chuáng. 1.1.2. Caác taác phêím àûúåc saáng taác têåp thïí Möåt àùåc àiïím dïî nhêån ra nûäa úã vùn hoåc Thaái laâ caác taác phêím vùn hoåc thûúâng khöng laâ àûáa con tinh thêìn cuãa riïng möåt taác giaã naâo maâ noá laâ cöng trònh cuãa möåt têåp thïí. Àiïìu naây thïí hiïån trïn hai phûúng diïån: cöët truyïån bùæt nguöìn tûâ saáng taác têåp thïí cuãa quêìn chuáng vaâ lûåc lûúång saáng taác cung àònh coá vai troâ "nhuêån sùæc" laåi taác phêím. Caác võ vua Thaái Lan laâ ngûúâi coá cöng rêët lúán trong viïåc baão töìn vaâ phaát huy nïìn vùn hoåc Thaái Lan. "Khi nhûäng gûúm giaáo, cung tïn àaä àûúåc taåm thúâi cêët ài, möåt thúâi kò hoaâ bònh bùæt àêìu trúã laåi thò vùn hoåc cuäng bùæt àêìu núã röå. Nhaâ vua trûúác àêy laâ möåt võ thöëng soaái vung gûúm ra trêån thò luác naây laåi laâ möåt nhaâ thú hay nhaâ vùn têån tuåy vúái vùn hoåc. Hêìu nhû võ vua Thaái Lan naâo cuäng thñch söëng gêìn caác nhaâ thú vaâ baãn thên vua cuäng chñnh laâ möåt cêy buát xuêët sùæc nhêët" [6,138]. Nhûäng taác phêím vùn chûúng khi chûa coá kô thuêåt in êën àa phêìn àûúåc viïët trïn laá coå. Àêy cuäng chñnh laâ neát àùåc sùæc, thïí hiïån baãn sùæc vùn hoaá dên töåc trong viïåc duy trò nïìn vùn hoåc úã möåt söë quöëc gia nhû Laâo, Campuchia vaâ Thaái Lan. Bïn caånh viïåc tûå mònh viïët nïn caác taác phêím, caác võ vua coân têåp trung nhiïìu thi sô àïí cuâng chêëp buát. Coá nhûäng võ vua lêåp hùèn höåi thi ca, tiïu biïíu laâ caác vua Rama I, Rama II. Tûâ "töí chûác" naây, nhûäng taâi nùng vùn chûúng àaä àûúåc phaát hiïån vaâ toaã saáng nhû Sriprat, Sunthorn Phu... Sriprat laâ möåt trûúâng húåp àùåc biïåt. Öng laâ ngûúâi luön söëng chïët vúái thú ca vaâ khaát khao tòm toâi caách thïí hiïån sao cho thêåt hoaân haão. Sriprat thïí hiïån taâi nùng thi ca tûâ khi múái lïn chñn. Ngaây noå, vua viïët hai doâng thú taán tónh möåt cö gaái àeåp nhûng phaãi àuã böën cêu thò baâi thú múái hoaân thaânh. Vua baão quan Phra Horatibodi, cha cuãa Sriprat, hoaân thaânh nöët höå mònh. Phra Horatibodi chûa nghô ra àûúåc gò thò àaä nguã thiïëp ài. Khi tónh dêåy, öng thêëy baâi thú àaä hoaân têët vúái giai àiïåu vö cuâng tuyïåt diïåu. Öng khaám phaá ra laâ con trai mònh àaä viïët thïm hai doâng trong khi öng nguã. Tuy nhiïn, cha cuãa Sriprat vö cuâng böëi röëi vò theo quy ûúác cuãa triïìu àònh, khöng ai àûúåc chaåm vaâo taác phêím cuãa nhaâ vua trûâ nhûäng ngûúâi àûúåc vua cho pheáp. Duâ vêåy, àïën haån, öng vêîn phaãi dêng baâi thú lïn nhaâ vua. Vua xem xong rêët thñch vaâ muöën gùåp cêåu con trai cuãa Horatibodi. Horatibodi van xin vua haäy àöíi yá vò Sriprat àaä xuác phaåm nhaâ vua, thaâ àïí öng bõ àaây coân hún laâ yïu cêìu nhû thïë. Nhûng vua vêîn yïu cêìu àûúåc gùåp nhaâ thú nhoã tuöíi naây. Dûúái àêy laâ yá tûá cuãa caã baâi thú: Ai àaä caã gan chaåm vaâo maá naâng khiïën chuáng búát xinh tûúi ài möåt chuát? Muöîi, ruöìi, thiïu thên hay nhûäng sinh vêåt tung caánh lûúån lúâ trong khöng trung? Khi möåt ngûúâi duâ coá can àaãm àïën àêu cuäng khöng daám taáo túån nhû thïë Thò ai àaä caã gan laâm taái nhúåt veã kiïìu diïîm vöën coá cuãa naâng? [40,8]. Vua rêët thñch sûå dñ doãm cuãa Sriprat. Ngaâi phong cho öng laâm cêån vïå thên tñn nhêët, búãi nhûäng luác khöng ai daám traã lúâi caác cêu hoãi hoác buáa cuãa nhaâ vua thò Sriprat luön coá caách traã lúâi tröi chaãy nhêët vaâ laâm nhaâ vua haâi loâng. Sriprat viïët nhiïìu baâi thú trûä tònh xuêët sùæc vaâo bêåc nhêët cuãa thú ca cöí àiïín Thaái Lan. Hai taác phêím àûúåc nhiïìu ngûúâi yïu thñch laâ baâi Khlong Kamsuon Sriprat vaâ sûã thi Anirut kham chan. Khlong Kamsuon Sriprat coá nghôa laâ Lúâi thúã than cuãa Sriprat, laâ möåt baâi miïu taã vïì baãn thên nhaâ thú. Àêy cuäng laâ baâi nirat nöíi tiïëng nhêët, àûa nirat thaânh möåt thïí loaåi trúã ài trúã laåi trong vùn hoåc Thaái. Nhaâ thú miïu taã chuyïën du haânh cuãa mònh túái Nakorn Sritammarat vúái nhûäng trang miïu taã caãnh vêåt maâ öng nhòn thêëy vaâ xuác caãm, baây toã niïìm khaát khao vaâ nöîi nhúá nhung vïì ngûúâi yïu thuúã xûa. Coân Anirut kham chan kïí vïì hoaâng tûã Anirut ài sùn voi trong rûâng röìi nguã thiïëp ài. Möåt thiïn thêìn mang chaâng àïën bïn cöng chuáa Usa, em kïë cuãa möåt gaä khöíng löì vöën laâ vua cuãa xûá Pan. Sau àoá, thiïn thêìn mang traã hoaâng tûã vïì K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦37 rûâng. Cöng chuáa sai möåt naâng hêìu ài tòm chaâng vaâ mang chaâng trúã vïì vúái mònh. Khöíng löì phaát hiïån ra, rêët giêån dûä vaâ sai möåt àöåi quên bùæt giûä chaâng. Anirut bõ bùæt troái, nhûng Narai, chuá cuãa chaâng, àaä giaãi thoaát chaâng khoãi tay khöíng löì. Cuöëi taác phêím, Anirut àaánh thùæng tïn khöíng löì vaâ buöåc hùæn phaãi laâm ngûúâi gaác cöíng cho chaâng. Hoaâng tûã kïët hön vúái Usa vaâ trúã thaânh vua xûá Pan. Qua taác phêím naây, ta coá thïí thêëy duâ laâ möåt taâi nùng thi ca nhûng saáng taác cuãa Sriprat vêîn khöng vûúåt khoãi biïn giúái cuãa caác cêu chuyïån thêìn tiïn kò aão. Tuy laâ möåt nhaâ thú taâi nùng nhûng Sriprat cuäng giöëng nhû nhiïìu nhaâ thú khaác, khöng khoãi rung àöång trûúác nhûäng phuå nûä àeåp vaâ àiïìu naây àaä laâm cho öng trûúåt daâi bï tha vaâ dêîn àïën caái chïët. Trong thúâi àaåi Sriprat söëng, vua vaâ caác quan coá thïí kheáp möåt ngûúâi vaâo töåi chïët maâ khöng cêìn xeát xûã. Vò vêåy, Sripat bõ xûã tûã sau khi àaä caã gan taán tónh möåt phuå nûä cuãa triïìu àònh. Möëi quan hïå thên mêåt giûäa vua vaâ nhaâ thú khöng coá gò xa laå trong caác triïìu àaåi thanh bònh úã Thaái. Chñnh sûå tûúng giao naây àaä giuáp cho nhiïìu taác phêím vô àaåi cuãa Thaái hoaân thaânh. Sûå "phên cöng" cuãa vua giuáp taác phêím ra àúâi nhanh choáng hún nhûng cuäng coá nhûúåc àiïím laâ àöi khi vùn phong khöng thöëng nhêët. Nhûäng nhaâ thú taâi hoa chùæc chùæn seä cho ra àúâi nhûäng chûúng àoaån boáng bêíy, mûúåt maâ, suác tñch vaâ giaâu chêët vùn chûúng hún. Khöng chó coá thïë, sûå "lùæp gheáp" naây coân gêy ra möåt hêåu quaã laâ nhûäng thïë hïå sau naây khöng biïët khuác àoaån naâo thuöåc vïì taác giaã naâo, búãi caác thi nhên Thaái ngaây xûa ñt kñ tïn mònh dûúái taác phêím. Coá trûúâng húåp, nhûäng taác phêím coân dúã dang úã möåt giai àoaån naâo àoá seä àûúåc biïn soaån vaâ viïët tiïëp cho àïën khi hoaân thiïån. Khun Chang Khun Phaen laâ möåt sûã thi àöì söå àûúåc hònh thaânh bùçng hònh thûác naây. Taác phêím vöën laâ möåt chuyïån coá thêåt xaãy ra taåi tónh Suphanburi cuãa Thaái. Khun Chang Khun Phaen àaä töìn taåi trong dên gian tûâ rêët lêu trûúác khi coá vùn baãn taác phêím, àûúåc ngêm sepha trong caác dõp höåi heâ. Sau naây, nhiïìu phêìn cuãa sûã thi àaä àûúåc caác võ vua vaâ nhûäng thi gia Thaái Lan chêëp buát. Chûúng Hön lïî cuãa Khun Phaen vaâ Wan Thong, viïët vïì tònh yïu vaâ nhûäng caãm xuác húân ghen giûäa Wan Thong vaâ Lao Thong, do vua Rama II viïët. Vua Rama III viïët chûúng Vêîn laâ Maha Uparat, kïí laåi chuyïån Khun Chang thuyïët phuåc gia àònh chêëp thuêån Wan Thong vaâ lêìn Wan Thong boã tröën cuâng Khun Phaen. Sunthorn Phu viïët chûúng Sûå ra àúâi cuãa Phlai Ngam..., nhiïìu chûúng cho àïën nay vêîn chûa biïët àûúåc taác giaã. 1.1.3.Caác taác phêím àûúåc viïët laåi Möåt àùåc àiïím khaác nûäa cuãa vùn hoåc cöí Thaái Lan laâ: möåt cöët truyïån coá thïí laâ nguöìn caãm hûáng bêët têån cuãa nhiïìu thïë hïå. Coá nhûäng taác phêím àaä àûúåc viïët xong nhûng sau àoá laåi àûúåc thïí hiïån dûúái möåt hònh thûác khaác, trong cuâng thúâi kò hoùåc nhûäng thúâi kò kïë tiïëp. Vò vêåy, ngûúâi àoåc coá dõp thûúãng thûác nhiïìu "caách kïí" khaác nhau. Àiïìu àùåc biïåt laâ sûå lùåp laåi naây luön àûúåc trên troång vaâ àoán nhêån chûá khöng hïì gêy nïn sûå nhaâm chaán. Ramakien nhû baãn chuáng ta àûúåc thûúãng thûác ngaây nay chó laâ möåt trong haâng chuåc baãn Ramakien úã Thaái. Cuäng nhû nhiïìu truyïån dên gian khaác úã Thaái Lan, Ramakien töìn taåi rêët lêu bùçng con àûúâng truyïìn miïång trûúác khi ài vaâo vùn hoåc viïët. Ngûúâi àêìu tiïn viïët laåi Ramakien vaâ chuyïín thïí thaânh lakhon (möåt daång vuä kõch) göìm böën chûúng laâ vua Taskin cuãa triïìu àaåi Thonburi. Àïën triïìu Rama I (1782 - 1809), nhaâ vua àaä cho sûu têìm nhiïìu dõ baãn Ramakien trong dên chuáng àïí tûâ àoá viïët nïn möåt Ramakien múái göìm 117 têåp, sau àoá cho veä tranh toaân böå cêu chuyïån lïn caác bûác tûúâng cuãa chuâa Phêåt Ngoåc Luåc Baão trong hoaâng cung. Àïën triïìu vua Rama II (1809-1824), nhaâ vua múái laåi viïët möåt baãn Ramakien daâi 36 têåp vúái nhiïìu tònh tiïët múái laå, ngön ngûä giaâu chêët thú vaâ nhaåc àiïåu, àöìng thúâi àñch thên nhaâ vua töí chûác daân dûång caác vúã lakhon, khon Ramakien múái. 1.2. Vùn hoåc Thaái Lan truyïìn thöëng laâ möåt quaá trònh tûâ viïåc chõu aãnh hûúãng àïën nhûäng saáng taåo riïng 1.2.1. Chõu aãnh hûúãng ÊËn Àöå: Coá thïí noái, vùn hoåc ÊËn Àöå coá vai troâ rêët lúán trong viïåc kiïën taåo nïìn vùn hoåc Thaái Lan. Ngûúâi ÊËn àaä àïën Àöng Nam AÁ bùçng con àûúâng hoaâ bònh thöng qua viïåc truyïìn giaáo vaâ buön baán, tûâ àoá truyïìn vaâo khu vûåc naây baãn sùæc vùn hoaá cuãa mònh möåt caách tûå nhiïn. Tuy tiïëp nhêån nhûng ngûúâi Thaái àaä kheáo leáo biïën caác taác phêím ÊËn thaânh taâi saãn cuãa mònh bùçng böëi caãnh, tònh tiïët vaâ thïí thú dên töåc. Àiïìu naây nhû laâ möåt qui luêåt. Ùngghen àaä tûâng noái "Trong quaá trònh phaát triïín möåt dên töåc, nhûäng àùåc àiïím vaâ têm lñ mang 38♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N tñnh dên töåc àûúåc xaác àõnh vaâ chuáng laâm phên biïåt dên töåc naây vúái dên töåc khaác" [6,11]. Thïë nïn, ngûúâi ta thûúâng noái coá möåt quaá trònh "ÊËn Àöå hoaá" vùn hoåc úã caác nûúác Àöng Nam AÁ. Quaá trònh naây khöng diïîn ra ngaây möåt ngaây hai maâ noá cêìn möåt thúâi gian daâi àïí thêím thêëu vaâ àaåt àïën àöå chñn nhêët àõnh. "Cuöåc di cû" nöíi tiïëng nhêët cuãa vùn hoåc ÊËn Àöå phaãi kïí àïën coá leä laâ trûúâng húåp cuãa Ramayana. Truyïån naây "phuã soáng" gêìn nhû toaân böå khu vûåc Àöng Nam AÁ. Àïën Thaái Lan, truyïån coá tïn laâ Ramakien, àûúåc viïët ài viïët laåi nhiïìu lêìn bùçng nhiïìu hònh thûác thú khaác nhau, àûúåc biïíu diïîn thûúâng xuyïn trïn caác sên khêëu lúán nhoã cuãa Thaái. Bïn caånh Ramakien, ta coân coá thïí thêëy boáng daáng cuãa caác Jataka, Panchatantra vaâ hònh thûác cuãa caác tuång ca ÊËn Àöå trong vùn hoåc Thaái. Vùn hoåc Thaái Lan khöng chó tiïëp nhêån nguöìn àïì taâi maâ coân hêëp thuå caã phûúng thûác thïí hiïån tûâ vùn hoåc ÊËn Àöå nûäa. Do saáng taác vùn hoåc thûúâng ài keâm vúái diïîn xûúáng cung àònh nïn möåt taác phêím vùn hoåc troån veån úã Thaái phaãi laâ möåt taác phêím coá àúâi söëng trïn caã trang viïët vaâ sên khêëu. Con àûúâng àïën vúái àöåc giaã Àöng Nam AÁ cuãa vùn hoåc ÊËn Àöå laåi chuã yïëu thöng qua hònh thûác diïîn xûúáng dên gian vaâ hònh thûác sên khêëu nïn hïët sûác phuâ húåp àïí phaát triïín. Coá thïí tòm thêëy caãm thûác Rasa - möåt trong nhûäng nïìn taãng cuãa thi phaáp kõch ÊËn Àöå [1] trong caác vúã diïîn cuãa ngûúâi Thaái. Caác traång thaái muön maâu cuãa tònh caãm thûúâng àûúåc ngûúâi Thaái vêån duång hïët sûác nhuêìn nhuyïîn vaâ tinh tïë trong saáng taác vaâ nghïå thuêåt biïíu diïîn. Samuthakhot laâ möåt trong 50 cêu chuyïån Jataka hïët sûác phöí biïën úã Thaái, do vua Narai saáng taác vaâ trònh diïîn nhiïìu lêìn úã caác sên khêëu hoaâng gia. Thêåt ra thò truyïån thú naây do Phra Maha Rajkru, möåt nhaâ thú cung àònh, viïët tùång sinh nhêåt lêìn thûá 25 cuãa nhaâ vua nhûng vêîn chûa hoaân thaânh cho àïën khi taác giaã mêët. Vua Narai viïët tiïëp nhûng viïët chûa xong thò cuäng khöng viïët nûäa. Taác phêím àûúåc hoaân thaânh trong suöët triïìu àaåi thûá hai cuãa nhaâ nûúác Bangkok, thúâi kò cuãa hoaâng tûã Paramanujit- Jinorot, ngûúâi saáng lêåp töëi cao cuãa Thaái Lan. Vùn baãn hiïån nay àang coá laâ do ba taác giaã khaác nhau taåo thaânh. Nöåi dung truyïån nhû sau: hoaâng tûã Samuthakhot laâ con trai cuãa vua Pitutat. Chaâng àûúåc hoåc nghïå thuêåt bùæn cung vaâ khöng ai coá thïí àõch laåi taâi nghïå cuãa chaâng. Ngaây noå, trong khi vaâo rûâng sùn voi, chaâng böîng nguã thiïëp ài. Möåt võ thêìn mang chaâng àïën lêu àaâi cuãa cöng chuáa Pintumdee. Hai ngûúâi ên aái vúái nhau. Súám höm sau, võ thêìn mang traã chaâng vïì chöî cuä. Cöng chuáa tónh dêåy, khöng thêëy ngûúâi tònh àêu beân hoaå hònh chaâng vaâ cho ngûúâi doâ la tung tñch. Cuöëi cuâng, naâng cuäng biïët àûúåc tïn cuãa hoaâng tûã vaâ phaái möåt ngûúâi hêìu gaái thên cêån tïn Vittayataree ài tòm chaâng. Hoaâng tûã àûúåc múâi àïën vûúng quöëc cuãa cöng chuáa àïí tham dûå möåt cuöåc thi taâi nùng giûäa nhûäng hoaâng tûã cuãa caác vûúng quöëc. Hoaâng tûã Samuthakhot coá thïí nhêëc möåt caái cung bùçng sùæt rêët nùång lïn cao vaâ bùæn haâng loaåt muäi tïn trong khi nhûäng hoaâng tûã khaác khöng laâm àûúåc. Cöng chuáa Pintumdee caãm phuåc, tùång cho Samuthakhot möåt chiïëc voâng tay. Nhûäng hoaâng tûã khaác thêëy vêåy ghen tõ, kiïëm chuyïån vêy àaánh Samuthakhot nhûng hoå laåi tiïëp tuåc thêët baåi dûúái tay chaâng. Hoaâng tûã Samuthakhot cûúái àûúåc cöng chuáa. Truyïån naây vûâa coá húi hûúám cuãa Anirut (Sriprat) vûâa vêån duång nhiïìu tònh tiïët trong Ramayana (thûã nhêëc cung tïn, biïåt li vaâ sum hoåp...). Súã dô, aãnh hûúãng ÊËn Àöå sêu sùæc laâ vò quaá trònh lûu laåi Àöng Nam AÁ noái chung vaâ Thaái Lan noái riïng rêët lêu àúâi vaâ ïm aái. Möåt söë tû tûúãng ÊËn Àöå trong caác lônh vûåc nhû triïët hoåc, tön giaáo... cuäng phuâ húåp vúái têm thûác cuãa ngûúâi Thaái nïn àûúåc tiïëp nhêån nöìng nhiïåt. Nhûäng vuä àiïåu tûng bûâng vaâ àêìy sùæc maâu cuãa ngûúâi ÊËn cuäng laâm ngêy ngêët bao nhiïu traái tim ngûúâi Thaái vaâ hoå àeo àuöíi caác taác phêím vùn chûúng ÊËn nhû àeo àuöíi möåt giêëc mú àeåp vïì möåt vuâng àêët thêìn tiïn, giaâu cûåc laåc nhûng cuäng lùæm àùæm say. 1.2.2. Chõu aãnh hûúãng caác quöëc gia khaác Caác quöëc gia khaác tuy mûác àöå aãnh hûúãng vùn chûúng múâ nhaåt hún ÊËn Àöå nhûng khöng phaãi laâ khöng coá. Vúái võ trñ àõa lñ vaâ sûå àa daång vïì sùæc töåc nhû àaä àïì cêåp úã chûúng àêìu, Thaái Lan coá dõp tiïëp cêån vúái nhiïìu nïìn vùn hoaá khaác nhau, trong àoá coá vùn hoåc. Möåt söë taác phêím vùn chûúng cuãa ngûúâi Myanmar, Laâo, Khmer, Java vaâ Trung Quöëc àaä àiïìm nhiïn ài vaâo àúâi söëng cuãa ngûúâi Thaái Lan. Sangthong hay Hoaâng tûã ÖËc Vaâng laâ möåt truyïån cöí cuãa Laâo àûúåc lûu truyïìn röång raäi úã Thaái. Taác phêím trúã nïn nöíi tiïëng hún nhúâ àûúåc vua Rama II viïët laåi vaâ cho dûång thaânh vuä kõch K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦39 vaâ sau naây coân àûúåc giaãng daåy trong nhaâ trûúâng. Sangthong laâ con cuãa vua Yosavimal vaâ hoaâng hêåu Chantra. Khöng may, khi vûâa ra àúâi, Sangthong àaä úã trong hònh haâi cuãa möåt con öëc. Hai meå con chaâng bõ cho laâ àiïìm xêëu, bõ truåc xuêët khoãi hoaâng cung vaâ àûúåc gûãi túái möåt tuáp lïìu cuãa àöi vúå chöìng giaâ têån rûâng sêu. Ngaây noå, trong khi hoaâng tûã àang giuáp meå bùæt möåt con gaâ maái, hoaâng hêåu àöåt nhiïn àêåp vúä voã öëc khiïën cêåu beá Sangthong trú truåi bõ chòm xuöëng nûúác. Ai cuäng nghô laâ chaâng chïët àuöëi. May mùæn sao, chaâng àûúåc thêìn Rùæn (Naga) cûáu vaâ gûãi àïën úã vúái möåt muå khöíng löì tïn laâ Nang Panturat. Muå khöíng löì rêët yïu mïën Sangthong vaâ nhêån hoaâng tûã laâm con nuöi. Khi Sangthong lúán lïn, chaâng khaám phaá ra meå nuöi laâ möåt muå yïu tinh khöíng löì beân boã tröën, sau khi àaä tùæm úã möåt caái giïëng nhuöåm vaâng. Chaâng coá möåt cêy gêåy pheáp thuêåt vaâ möåt chiïëc aáo choaâng coá thïí giuáp ngûúâi bay lûúån trong khöng trung. Chaâng bõ meå nuöi àuöíi túái búâ söng. Sangthong tuáng thïë, phaãi duâng pheáp thuêåt khiïën meå nuöi chïët vò vúä tim. Baâ lòa àúâi, àïí laåi cho chaâng möåt baâi haát thêìn kò viïët trïn caát. Khi nghe baâi haát naây, têët caã caác loaâi caá vaâ thuá rûâng seä tuå têåp àöng àuã. Sangthong caãi trang thaânh möåt ngûúâi xêëu xñ vaâ xin vaâo úã vúái ngûúâi laâm vûúân cuãa vua Thao Samonta. Vua coá baãy cö con gaái. Cö treã nhêët tïn laâ Rojana, töët buång nhêët trong baãy chõ em. Khi nhaâ vua baân àïën chuyïån gaã caác con gaái cho caác hoaâng tûã xûá khaác, naâng uát khöng bùçng loâng lúâi cêìu hön cuãa bêët kò ai. Nhaâ vua nöíi giêån, cho goåi Sangthong xêëu xñ àïën vaâ gaã con uát cho chaâng. Caác võ thêìn àïí cho Rojana thêëy veã xêëu xñ cuãa chaâng vaâ laâm lïî cûúái cho cöng chuáa. Cöng chuáa phaãi ài theo Sangthong ra möåt tuáp lïìu úã cuöëi khu vûúân cuãa nhaâ vua. Nhaâ vua gheát ngûúâi con rïí ngheâo khöí nïn cöë gùæng töëng khûá chaâng ài bùçng caách töí chûác möåt cuöåc thi taâi daânh cho caã baãy ngûúâi con rïí vúái nhûäng nhiïåm vuå hïët sûác khoá khùn, ai khöng laâm àûúåc seä bõ trûâng phaåt. Nhiïåm vuå àêìu tiïn laâ bùæt caá. Vúái baâi haát thêìn cuãa meå nuöi àïí laåi, Sangthong ngöìi trïn möåt cêy to gêìn búâ söng vaâ cêët tiïëng haát. Caá nghe lúâi haát búi àïën ngay chöî chaâng. Saáu phoâ maä coân laåi, coá cöë gùæng cuäng khöng bùæt àûúåc con caá naâo, phaãi naâi nó xin Sangthong cho hoå möåt ñt. Chaâng àöìng yá vúái àiïìu kiïån laâ hoå phaãi traã cho chaâng möåt miïëng da muäi. Nhaâ vua thêëy Sangthong bùæt àûúåc nhiïìu caá beân ra thïm àiïìu kiïån khaác: ai bùæt àûúåc nhiïìu hûúu nai nhêët seä chiïën thùæng. Möåt lêìn nûäa, Sangthong goåi hïët hûúu nai túái. Saáu phoâ maä cuãa vua laåi xin chaâng vaâi con hûúu vaâ nai. Sangthong àoâi hoå nhûäng caái tai. Vua khöng thïí trûâng phaåt Sangthong. Thêìn Indra quyïët àõnh giuáp Sangthong bùçng caách caãi trang vaâ yïët kiïën nhaâ vua cuâng möåt toaán àaân öng. Ngaâi thaách nhaâ vua thi cûúäi ngûåa, nïëu thua phaãi mêët vûúng quöëc. Nhaâ vua cuâng saáu phoâ maä baåi trêån, àaânh cêìu cûáu Sangthong. Sangthong hiïån nguyïn hònh laâ möåt hoaâng tûã àeåp àeä thi cûúäi ngûåa cuâng thêìn Indra. Chaâng bay nhû tïn bùæn trong khöng trung vaâ chùèng mêëy chöëc àaä àïën xûá súã cuãa thêìn Indra. Möåt trêån àêëu dûä döåi diïîn ra, thêìn Indra thua cuöåc. Núi núi ùn mûâng chiïën thùæng cuãa Sangthong. Sau àoá, cha ruöåt cuãa Sangthong nhêån ra chaâng trai àeåp àeä taâi ba àoá chñnh laâ con trai cuãa mònh. Ngaâi höëi hêån vaâ múâi chaâng cuâng hoaâng hêåu trúã vïì cung. Phra Lo laâ möåt taác phêím rêët àûúåc ûa chuöång úã Thaái Lan, coá nguöìn göëc cöët truyïån tûâ Java, àûúåc hai chõ em cöng chuáa söëng vaâo thúâi kò Ayutthaya viïët laåi dûåa trïn trñ nhúá cuãa hai naâng hêìu ngûúâi Malayan. Hai chõ em cöng chuáa àaä biïën Phra Lo trúã thaânh taâi saãn riïng cuãa ngûúâi Thaái khi vêån duång thïí loaåi cuãa dên töåc laâ lilit àïí viïët truyïån. Phra Lo laâ chaâng trai treã trung, dung maåo xinh àeåp vaâ chûa coá ngûúâi yïu. Tiïëng àöìn vïì veã àeåp cuãa chaâng bay àïën tai hai naâng cöng chuáa xinh àeåp Phuenkaew vaâ Phangthong úã nûúác laáng giïìng bïn caånh. Öng nöåi cuãa hai cöng chuáa naây àaä bõ cha cuãa Phra Lo giïët trong möåt trêån chiïën. Tuy nhiïn, hai naâng vêîn bõ mï hoùåc búãi nhan sùæc tuyïåt vúâi cuãa Phra Lo qua lúâi ca ngoåt ngaâo àêìy thuyïët phuåc cuãa möåt ngûúâi haát rong. Hai cöng chuáa baão hai naâng hêìu àïën nhúâ thêìn rûâng Pu Chao giuáp àúä. Do coá pheáp thuêåt cuãa thêìn rûâng, Phra Lo bõ möåt con chim tröëng quyïën ruä, duå döî chaâng cuâng hai ngûúâi hêìu trung thaânh ài vaâo vûúng quöëc cuãa hai cöng chuáa. Trûúác khi Phra Lo rúâi khoãi vûúng quöëc, chaâng cuäng àûúåc nghe möåt ngûúâi haát rong ca tuång veã àeåp cuãa hai cöng chuáa cuäng nhû tònh yïu cuãa hai naâng daânh cho chaâng. Phra Lo khöng quïn hai vûúng quöëc thuâ àõch vúái nhau, song, do sûác hêëp dêîn maånh meä cuãa ma thuêåt, chaâng chuã têm rúâi khoãi vûúng quöëc cuãa mònh. Sau möåt buöíi chia tay caãm àöång vúái vúå vaâ meå, chaâng lïn àûúâng vúái hai ngûúâi 40♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N hêìu trung thaânh. Ba ngûúâi caãm thêëy cö àún trong vûúng quöëc cuãa keã thuâ. Hoå seä gùåp nguy hiïím khoá lûúâng nïëu bõ quên lñnh cuãa vûúng quöëc naây bùæt gùåp. Têm trñ Phra Lo do vêåy maâ pha tröån caã sûå mú möång, caãm xuác tònh yïu vaâ nöîi lo súå. Tuy nhiïn, Phra Lo vaâ hai cöng chuáa àaä gùåp nhau vaâ bñ mêåt ên aái vúái nhau trong vûúân thûúång uyïín. Hai ngûúâi hêìu trung thaânh cuãa chaâng cuäng choån àûúåc ngûúâi yïu laâ hai naâng hêìu cuãa cöng chuáa. Chuyïån tònh naây xaãy ra khöng bao lêu thò hoaâng thaái hêåu Somdej Ya biïët àûúåc. Baâ khöng bao giúâ quïn laâ chöìng mònh bõ cha cuãa Phra Lo giïët. Baâ nhanh choáng phaái möåt ngûúâi lñnh gioãi àïën vûúân thûúång uyïín àïí giïët caã ba ngûúâi àaân öng. Phra Lo vúái hai ngûúâi hêìu trung thaânh cuâng hai cöng chuáa vaâ hai nûä tò thên tñn chöëng laåi cho àïën cuâng vaâ têët caã baãy ngûúâi àïìu bõ giïët chïët. Khi vua cha cuãa hai cöng chuáa biïët cêu chuyïån bi thaãm naây, ngaâi rêët giêån dûä. Truyïån kïët thuác bùçng möåt nghi lïî chön cêët phûác taåp vaâ hai nûúác xoáa boã moåi thuâ hùçn, xung àöåt. Sau naây, khi Romeo vaâ Juliet àûúåc dõch úã Thaái Lan, ngûúâi Thaái laåi möåt lêìn nûäa lêìn giúã nhûäng trang saách Phra Lo àïí tòm hiïíu möëi tûúng àöìng giûäa hai taác phêím khaác xa nhau vïì àõa lñ vaâ têm lñ dên töåc. Sam Kok chñnh laâ möåt phiïn baãn cuãa Tam quöëc diïîn nghôa do hoaâng tûã Chao Phya Phra Khlang cuäng laâ möåt nhaâ thú nöíi tiïëng thúâi kò Bangkok töí chûác dõch dûúái sûå uyã thaác cuãa vua Rama I. Võ hoaâng tûã naây cuâng vúái caác àöìng dõch giaã àaä biïën baãn dõch cuãa hoå thaânh möåt taác phêím cö àuác hún so vúái Tam quöëc diïîn nghôa, sûã duång hònh thûác vùn xuöi song àoá laâ thûá vùn xuöi giaâu chêët thú, taåo nïn sûå nhêåp têm, dïî àoåc, dïî thuöåc cho ngûúâi àoåc, àöìng thúâi múã ra möåt chùång àûúâng múái cho vùn hoåc Thaái Lan: vùn hoåc àûúåc saáng taác bùçng vùn xuöi. Chñnh vùn hoåc Trung Quöëc àaä daânh tùång cho Thaái Lan nhûäng moán quaâ khaác biïåt so vúái vùn hoåc ÊËn Àöå úã chöî chuá troång xêy dûång tñnh caách nhên vêåt, böë cuåc caãnh trñ caác trêån àaánh [8,351]. Nhûng quan troång hún caã laâ quaá trònh dõch caác tiïíu thuyïët cöí àiïín cuãa Trung Quöëc àaä giuáp giúái saáng taác úã Thaái Lan tiïën gêìn àïën viïåc saáng taác tiïíu thuyïët. Caác taác phêím Khun Chang Khun Phaen, Phra Abhai Mani coá thïí àûúåc xem laâ nhûäng tiïíu thuyïët cöí àiïín bùçng thú daâi húi àêìu tiïn úã Thaái Lan. Cuöåc giao haão vúái phûúng Têy, àùåc biïåt laâ Phaáp, vaâo khoaãng thïë kó XVII, XVIII àaä mang àïën cho ngûúâi Thaái thïm möåt nguöìn caãm hûáng nûäa laâ taåo dûång hònh aãnh nhûäng hiïåp sô haâo hoa trong caác cêu chuyïån diïîm tònh. Hoaâng tûã Abhai trong Phra Abhai Mani laâ möåt hònh tûúång "hiïåp sô" àêåm chêët "romance" tûúng tûå caác anh huâng ca trûä tònh vaâ thanh nhaä cuãa vùn hoåc Phaáp nhû Tristan vaâ Ysseut, Baâi ca Roland, Lancellot hiïåp sô cûúäi xe boâ... Nïìn taãng vùn hoåc dên gian kïët húåp vúái khuynh hûúáng múã trong viïåc tiïëp nhêån caác luöìng gioá vùn hoåc cuãa phûúng Àöng lêîn phûúng Têy àaä giuáp ngûúâi Thaái coá nhiïìu cöng trònh vùn hoåc àaáng kïí, àöìng thúâi thuác àêíy sûå tòm toâi caác phûúng thûác thïí hiïån múái, caác nguöìn àïì taâi múái cuâng vúái tû duy caách tên vùn hoåc. Àiïìu naây giuáp vùn hoåc cöí àiïín Thaái tuy coá sûå vay mûúån nguöìn àïì taâi nhûng vêîn chûáng toã àûúåc baãn sùæc dên töåc. 1.3. Vùn hoåc Thaái Lan truyïìn thöëng - nïìn vùn hoåc cung àònh àêåm chêët tön giaáo vaâ thïë tuåc Trong phêìn Vùn hoåc Thaái Lan cuãa cuöën Vùn hoåc Àöng Nam AÁ [6, 139], taác giaã Nguyïîn Tûúng Lai phên chia vùn hoåc Thaái Lan thaânh ba doâng vùn hoåc lúán: vùn hoåc dên gian, vùn hoåc tön giaáo vaâ vùn hoåc cung àònh. Tûúng tûå, taác giaã Àûác Ninh cuäng cho rùçng vùn hoåc Thaái Lan coá ba nguöìn chñnh laâ truyïån kïí dên gian, vùn hoåc nhaâ chuâa vaâ vùn hoåc cung àònh [4,562]. Thiïët nghô, caách phên chia nhû hai taác giaã trïn chó phaãn aánh àûúåc khña caånh chuã yïëu laâ lûåc lûúång saáng taác maâ chûa nïu àûúåc àùåc àiïím cöët loäi cuãa nïìn vùn hoåc Thaái Lan, àoá laâ sûå cö àuác khöng thïí taách rúâi giûäa caác thaânh töë: cung àònh, tön giaáo vaâ thïë tuåc. Thiïëu möåt trong ba töë chêët naây thò möåt taác phêím vùn hoåc cuãa Thaái Lan seä khöng thïí hoaân thiïån. Búãi leä, duâ cho ngûúâi saáng taác coá laâ möåt nhaâ sû hay möåt võ vua hoùåc dên thûúâng ài nûäa thò möîi taác phêím àïìu chûáa àûång trong noá ba yïëu àiïím trïn. Noái vùn hoåc Thaái Lan laâ möåt nïìn vùn hoåc cung àònh àêåm chêët tön giaáo vaâ thïë tuåc laâ vò: - Trûúác hïët, vùn hoåc Thaái Lan laâ do cung àònh duy trò vaâ phaát triïín, lûåc lûúång saáng taác cöët caán cuãa nïìn vùn hoåc naây laâ caác võ vua vaâ nhûäng trñ thûác xuêët thên tûâ doâng doäi cung àònh. Caác võ vua àïën vúái vùn chûúng àïí thoãa loâng àam mï àöìng thúâi muöën ghi nhêån laåi nhûäng dêëu êën töët àeåp trong triïìu àaåi cuãa mònh. Chùèng haån nhû Bia Ramkamhaeng coá àoaån "Dûúái thúâi vua Ram K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦41 Khùm Heãng, xûá Xuå Khöí thay naây rêët giaâu coá: caá àêìy söng, luáa àêìy àöìng. Dên chuáng thûúâng luâa theo caã àaân boâ hoùåc cûúäi ngûåa ài buön khùæp moåi núi trïn àûúâng maâ Àûác Vua vêîn khöng hïì thu thuïë. Ai muöën buön voi cûá buön! Ai muöën buön ngûåa cûá buön! Ai muöën buön vaâng baåc cûá buön!... Dên chuáng ai nêëy mùåt maây àïìu saáng suãa" [6,141]. Nhên vêåt vua Phanwasa trong Khun Chang Khun Phaen chñnh laâ hònh aãnh cuãa vua Rama II. Nhûäng àoaån miïu taã nhaâ vua àïìu rêët trang troång vaâ giaâu hònh tûúång: "Àûác Vua oai phong lêîm liïåt cai trõ caã vûúng quöëc àaä xuêët hiïån. Trûúác ngaâi, moåi thûá àïìu phaãi thuêìn phuåc, vaâ têët caã nhûäng nûúác chû hêìu àïìu phaãi cuái àêìu baây toã sûå tön kñnh vúái ngaâi trong khiïëp súå. Têët caã àêët àai àûúåc dêng tùång àïí xêy dûång vaâ tön taåo nïn Ayutthaya àïìu àûúåc sûå baão trúå cuãa ngaâi. Thêìn dên cuãa ngaâi söëng trong an laåc thaái bònh khöng biïët cûåc khöí laâ gò. Cung àiïån cuãa ngaâi laâ sûå baão töìn nhûäng gò tûúi àeåp trong quaá khûá. Vûúng quöëc Ayutthaya trûúâng töìn vônh cûãu. Dên chuáng hoan hó vaâ thõnh vûúång... Àûác Vua ngûå trïn ngai vaâng, xung quanh laâ nhûäng cö gaái àöìng trinh. Nhûäng thiïëu nûä naây cung kñnh cuái àêìu quò dûúái ngai vaâng àïí sùén saâng thûåc hiïån bêët cûá lúâi phaán baão naâo cuãa nhaâ vua." (Diïîm Trang dõch tûâ baãn tiï ëng Anh trïn trang web http:// www.pioneer.netserv.chula.ac.th/~ppasuk/ kckp). - Thûá hai, vùn hoåc viïët truyïìn thöëng Thaái Lan coá nïìn taãng chñnh laâ tön giaáo. Phya Anuman Rajadhon nhêån xeát "Ngay caã nhûäng chuyïån tònh laäng maån maâ nhên vêåt chuã yïëu laâ quên vûúng vaâ aái hêåu, ngûúâi khöíng löì vaâ caác bêåc thêìn nhên àïìu hêëp thuå dûúäng khñ tûâ caác huyïìn thoaåi Phêåt giaáo vaâ Hindu giaáo" [10,66]. Búãi leä, hêìu hïët nhûäng ngûúâi coá hoåc vêën úã Thaái àïìu traãi qua möåt giai àoaån tu haânh úã chuâa, àaä thêëm nhuêìn kinh saách Phêåt giaáo. Tuy nhiïn, àùåc àiïím chung cuãa caác nhaâ thú Thaái laâ hoå khöng choån lûåa nhûäng taác phêím coá tñnh chêët giaáo àiïìu, nùång nïì àïí viïët laåi maâ choån nhûäng cêu chuyïån hêëp dêîn, nheå nhaâng maâ vêîn mang tñnh triïët lñ. Coá thïí noái, tön giaáo lúán nhêët trong vùn hoåc Thaái chñnh laâ tònh yïu theo nghôa röång nhêët cuãa noá. Àiïìu naây àûa túái yïëu töë thûá ba: àêåm chêët thïë tuåc. Thêåt vêåy, húi thúã cuöåc söëng vêîn len loãi qua tûâng trang viïët. Tònh yïu laâ vêën àïì àûúåc chuá troång nhêët trong thú ca truyïìn thöëng Thaái Lan. Caác cung bêåc tònh yïu àûúåc mö taã nhuêìn nhuyïîn vaâ thêëu tònh àaåt lñ. Àïën vúái vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái, ta hiïëm khi bùæt gùåp nhûäng möëi tònh kiïíu "tònh trong nhû àaä mùåt ngoaâi coân e" maâ chuã yïëu laâ nhûäng cuöåc tònh say àùæm, giaâu xuác caãm vaâ khöng thïí thiïëu yïëu töë thïí xaác. Àiïìu naây xuêët phaát tûâ viïåc Thaái Lan khöng chõu aãnh hûúãng cuãa tû tûúãng cûãa Khöíng sên Trònh maâ chuã yïëu laâ caác tû tûúãng tûâ kinh saách ÊËn Àöå truyïìn sang. Maâ nhû ta àaä biïët, ÊËn Àöå khöng thiïëu nhûäng thi phêím ngêåp traân hoan laåc tònh yïu nhû Ramayana, Shakuntala, Megha Duuta... [7]. Chêët thïë tuåc coân thïí hiïån úã caác phong tuåc têåp quaán àêìy ùæp trong nhiïìu taác phêím cuãa Thaái. Nïëu nhû muöën biïët cöët truyïån cuãa Khun Chang Khun Phaen, ta chó cêìn àoåc nùm trang giêëy thò caác thi nhên Thaái Lan àaä biïën cêu chuyïån thaânh pho saách caã ngaân trang vaâ haâm chûáa trong àoá hêìu nhû khöng thiïëu soát möåt àùåc àiïím naâo cuãa vùn hoaá Thaái Lan. Vò vêåy, coá nhiïìu ngûúâi cho rùçng Khun Chang Khun Phaen laâ böå baách khoa toaân thû vïì nhaâ nûúác Thaái Lan cöí. Cho duâ taác phêím coá nhiïìu yïëu töë vay mûúån ài nûäa thò àa phêìn caãnh vêåt vaâ têm traång àûúåc miïu taã cùn cûá vaâo àêët Thaái, ngûúâi Thaái. Khöng phaãi vö lñ maâ nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåc Thaái Rajadhon àaä nhêån àõnh rùçng vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan coá nïìn taãng chñnh laâ tön giaáo nhûng àöìng thúâi laåi laâ nhûäng cêu chuyïån hïët sûác laäng maån. Nhûäng cêu chuyïån naây khöng hïì àöëi lêåp vúái tön giaáo maâ "chuáng laâ nhûäng cêu chuyïån vïì caác lûåc lûúång siïu nhiïn vaâ nhûäng chuyïën laäng du, hêìu hïët nhên vêåt laâ caác võ anh huâng thêìn thaánh, dûåa trïn möåt phêìn caãm hûáng tûâ nhûäng chuyïån tònh laäng maån nöíi tiïëng cuãa ÊËn Àöå nhû Sakuntala vaâ möåt phêìn laâ nhûäng cêu chuyïån coá nguöìn göëc dên gian cuãa Thaái" [10,67]. Chêët "cung àònh" vaâ chêët "tön giaáo" khiïën caác taác phêím vùn hoåc truyïìn thöëng cuãa Thaái Lan thêåt sûå laâ nhûäng bûác tranh löång lêîy vaâ biïën aão lung linh vïì caác bêåc vua chuáa. Trong khi àoá, chêët "thïë tuåc" laåi phaãn aánh nhûäng gò rêët thêåt vïì àúâi söëng vaâ tònh caãm cuãa con ngûúâi. 2. Kïët luêån Noái àïën vùn hoåc Thaái Lan truyïìn thöëng laâ phaãi àïì cêåp àïën caác yïëu töë: coá nguöìn göëc lêu àúâi, chõu aãnh hûúãng sêu sùæc caác nïìn vùn hoåc nhû ÊËn Àöå, Trung Quöëc nhûng laåi luön thïí hiïån baãn sùæc dên töåc. Qua sú böå tòm hiïíu möåt söë vêën 42♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N àïì nöåi dung vaâ thïí loaåi, chuáng töi xin ruát ra möåt vaâi nhêån xeát vïì àùåc àiïím cuãa vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan nhû sau: - Vïì nöåi dung saáng taác, àïì taâi thu huát sûå chuá yá cao àöå cuãa àöåi nguä saáng taác thú ca Thaái Lan laâ nhûäng cêu chuyïån traân ngêåp tònh yïu vaâ chûáa àûång nhiïìu yïëu töë thêìn kò. Caác yïëu töë dên gian, cung àònh hay thïë tuåc trong taác phêím àïìu nhùçm laâm nöíi bêåt nöåi dung àoá. Do àûúåc raâng buöåc búãi caác yïëu töë nhêët àõnh cuãa phûúng thûác thïí hiïån bùçng thú, caác nhaâ thú Thaái Lan chuöång nhûäng gam maâu tûúi saáng, nhûäng cöët truyïån coá tñnh chêët laäng maån, thi võ, kò aão, nhiïìu tònh tiïët vaâ kïët thuác thûúâng coá hêåu. Nhên vêåt trong thi ca chûáa àûång nhûäng phêím chêët töët àeåp, àûúåc ngúåi ca; coân nhûäng caãm xuác trong caác baâi thú phaãi daâo daåt, tuön traân nhû suöëi, trong treão vaâ thanh khiïët nhû sùæc trúâi thu. Àiïìu naây taåo cho vùn hoåc Thaái Lan möåt diïån maåo dïî gêìn, khöng "àaánh àöë" ngûúâi muöën tiïëp cêån. Tuy nhiïn, khöng vò thïë maâ vùn hoåc Thaái Lan trúã nïn àún àiïåu, teã nhaåt. Búãi leä, caái maâ ngûúâi Thaái quan troång hún caã laâ caách thûác thïí hiïån àiïìu hoå muöën àïì cêåp. Cuâng möåt nöåi dung, ngûúâi Thaái trùn trúã vúái noá rêët nhiïìu lêìn, choån rêët nhiïìu thïí loaåi, thïí thú àïí trònh baây cho àïën khi naâo xuêët hiïån möåt taác phêím maâ nhûäng gò ra àúâi trûúác noá àïìu phaãi ngaä muä chaâo. Nhûng nhû thïë khöng coá nghôa laâ "voâng àúâi" cuãa taác phêím àaä chêëm dûát. Caác thi nhên Thaái seä trúã laåi vúái àïì taâi àoá, cêu chuyïån àoá khi hoå thêëy coá nhu cêìu cuäng nhû baãn lônh thïí hiïån möåt hònh thûác múái. - Vïì phûúng thûác saáng taác, thú ca laâ hònh thûác thïí hiïån taác phêím àûúåc ûu tiïn trong saáng taác vùn hoåc úã Thaái, tûâ àöìng quï, chuâa chiïìn cho àïën cung àònh. Yïu chuöång thú ca laâ möåt àùåc tñnh cuãa dên töåc naây. Àiïìu naây coá thïí lñ giaãi bùçng nhiïìu nguyïn nhên: + Thûá nhêët, thú ca Thaái Lan chõu aãnh hûúãng khaá sêu àêåm vùn hoåc ÊËn Àöå - xûá súã maâ nhûäng cêu chuyïån bònh thûúâng nhêët cuäng coá thïí dïåt bùçng thú. Khi tiïëp thu nïìn vùn hoaá - vùn hoåc ÊËn Àöå, ngûúâi Thaái Lan àaä àûúåc truyïìn caã niïìm yïu thi ca tûâ nhûäng pho saách Pali, Sanskrit. + Thûá hai, Thaái Lan cöí laâ möåt quöëc gia nöng nghiïåp. Àêy laâ möåt möi trûúâng thuêån lúåi àïí caác loaåi hònh nghïå thuêåt mang tñnh diïîn xûúáng töìn taåi vaâ phaát triïín maånh. Àïí taác phêím ài vaâo loâng cöng chuáng, ngûúâi saáng taác choån thú ca - hònh thûác dïî nhúá, dïî taåo sûå uyïín chuyïín, mïìm maåi. Do coá dõp coå xaát vúái möi trûúâng tiïëp nhêån trong quaá trònh diïîn xûúáng, yïu cêìu nhûäng caách thûác thïí hiïån múái, àiïu luyïån vaâ saáng taåo trong saáng taác thú ca àïí traánh nhaâm chaán àûúåc àùåt ra. Vò vêåy, caác thïí thú múái liïn tuåc xuêët hiïån, qui luêåt cuãa tûâng thïí cuäng biïën àöíi linh hoaåt cho phuâ húåp vúái tûâng thúâi kyâ. Àiïìu àoá caâng laâm cho caác thïí thú àa daång hún. Ngûúâi Thaái Lan choån hoa lan vaâ nuå cûúâi laâm biïíu tûúång cho àêët nûúác cuãa mònh. Dûúâng nhû vùn hoåc cuäng thïí hiïån phêìn naâo biïíu tûúång naây: dõu ngoåt, rûåc rúä, tinh khöi, tûúi tùæn vaâ khöng bao giúâ thöi khoe sùæc laâ nhûäng àùåc tñnh maâ ngûúâi Thaái muöën thïí hiïån trong saáng taác vùn hoåc. TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO Tiïëng Viïåt: 1. Phan Thu Hiïìn, 2006, Thi phaáp hoåc cöí àiïín ÊËn Àöå, NXB Khoa hoåc xaä höåi. 2. Àinh Gia Khaánh chuã biïn, 1992, Vùn hoåc Viïåt Nam thïë kyã thûá X nûãa àêìu thïë kyã thûá XVIII, NXB Àaåi hoåc vaâ Giaáo duåc chuyïn nghiïåp. 3. Nguyïîn Löåc, 1992, Vùn hoåc Viïåt Nam nûãa cuöëi thïë kyã XVIII nûãa àêìu thïë kyã XIX, NXB Àaåi hoåc vaâ Giaáo duåc chuyïn nghiïåp. 4. Àûác Ninh, 2004, Nghiïn cûáu vùn hoåc Àöng Nam AÁ, NXB Khoa hoåc xaä höåi. 5. Àûác Ninh chuã biïn, 2004, Tûâ àiïín vùn hoåc Àöng Nam AÁ, NXB Khoa hoåc xaä höåi. 6. Lûu Àûác Trung chuã biïn, 1998, Vùn hoåc Àöng Nam AÁ, NXB Giaáo duåc. 7. Lûu Àûác Trung - Phan Thu Hiïìn, 2002, Húåp tuyïín vùn hoåc ÊËn Àöå, NXB Giaáo duåc. 8. Lûu Höìng Sún dõch, 2007, YÁ nghôa cuãa viïåc phiïn dõch Tam quöëc diïîn nghôa vaâ caác tiïíu thuyïët lõch sûã diïîn nghôa khaác àöëi vúái sûå phaát triïín vùn xuöi Thaái Lan, Têåp tham luêån Höåi nghõ khoa hoåc Vùn hoåc Viïåt Nam vaâ vùn hoåc Àöng AÁ, Àöng Nam AÁ, ÀHKHXH&NV, ÀHQG TP.HCM. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦43 Tiïëng Anh: 9. Klaus Wenk, 1995, Thai Literature: An Introduction, White Lotus, Bangkok, Thailand. 10. M.L.Manich Jumsai, 2000, History of Thai Literature, Chalermnit, Bangkok, Thailand. 11. Rama I, 2005, The Story of Ramakien from the Mural Paintings along the galleries of the temple of the Emerald Buddha, Sangdad, Bangkok, Thailand. 12. Supaporn Vathanaprida, 1994, Thai Tales: folktales of Thailand, Libraries Unlimited, Inc., Englewood, Colorado. 13. Thanapol Chadchaidee, 2004, Fascinating Folktales of Thailand, D.K Today, Bangkok, Thailand. 14. The Committee for the Dissemination of Outstanding Thai Literary Works, Women in Thai literature, Rung Silp, Bangkok, Thailand. Caác trang web: 15. 16. 17. SUMMARY SOME CHARACTERISTICS OF TRADITIONAL THAI LITERATURE. Àaâo Thõ Diïîm Trang, B.A. Traditional Thai literature has many famous works such as: Khun Chang Khun Phaen, Phra Lo, Phra Abhai Mani... This essay presents some prominent characteristics of traditional Thai literature: Frist, a traditional Thai work was composed by many people. There are two reasons: almost all Thai works are folk - tales and they were written by kings and lauretes. Second, traditional Thai literature was influenced by India, China... literature in terios: theme, plot. Last but not least, traditional Thai literature was full of religious and secular elements. It was composed by kings, laureates and monks.