Luận văn Hoàn thiện chính sách thuế thu nhập góp phần phát triển kinh tế Việt Nam trong thời kỳ hội nhập WTO

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP. HOÀ CHÍ MINH ------------------------------------------ NGUYEÃN THÒ LIEÂN HOAØN THIEÄN CHÍNH SAÙCH THUEÁ THU NHAÄP GOÙP PHAÀN PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ VIEÄT NAM TRONG THÔØI KYØ HOÄI NHAÄP WTO Chuyeân ngaønh : KINH TEÁ TAØI CHÍNH – NGAÂN HAØNG Maõ soá : 60.31.12 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: GS. TS. DÖÔNG THÒ BÌNH MINH TP. HOÀ CHÍ MINH – NAÊM 2007 1 MUÏC LUÏC Phaàn môû ñaàu 1 Chöông I: Caùc vaán ñeà cô baûn veà thueá thu nhaäp 3 1.1- Thueá thu nhaäp .................................................................................................... 3 1.1.1- Khaùi nieäm thu nhaäp vaø thueá thu nhaäp ............................................................. 3 1.1.2- Ñaëc ñieåm cuûa thueá thu nhaäp............................................................................ 3 1.2- Caùc yeáu toá cô baûn cuûa thueá thu nhaäp ................................................................ 4 1.3- Caùc saéc thueá thu nhaäp ..................................................................................... 10 1.3.1- Thueá thu nhaäp doanh nghieäp ......................................................................... 10 1.3.2- Thueá thu nhaäp caù nhaân................................................................................... 12 1.4- Vai troø cuûa thueá thu nhaäp trong neàn kinh teá ................................................... 14 1.5- Thueá thu nhaäp ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi ..................................................... 16 1.5.1- Khaùi quaùt aùp duïng thueá thu nhaäp ôû moät soá nöôùc ........................................... 16 1.5.1.1- Malaysia...................................................................................................... 16 1.5.1.2- Thaùi Lan ......................................................................................................18 1.5.1.3- Singapore ....................................................................................................21 1.5.1.4- Trung Quoác .................................................................................................22 1.5.2- Baøi hoïc kinh nghieäm ...................................................................................... 23 Chöông II: Thöïc traïng thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam ........................................... 25 2.1- Quaù trình caûi caùch thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam ............................................. 25 2.1.1- Quaù trình caûi caùch thueá thu nhaäp doanh nghieäp (töø naêm 1990 ñeán nay)........................................................................................................................... 25 2.1.1.1- Giai ñoaïn 1990 – 1999 ................................................................................ 26 2 2.1.1.2- Giai ñoaïn 1999 - 2004................................................................................. 27 2.1.1.3- Giai ñoaïn 2004 – ñeán nay ........................................................................... 30 2.1.2. Quaù trình caûi caùch thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao töø naêm 1990 ñeán nay 33 2.1.2.1- Giai ñoaïn 1990 – 1994 34 2.1.2.2- Giai ñoaïn 1994 – 2004 35 2.1.2.3- Giai ñoaïn 2004 – ñeán nay 36 2.2- Thöïc traïng thueá thu nhaäp doanh nghieäp.......................................................... 39 2.3- Thöïc traïng thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao............................... 43 2.4- Ñaùnh giaù thöïc traïng thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam............................................ 48 2.4.1- Nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc.............................................................................. 48 2.4.2- Nhöõng ñieåm coøn haïn cheá .............................................................................. 53 2.4.3- Nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá................................................................... 54 Chöông III: Hoaøn thieän heä thoáng thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam trong thôøi kyø hoäi nhaäp quoác teá .......................................................................................... 56 3.1- Söï caàn thieát phaûi hoaøn thieän thueá thu nhaäp phuø hôïp vôùi hoäi nhaäp quoác teá ...................................................................................................................... 56 3.2- Muïc tieâu vaø ñònh höôùng hoaøn thieän thueá thu nhaäp ........................................... 57 3.3- Caùc giaûi phaùp hoaøn thieän chính saùch thueá thu nhaäp ........................................ 58 3.3.1- Hoaøn thieän thueá thu nhaäp doanh nghieäp........................................................ 58 3.3.2- Hoaøn thieän thueá thu nhaäp caù nhaân ................................................................. 61 3.3.3- Hoaøn thieän quaûn lyù thueá thu nhaäp.................................................................. 64 3.4- Caùc giaûi phaùp hoã trôï.......................................................................................... 65 Phaàn Keát luaän 67 3 DANH MUÏC CUÏM TÖØ VIEÁT TAÉT Thu nhaäp doanh nghieäp: TNDN Giaù trò gia taêng: GTGT Thu nhaäp caù nhaân: TNCN Ngaân saùch nhaø nöôùc: NSNN DANH MUÏC CAÙC BAÛNG BIEÅU, BIEÅU ÑOÀ Baûng 1 : Voán ñaàu tö phaân theo thaønh phaàn kinh teá Baûng 2 : Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi theo ngaønh 1988 – 2006 Baûng 3: Soá lieäu cô caáu toång thu ngaân saùch nhaø nöôùc Bieåu ñoà 1: Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi Bieåu ñoà 2: Ñoà thò theå hieän cô caáu nguoàn thu ngaân saùch nhaø nöôùc 4 MÔÛ ÑAÀU 1- Lyù do choïn ñeà taøi: ÔÛ baát kyø quoác gia naøo treân theá giôùi, heä thoáng thueá laø moät trong nhöõng coâng cuï quan troïng cuûa nhaø nöôùc ñeå ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá, phaân phoái tieâu duøng, thuùc ñaåy hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh phaùt trieån. Taát caû caùc quoác gia ñeàu luoân quan taâm ñeán vieäc caûi caùch heä thoáng thueá nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu ñaët ra trong töøng thôøi kyø vaø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi. ÔÛ Vieät Nam, nhieàu saéc thueá ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø ban haønh töø nhöõng naêm 1990 vaø qua nhieàu laàn caûi caùch, hoaøn thieän ñeå phuø hôïp vôùi thöïc teá. Tuy nhieân, heä thoáng thueá vaãn coøn nhieàu ñieåm baát caäp, khoâng ñoàng boä, thoáng nhaát giöõa caùc chính saùch thueá. Ñaëc bieät, trong ñieàu kieän hoäi nhaäp, neàn kinh teá ngaøy caøng phaùt trieån thì xu höôùng naâng cao tyû troïng thueá tröïc thu trong toång nguoàn thu ngaân saùch nhaø nöôùc ñöôïc Nhaø nöôùc ñaët ra laø hoaøn toaøn hôïp lyù vaø vieäc hoaøn thieän caùc chính saùch thueá thu nhaäp ñang raát caàn thieát. Vôùi nhöõng lyù do treân, toâi choïn ñeà taøi: “Hoaøn thieän chính saùch thueá thu nhaäp goùp phaàn phaùt trieån kinh teá Vieät Nam trong thôøi kyø hoäi nhaäp WTO” ñeå nghieân cöùu laøm luaän vaên thaïc só. 2- Muïc ñích nghieân cöùu: - Heä thoáng hoaù quaù trình phaùt trieån thueá thu nhaäp ôû Vieät Nam. - Phaân tích, ñaùnh giaù thöïc traïng aùp duïng thueá thu nhaäp ôû Vieät Nam trong thôøi gian qua, tham khaûo thueá thu nhaäp caùc nöôùc treân theá giôùi nhaèm kieán nghò nhöõng giaûi phaùp hoaøn thieän thueá thu nhaäp Vieät Nam trong ñieàu kieän hoäi nhaäp WTO. 5 3- Phaïm vi nghieân cöùu: - Nghieân cöùu caùc saéc thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam treân phaïm vi caû nöôùc, tham khaûo thueá thu nhaäp moät soá nöôùc treân theá giôùi. 4- Phöông phaùp nghieân cöùu: - Treân cô sôû lyù luaän veà thueá thu nhaäp, baèng phöông phaùp thöïc nghieäm töø thöïc teá qua thoáng keâ, phaân tích, toång hôïp ñeå ñaùnh giaù thöïc traïng aùp duïng thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam. Töø ñoù, tìm ra nguyeân nhaân toàn taïi cuûa caùc haïn cheá vaø ñöa ra giaûi phaùp. Luaän vaên daøi 67 trang, goàm phaàn môû ñaàu, 03 chöông, phaàn keát luaän vaø 02 baûng phuï luïc. - Chöông I: Caùc vaán ñeà cô baûn veà thueá thu nhaäp - Chöông II: Thöïc traïng thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam - Chöông III: Hoaøn thieän heä thoáng thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam trong thôøi kyø hoäi nhaäp quoác teá 6 CHÖÔNG I: CAÙC VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ THUEÁ THU NHAÄP 1.1- Thueá thu nhaäp 1.1.1- Khaùi nieäm thu nhaäp vaø thueá thu nhaäp Veà khaùi nieäm thu nhaäp, tuyø theo muïc ñích nghieân cöùu maø caùc nhaø kinh teá hoïc ñaõ ñöa nhieàu quan nieäm khaùc nhau. Töø nhöõng quan nieäm ñôn giaûn cuûa Joseph E. Stiglitz ñeán nhöõng nghieân cöùu saâu roäng hôn cuûa hai nhaø kinh teá ngöôøi Anh laø R.M.Haig vaø H.C.Simons vaøo ñaàu theá kyû 20. Treân cô sôû ñoù, caùc nhaø kinh teá hoïc hieän ñaïi ñaõ coù nhöõng quan nieäm hoaøn chænh hôn veà thu nhaäp maø ñaïi dieän cho tröôøng phaùi naøy laø nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Myõ Paul. A. Samuelson ñaõ ñöa ra khaùi nieäm nhö sau: “thu nhaäp laø toång soá tieàn kieám ñöôïc hoaëc thu goùp ñöôïc trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø moät naêm)”. Veà nguyeân taéc, khi moät caù nhaân hay phaùp nhaân coù thu nhaäp döôùi baát cöù hình thaùi naøo (tieàn hay hieän vaät), töø baát cöù nguoàn naøo (saûn xuaát, kinh doanh hay lao ñoäng,…) ñeàu phaûi trích moät phaàn thu nhaäp ñoù ñeå noäp cho nhaø nöôùc döôùi daïng thueá thu nhaäp. Thueá thu nhaäp laø loaïi thueá maø ñoái töôïng noäp thueá trích moät phaàn thu nhaäp cuûa chính mình ñeå noäp cho nhaø nöôùc. Thueá thu nhaäp khoâng caên cöù vaøo möùc ñoä tieâu duøng maø caên cöù vaøo thu nhaäp ñaït ñöôïc. 1.1.2- Ñaëc ñieåm cuûa thueá thu nhaäp - Thueá thu nhaäp laø loaïi thueá tröïc thu maø ngöôøi chòu thueá chính laø ngöôøi noäp thueá. Ngöôøi chòu thueá tröïc tieáp noäp toaøn boä soá thueá theo quy ñònh cuûa phaùp luaät vaøo ngaân saùch nhaø nöôùc maø khoâng thoâng qua toå chöùc trung gian naøo vaø cuõng khoâng theå chuyeån dòch thueá naøy cho ngöôøi khaùc. 7 - Thueá thu nhaäp ñaùnh thueá treân thu nhaäp do lao ñoäng taïo ra vaø caû thu nhaäp khoâng do lao ñoäng taïo ra nhö thöøa keá, truùng soá,…; vaø ñaùnh thueá treân thu nhaäp phaùt sinh trong nöôùc vaø caû thu nhaäp phaùt sinh töø nöôùc ngoaøi. - Thueá thu nhaäp taùc ñoäng ñeán hoaït ñoäng ñaàu tö phaùt trieån kinh teá, chính saùch thueá thu nhaäp coù theå khuyeán khích hoaëc kìm haõm caùc toå chöùc, caù nhaân ñaàu tö vaøo caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh, chuyeån nhöôïng voán,… - Khaùc vôùi thueá giaùn thu, thueá tröïc thu maø ñieån hình laø thueá thu nhaäp khoâng aûnh höôûng ñeán giaù caû haøng hoaù treân thò tröôøng. Ví duï: khi taêng, giaûm thueá GTGT, thueá XNK thì giaù caû haøng hoaù taêng, giaûm theo; coøn khi taêng hay giaûm thueá thu nhaäp thì giaù caû haøng hoaù treân thò tröôøng vaãn khoâng thay ñoåi. Ngöôïc laïi, giaù caû haøng hoaù treân thò tröôøng laïi aûnh höôûng ñeán thueá thu nhaäp, ñaëc bieät laø thueá thu nhaäp doanh nghieäp vì giaù caû haøng hoaù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán chi phí vaø doanh thu. Ví duï: khi giaù caû nguyeân vaät lieäu taêng thì aûnh höôûng ñeán lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp, luùc ñoù thueá thu nhaäp maø doanh nghieäp ñoùng goùp vaøo ngaân saùch nhaø nöôùc giaûm. 1.2- Caùc yeáu toá cô baûn cuûa thueá thu nhaäp Caùc quoác gia khi xaây döïng heä thoáng thueá thu nhaäp ñeàu coù nhöõng muïc tieâu vaø phöông phaùp tính rieâng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi. Thoâng thöôøng, chuùng ñeàu coù nhöõng yeáu toá cô baûn nhö sau: - Thu nhaäp chòu thueá: Thu nhaäp chòu thueá laø cô sôû ñeå tính thueá thu nhaäp phaûi noäp ñöôïc theå hieän döôùi daïng tieàn teä. Thu nhaäp chòu thueá laø toång caùc khoaûn thu nhaäp thuoäc dieän chòu thueá phaùt sinh trong kyø tính thueá tröø ñi caùc chi phí ñöôïc giaûm tröø. Moãi phaùp nhaân hay theå nhaân ñeàu coù nhieàu khoaûn thu nhaäp, trong ñoù coù nhöõng khoaûn ñöôïc mieãn thueá thu nhaäp theo luaät ñònh, vaäy chæ nhöõng khoaûn thu nhaäp thuoäc dieän chòu 8 thueá môùi ñöa vaøo toång thu nhaäp chòu thueá. Caùc khoaûn ñöôïc giaûm tröø bao goàm caùc chi phí ñeå taïo ra thu nhaäp vaø caùc chi phí ñöôïc giaûm tröø khaùc. Khi xaây döïng thu nhaäp chòu thueáá caàn phaûi xem xeùt ñeán tính khaû thi trong coâng taùc quaûn lyù ñeå vöøa taïo nguoàn thu toái ña cho ngaân saùch nhaø nöôùc, vöøa thuùc ñaåy ñaàu tö phaùt trieån kinh teá vaø ñem laïi coâng baèng xaõ hoäi. Chính ñieàu naøy ñoøi hoûi caùc quoác gia coù heä thoáng quaûn lyù toát, ñoàng boä ôû caùc ngaønh, caùc lónh vöïc ñeå coù theå xaây döïng caùc chính saùch thueá phuø hôïp, hieäu quaû. Thoâng thöôøng, ñoái vôùi thueá thu nhaäp doanh nghieäp thì thu nhaäp chòu thueá baèng doanh thu tröø ñi caùc chi phí hôïp lyù. Chuùng phuï thuoäc nhieàu vaøo phöông phaùp haïch toaùn. Caùch haïch toaùn doanh thu vaø chi phí caàn phaûi ñöôïc quy ñònh raát chaët cheõ thì vieäc tính toaùn thu nhaäp chòu thueá môùi chính xaùc ñöôïc. Vieäc xaùc ñònh caùc tieâu chuaån, ñònh möùc ñeå phaân boå chi phí thöôøng khaùc nhau giöõa nhaø nöôùc vaø doanh nghieäp, moãi beân ñeàu coù caùc lyù leõ rieâng cuûa hoï nhöng nhaø nöôùc thöôøng coù öu theá hôn. Coøn ñoái vôùi caù nhaân thì thu nhaäp chòu thueá laø toång caùc khoaûn thu nhaäp tröø ñi caùc khoaûn ñöôïc giaûm tröø. Vieäc xaùc ñònh nhöõng khoaûn thu nhaäp naøo naèm trong toång thu nhaäp chòu thueá tuyø vaøo muïc ñích ñaùnh thueá cuûa moãi quoác gia. Khi xaây döïng thu nhaäp chòu thueá thu nhaäp caù nhaân, caùc yeáu toá caàn phaûi xem xeùt nhö sau: + Nguoàn goác cuûa thu nhaäp: thu nhaäp cuûa moãi caù nhaân coù ñöôïc töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, caùc nguoàn thu nhaäp cô baûn nhö: töø hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, töø chuyeån nhöôïng voán, töø lao ñoäng, töø thöøa keá, quaø taëng,… Luaät thueá phaûi xaùc ñònh thu nhaäp naøo naèm trong toång thu nhaäp chòu thueá ñeå ñaûm baûo coâng baèng vöøa thuùc ñaåy caùc caù nhaân laøm giaøu chính ñaùng. 9 + Ñaùnh thueá treân cô sôû thöôøng truù hay nguoàn phaùt sinh thu nhaäp: Tuyø theo luaät thueá thu nhaäp cuûa moãi quoác gia, thu nhaäp chòu thueá ñöôïc tính döïa treân cô sôû thöôøng truù hay nguoàn phaùt sinh thu nhaäp. Theo caùch ñaùnh thueá döïa treân cô sôû thöôøng truù, phaùp nhaân hay theå nhaân thöôøng truù phaûi noäp thueá taïi nöôùc ñoù vaø bò ñaùnh thueá treân moïi khoaûn thu nhaäp töø khaép nôi treân theá giôùi, coøn ñoái töôïng khoâng thöôøng truù chæ bò ñaùnh thueá treân phaàn thu nhaäp phaùt sinh taïi nöôùc ñoù. Phöông phaùp naøy ñöôïc haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi aùp duïng, tuy nhieân chöa coù söï thoáng nhaát giöõa caùc quoác gia veà tieân chí xaùc ñònh thöôøng truù vaø khoâng thöôøng truù. Hôn nöõa, phöông phaùp naøy theå hieän nhöôïc ñieåm khi giao löu kinh teá xaõ hoäi ngaøy caøng môû roäng vaø söï phaùt trieån cuûa coâng ngheä thoâng tin vì luùc ñoù vieäc xaùc ñònh tình traïng cö truù trôû neân phöùc taïp vaø deã daãn ñeán tình traïng laùch thueá, troán thueá. Ñaùnh thueá döïa treân nguoàn phaùt sinh thu nhaäp cuõng gaëp khoâng ít khoù khaên. Theo caùch ñaùnh thueá naøy, ñoái töôïng noäp thueá chæ noäp thueá ñoái vôùi khoaûn thu nhaäp phaùt sinh ôû nöôùc sôû taïi maø khoâng phaûi noäp thueá ñoái vôùi nhöõng khoaûn thu nhaäp phaùt sinh ôû nöôùc ngoaøi. Khi kinh teá theá giôùi phaùt trieån vôùi heä thoáng coâng ngheä thoâng tin hieän ñaïi, vieäc xaùc ñònh nguoàn thu nhaäp phaùt sinh ôû ñaâu ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng ñaàu tö, kinh doanh trôû neân phöùc taïp vì coù caùc hoaït ñoäng mua baùn, cung caáp dòch vuï treân maïng. Vaäy vaán ñeà ñaët ra laø vieäc löïa choïn phöông phaùp ñaùnh thueá treân cô sôû cö truù hay nguoàn phaùt sinh thu nhaäp thöïc söï raát quan troïng maø caùc quoác gia caàn phaûi xem xeùt vì khoâng nhöõng aûnh höôûng ñeán heä thoáng thueá cuûa quoác gia ñoù maø coøn laø yeáu toá quan troïng trong tieán trình ñaøm phaùn gia nhaäp kinh teá theá giôùi, kyù keát caùc hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá truøng laép giöõa caùc quoác gia. 10 Caùc khoaûn thu nhaäp khoâng chòu thueá thoâng thöôøng bao goàm caùc khoaûn sau: + Caùc khoaûn ñöôïc mieãn vì lyù do kinh teá, vì ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá cuûa quoác gia nhaèm khuyeán khích ngaønh ngheà, lónh vöïc hay ñaëc khu kinh teá ñoù phaùt trieån. + Caùc khoaûn ñöôïc mieãn vì lyù do xaõ hoäi nhö phuùc lôïi xaõ hoäi, caùc khoaûn boài thöôøng,… + Thöïc hieän theo caùc hieäp ñònh ñaõ kyù keát hay caùc thoâng leä quoác teá, caùc cam keát trong tieán trình hoäi nhaäp,… + Moät soá khoaûn thu coù theå taïm thôøi chöa ñöa vaøo dieän thu nhaäp chòu thueá neáu khoâng ñaûm baûo tính khaû thi trong quaûn lyù. - Thueá suaát: Thueá suaát laø möùc thu tính treân moät ñoái töôïng ñaùnh thueá do nhaø nöôùc quy ñònh. Thueá suaát ñöôïc xaây döïng phaûi phuø hôïp vôùi khaû naêng thuï thueá cuûa doanh nghieäp hay caùc caù nhaân chòu thueá, ñem laïi nguoàn thu toái ña cho ngaân saùch nhaø nöôùc, ñoàng thôøi laø ñoäng löïc cho neàn kinh teá. Thueá suaát phaûi ñöôïc xaây döïng sao cho coù taùc duïng thuùc ñaåy ñöôïc hoaït ñoäng ñaàu tö phaùt trieån kinh teá, khuyeán khích caùc caù nhaân noã löïc laøm vieäc taêng theâm thu nhaäp. Haàu heát thueá suaát thueá thu nhaäp cuûa caùc quoác gia ñeàu laø thueá suaát tyû leä. Vì noù khaéc phuïc ñöôïc nhöôïc ñieåm cuûa thueá suaát coá ñònh tuyeät ñoái laø khoâng phaûn aùnh chính xaùc tình hình kinh teá cuûa ñaát nöôùc cuõng nhö hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp, nhaø nöôùc seõ bò thieät neáu hoaït ñoäng kinh teá phaùt trieån coøn doanh nghieäp seõ bò thieät neáu hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp bò thu heïp laïi hay saûn xuaát, kinh doanh khoâng hieäu quaû. Thueá suaát tyû leä ñöôïc tính baèng tyû leä phaàn traêm neân phaûn 11 aùnh ñöôïc tình hình hoaït ñoäng, laõi loã cuûa doanh nghieäp cuõng nhö phaûn aùnh ñöôïc thu nhaäp cuûa caù nhaân, phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån kinh teá, vôùi neàn kinh teá luoân bieán ñoäng. Ñoái vôùi thueá thu nhaäp doanh nghieäp: Phaàn lôùn caùc quoác gia söû duïng thueá suaát tyû leä coá ñònh, tuy nhieân cuõng coù moät soá quoác gia aùp duïng thueá suaát tyû leä luõy tieán öùng vôùi caùc möùc thu nhaäp cuûa doanh nghieäp. Ñoái vôùi thueá thu nhaäp caù nhaân: caû hai loaïi thueá suaát tyû leä coá ñònh vaø thueá suaát tyû leä luyõ tieán töøng phaàn ñeàu ñöôïc aùp duïng. Thoâng thöôøng, thueá suaát tyû leä luyõ tieán thöôøng ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân vaø thueá suaát tyû leä coá ñònh aùp duïng ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân vaø aùp duïng khi söû duïng phöông phaùp ñaùnh thueá khoaùn treân doanh thu. Bieåu thueá suaát luyõ tieán cuûa thueá thu nhaäp caù nhaäp thöôøng coù nhieàu baäc vaø taêng daàn theo thu nhaäp. Thu nhaäp caøng cao thì thueá suaát caøng taêng, soá tieàn thueá phaûi ñoùng caøng nhieàu. Ñieàu naøy laø phuø hôïp vì ôû möùc thu nhaäp caøng cao thì ñoä höõu duïng caøng giaûm neân soá thueá phaûi ñoùng goùp nhieàu hôn laø hoaøn toaøn hôïp lyù, ñem laïi hieäu quaû veà maët phaân phoái laïi thu nhaäp vaø coâng baèng xaõ hoäi. Bieåu thueá suaát coù theå goàm nhieàu hoaëc ít baäc thueá suaát tuyø thuoäc vaøo söï löïa choïn cuûa moãi quoác gia. Khi xaây döïng bieåu thueá caàn xaùc ñònh coù bao nhieâu baäc thueá laø phuø hôïp. - Cheá ñoä mieãn giaûm thueá: Caùc cheá ñoä mieãn giaûm thueá trong thueá thu nhaäp thöôøng ñöôïc theå hieän döôùi hai daïng: + Cheá ñoä mieãn giaûm nhaèm khuyeán khích ñaàu tö phaùt trieån caùc lónh vöïc, ngaønh ngheà, caùc khu vöïc theo ñònh höôùng phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc, hoaëc thöïc hieän caùc chính saùch xaõ hoäi. Hình thöùc mieãn giaûm naøy thöôøng aùp duïng cho thueá 12 thu nhaäp doanh nghieäp. Khi nhaø nöôùc caàn khuyeán khích ñaàu tö vaøo lónh vöïc, ngaønh ngheà naøo hay ñònh höôùng phaùt trieån vuøng kinh teá naøo ñoù chaúng haïn thì coù nhöõng cheá ñoä mieãn giaûm thueá nhaèm thu huùt voán ñaàu tö cho caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh trong lónh vöïc ñoù, khu vöïc ñoù. Maët duø cheá ñoä mieãn giaûm thueá coù nhöõng nhöôïc ñieåm laø thöôøng laøm phöùc taïp coâng taùc tính thueá, quaûn lyù thu noäp, deã taïo ra hieän töôïng caùc doanh nghieäp lôïi duïng nhöõng ñieåm naøy taïo ra caùc hình thöùc hoaït ñoäng khaùc nhau nhaèm höôûng cheá ñoä öu ñaõi. Hôn nöõa, chính cheá ñoää mieãn giaûm thueá laïi taïo ñieàu kieän cho caùc hieän töôïng tham oâ, hoái loä xaûy ra ñeå coù ñöôïc caùc öu ñaõi cuõng nhö thieáu coâng baèng trong nghóa vuï ñoùng thueá. Tuy vaäy, cheá ñoä mieãn giaûm thueá ñöôïc raát nhieàu quoác gia söû duïng nhaèm ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng kinh teá theo ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá cuûa nhaø nöôùc cuõng nhö giaûi quyeát caùc chính saùch xaõ hoäi. + Cheá ñoä mieãn giaûm cho chi phí thieát yeáu ñaûm baûo cuoäc soáng vaø taùi saûn xuaát söùc lao ñoäng, giaûm tröø gia caûnh, ñònh höôùng phaân boå nguoàn löïc xaõ hoäi,… Ña soá caùc quoác gia khi ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân ñeàu quy ñònh möùc khôûi ñieåm chòu thueá, taïi ñoù möùc thu nhaäp ñaûm baûo chi phí thieát yeáu cho cuoäc soáng cuûa caù nhaân vaø gia ñình hoï, ñoàng thôøi ñaûm baûo ñöôïc chi phí ñeå taùi saûn xuaát söùc lao ñoäng. Ngoaøi ra, nhieàu quoác gia coøn coù möùc giaûm tröø gia caûnh, ñoù laø khoaûn chi phí ñeå nuoâi con, cha meï vaø nhöõng ngöôøi taøn taät, khoâng coù khaû naêng lao ñoäng. Thöïc söï, yeáu toá giaûm tröø gia caûnh laø raát caàn thieát ñaûm baûo cho coâng baèng xaõ hoäi, vì coù nhöõng ngöôøi thu nhaäp raát cao nhöng hoï laïi coù gaùnh naëng gia ñình, coù traùch nhieäm nuoâi nhieàu ngöôøi khoâng coù khaû naêng lao ñoäng. Coøn coù nhöõng ngöôøi thu nhaäp khoâng cao laém nhöng hoï chæ caàn lo cho chính mình vì nhöõng ngöôøi thaân ñeàu coù thu nhaäp ñaûm baûo cuoäc soáng. - Quaûn lyù thu thueá: 13 Phöông phaùp, caùch thöùc toå chöùc thu thueá mang tính phaùp lyù theå hieän qua caùc quy ñònh veà ñaêng kyù thueá, thuû tuïc thu noäp thueá, xöû lyù vi phaïm,… Ñaây laø yeáu toá quan troïng goùp phaàn quyeát ñònh soá thueá thu ñöôïc cho ngaân saùch nhaø nöôùc, theå hieän coâng baèng xaõ hoäi. Moät heä thoáng thueá coù caùc noäi dung duø hoaøn haûo ñeán ñaâu nhöng heä thoáng quaûn lyù thu noäp khoâng toát cuõng seõ khoâng mang laïi ñöôïc muïc tieâu cuûa heä thoáng thueá. Thueá thu nhaäp laø loaïi thueá tröïc thu maø chính ngöôøi chòu thueá cuõng laø ngöôøi noäp thueá. Do ñoù, beân caïnh vieäc naâng cao yù thöùc cuûa ngöôøi daân veà nghóa vuï ñoùng thueá cho nhaø nöôùc, heä thoáng quaûn lyù thu thueá caàn heát söùc chaët cheõ môùi coù theå xaùc ñònh ñöôïc caùc khoaûn thu nhaäp chòu thueá phaùt sinh trong thöïc teá. 1.3- Caùc saéc thueá thu nhaäp Phaàn lôùn caùc quoác gia ñeàu söû duïng hai saéc thueá thu nhaäp: thueá thu nhaäp doanh nghieäp vaø thueá thu nhaäp caù nhaân. Moät soá quoác gia aùp duïng hai luaät thueá naøy coù söï ñoái chieáu qua laïi khi xaùc ñònh cô sôû tính thueá, moät soá quoác gia thì aùp duïng taùch bieät khoâng coù söï ñoái chieáu giöõa chuùng. 1.3.1- Thueá thu nhaäp doanh nghieäp Thueá thu nhaäp doanh nghieäp laø moät loaïi thueá tröïc thu ñaùnh vaøo lôïi nhuaän cuûa caùc doanh nghieäp. Saéc thueá naøy ñaõ ñöôïc nhieàu quoác gia aùp duïng töø raát laâu. ÔÛ Vieät Nam, Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp hieän haønh thay cho Luaät thueá lôïi töùc tröôùc ñaây. Thueá thu nhaäp phuï thuoäc raát nhieàu vaøo phöông phaùp haïch toaùn doanh thu vaø chi phí, neân raát caàn caùc quy ñònh heát söùc chaët cheõ cuûa nhaø nöôùc. Beân caïnh coâng cuï ñieàu tieát neàn kinh teá, taïo nguoàn thu cho ngaân saùch nhaø nöôùc, thueá thu nhaäp doanh nghieäp coøn goùp phaàn taïo coâng baèng giöõa caùc doanh nghieäp veà nghóa vuï ñoùng thueá. 14 Ñoái töôïng noäp thueá: ña soá caùc quoác gia ñeàu ñaùnh thueá ñoái vôùi caû ñoái töôïng cö truù vaø ñoái töôïng khoâng cö truù. Thu nhaäp chòu thueá: thueá thu nhaäp doanh nghieäp ñaùnh vaøo thu nhaäp töø hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, thu nhaäp töø hoaït ñoäng ñaàu tö, chuyeån nhöôïng taøi saûn, laõi coå phaàn,… Phöông phaùp xaùc ñònh thueá thu nhaäp doanh nghieäp: Thueá thu nhaäp doanh nghieäp = Thu nhaäp chòu thueá x thueá suaát Thu nhaäp chòu thueá = Doanh thu – chi phí hôïp lyù + Thu nhaäp chòu thueá khaùc. Doanh thu ñeå tính thu nhaäp chòu thueá laø toaøn boä soá tieàn baùn haøng hoaù, dòch vuï vaø caùc lôïi ích kinh teá khaùc. Ñoái vôùi ñôn vò noäp thueá GTGT theo phöông phaùp khaáu tröø, doanh thu ñeå tính thu nhaäp chòu thueá laø giaù baùn chöa coù thueá GTGT, ñoái vôùi ñôn vò noäp thueá GTGT theo phöông phaùp tröïc tieáp, doanh thu ñeå tính thu nhaäp chòu thueá laø giaù maø ngöôøi mua thanh toaùn. Chi phí hôïp lyù laø nhöõng chi phí ñöôïc nhaø nöôùc thöøa nhaän vaø ñaùp öùng caùc ñieàu kieän neâu trong luaät nhö: chöùng töø hôïp phaùp, ñuùng ñònh möùc kinh teá – kyõ thuaät, thôøi gian phaùt sinh chi phí phuø hôïp vôùi vieäc taïo ra doanh thu vaø thu nhaäp chòu thueá,… Thoâng thöôøng, caùc chi phí hôïp lyù bao goàm: + Khaáu hao maùy moùc thieát bò duøng cho saûn xuaát, kinh doanh. + Chi phí nguyeân nhieân vaät lieäu ñeå saûn xuaát, kinh doanh haøng hoaù, dòch vuï,… + Tieàn löông, tieàn coâng lao ñoäng ñeå taïo ra haøng hoaù, dòch vuï. + Chi phí traû laõi vay theo möùc laõi suaát phuø hôïp. + Chi phí nghieân cöùu khoa hoïc, coâng ngheä,… 15 + Chi phí quaûng caùo, tieáp thò, tieáp khaùch,… + Chi phí thueâ maët baèng, nhaø xöôûng,… Ngoaøi nhöõng khoaûn chi phí thoâng thöôøng treân, luaät thueá cuûa moãi quoác gia cho pheùp haïch toaùn caùc khoaûn chi phí phuø hôïp ñeå taïo ra haøng hoaù, dòch vuï. Thu nhaäp chòu thueá khaùc laø nhöõng khoaûn thu nhaäp phaùt sinh ngoaøi hoaït ñoäng chính nhö: cheânh leäch veà mua baùn chöùng khoaùn, cheânh leäch do mua baùn ngoaøi teä, thanh lyù taøi saûn, laõi tieàn göûi,… 1.3.2- Thueá thu nhaäp caù nhaân - Thueá thu nhaäp caù nhaân: Anh laø nöôùc ñaàu tieân aùp duïng thueá thu nhaäp caù nhaân vaøo naêm 1799 nhö laø moät hình thöùc taïm thu nhaèm trang traûi cho cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø aùp duïng chính thöùc vaøo naêm 1942. Sau Anh, caùc nöôùc tö baûn khaùc cuõng aùp duïng nhö Nhaät naêm 1887, Ñöùc 1899, Myõ 1903, Phaùp 1916, Lieân Xoâ 1922,… Hieän nay, thueá thu nhaäp caù nhaân ñaõ ñöôïc aùp duïng ôû haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi. Coù hai phöông phaùp ñaùnh thueá: Thöù nhaát, ñaùnh thueá treân caùc khoaûn thu nhaäp cuûa töøng caù nhaân, phöông phaùp naøy ñöôïc caùc nöôùc Anh, Nhaät, Thuïy Ñieån, Lieân Xoâ,… söû duïng. Theo phöông phaùp naøy, ñôn vò noäp thueá laø caù nhaân coù thu nhaäp chòu thueá. Thueá ñaùnh vaøo thu nhaäp tröïc tieáp cuûa töøng caù nhaân neân coù öu ñieåm laø ñôn giaûn, thu kòp thôøi cho ngaân saùch nhaø nöôùc, nhöng laïi khoâng ñaûm baûo tính coâng baèng trong phaân phoái thu nhaäp vì moãi caù nhaân coù nhöõng hoaøn caûnh vaø gaùnh naëng gia ñình khaùc nhau. Thöù hai, ñaùnh thueá treân toaøn boä thu nhaäp cuûa caû gia ñình, ñöôïc aùp duïng taïi Phaùp, Haø Lan,… Nhieàu chuyeân gia cho raèng ñaây laø phöông phaùp mang tính coâng baèng hôn veà maët ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Tuy nhieân, vì thueá ñaùnh treân thu nhaäp cuûa caû gia ñình, maø gia ñình thì coù nhieàu ngöôøi neân phaûi môû soå keá toaùn theo doõi, xaùc 16 ñònh caùc khoaûn thu nhaäp cuûa töøng ngöôøi, so saùnh, ñoái chieáu,… neân phöùc taïp, chi phí haønh thu cao vaø thu thueá khoâng kòp thôøi. Haàu heát caùc quoác gia ñeàu aùp duïng chieát tröø gia caûnh khi ñaùnh thueá TNCN. Thoâng thöôøng, nhöõng khoaûn ñöôïc chieát tröø bao goàm: + Chi phí cho baûn thaân: chi phí naøy nhaèm ñaûm baûo cuoäc soáng cho ngöôøi lao ñoäng, bao goàm chi phí aên, ôû, ñi laïi, hoïc taäp, y teá,… + Chi phí ñeå ñaûm baûo cuoäc soáng cho nhöõng ngöôøi phuï thuoäc, bao goàm cha, meï, con caùi vaø nhöõng ngöôøi taøn taät, nhöõng ngöôøi soáng phuï thuoäc. + Hoïc phí cho con caùi + Phí y teá khoâng ñöôïc baûo hieåm thanh toaùn, baûn thaân phaûi chi traû. + Phí baûo hieåm nhaân thoï,… Coù hai caùch khaáu tröø maø caùc quoác gia coù theå aùp duïng: Thöù nhaát, khaáu tröø tieâu chuaån vôùi soá tieàn ñöôïc aán ñònh tröôùc. Ví duï: chi phí khaáu tröø cho baûn thaân ôû Vieät Nam theo luaät thueá TNCN coù hieäu löïc töø naêm 2009 laø 4 trieäu ñoàng, cho ngöôøi phuï thuoäc laø 1,6 trieäu ñoàng,… Ñaây laø caùch thöùc ñôn giaûn, deã tính neân ñöôïc nhieàu quoác gia aùp duïng. Thöù hai, khaáu tröø caùc chi phí theo danh muïc do nhaø nöôùc quy ñònh hoaëc do ñoái töôïng noäp thueá ñaêng kyù vôùi cô quan thueá. Theo caùch naøy, chi phí caên cöù vaøo thöïc teá phaùt sinh vaø trong ñònh möùc cho pheùp. Aùp duïng caùch khaáu tröø naøy phöùc taïp hôn trong coâng taùc quaûn lyù, nhöng neáu quoác gia naøo aùp duïng ñöôïc seõ coù taùc duïng raát toát, khoâng nhöõng ñaït ñöôïc muïc tieâu veà coâng baèng xaõ hoäi maø coøn giuùp cho coâng taùc quaûn lyù caùc khoaûn thu chi ñöôïc chaët cheõ vì khi caù nhaân caàn hoaù ñôn ñeå ñöôïc khaáu tröø thì seõ khoâng coøn xaûy ra tình traïng caùc doanh nghieäp dö hoaù ñôn vaø baùn cho caùc ñôn vò khaùc, haïn cheá ñöôïc tình traïng gian laän thueá, laùch thueá. 17 Tuyø theo ñieàu kieän cuûa moãi quoác gia, luaät thueá TNCN coù theå aùp duïng caùch khaáu tröø thöù nhaát, hoaëc caùch thöù hai, hoaëc phoái hôïp caû hai caùch tuyø thuoäc vaøo khoaûn muïc ñöôïc chieát tröø.ø ÔÛ Vieät Nam, Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ñang coù hieäu löïc vaø seõ ñöôïc thay theá baèng luaät thueá TNCN coù hieäu löïc thi haønh töø naêm 2009. Luaät thueá naøy aùp duïng caùch tính thöù nhaát. 1.4- Vai troø cuûa thueá thu nhaäp trong neàn kinh teá - Thueá thu nhaäp goùp phaàn taïo nguoàn thu cho nhaân saùch nhaø nöôùc. Phaïm vi aùp duïng thueá thu nhaäp raát roäng, goàm caùc doanh nghieäp coù lôïi nhuaän vaø caùc caù nhaân coù thu nhaäp treân möùc soáng trung bình. Ñaëc ñieåm cuûa thueá thu nhaäp laø taêng daàn theo söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá. Khi neàn kinh teá caøng phaùt trieån oån ñònh, hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp môû roäng, hieäu quaû hoaït ñoäng caøng cao, lôïi nhuaän taêng leân, thu nhaäp cuûa caùc caù nhaân ngaøy caøng cao,… thueá thu nhaäp caøng taêng taïo ra nguoàn thu taêng daàn oån ñònh cho ngaân saùch nhaø nöôùc. Thueá thu nhaäp seõ laø nguoàn thu oån ñònh ngaøy caøng taêng theo chieàu höôùng phaùt trieån cuûa neàn kinh teá. - Thueá thu nhaäp goùp phaàn phaân phoái laïi thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, söï caïnh tranh taát yeáu seõ daãn ñeán ngöôøi thaønh coâng vaø keû thaát baïi. Nhieàu doanh nghieäp coù ñöôïc lôïi theá veà thò tröôøng, nguoàn nhaân löïc, taøi chính,… seõ coù lôïi nhuaän raát cao, ngöôïc laïi nhieàu doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh khoâng hieäu quaû seõ gaëp nhieàu khoù khaên. Töông töï nhieàu caù nhaân coù trình ñoä, naêng löïc chuyeân moân cao gaëp thuaän lôïi coù thu nhaäp raát cao vaø cuõng coù nhöõng ngöôøi coù möùc thu nhaäp thaáp vaø hoaøn caûnh gia ñình gaëp nhieàu khoù khaên. Thueá thu nhaäp ñaùnh treân phaàn lôïi nhuaän hoaëc möùc thu nhaäp cao hôn möùc trung bình trong xaõ hoäi, coù nghóa laø nhöõng ñôn vò, caù nhaân noäp thueá thuoäc caùc 18 ñoái töôïng coù thu nhaäp cao hôn vaø soá thueá phaûi noäp taêng theo möùc thu nhaäp ñaït ñöôïc. Chính möùc ñoùng goùp thueá vaøo ngaân saùch nhaø nöôùc taêng theo möùc thu nhaäp ñaõ cho thaáy thueá thu nhaäp laø coâng cuï quan troïng ñeå nhaø nöôùc ñieàu tieát thu nhaäp cuûa caùc ñoái töôïng coù thu nhaäp cao, thöïc hieän chöùc naêng taùi phaân phoái thu nhaäp, taïo coâng baèng xaõ hoäi. - Thueá thu nhaäp laø coâng cuï ñeå nhaø nöôùc ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá. Trong töøng giai ñoaïn, nhaø nöôùc coù nhöõng ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá khaùc nhau. Luaät thueá thu nhaäp laø moät trong nhöõng coâng cuï quan troïng ñeå nhaø nöôùc thöïc hieän caùc chính saùch phaùt trieån nhö öu ñaõi thueá cho caùc lónh vöïc, ngaønh ngheà, caùc vuøng laõnh thoå,… thuoäc ñoái töôïng öu tieân phaùt trieån theo ñònh höôùng cuûa nhaø nöôùc. Ñaây laø coâng cuï raát höõu hieäu maø haàu nhö quoác gia naøo cuõng söû duïng ñeå ñieàu tieát neàn kinh teá. Bôûi ngoaøi vieäc thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu veà ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá, thueá thu nhaäp coøn coù taùc duïng ñieàu tieát ñöôïc söï löïa choïn cuûa ngöôøi daân giöõa ñaàu tö, tieâu duøng vaø tieát kieäm. C = I + S + T Trong ñoù, C: toång thu nhaäp I: ñaàu tö S: tieát kieäm T: tieâu duøng Toång thu nhaäp cuûa ngöôøi daân ñöôïc söû duïng cho ba muïc ñích laø ñaàu tö, tieát kieäm vaø tieâu duøng. Tuyø theo töøng thôøi kyø maø nhaø nöôùc coù chính saùch kích thích ñaàu tö phaùt trieån saûn xuaát kinh doanh taïo ra nhieàu cuûa caûi cho xaõ hoäi hay caàn kích thích tieâu duøng cuûa ngöôøi daân. Heä thoáng thueá thu nhaäp seõ giuùp nhaø nöôùc thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu cuûa mình, tuy nhieân caàn phaûi xem xeùt döôùi nhieàu khía caïnh ñeå khoâng gaây ra nhöõng haäu quaû keùo theo. 19 Heä thoáng thueá thu nhaäp coù vai troø raát quan troïng trong neàn kinh teá cuûa quoác gia, do vaäy, söû duïng chuùng moät caùch hieäu quaû ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu phaùt trieån kinh teá, thöïc hieän ñöôïc caùc chính saùch xaõ hoäi hoaøn toaøn kkoâng ñôn giaûn. Thueá thu nhaäp ñaõ coù töø raát laâu ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi, caùc nhaø kinh teá trong moïi thôøi ñaïi vaãn luoân nghieân cöùu ñeå ñöa ra moät heä thoáng thueá toái öu, phuø hôïp töøng thôøi kyø phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc nhaèm phaùt huy toái ña taùc duïng cuûa chuùng cho söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Do ñoù, hoïc hoûi kinh nghieäm laãn nhau cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi laø raát caàn thieát ñeå xaây döïng heä thoáng thueá thu nhaäp cuûa moãi quoác gia. 1.5- Thueá thu nhaäp ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi 1.5.1- Khaùi quaùt aùp duïng thueá thu nhaäp ôû moät soá nöôùc 1.5.1.1- Malaysia * Thueá thu nhaäp doanh nghieäp: - Ñoái töôïng noäp thueá: Caùc coâng ty cö truù vaø khoâng cö truù - Thueá suaát: Thueá suaát phoå thoâng laø 28%. Moät soá thueá suaát ñaët bieät aùp duïng cho moät soá loaïi thu nhaäp khaùc cuûa coâng ty khoâng cö truù: laõi tieàn vay 15%; tieàn baûn quyeàn vaø bí quyeát coâng ngheä 10%; tieàn traû cho quyeàn söû duïng taûi saûn löu ñoäng 10%. Caùc coâng ty kinh doanh daàu khí phaûi noäp thueá 38% khoâng phaân bieät cö truù hay khoâng cö truù. - Thueá ñaùnh vaøo lôïi nhuaän töø chuyeån nhöôïng taøi saûn: chuyeån nhöôïng baát ñoäng saûn ôû Malaysia hoaëc coå phieáu kieåm soaùt cuûa coâng ty. Coù 4 möùc thueá suaát chia theo thôøi gian sôû höõu taøi saûn: döôùi 2 naêm: 30%; 2 – 3 naêm: 20%; 3 – 4 naêm: 15%; treân 4 naêm: 5%. 20 - Thueá ñaùnh vaøo laõi coå phaàn: Coâng ty chia laõi coå phaàn coù traùch nhieäm khaáu tröø thueá thu nhaäp 28% vaø coâng ty nhaän coå töùc seõ ñöôïc khaáu tröø thueá ñaõ noäp khi quy ñoåi ra thu nhaäp tröôùc thueá. - Chuyeån loã: loã ñöôïc chuyeån veà sau voâ thôøi haïn. * Thueá thu nhaäp caù nhaân: - Ñoái töôïng noäp thueá: caù nhaân cö truù hoaëc khoâng cö truù. Caù nhaân laø ñoái töôïng cö truù phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân treân toaøn boä thu nhaäp ôû khaép caùc nöôùc, caù nhaân khoâng laø ñoái töôïng cö truù taïi Malaysia chæ phaûi noäp thueá cho phaàn thu nhaäp phaùt sinh taïi Malaysia. - Thu nhaäp chòu thueá: thu nhaäp töø lao ñoäng, thu nhaäp töø hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh vaø haønh ngheà ñoäc laäp, thu nhaäp töø ñaàu tö, thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn, moät soá loaïi thu nhaäp phaùt sinh taïi Malaysia cuûa ñoái töôïng khoâng cö truù. - Khaáu tröø chi phí caù nhaân: khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá, caù nhaân cö truù taïi Malaysia coù theå ñöôïc khaáu tröø moät soá khoaûn chi phí caù nhaân lieät keâ döôùi ñaây khoûi thu nhaäp chòu thueá (quy ñònh naøy khoâng aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi khoâng cö truù), cuï theå laø: Baûng: Caùc loaïi chi phí caù nhaân ñöôïc khaáu tröø ôû Malaysia Loïai chi phí vaø trôï caáp Soá tieàn (RM) Chi phí cho baûn thaân 8.000 Cöùu teá ñoái vôùi taøn taät cuûa baûn thaân 5.000 Vôï 3.000 Cöùu teá ñoái vôùi ngöôøi taøn taät cuûa vôï 2.500 Con Con döôùi 18 tuoåi hoaëc töø 18 tuoåi trôû leân, nhöng ñang coøn ñi 800 21 hoïc Moãi ngöôøi con töø 18 tuoåi hoaëc töø 18 tuoåi trôû leân, ñang theo hoïc. - Neáu ôû taïi Malaysia - Neáu ôû nöôùc ngoaøi 3.200 800 Con bò taøn taät (thay cho caùc khoaûn khaáu tröø cho treû em khaùc) 5.000 Chi phí y teá cho cha meï Toái ña 5.000 Chi phí mua saém thieát bò trôï giuùp cho baûn thaân, vôï, con hay cha meï bò taøn taät Toái ña 5.000 Hoïc phí phaûi traû lieân quan ñeán vieäc ñaøo taïo naâng cao naêng löïc kyõ thuaät, daïy ngheà, kyõ naêng coâng nghieäp taïi nhöõng cô sôû ñaøo taïo ñöôïc thöøa nhaän taïi Malaysia Toái ña 2.000 Phí baûo hieåm nhaân thoï/ ñoùng goùp quyõ döï phoøng Toái ña 5.000 Khaáu tröø boå sung ñoái vôùi phí baûo hieåm y teá, baûo hieåm hoïc ñöôøng do ngöôøi vôï traû neáu keâ khai thueá chung Toái ña 3.000 Khaáu tröø boå sung ñoái vôùi phí baûo hieåm nhaân thoï hoaëc ñoùng goùp quyõ döï phoøng do ngöôøi vôï traû neáu keâ khai thueá chung Toái ña 5.000 Chi phí y teá cho baûn thaân, vôï, con khi maéc beänh hieåm ngheøo Toái ña 5.000 Phí baûo hieåm y teá vaø baûo hieåm hoïc ñöôøng. Toái ña 3.000 - Thueá suaát: Thueá suaát thueá thu nhaäp caù nhaân laø bieåu thueá luõy tieán töøng phaàn goàm 9 baäc (1%; 3%, 5%; 9%; 15%; 20%; 25%; 28%; vaø 29%), trong ñoù phaàn thu nhaäp döôùi 2.500 RM khoâng phaûi chòu thueá; thueá suaát thaáp nhaát 1% aùp duïng cho phaàn thu nhaäp chòu thueá töø 2.500 RM ñeán döôùi 5.000 RM; thueá suaát cao nhaát 29% aùp duïng cho phaàn thu nhaäp vöôït treân 150.000 RM. 22 - Ngöôøi khoâng cö truù phaûi noäp thueá thu nhaäp khaáu tröø taïi nguoàn cho moät soá loaïi thu nhaäp nhaát ñònh. Caùc thu nhaäp khaùc bò ñaùnh thueá vôùi möùc thueá suaát laø 29%. - Chuyeån loã: Caù nhaân haønh ngheà töï do neáu bò loã ñöôïc pheùp chuyeån loã vaøo thu nhaäp chòu thueá cuûa caùc naêm sau. 1.5.1.2- Thaùi Lan * Thueá thu nhaäp doanh nghieäp: - Ñoái töôïng noäp thueá: Caùc coâng ty cö truù vaø khoâng cö truù.Coâng ty cö truù phaûi noäp thueá treân toaøn boä thu nhaäp ôû khaép caùc nöôùc. Coâng ty khoâng thöôøng truù chæ phaûi chòu thueá treân nhöõng thu nhaäp phaùt sinh taïi Thaùi Lan. - Thueá suaát: Thueá suaát phoå thoâng laø 30%. Thueá chuyeån lôïi nhuaän ra nöôùc ngoaøi laø 10%. - Ñoái vôùi lôïi nhuaän töø chuyeån nhöôïng taøi saûn: thueá suaát laø 30%. - Thueá ñaùnh vaøo laõi coå phaàn: coâng ty cö truù nhaän coå töùc töø moät coâng ty cö truù khaùc thì moät nöûa coå töùc ñöôïc mieãn thueá. Mieãn thueá ñoái vôùi coå töùc cuûa caùc coâng ty Thaùi Lan coù teân trong thò tröôøng chöùng khoaùn Thaùi Lan. - Chuyeån loã: Loã kinh doanh ñöôïc chuyeån sau trong 5 naêm. * Thueá thu nhaäp caù nhaân: - Ñoái töôïng noäp thueá: moïi caù nhaân laø ñoái töôïng cö truù vaø khoâng cö truù theo bieåu thueá hieän haønh. - Thu nhaäp chòu thueá: Thu nhaäp chòu thueá laø thu nhaäp roøng chòu thueá toång hôïp töø caùc nguoàn cuûa caù nhaân. Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi chuû yeáu sau: thu nhaäp töø lao ñoäng; thu nhaäp töø kinh doanh vaø töø haønh ngheà ñoäc laäp; thu nhaäp töø ñaàu tö; thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn; thu nhaäp khaùc. 23 Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy toaøn boä caùc khoaûn thu nhaäp (thu nhaäp goäp) maø caù nhaân nhaän ñöôïc trong naêm tính thueá, khoâng keå caùc thu nhaäp ñöôïc mieãn thueá, tröø ñi caùc khoaûn khaáu tröø cô baûn vaø suaát mieãn thu theo quy ñònh cho töøng loaïi thu nhaäp. Cuï theå: Baûng: Möùc khaáu tröø cô baûn cho caùc loaïi thu nhaäp ôû Thaùi Lan Loaïi thu nhaäp Tyû leä khaáu tröø cô baûn (%) Thu nhaäp töø dòch vuï 40% nhöng toái ña khoâng quaù 60.000 baht/naêm. Thu nhaäp töø baûn quyeàn 40% nhöng toái ña khoâng quaù 60.000 baht/naêm. Thu nhaäp töø quyeàn khaùch haøng vaø quyeàn sôû höõu trí tueä khaùc Khoâng Coå töùc Khoâng Thu nhaäp töø cho thueâ taøi saûn Töø 10% - 30% hoaëc theo möùc chi thöïc teá Thu nhaäp töø haønh ngheà töï do Töø 30% - 60% hoaëc theo möùc chi thöïc teá Thu nhaäp töø caùc hôïp ñoàng lao ñoäng 70% Thu nhaäp töø caùc hoaït ñoäng kinh doanh, coâng noâng, thöông maïi, vaän taûi Tyû leä khaáu tröø thay ñoåi theo möùc chi thöïc teá cuûa töøng loaïi hoaït ñoäng. Baûng: Suaát mieãn thu caù nhaân ôû Thaùi Lan Suaát mieãn thu Soá tieàn (baht) Moãi caù nhaân soáng ñoäc thaân 30.000 bath/naêm Gia ñình coù vôï (choàng) laø ngöôøi phuï thuoäc Moãi con ñang ôû ñoä tuoåi ñi hoïc 15.000 baht/naêm, giôùi haïn khoâng quaù 3 con Hoïc phí 2.000 baht/naêm/1con Phí baûo hieåm nhaân thoï Theo möùc ñoùng goùp thöïc teá nhöng khoâng quaù 10.000 baht/naêm Tieàn ñoùng goùp quyõ höu trí caù nhaân Theo möùc ñoùng goùp thöïc teá nhöng khoâng quaù 300.000 baht/naêm (15% löông cô baûn) 24 Tieàn traû laõi vay ñeå thueâ mua hay töï xaây döïng nhaø ôû Khoâng quaù 50.000 baht/naêm Tieàn ñoùng goùp cho muïc ñích töø thieän Khoâng quaù 10% toång thu nhaäp roøng cuûa caù nhaân trong naêm thueá. Tieàn ñoùng BHXH 3% toång tieàn löông cô baûn, nhöng khoâng quaù 450 baht/thaùng. Baûng: Bieåu thueá luõy tieán töøng phaàn ñoái thu nhaäp caù nhaân ôû Thaùi Lan Thu nhaäp chòu thueá naêm (baht) Thueá suaát (%) Töø 0 ñeán döôùi 50.000 0 Töø 50.000 ñeán döôùi 100.000 5 Töø 100.000 ñeán döôùi 500.000 10 Töø 500.000 ñeán döôùi 1.000.000 20 Töø 1.000.000 ñeán döôùi 4.000.000 30 Töø 4.000.000 trôû leân. 37 1.5.1.3- Singapore * Thueá thu nhaäp doanh nghieäp: - Ñoái töôïng noäp thueá: Caùc coâng ty cö truù vaø khoâng cö truù. Caùc coâng ty cö truù hoaït ñoäng kinh doanh ôû Singapore phaûi noäp thueá cho moïi thu nhaäp coù nguoàn taïi Singapore vaø caùc thu nhaäp khaùc töø nöôùc ngoaøi gôûi veà Singapore. - Thueá suaát: 25,5% cho caû coâng ty cö truù vaø khoâng cö truù. Ngaân haøng, coâng ty chöùng khoaùn, toå chöùc quyõ tín thaùc, coâng ty baûo hieåm vaø coâng ty cho thueâ taøi chính phaûi noäp 10% thueá ñaùnh vaøo lôïi töùc töø hoaït ñoäng kinh doanh ôû nöôùc ngoaøi. - Thueá ñaùnh vaøo lôïi nhuaän töø chuyeån nhöôïng taøi saûn: khoâng phaûi noäp thueá tröø tröôøng hôïp kinh doanh. - Thueá ñaùnh vaøo laõi coå phaàn: Coå töùc do coâng ty cö truù chi traû ñöôïc coi laø ñaõ khaáu tröø 25,5% thueá coå töùc. Singapore cho pheùp khaáu tröø toaøn boä soá thueá ñaõ noäp ôû khaâu thu nhaäp coâng ty. 25 - Chuyeån loã: Loã trong kinh doanh ñöôïc chuyeån sau voâ thôøi haïn. * Thueá thu nhaäp caù nhaân: - Ñoái töôïng noäp thueá: caùc caù nhaân cö truù hoaëc khoâng cö truù. Ñoái töôïng cö truù ñoùng thueá TNCN treân thu nhaäp phaùt sinh taïi Singapore vaø thu nhaäp töø nöôùc ngoaøi khi nhaän taïi Singapore. Ñoái töôïng khoâng cö truù chæ ñoùng thueá treân thu nhaäp phaùt sinh taïi Singapore. - Thu nhaäp chòu thueá: bao goàm löông, thuø lao vaø caùc thu nhaäp khaùc. - Bieåu thueá: daønh cho ñoái töôïng cö truù Thu nhaäp chòu thueá (Singapore $ Thueá suaát (%) Töø 35.000 ñeán döôùi 50.000 12 Töø 50.000 ñeán döôùi 75.000 16 Töø 75.000 ñeán döôùi 100.000 20 Töø 100.000 ñeán döôùi 150.000 22 Töø 150.000 ñeán döôùi 200.000 23 Töø 200.000 ñeán döôùi 400.000 26 Töø 400.000 38 1.5.1.4- Trung Quoác * Thueá thu nhaäp doanh nghieäp: - Ñoái töôïng noäp thueá: caùc coâng ty trong nöôùc, coâng ty nöôùc ngoaøi, coâng ty coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. - Thu nhaäp chòu thueá: taát caû caùc thu nhaäp töø hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh treân laõnh thoå Trung Quoác. Caùc chi phí ñöôïc khaáu khi tính thu nhaäp chòu thueá bao goàm: chi phí nguyeân vaät lieäu, chi phí khaáu hao, chi phí haøng toàn kho, chi phí quaûn lyù saûn xuaát, kinh doanh,... - Thueá suaát: caùc coâng ty trong nöôùc: 30%. Caùc coâng ty nöôùc ngoaøi vaø coâng ty coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñoùng thueá 30%, coäng theâm 3% luyõ tieán. 26 Caùc chi nhaùnh ngaân haøng nöôùc ngoaøi hoaït ñoäng nhö moät phaùp nhaân chòu thueá thu nhaäp vôùi thueá suaát 5% treân toång soá lôïi töùc chi traû cho caùc caù nhaân. * Thueá thu nhaäp caù nhaân: - Ñoái töôïng noäp thueá: Caù nhaân laø ñoái töôïng cö truù hoaêc khoâng cö truù taïi Trung Quoác coù thu nhaäp chòu thueá ñeàu laø ñoái töôïng phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân. Ñoái töôïng cö truù phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân ñoái vôùi toaøn boä thu nhaäp coù ñöôïc ôû trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi. Ñoái töôïng khoâng cö tröù chæ phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân ñoái vôùi phaàn thu nhaäp coù ñöôïc taïi Trung Quoác. - Thu nhaäp chòu thueá:Thu nhaäp töø tieàn coâng, thu nhaäp töø haønh ngheà ñoäc laäp, thu nhaäp töø ñaàu tö, thu nhaäp töø coå töùc, tieàn laõi, tieàn baûn quyeàn,.... - Caùc chi phí ñöôïc khaáu tröø: Moãi thaùng, moãi caù nhaân ñöôïc pheùp khaáu tröø 800 nhaân daân teä vaøo thu nhaäp chòu thueá roøng. Ngöôøi lao ñoäng nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp khaáu tröø theâm 3.200 nhaân daân teä moät thaùng. - Thueá suaát : Bieåu thueá luõy tieán ñoái vôùi thu nhaäp theo thaùng ôû Trung Quoác Thu nhaäp chòu thueá thaùng (RMB) Thueá suaát (%) Töø 0 ñeán döôùi 500 5 Töø 500 ñeán döôùi 2.000 10 Töø 2.000 ñeán döôùi .5.000 15 Töø 5.000 ñeán döôùi 20.000 20 Töø 20.000 ñeán döôùi 40.000 25 Töø 40.000 ñeán döôùi 60.000 30 Töø 60.000 ñeán döôùi 80.000 35 Töø 80.000 ñeán döôùi 100.000 40 Töø 100.000 trôû leân 45 1.5.2- Baøi hoïc kinh nghieäm 27 Qua chính saùch thueá thu nhaäp cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi, chuùng ta coù theå ruùt ra nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm cô baûn ñeå xaây döïng, hoaøn thieän daàn caùc chính saùch thueá thu nhaäp ôû nöôùc ta. - Ña soá caùc nöôùc treân theá giôùi ñeàu coù chính saùch mieãn giaûm thueá suaát, öu ñaõi thueá ñeå khuyeán khích ñaàu tö, thu huùt caùc nguoàn voán ñaàu tö, môû roäng quy moâ, ñoåi môùi coâng ngheä. Tuy nhieân, tuyø theo ñònh höôùng phaùt trieån trong moãi thôøi kyø maø moãi quoác gia coù chính saùch phuø hôïp cuõng nhö phöông phaùp haïch toaùn cuûa moãi quoác gia khaùc nhau neân möùc thueá suaát so saùnh cuõng chæ mang tính chaát töông ñoái. - Caùc nöôùc treân theá giôùi khi ñaùnh thueá thu nhaäp ñeàu döïa treân tieâu thöùc cö truù vaø khoâng cö truù. Khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá thu nhaäp caù nhaân, caùc nöôùc ñeàu quan taâm ñeán caùc khoaûn giaûm tröø gia caûnh ñeå ñaûm baûo coâng baèng cho moïi ngöôøi daân. - Quaûn lyù thu thueá: Ña soá caùc nöôùc caáp maõ soá thueá cho ngöôøi daân vaø thöïc hieän cô cheá töï khai, töï noäp vaø quyeát toaùn thueá, cô quan thueá kieåm tra thöïc hieän. - Vieäc hoaøn thieän chính saùch thueá nhaèm phaùt huy tích cöïc caùc vai troø cuûa thueá ñaõ vaø ñang ñöôïc caùc nöôùc quan taâm keå caû caùc nöôùc phaùt trieån. Caûi caùch chính saùch thueá thu nhaäp nhaèm ñaùp öùng tình hình thöïc teá, goùp phaàn thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá, taêng thu cho ngaân saùch nhaø nöôùc, ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá vaø ñem laïi coâng baèng cho ngöôøi daân. 28 CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG THUEÁ THU NHAÄP TAÏI VIEÄT NAM 2.5- Quaù trình caûi caùch thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam Töø naêm 1990 ñeán nay, thueá thu nhaäp ñaõ traûi qua nhöõng laàn caûi caùch sau: Caùc laàn söûa ñoåi, boå sung 1990 - 1991 1994 1997 1999 2001 2004 Thueá thu nhaäp doanh nghieäp Luaät thueá lôïi töùc Luaät thueá TNDN (thay Luaät thueá lôïi töùc Luaät thueá TNDN (söûa ñoåi) Thueá thu nhaäp caù nhaân Phaùp leänh thueá TN ñoái vôùi ngöôøi coù TN cao (ban haønh laàn ñaàu) Phaùp leänh thueá TN ñoái vôùi ngöôøi coù TN cao (söûa ñoåi) Phaùp leänh thueá TN ñoái vôùi ngöôøi coù TN cao (söûa ñoåi) Phaùp leänh thueá TN ñoái vôùi ngöôøi coù TN cao (söûa ñoåi) Phaùp leänh thueá TN ñoái vôùi ngöôøi coù TN cao (söûa ñoåi) Phaùp leänh thueá TN ñoái vôùi ngöôøi coù TN cao (söûa ñoåi) 2.1.1- Quaù trình caûi caùch thueá thu nhaäp doanh nghieäp (töø naêm 1990 ñeán nay) * Töø naêm 1990 ñeán nay, Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp ñaõ traûi qua caùc laàn caûi caùch sau: - Luaät thueá lôïi töùc ban haønh ngaøy 08/08/1990 coù hieäu löïc thi haønh töø ngaøy 01/10/1990. 29 - Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp ban haønh ngaøy 10/05/1997 coù hieäu löïc thi haønh töø ngaøy 01/01/1999. - Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp ban haønh ngaøy 17/06/2003 coù hieäu löïc thi haønh töø ngaøy 01/01/2004. 2.1.1.1- Giai ñoaïn 1990 – 1999 Noäi dung cô baûn cuûa Luaät thueá lôïi töùc coù hieäu löïc thi haønh töø ngaøy 01/10/1990: Ñoái töôïng noäp thueá: toå chöùc, caù nhaân thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá coù lôïi töùc töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, xaây döïng, vaän taûi, thöông nghieäp, aên uoáng, dòch vuï vaø hoaït ñoäng kinh doanh khaùc treân laõnh thoå Vieät Nam. Ñoái töôïng khoâng noäp thueá: caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp thuoäc dieän chòu thueá noâng nghieäp vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh thuoäc dieän chòu thueá lôïi töùc theo quy ñònh cuûa Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam. Thueá lôïi töùc ñöôïc tính döïa treân toång lôïi töùc chòu thueá: lôïi töùc chòu thueá baèng toång soá doanh thu tröø caùc khoaûn chi phí hôïp lyù, hôïp leä lieân quan ñeán lôïi töùc chòu thueá trong kyø vaø caùc khoaûn lôïi töùc khaùc nhö laõi tieàn cho vay, thanh lyù taøi saûn,… Thueá suaát: caùc ngaønh coâng nghieäp naëng, ngaønh khai thaùc: 25%; caùc ngaønh coâng nghieäp nheï: 35%; caùc thöông nghieäp, aên uoáng vaø dòch vuï caùc loaïi: 45%. Ngoaøi thueá lôïi töùc theo thueá suaát oån ñònh neâu treân, caùc caù nhaân, toå chöùc kinh doanh neáu coù lôïi töùc chòu thueá vöôït treân möùc qui ñònh coøn phaûi noäp thueá lôïi töùc boå sung. Thôøi gian ñöôïc chuyeån loã: toái ña laø 2 naêm. Trong quaù trình thöïc hieän, Luaät thueá lôïi töùc ñaõ boäc loä nhieàu ñieåm khoâng phuø hôïp. Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp (01/01/1999) ra ñôøi coù nhöõng ñieåm söûa ñoåi, boå sung cô baûn sau: 30 - Môû roäng ñoái töôïng noäp thueá: ñoái töôïng noäp thueá TNDN laø caùc toå chöùc caù nhaân saûn xuaát kinh doanh, dòch vuï coù thu nhaäp, chöù khoâng chæ laø caùc toå chöùc caù nhaân saûn xuaát kinh doanh, dòch vuï treân laõnh thoå Vieät Nam nhö quy ñònh tröôùc ñaây cuûa Thueá lôïi töùc; caùc hoä gia ñình, caù nhaân noâng daân saûn xuaát haøng hoaù lôùn coù thu nhaäp cao vaãn phaûi noäp thueá thu nhaäp doanh nghieäp theo quy ñònh cuûa Chính phuû. - Chi phí hôïp lyù, hôïp leä: thuùc ñaåy caùc cô sôû kinh doanh cuûng coá coâng taùc keá toaùn, quaûn lyù hoaù ñôn, chöùng töø, tieát kieäm chi phí. + Boå sung caùc chi phí ñöôïc tính vaøo chi phí hôïp lyù hôïp leä: Chi phí nghieân cöùu khoa hoïc, caûi tieán kyõ thuaät, Caùc chi phí theo cheá ñoä cho lao ñoäng, Chi phí laõi tieàn vay, Khoáng cheá möùc chi phí quaûng caùo, tieáp thò,… lieân quan ñeán hoaït ñoäng tieân thuï saûn phaåm, dòch vuï. Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp (01/01/1999) quy ñònh khoâng quaù 7% toång chí phí. + Boå sung chi phí khoâng ñöôïc tính vaøo chi phí hôïp lyù hôïp leä: thu nhaäp cuûa saùng laäp vieân coâng ty khoâng tröïc tieáp tham gia ñieàu haønh caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh beân caïnh tieàn löông, tieàn coâng cuûa chuû doanh nghieäp tö nhaân, chuû hoä kinh doanh caù theå. - Thueá suaát: thueá suaát phoå thoâng laø 32%. - Keâ khai, noäp thueá vaø quyeát toaùn thueá: Luaät thueá TNDN (01/01/1999) ra ñôøi ñaõ coù nhöõng thay ñoåi raát lôùn, ñoù laø caùc cô sôû kinh doanh töï keâ khai, tính thueá phaûi noäp, taïm noäp thueá haøng quyù thay vì haøng thaùng nhö tröôùc ñaây, naêm quyeát toaùn thueá khoâng nhaát thieát laø naêm döông lòch maø coù theå theo naêm taøi chính cuûa caùc ñôn vò. 31 2.1.1.2- Giai ñoaïn 1999 - 2004 Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp coù hieäu löïc thi haønh töø 01/01/1999 coù nhöõng noäi dung cô baûn sau: - Ñoái töôïng noäp thueá: Toå chöùc, caù nhaân saûn xuaát, kinh doanh haøng hoaù, dòch vuï (döôùi ñaây goïi chung laø cô sôû kinh doanh) coù thu nhaäp ñeàu phaûi noäp thueá thu nhaäp doanh nghieäp.. - Ñoái töôïng khoâng noäp thueá: Hoä gia ñình, caù nhaân, toå hôïp taùc, hôïp taùc xaõ saûn xuaát noâng nghieäp coù thu nhaäp töø saûn phaåm troàng troït, chaên nuoâi, nuoâi troàng thuyû saûn khoâng thuoäc dieän noäp thueá thu nhaäp doanh nghieäp, tröø hoä gia ñình vaø caù nhaân noâng daân saûn xuaát haøng hoaù lôùn coù thu nhaäp cao theo quy ñònh cuûa Chính phuû. - Thu nhaäp chòu thueá bao goàm thu nhaäp töø hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh dòch vuï vaø thu nhaäp khaùc. Thu nhaäp chòu thueá baèng doanh thu tröø ñi caùc khoaûn chi phí hôïp lyù coù lieân quan ñeán thu nhaäp chòu thueá. Doanh thu : Toaøn boä tieàn baùn haøng , tieàn gia coâng, tieàn cung öùng dòch vuï, keå caû trôï giaù. Chi phí : Caùc khoaûn hôïp lyù ñöôïc tröø ñeå tính thu nhaäp chòu thueá, goàm: Khaáu hao taøi saûn coá ñònh, chi phí nguyeân lieäu , vaät lieäu, nhieân lieäu, naêng löôïng haøng hoùa thöïc teá söû duïng vaøo saûn xuaát kinh doanh, dòch vuï, tieàn coâng, tieàn gia coâng, chi phí dòch vuï mua ngoaøi, chi phí quaûng caùo tieáp thò, khuyeán maõi lieân quan tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï,… Thu nhaäp chòu thueá khaùc bao goàm thu nhaäp töø cheânh leäch mua baùn chöùng khoaùn, quyeàn söû duïng taøi saûn, laõi chuyeån nhöôïng, cho thueâ, thanh lyù taøi saûn, tieàn göûi,… - Thueá suaát: 32 Caùc cô sôû kinh doanh trong nöôùc vaø toå chöùc, caù nhaân nöôùc ngoaøi kinh doanh taïi Vieät Nam khoâng theo Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam: 32%. Caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø beân nöôùc ngoaøi tham gia hôïp ñoàng hôïp taùc kinh doanh theo möùc thueá suaát quy ñònh cuûa Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam: 25%. Caùc toå chöùc vaø caù nhaân trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi tieán haønh tìm kieám, thaêm doø, khai thaùc daàu khí: 50%; khai thaùc taøi nguyeân quyù hieám khaùc aùp duïng möùc thueá suaát töø 32% ñeán 50% phuø hôïp vôùi töøng döï aùn, töøng cô sôû kinh doanh. - Keâ khai, noäp thueá vaø quyeát toaùn thueá: Cô sôû kinh doanh töï khai, töï xaùc ñònh caùc ñieàu kieän ñöôïc öu tieân, caùc möùc ñöôïc mieãn giaûm, chuyeån loã ñeå ñaêng kyù vôùi cô quan thueá. Thôøi gian chuyeån loã cho pheùp toái ña laø naêm naêm. Thôøi haïn noäp thueá: haèng quyù, caùc coâng ty taïm noäp theo soá döï toaùn vaøo ñaàu naêm döông lòch. Trong quaù trình thöïc hieän, Luaät thueá TNDN boäc loä nhöõng ñieåm haïn cheá vaø ñöôïc söûa ñoåi, boå sung bôûi Luaät thueá TNDN coù hieäu löïc thi haønh töø ngaøy 01/01/2004 vôùi nhöõng noäi dung thay ñoåi cô baûn sau: - Thu nhaäp chòu thueá: Boå sung thu nhaäp töø chuyeån quyeàn söû duïng ñaát, chuyeån quyeàn thueâ ñaát vaøo thu nhaäp chòu thueá. - Chi phí hôïp lyù, hôïp leä: Veà khaáu hao taøi saûn: Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp (01/01/2004) ñaõ cho pheùp khaáu hao nhanh nhöng toái ña khoâng quaù 2 laàn theo quy ñònh ñeå nhanh choùng ñoåi môùi coâng ngheä, ñaây laø ñieåm môùi so vôùi caùc luaät thueá tröôùc ñaây. Khoáng cheá möùc chi phí quaûng caùo, tieáp thò,… lieân quan ñeán hoaït ñoäng tieân thuï saûn phaåm, dòch vuï khoâng quaù 10% toång chí phí, ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng thöông 33 nghieäp, toång chi phí ñeå xaùc ñònh möùc khoáng cheá khoâng bao goàm giaù mua cuûa haøng hoaù baùn ra. - Thueá suaát: thueá suaát phoå thoâng giaûm töø 32% xuoáng 28%. - Mieãn giaûm thueá: Caùc tröôøng hôïp mieãn giaûm thueá daàn daàn ñöôïc xem xeùt theo höôùng khuyeán khích phaùt trieån caùc lónh vöïc, ngaønh ngheà theo ñònh höôùng cuûa nhaø nöôùc, phaùt trieån caùc vuøng kinh teá troïng ñieåm, khuyeán khích ñaàu tö nöôùc ngoaøi,… 2.1.1.3- Giai ñoaïn 2004 – ñeán nay Noäi dung cô baûn cuûa Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp hieän haønh: - Ñoái töôïng noäp thueá: toå chöùc, caù nhaân saûn xuaát, kinh doanh haøng hoaù, dòch vuï coù thu nhaäp phaûi noäp thueá TNDN. - Thu nhaäp chòu thueá: Thu nhaäp chòu thueá = doanh thu – chi phí hôïp lyù + thu nhaäp chòu thueá khaùc. Doanh thu ñeå tính thu nhaäp chòu thueá laø toaøn boä tieàn baùn haøng, tieàn cung öùng dòch vuï (ñoái vôùi cô sôû kinh doanh noäp thueá GTGT theo phöông phaùp khaáu tröø, doanh thu chòu thueá laø giaù baùn haøng hoaù chöa coù thueá GTGT; ñoái vôùi cô sôû kinh doanh noäp thueá theo phöông phaùp tröïc tieáp, doanh thu chòu thueá laø giaù baùn haøng hoaù maø ngöôøi mua thanh toaùn). Chi phí hôïp lyù bao goàm: + Khaáu hao TSCÑ: Möùc trích khaáu hao ñöôïc caên cöù vaøo giaù trò TSCÑ vaø thôøi gian trích khaáu hao. + Chi phí nguyeân nhieân vaät lieäu thöïc teá söû duïng vaøo saûn xuaát, kinh doanh haøng hoùa, dòch vuï lieân quan ñeán doanh thu vaø thu nhaäp chòu thueá trong kyø ñöôïc tính theo möùc tieâu hao vaät tö hôïp lyù vaø giaù vaät tö thöïc teá xuaát kho. 34 + Chi phí tieàn löông, tieàn coâng, phuï caáp theo qui ñònh cuûa Boä luaät lao ñoäng, tieàn aên giöõa ca (tröø tieàn löông, tieàn coâng cuûa chuû DNTN, chuû hoä caù theå kinh doanh vaø thu nhaäp cuûa saùng laäp vieân coâng ty khoâng tröïc tieáp tham gia ñieàu haønh saûn xuaát kinh doanh). + Chi phí nghieân cöùu khoa hoïc, coâng ngheä; saùng kieán, caûi tieán; y teá, ñaøo taïo lao ñoäng theo cheá ñoä qui ñònh; taøi trôï cho giaùo duïc. + Chi phí dòch vuï mua ngoaøi: ñieän, nöôùc, ñieän thoaïi; söûa chöõa TSCÑ; tieàn thueâ TSCÑ; kieåm toaùn; dòch vuï phaùp lyù; thieát keá, xaùc laäp vaø baûo veä nhaõn hieäu haøng hoùa; baûo hieåm taøi saûn,... + Caùc khoaûn chi cho lao ñoäng nöõ theo qui ñònh cuûa phaùp luaät, chi baûo hoä lao ñoäng hoaëc trang phuïc,… + Chi traû laõi tieàn vay voán saûn xuaát, kinh doanh haøng hoùa, dòch vuï cuûa ngaân haøng vaø caùc toå chöùc tín duïng, toå chöùc kinh teá khaùc theo laõi suaát thöïc teá; chi traû laõi tieàn vay cuûa caùc ñoái töôïng khaùc theo laõi suaát thöïc teá nhöng toái ña khoâng quaù 1,2 laàn möùc laõi suaát cho vay cuûa ngaân haøng thöông maïi. + Trích caùc khoaûn döï phoøng theo cheá ñoä quy ñònh. + Trôï caáp thoâi vieäc cho ngöôøi lao ñoäng theo cheá ñoä hieän haønh. + Chi phí veà tieâu thuï haøng hoùa, dòch vuï( chi phí baûo quaûn, bao goùi, vaän chuyeån, boác xeáp, thueâ kho baõi, baûo haønh). + Chi phí quaûng caùo, tieáp thò, khuyeán maõi lieân quan tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng saûn suaát, kinh doanh haøng hoùa, dòch vuï vaø caùc khoaûn chi phí khaùc ñöôïc khoáng cheá toái ña khoâng quaù 10% toång soá chi phí. + Caùc khoaûn thueá, phí, leä phí, tieàn thueâ ñaát phaûi noäp coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh haøng hoùa, dòch vuï ñöôïc tính vaøo chi phí hôïp lyù. 35 + Chi phí quaûn lyù kinh doanh do coâng ty nöôùc ngoaøi phaân boå cho cô sôû thöôøng truù ôû Vieät Nam theo qui ñònh cuûa chính phuû. + Chi phí mua haøng hoùa, dòch vuï cuûa toå chöùc, caù nhaân khoâng kinh doanh, khoâng coù hoùa ñôn chöùng töø do chính phuû qui ñònh Caùc khoaûn TNCT khaùc: Bao goàm thu nhaäp töø cheânh leäch mua, baùn chöùng khoaùn, quyeàn sôû höõu, quyeàn söû duïng taøi saûn; thu nhaäp töø chuyeån quyeàn söû duïng ñaát, chuyeån quyeàn thueâ ñaát; laõi töø chuyeån nhöôïng, cho thueâ, thanh lyù taøi saûn,… - Thueá suaát: + Aùp duïng möùc thueá suaát thoáng nhaát 28% ñoái vôùi caû cô sôû kinh doanh trong nöôùc vaø cô sôû kinh doanh coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. + AÙp duïng ñoái vôùi cô sôû kinh doanh tieán haønh tìm kieám, thaêm doø, khai thaùc daàu khí vaø taøi nguyeân quí hieám khaùc: thueá suaát töø 28% - 50% tuøy thuoäc vaøo töøng döï aùn, töøng cô sôû kinh doanh. - Mieãn, giaûm thueá TNDN: Theo qui ñònh luaät thueá TNDN hieän haønh, vieäc mieãn giaûm thueá TNDN ñöôïc thöïc hieän trong caùc tröôøng hôïp sau: + Mieãn thueá, giaûm thueá cho caùc döï aùn ñaàu tö thaønh laäp cô sôû kinh doanh, hôïp taùc xaõ, cô sôû kinh doanh di chuyeån ñòa ñieåm. Döï aùn ñaàu tö thaønh laäp cô sôû kinh doanh môùi thuoäc ngaønh ngheà, lónh vöïc, ñòa baøn khuyeán khích ñaàu tö, hôïp taùc xaõ ñöôïc aùp duïng thueá suaát 20%, 15%, 10%. Döï aùn ñaàu tö thaønh laäp cô sôû kinh doanh môùi thuoäc ngaønh ngheà, lónh vöïc, ñòa baøn khuyeán khích ñaàu tö vaø cô sôû kinh doanh di chuyeån ñòa ñieåm theo qui hoaïch, cô sôû kinh doanh di chuyeån ñeán ñòa baøn khuyeán khích ñaàu tö ñöôïc mieãn thueá toái ña laø 4 naêm keå töø khi coù thu nhaäp chòu thueá vaø giaûm 50% soá thueá phaûi noäp toái ña laø 9 naêm tieáp theo. 36 Mieãn thueá, giaûm thueá ñoái vôùi cô sôû kinh doanh ñaàu tö xaây döïng daây chuyeàn saûn xuaát môùi, môû roäng qui moâ, ñoåi môùi coâng ngheä, caûi thieän moâi tröôøng sinh thaùi, naâng cao naêng löïc saûn suaát: ñöôïc mieãn thueá TNDN cho phaàn thu nhaäp taêng theâm do ñaàu tö mang laïi toái ña laø 4 naêm vaø giaûm 50% soá thueá phaûi noäp toái ña laø 7 naêm tieáp theo. Mieãn giaûm thueá cho caùc tröôøng hôïp khaùc nhö: mieãn thueá TNDN cho phaàn thu nhaäp töø vieäc thöïc hieän hôïp ñoàng nghieân cöùu khoa hoïc vaø phaùt trieån coâng ngheä, saûn phaåm ñang trong thôøi kyø saûn xuaát thöû nghieäm, saûn phaåm laøm ra töø coâng ngheä môùi laàn ñaàu tieân taïi Vieät Nam, phaàn thu nhaäp töø hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh haøng hoùa, dòch vuï cuûa cô sôû kinh doanh daønh rieâng cho lao ñoäng laø ngöôøi taøn taät, phaàn thu nhaäp töø hoaït ñoäng daïy ngheà daønh rieâng cho ngöôøi taøn taät, treû em coù hoaøn caûnh ñaëc bieät khoù khaên, ñoái töôïng teä naïn xaõ hoäi,… - Chuyeån loã: Thôøi gian ñöôïc chuyeån loã khoâng quaù 5 naêm. Töø naêm 1990 ñeán nay, qua caùc laàn söûa ñoåi, boå sung Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp hieän haønh ñaõ theå hieän ñöôïc tính öu vieät trong vieäc ñaûm nhieäm caùc vai troø cuûa mình, tuy nhieân vieäc tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå caûi thieän phuø hôïp vôùi tình hình thöïc teá, naâng cao hieäu quaû vaãn laø yeâu caàu ñaët ra ñoái vôùi caùc cô quan chöùc naêng vaø raát caàn caùc yù kieán ñoùng goùp cuûa moïi coâng daân. 2.1.2. Quaù trình caûi caùch thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao töø naêm 1990 ñeán nay Töø naêm 1990 ñeán nay, phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ñaõ traûi qua caùc laàn caûi caùch sau: - Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao laàn ñaàu ban haønh vaøo ngaøy 27/12/1990, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/04/1991. 37 - Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao 33-L/CTN ngaøy 03/06/1994, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/06/1994. - Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao soá 01/PL- UBTVQH9 ngaøy 06/02/1997, coù hieäu löïc töø ngaøy 18/02/1997. - Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao soá 14/PL- UBTVQH10, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/07/1999. - Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao soá 35/2001/PL- UBTVQH10, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/07/2001. - Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao soá 14/2004/PL- UBTVQH11, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/07/2004. 2.1.2.1- Giai ñoaïn 1990 – 1994 Noäi dung cô baûn cuûa phaùp leänh ban haønh laàn ñaàu vaø caùc vaên baûn söûa ñoåi, boå sung trong giai ñoaïn naøy: Ñoái töôïng noäp thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao bao goàm: Coâng daân Vieät Nam vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi coù thu nhaäp taïi Vieät Nam khoâng phaân bieät ngheà nghieäp, ñòa vò xaõ hoäi neáu coù thu nhaäp lôùn hôn khôûi ñieåm chòu thueá phaûi noäp thueá thu nhaäp - Thu nhaäp chòu thueá: Thu nhaäp thöôøng xuyeân döôùi hình thöùc: tieàn löông, tieàn coâng, caùc khoaûn phuï caáp vaø tieàn thöôûng coù tính chaát tieàn löông, tieàn coâng. Thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân döôùi hình thöùc: tieàn hoaëc hieän vaät cuûa ngöôøi ñònh cö ôû nöôùc ngoaøi göûi veà, thu nhaäp veà chuyeån giao coâng ngheä, thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân khaùc veà thieát keá kyõ thuaät xaây döïng, veà thieát keá coâng nghieäp vaø veà dòch vuï khaùc. - Bieåu thueá: 38 + Thu nhaäp thöuôøng xuyeân: Ñoái vôùi coâng daân Vieät Nam vaø ngöôøi cö truù thöôøng xuyeân taïi Vieät Nam, bieåu thueá goàm 6 baäc vôùi khôûi ñieåm tính thueá laø 500.000 ñoàng, thueá suaát toái ña 50% ñoái vôùi thu nhaäp töø 3.500.000 ñoàng trôû leân. Ñoái vôùi caù nhaân coù thu nhaäp vöôït quaù 5.000.000 ñoàng/thaùng thì ngoaøi vieäc chòu thueá suaát toái ña ghi trong bieåu thueá coøn phaûi chòu thueá suaát boå sung 30% cho phaàn thu nhaäp treân 5.000.000 ñoàng. Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi coù thu nhaäp taïi Vieät Nam: bieåu thueá goàm 6 baäc coù khôûi ñieåm chòu thueá laø 2.400.000 ñoàng, thueá suaát toái ña laø 50% ñoái vôùi thu nhaäp töø 48.000.000 ñoàng trôû leân. + Thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân: AÙp duïng chung cho coâng daân Vieät Nam, ngöôøi nöôùc ngoaøi vaø caù nhaân khaùc. Bieåu thueá goàm 6 baäc coù möùc khôûi ñieåm chòu thueá laø 1.500.000 ñoàng/laàn phaùt sinh thu nhaäp, thueá suaát 5%; thueá suaát toái ña laø 30% ñoái vôùi thu nhaäp töø 22.500.000 ñoàng trôû leân. Neàn kinh teá ngaøy caøng phaùt trieån, coù nhieàu nguoàn thu nhaäp phaùt sinh, ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân ñöôïc naâng cao, phaùp leänh boäc loä nhöõng haïn cheá nhö chöa bao quaùt ñöôïc heát caùc ñoái töôïng noäp thueá vaø caùc nguoàn thu phaùt sinh trong thöïc teá, möùc khôûi ñieåm chòu thueá khoâng coøn hôïp lyù caàn ñöôïc söûa ñoåi, boå sung. 2.1.2.2- Giai ñoaïn 1994 – 2004 So vôùi phaùp leänh ban haønh laàn ñaàu, nhöõng noäi dung thay ñoåi cô baûn trong giai ñoaïn naøy: - Ñoái töôïng noäp thueá: Boå sung tröôøng hôïp coâng daân Vieät Nam lao ñoäng, coâng taùc ôû nöôùc ngoaøi coù thu nhaäp cao vaøo ñoái töôïng noäp thueá vaø xaùc ñònh roõ ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng 39 ñònh cö, khoâng laøm vieäc taïi Vieät Nam thì khoâng ñoùng thueá theo phaùp leänh naøy maët duø coù thu nhaäp taïi Vieät Nam: “Coâng daân Vieät Nam ôû trong nöôùc hoaëc ñi coâng taùc, lao ñoäng ôû nöôùc ngoaøi vaø caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam, coù thu nhaäp, ngöôøi nöôùc ngoaøi laøm vieäc taïi Vieät Nam coù thu nhaäp, ñeàu phaûi noäp thueá thu nhaäp theo quy ñònh taïi phaùp leänh naøy” - Thu nhaäp chòu thueá: Söûa ñoåi, boå sung theo höôùng môû roäng caùc khoaûn chòu thueá, thu ñuû, thu ñuùng. Phaùp leänh söûa ñoåi naêm 1994 boå sung theâm vaøo thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân chòu thueá caùc khoaûn thu nhaäp veà tieàn baûn quyeàn saùng cheá, nhaõn hieäu,... - Thueá suaát: Ñoái vôùi coâng daân Vieät Nam: taêng möùc khôûi ñieåm chòu thueá töø 500.000 ñoàng leân 1.200.000 ñoàng. Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi coù thu nhaäp taïi Vieät Nam: khôûi ñieåm chòu thueá laø taêng töø 2.400.000 ñoàng leân 5.000.000 ñoàng. - Keâ khai, noäp thueá vaø quyeát toaùn thueá: Thueá thu nhaäp ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân ñöôïc tính bình quaân thaùng trong naêm, keâ khai vaø noäp haøng thaùng, quyeát toaùn cuoái naêm hoaëc keát thuùc hôïp ñoàng. Thueá thu nhaäp ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân noäp thueá theo töøng laàn phaùt sinh thu nhaäp. Caùc toå chöùc, caù nhaân chi traû thu nhaäp coù traùch nhieäm khaáu tröø tieàn thueá thu nhaäp ñeå noäp thueá tröôùc khi chi traû thu nhaäp. 2.1.2.3- Giai ñoaïn 2004 – ñeán nay Phaùp leänh söûa ñoåi, boå sung naêm 2004 coù nhöõng ñieåm söûa ñoåi, boå sung theå hieän böôùc caûi caùch quan troïng: giaõn khoaûng caùch thu nhaäp chòu thueá, boå sung 40 tröôøng hôïp ca só, ngheä só xieác, muùa, caàu thuû boùng ñaù, vaän ñoäng vieân chuyeân nghieäp ñöôïc tröø 25% thu nhaäp khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá, boû thueá thu nhaäp boå sung 30%,… Noäi dung cô baûn cuûa Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao coù hieäu löïc thi haønh töø ngaøy 01/07/2004: - Ñoái töôïng noäp thueá: + Coâng daân Vieät Nam ôû trong nöôùc hoaëc ñi coâng taùc, lao ñoäng ôû nöôùc ngoaøi coù thu nhaäp; + Caù nhaân laø ngöôøi khoâng mang quoác tòch Vieät Nam nhöng ñònh cö khoâng thôøi haïn taïi Vieät Nam coù thu nhaäp; + Ngöôøi nöôùc ngoaøi laøm vieäc taïi Vieät Nam trong caùc doanh nghieäp, caùc toå chöùc kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, caùc vaên phoøng ñaïi dieän, caùc chi nhaùnh coâng ty nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam; caùc caù nhaân haønh ngheà ñoäc laäp taïi Vieät Nam. - Thu nhaäp chòu thueá + Thu nhaäp thöôøng xuyeân chòu thueá, bao goàm: Caùc khoaûn thu nhaäp döôùi caùc hình thöùc tieàn löông, tieàn coâng,… Tieàn thöôûng thaùng, quyù, naêm, thöôûng ñoät xuaát,… Thu nhaäp do tham gia döï aùn, hieäp hoäi kinh doanh, hoäi ñoàng quaûn trò, hoäi ñoàng quaûn lyù, hoäi ñoàng doanh nghieäp; Tieàn baûn quyeàn söû duïng saùng cheá, nhaõn hieäu, taùc phaåm,… Caùc khoaûn thu nhaäp cuûa caùc caù nhaân khoâng thuoäc ñoái töôïng noäp thueá thu nhaäp doanh nghieäp nhö: thu nhaäp töø dòch vuï khoa hoïc, kyõ thuaät, dòch vuï tin hoïc, dòch vuï tö vaán,… 41 Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi ñöôïc coi laø khoâng cö truù taïi Vieät Nam, thu nhaäp chòu thueá laø toång thu nhaäp phaùt sinh taïi Vieät Nam, khoâng phaân bieät nôi nhaän thu nhaäp ôû Vieät Nam hay ôû nöôùc ngoaøi. Ngöôøi nöôùc ngoaøi ñöôïc coi laø cö truù taïi Vieät Nam neáu ôû taïi Vieät Nam töø 183 ngaøy trôû leân tính cho 12 thaùng lieân tuïc keå töø khi ñeán Vieät Nam; ñöôïc coi laø khoâng cö truù taïi Vieät Nam neáu ôû taïi Vieät Nam döôùi 183 ngaøy. + Thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân chòu thueá, bao goàm: Chuyeån giao caùc ñoái töôïng sôû höõu coâng nghieäp, chuyeån giao caùc bí quyeát veà coâng ngheä, kieán thöùc döôùi daïng phöông aùn coâng ngheäâ, caùc giaûi phaùp kyõ thuaät, chuyeån giao caùc giaûi phaùp hôïp lyù hoùa saûn xuaát, ñoåi môùi coâng ngheä, truùng thöôûng xoå soá,… Taïm thôøi chöa thu thueá thu nhaäp ñoái vôùi caùc khoaûn thu nhaäp veà laõi mua tín phieáu, traùi phieáu, kyø phieáu, coå phieáu, thu nhaäp töø hoaït ñoäng ñaàu tö chöùng khoaùn, cheânh leäch mua baùn chöùng khoaùn,… - Thueá suaát Ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân Ñoái vôùi coâng daân Vieät Nam vaø caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam: Baäc Thu nhaäp bình quaân thaùng/ngöôøi Thueá suaát (%) 1 2 3 4 5 Ñeán 5.000 Treân 5.000 ñeán 15.000 Treân 15.000 ñeán 25.000 Treân 25.000 ñeán 40.000 Treân 40.000 0 10 20 30 40 42 Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi cö truù taïi Vieät Nam vaø coâng daân Vieät Nam lao ñoän, coâng taùc ôû nöôùc ngoaøi: Baäc Thu nhaäp bình quaân thaùng/ngöôøi Thueá suaát (%) 1 2 3 4 5 Ñeán 8.000 Treân 8.000 ñeán 20.000 Treân 20.000 ñeán 50.000 Treân 50.000 ñeán 80.000 Treân 80.000 0 10 20 30 40 Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng cö truù taïi Vieät Nam: aùp duïng thueá suaát 25% tính treân toång thu nhaäp chòu thueá. Ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân: Thueá suaát ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi toång thu nhaäp chòu thueá. Thu nhaäp veà chuyeån giao coâng ngheä: thueá suaát 5%, thu nhaäp veà truùng thöôûng xoå soá, truùng thöôûng khuyeán maïi: thueá suaát 10%. + Ñaêng kyù, keâ khai, quyeát toaùn thueá Keâ khai, noäp thueá: Ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân: Cuoái thaùng, cô quan chi traû thu nhaäp laäp tôø khai thueá thu nhaäp ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân cuûa caù nhaân theo maãu quy ñònh ñeå toång hôïp soá tieàn thueá ñaõ khaáu tröø vaø noäp vaøo taøi khoaûn taïm thu cuûa cô quan thueá. Ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân: noäp thueá cho töøng laàn phaùt sinh thu nhaäp. Cô quan chi traû thu nhaäp thöïc hieän khaáu tröø tieàn thueá taïi nguoàn. Quyeát toaùn thueá: Quyeát toaùn thueá ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân ñöôïc thöïc hieän theo naêm döông lòch, ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng cö truù taïi Vieät Nam ñaõ noäp thueá khaáu tröø taïi nguoàn thì khoâng phaûi quyeát toaùn thueá. Cheá ñoä giaûm thueá, mieãn thueá: Cheá ñoä mieãn giaûm thueá taäp trung vaøo caùc tröôøng hôïp thieân tai, ñòch hoïa, tai naïn aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng cuûa ngöôøi noäp 43 thueá thì seõ ñöôïc xeùt mieãn giaûn thueá vaø caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät ñöôïc Chính phuû xem xeùt, mieãn giaûm. 2.2. Thöïc traïng thueá thu nhaäp doanh nghieäp Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp hieän haønh ñöôïc ban haønh ngaøy 17/06/2003 coù hieäu löïc thi haønh töø ngaøy 01/01/2004 ñaõ khaéc phuïc ñöôïc nhieàu nhöôïc ñieåm cuûa luaät thueá tröôùc ñaây, tuy nhieân vaãn coøn nhieàu ñieåm caàn phaûi xem xeùt, hoaøn thieän. - Ñoái töôïng noäp thueá: toå chöùc, caù nhaân saûn xuaát, kinh doanh haøng hoaù, dòch vuï (goïi chung laø cô sôû kinh doanh). Ñoái töôïng noäp thueá laø loaïi hình doanh nghieäp khoâng phaân bieät laø toå chöùc hay caù nhaân. Ñieåm baát caäp ôû ñaây laø ñoái töôïng noäp thueá TNDN vöøa khoâng bao quaùt heát caùc nguoàn thu nhaäp laïi vöøa laán saân. Cuï theå laø coøn nhieàu khoaûn thu nhaäp ñaùng keå chöa heà chòu söï ñieàu chænh cuûa luaät thueá TNDN nhö laõi tieàn göûi tieát kieäm, thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng chöùng khoaùn…; coøn thu nhaäp töø caù nhaân kinh doanh thì leõ ra thueá TNDN khoâng neân ñieàu chænh. - Thu nhaäp chòu thueá: Qua caùc laàn caûi caùch, thu nhaäp chòu thueá daàn daàn ñaõ ñi saùt vôùi thöïc teá vaø taïo thuaän lôïi cho doanh nghieäp, tuy nhieân cuõng coøn khaù nhieàu ñieåm caàn phaûi xem xeùt. Vieäc cho khaáu hao nhanh ñeå ñoåi môùi coâng ngheä, caûi tieán kyõ thuaät vaø cho chuyeån loã naêm naêm ñaõ taïo cho caùc doanh nghieäp tính chuû ñoäng. Khoáng cheá möùc chi phí quaûng caùo, tieáp thò,… lieân quan ñeán hoaït ñoäng tieân thuï saûn phaåm, dòch vuï khoâng quaù 10% toång chí phí laø chöa hôïp lyù vì tuyø vaøo chieán löôïc kinh doanh cuûa moãi ñôn vò maø chi phí naøy coù theå cao, thaáp tuyø töøng giai ñoaïn. Hôn nöõa, vì bò khoáng cheá neân caùc doanh nghieäp coù theå tìm caùch ñaåy toång chi phí leân cao nhaèm coù ñöôïc möùc chi phí quaûng caùo, tieáp thò cao. 44 Chi phí nguyeân vaät lieäu, nhieân lieäu,… söû duïng vaøo saûn xuaát, kinh doanh haøng hoaù, dòch vuï lieân quan ñeán doanh thu, thu nhaäp chòu thueá trong kyø tính theo möùc tieâu hao hôïp lyù, giaù thöïc teá xuaát kho do cô sôû kinh doanh töï xaùc ñònh. Vaán ñeà caàn xem xeùt ôû ñaây laø möùc tieâu hao hôïp lyù do chuû cô sôû kinh doanh xaùc ñònh, do vaäy tuyø theo trình ñoä quaûn lyù, ñònh möùc tieâu hao cuûa töøng cô sôû seõ khaùc nhau daãn ñeán cuøng moät maët haøng nhöng chi phí ñeå saûn xuaát ra chuùng laø khaùc nhau ôû moãi doanh nghieäp. Chính ñieåm naøy ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå caùc doanh nghieäp tìm caùch naâng cao chi phí nhaèm giaûm bôùt soá thueá thu nhaäp phaûi noäp vì treân thöïc teá moät soá haøng hoaù nhö xaêng daàu raát deã daøng keâ cao hôn chi phí thöïc teá vaø cuõng coù chöùng töø hôïp leä do ngöôøi daân mua leû khoâng laáy hoaù ñôn. - Thueá suaát: Thueá suaát giaûm töø 32% coøn 28% laø böôùc caûi tieán quan troïng cuûa luaät thueá naøy nhaèm khuyeán khích, ñaåy maïnh hoaït ñoäng ñaàu tö saûn xuaát, kinh doanh. Tuy nhieân, thueá suaát vaãn coøn cao, chöa thöïc söï thu huùt ñöôïc caùc nguoàn voán, chöa taïo ñöôïc ñoäng löïc thuùc ñaåy caùc cô sôû kinh doanh tích luyõ taùi ñaàu tö. Thueá suaát cho caùc tröôøng hôïp öu ñaõi khaù phöùc taïp. Öu ñaõi veà thôøi gian tính thueá, öu ñaõi veà thueá suaát theo tình hình saûn xuaát kinh doanh cho raát nhieàu ñoái töôïng khaùc nhau ñaõ laøm cho coâng taùc quaûn lyù thueá gaëp khoù khaên, caùc doanh nghieäp coù theå tìm caùch laùch thueá, taïo ñieàu kieän cho caùc naïn hoái loä, tham nhuõng,… - Mieãn giaûm, öu ñaõi veà thueá: Haàu nhö quoác gia naøo cuõng duøng chính saùch öu ñaõi veà thueá nhaèm thöïc hieän muïc tieâu phaùt trieån kinh teá trong töøng thôøi kyø. Tuy nhieân, caùc chính saùch öu ñaõi caàn phaûi xem xeùt kyõ löôõng maø ñaëc bieät laø phaûi löu yù thôøi gian aùp duïng phaûi phuø hôïp. 45 Chính saùch öu ñaõi chöa phuø hôïp vôùi thoâng leä quoác teá cuõng nhö caùc cam keát khi hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi WTO veà öu ñaõi thueá ñoái vôùi caùc ñôn vò saûn xuaát, kinh doanh haøng xuaát khaåu. Thöïc hieän caùc noäi dung cam keát cuûa Vieät Nam khi gia nhaäp WTO ñaõ ñöôïc nhaø nöôùc ta xem xeùt nhieàu, tuy nhieân taäp trung ôû thueá xuaát nhaäp khaåu. Vaø ñaõ ñeán luùc caàn phaûi xem xeùt ñeán yeáu toá naøy trong luaät thueá TNDN. Theo nghò ñònh soá 187/2004/NÑ-CP ngaøy 16 thaùng11 naêm 2004 veà vieäc chuyeån coâng ty nhaø nöôùc sang coâng ty coå phaàn, caùc doanh nghieäp coå phaàn hoaù ñöôïc mieãn thueá TNDN trong 2 naêm ñaàu vaø giaûm thueá 50% trong 2 naêm tieáp theo. Khi doanh nghieäp coå phaàn hoaù nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn, ngoaøi vieäc ñöôïc höôûng caùc öu ñaõi treân coøn ñöôïc höôûng öu ñaõi theo quy ñònh cuûa phaùp luaät veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. Chính saùch öu ñaõi naøy ñaõ goùp phaàn thuùc ñaåy caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coå phaàn hoaù trong thôøi gian qua vaø thuùc ñaåy thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån maïnh. Tuy nhieân, khoâng coù giôùi haïn veà thôøi gian ñöôïc höôûng öu ñaõi neân hieän töôïng keùo daøi thôøi gian coå phaàn hoaù caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coøn phoå bieán. Ñeán thaùng 6 naêm 2007, nghò ñònh soá 109/2007/NÑ-CP ngaøy 26 thaùng 06 naêm 2007 veà vieäc chuyeån coâng ty nhaø nöôùc sang coâng ty coå phaàn ñöôïc ban haønh thay theá nghò ñònh 187/2004/NÑ-CP, caùc doanh nghieäp khoâng coøn höôûng öu ñaõi veà thueá nhö tröôùc ñaây. Tuy nhieân, vaãn coøn moät soá öu ñaõi khaùc nhö mieãn leä phí tröôùc baï ñoái vôùi vieäc chuyeån taøi saûn töø quyeàn quaûn lyù vaø söû duïng cuûa doanh nghieäp coå phaàn hoaù thaønh sôû höõu cuûa coâng ty coå phaàn, mieãn leä phí caáp giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù kinh doanh,… - Quyeát toaùn thueá: Moät vaán ñeà ñaõ vaø ñang ñöôïc quan taâm laø thöôøng xuyeân xaûy ra cheânh leäch giöõa thu nhaäp chòu thueá vaø lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp. Treân thöïc teá, luoân luoân 46 toàn taïi söï khaùc bieät giöõa caùc quy ñònh trong chính saùch thueá vôùi caùc chuaån möïc vaø cheá ñoä keá toaùn trong baát kyø neàn kinh teá naøo treân theá giôùi. Ñieàu quan troïng laø caùc doanh nghieäp phaûi coù caùch öùng xöû phuø hôïp. Tuy nhieân ñieàu naøy khoâng hoaøn toaøn ñôn giaûn maø nhaø nöôùc caàn phaûi quan taâm nhaèm giaûm daàn söï khaùc bieät naøy. ÔÛ Vieät Nam, theo quy ñònh cuûa Luaät thueá TNDN: Thu nhaäp chòu thueá = Doanh thu – Chi phí hôïp lyù + Thu nhaäp khaùc. Theo cheá ñoä taøi chính doanh nghieäp vaø cheá ñoä keá toaùn hieän haønh: Thu nhaäp chòu thueá = Doanh thu – Chi phí kinh doanh + Thu nhaäp khaùc. Söï khaùc bieät giöõa chính saùch thueá vaø cheá ñoä keá toaùn ñaõ taïo ra söï cheânh leäch cho vieäc ghi nhaän doanh thu vaø chi phí cho moät kyø keá toaùn nhaát ñònh, daãn ñeán söï cheânh leäch giöõa soá thueá thu nhaäp doanh nghieäp phaûi noäp trong kyø vaø chi phí thueá thu nhaäp cuûa doanh nghieäp theo cheá ñoä keá toaùn. Caùc khoaûn cheânh leäch naøy ñöôïc chia laøm hai loaïi: cheânh leäch vónh vieãn vaø cheânh leäch taïm thôøi. Cheânh leäch vónh vieãn xaûy ra ñoái vôùi nhöõng khoaûn doanh thu/chi phí maø chính saùch thueá hoaøn toaøn khoâng coâng nhaän. Ví duï: caùc chi phí khoâng coù hoaù ñôn chöùng töø hôïp leä, chi phí quaûng caùo, tieáp thò vöôït 10% toång chi phí trong kyø, laõi vay vöôït ñònh möùc,… seõ khoâng ñöôïc ñöa vaøo khi tính thu nhaäp chòu thueá maët duø soå saùch keá toaùn cuûa doanh nghieäp vaãn ghi nhaän. Cheânh leäch taïm thôøi thöôøng xaûy ra do caùc khoaûn doanh thu vaø chi phí khoâng ñöôïc ghi nhaän trong cuøng moät kyø. Caùc khoaûn cheânh leäch naøy mang tính thôøi ñieåm vaø seõ ñöôïc khaáu tröø hoaëc tính thueá trong kyø/naêm tieáp theo. Ví duï: doanh thu baùn haøng ñaõ ñöôïc ghi nhaän khi tính thueá thu nhaäp phaûi noäp NSNN nhöng chöa ñuû ñieàu kieän ñeå ghi soå saùch keá toaùn do nhöõng yeâu caàu khaùc nhau veà ñieàu kieän ñeå ghi nhaän doanh thu; chi phí khaáu hao nhanh theo yeâu caàu cuûa doanh nghieäp nhöng vöôït möùc quy ñònh cuûa luaät thueá,… 47 Nhìn chung, luaät thueá TNDN hieän haønh ñaõ khaéc phuïc ñöôïc nhieàu nhöôïc ñieåm cuûa caùc luaät thueá tröôùc ñaây, ñaõ goùp phaàn taïo neân nguoàn thu cho ngaân nhaø nöôùc, thöïc hieän vai troø ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá,… Tuy nhieân, nhöõng ñieåm haïn cheá neâu treân cuõng caàn ñöôïc caùc cô quan chöùc naêng quan taâm xem xeùt vaø caûi thieän. 2.3. Thöïc traïng thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao hieän haønh laø phaùp leänh soá 14/2004/PL-UBTVQH11, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/07/2004. Phaùp leänh söûa ñoåi, boå sung moät soá vaán ñeà khaéc phuïc caùc nhöôïc ñieåm cuûa caùc phaùp leänh tröôùc ñaây, taäp trung vaøo caùc ñieåm sau: - Naâng möùc khôûi ñieåm chòu thueá töø 3 trieäu ñoàng leân 5 trieäu ñoàng ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam ñeå phuø hôïp möùc thu nhaäp vaø chi phí thieát yeáu cuûa ngöôøi lao ñoäng; - Giaûm möùc thueá suaát cao nhaát töø 50% xuoáng coøn 40%; - Boû thueá thu nhaäp boå sung 30%; - Giaõn khoaûng caùch giöõa caùc möùc thu nhaäp chòu thueá (theo phaùp leänh cuõ: möùc cao nhaát (15 trieäu ñoàng) gaáp 5 laàn möùc thaáp nhaát (3 trieäu ñoàng), phaùp leänh söûa ñoåi laàn naøy: möùc cao nhaát (40 trieäu ñoàng) gaáp 8 laàn möùc thaáp nhaát (5 trieäu ñoàng). - Boå sung quy ñònh khaáu tröø 25% thu nhaäp khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá ñoái vôùi ca só, ngheä só xieác, muùa, caàu thuû boùng ñaù, vaän ñoäng vieân chuyeân nghieäp. - Naâng möùc khôûi ñieåm chòu thueá ñoái vôùi thu nhaäp veà chuyeån giao coâng ngheä töø 2 trieäu ñoàng /laàn leân 15 trieäu ñoàng/laàn. - Naâng möùc khôûi ñieåm chòu thueá ñoái vôùi thu nhaäp veà truùng thöôûng xoå soá töø 12.5 trieäu ñoàng/laàn leân 15 trieäu ñoàng/laàn. 48 - Khoâng thu thueá ñoái vôùi thu nhaäp veà quaø bieáu, quaø taëng töø nöôùc ngoaøi göûi veà. Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ngaøy caøng phaùt huy ñöôïc vai troø cuûa noù. Chaúng haïn vieäc giaûm möùc thueá suaát, boû thueá suaát boå sung, giaõn khoaûng caùch thu nhaäp chòu thueá, khaáu tröø 25% khi tính thu nhaäp chòu thueá ñoái vôùi ca syõ, vaän ñoäng vieân chuyeân nghieäp,… ñaõ giaûm bôùt gaùnh naëng veà thueá, khuyeán khích ngöôøi lao ñoäng laøm giaøu chính ñaùng, taïo ñieàu kieän ñeå ngöôøi daân coù thöïc hieän nghóa vuï ñoùng thueá cuûa mình ñoái vôùi nhaø nöôùc,… Tuy nhieân, phaùp leänh vaãn coøn nhieàu vaán ñeà toàn taïi caàn phaûi xem xeùt, caûi thieän. - Ñoái töôïng noäp thueá: Nhö ñaõ phaân tích ôû phaàn thueá thu nhaäp doanh nghieäp, moãi caù nhaân coù thu nhaäp töø nhieàu nguoàn khaùc nhau: lao ñoäng, kinh doanh, laõi tieàn göûi tieát kieäm, ñaàu tö chöùng khoaùn,… Tuy nhieân, chuùng ñöôïc ñieàu chænh bôûi caùc luaät thueá khaùc nhau, tieàn löông, tieàn coâng treân ngöôõng chòu thueá laø ñoái töôïng noäp thueá cuûa phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao; toaøn boä thu nhaäp cuûa caù nhaân saûn xuaát, kinh doanh laø ñoái töôïng noäp thueá cuûa thueá TNDN, laõi töø tieàn göûi tieát kieäm, ñaàu tö chöùng khoaùn taïm thôøi chöa ñoùng thueá thu nhaäp. Noùi chung, phaïm vi ñieàu chænh cuûa phaùp leänh hieän haønh chöa bao quaùt heát caùc nguoàn thu vaø aùp duïng chöa ñoàng boä, thoáng nhaát ñoái vôùi caùc nguoàn thu nhaäp, ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân laøm cho nguoàn thu thueá thu nhaäp coøn haïn cheá vaø raát thaáp so vôùi caùc nöôùc treân theá giôùi. Caù nhaân kinh doanh, laøm ngheà ñoäc laäp thì ñoùng thueá treân toaøn boä thu nhaäp, coøn ngöôøi laøm coâng aên löông thì ñoùng thueá khi thu nhaäp treân möùc khôûi ñieåm chòu thueá, vaø vôùi möùc thueá suaát khaùc nhau giöõa hai luaät thueá thì soá tieàn 49 thueá hoï phaûi ñoùng coù theå khaùc nhau raát nhieàu maët duø möùc thu nhaäp coù theå töông ñöông nhau. - Thu nhaäp chòu thueá: Thu nhaäp chòu thueá laø thu nhaäp thöôøng xuyeân vaø thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân. Ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân, thueá thu nhaäp ñaùnh treân moãi laàn thu nhaäp vöôït qua ngöôõng chòu thueá. Ñaây laø keû hôû ñeå coù theå laùch thueá baèng caùch chia nhoû khoaûn thu nhaäp ra laøm nhieàu laàn. Ví duï: Moät goùi chuyeån giao coâng ngheä coù giaù trò 20 trieäu ñoàng, chia goùi naøy thaønh 2 hôïp ñoàng, moãi hôïp ñoàng 10 trieäu ñoàng thì seõ khoâng ñoùng thueá. - Thueá suaát: Thueá suaát ñoái vôùi ngöôøi thu nhaäp cao ôû Vieät Nam hieän nay ñöôïc ñaùnh giaù laø cao, vaø coøn phaân bieät giöõa ngöôøi trong nöôùc vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi. Ví du,ï so saùnh möùc thueá thu nhaäp phaûi ñoùng cuûa ngöôøi Vieät Nam vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi: Ñvt: 1.000 ñoàng Thu nhaäp chòu thueá bình quaân/thaùng Thueá phaûi noäp neáu laø ngöôøi VN Tyû leä thueá/thu nhaäp Thueá phaûi noäp neáu laø ngöôøi nöôùc ngoaøi Tyû leä thueá/thu nhaäp 5,000 - 0% - 0% 10,000 500 5% 200 2% 20,000 2,000 10% 1,200 6% 40,000 7,500 19% 7,200 18% So vôùi caùc nöôùc treân theá giôùi, ñoä giaõn giöõa caùc baäc thu nhaäp chòu thueá cuûa nöôùc ta thaáp nhöng ñoä cheânh leäch giöõa caùc möùc thueá suaát laïi cao. 50 + Vieät Nam: ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam, cheânh leäch giöõa möùc thu nhaäp chòu thueá cao nhaát vaø thaáp nhaát laø 8 laàn (40trieäu/5 trieäu), ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi laø 10 laàn (80 trieäu/10 trieäu), cheânh leäch giöõa caùc möùc thueá suaát laø 10%. + Thaùi Lan: cheânh leäch giöõa thu nhaäp chòu thueá cao nhaát vaø thaáp nhaát: 80 laàn (4.000.000 baht/50.000 baht), cheânh leäch giöõa caùc möùc thueá suaát trong khoaûng 5% -10%. + Trung Quoác: cheânh leäch giöõa thu nhaäp chòu thueá cao nhaát vaø thaáp nhaát: 200 laàn (100.000 RMB/500 RMB), cheânh leäch giöõa caùc möùc thueá suaát: 5%. + Malaysia: cheânh leäch giöõa thu nhaäp chòu thueá cao nhaát vaø thaáp nhaát: 60 laàn (150.000 RM/2.500 RM), cheânh leäch giöõa caùc möùc thueá suaát trong khoaûng 2% - 6%. Cheânh leäch giöõa caùc möùc thueá suaát cao trong khi cheânh leäch giöõa caùc möùc thu nhaäp chòu thueá thaáp chöùng toû möùc ñoäng vieân thueá cao hôn möùc taêng cuûa thu nhaäp. Ñieàu naøy khoâng kích thích ñoäng löïc taêng thu nhaäp caù nhaân, daãn ñeán khoâng khuyeán khích ñöôïc nguoàn thu thueá. - Cheá ñoä khaáu tröø caùc chi phí, giaûm tröø gia caûnh: Muïc ñích ñieàu tieát thu nhaäp cuûa thueá thu nhaäp laø taïo coâng baèng trong xaõ hoäi, giaûm bôùt möùc ñoä phaân hoaù giaøu ngheøo, nhöng phaùp leänh thueá ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao môùi chæ quan taâm ñeán vieäc khaáu tröø caùc chi phí taïo ra thu nhaäp thoâng qua möùc khôûi ñieåm chòu thueá maø chöa ñeà caäp ñeán gia caûnh. Thöïc teá coù nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao nhöng laïi gaùnh naëng gia ñình (phaûi nuoâi con nhoû, cha, meï giaø, ngöôøi taøn taät,…) thì möùc soáng chung cho gia ñình hoï thaáp hôn nhieàu so vôùi nhöõng ngöôøi khaùc nhöng hoï khoâng heà ñöôïc giaûm tröø möùc thueá thu nhaäp phaûi ñoùng. - Quaûn lyù thu thueá: 51 Quaûn lyù thu thueá ôû nöôùc ta ñang laø moät vaán ñeà noåi coäm caàn ñöôïc quan taâm giaûi quyeát. Vieäc xaùc ñònh thu nhaäp cuûa moãi caùc nhaân ñang raát khoù khaên ôû nöôùc ta taäp trung vaøo caùc nguyeân nhaân chuû yeáu sau: + Tröôùc heát, vieäc chi traû thu nhaäp cuõng nhö söû duïng tieàn maët trong caùc giao dòch mua baùn raát phoå bieán laøm cho vieäc xaùc ñònh thu nhaäp raát khoù khaên. + Ngöôøi lao ñoäng chöa thöïc söï yù thöùc ñöôïc nghóa vuï ñoùng thueá, khoâng khai trung thöïc veà thu nhaäp. + Caùc cô quan chi traû thu nhaäp chöa phoái hôïp vôùi caùc cô quan thueá trong vieäc khaáu tröø tieàn thueá cuûa ngöôøi lao ñoäng. + Cô cheá keâ khai thu nhaäp chöa ñöôïc aùp duïng roäng raõi ñeå boå sung cho cô cheá khaáu tröø taïi nguoàn. Hôn nöõa, cô quan thueá cuõng chöa coù khaû naêng kieåm soaùt ñöôïc thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng neân hieän töôïng troán thueá, laùch thueá khaù phoå bieán. Hieän nay, nhieàu chuyeân gia, nhaø quaûn lyù gioûi vaø caùc caù nhaân haønh ngheà ñoäc laäp nhö ca syõ, ngheä syõ, caùc nhaø tö vaán ñoäc laäp,… cuøng moät luùc laøm vieäc cho nhieàu ñôn vò, toång thu nhaäp cuûa hoï raát cao nhöng thöïc teá vieäc keâ khai vaø ñoùng thueá thu nhaäp chöa thöïc söï ñuùng vôùi thu nhaäp nhaän ñöôïc. Ñieàu naøy nhaø nöôùc caàn xem xeùt laïi hoaït ñoäng tuyeân truyeàn cuõng nhö vieäc coâng khai, söû duïng nguoàn ngaân saùch nhö theá naøo ñeå ngöôøi daân thaáy ñöôïc vieäc ñoùng thueá cuûa hoï ñaõ thöïc söï ñoùng goùp vaøo lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi, thaáy ñöôïc phuùc lôïi maø hoï ñöôïc höôûng nhaèm naâng cao yù thöùc, töï giaùc thöïc hieän nghóa vuï ñoùng thueá cuûa mình. Tieáp theo laø ñeå kieåm soaùt ñöôïc caùc nguoàn thu nhaäp caàn coù söï hoã trôï cuûa coâng ngheä thoâng tin vaø söï phoái hôïp cuûa caùc ban ngaønh lieân quan. 2.4. Ñaùnh giaù thöïc traïng thueá thu nhaäp taïi Vieät Nam 2.4.1- Nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc 52 Sau hôn 15 naêm caûi caùch, thueá thu nhaäp ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu ñaùng keå. - Ñoùng goùp vaøo söï phaùt trieån cuûa kinh teá ñaát nöôùc: Töø naêm 1990 ñeán nay, neàn kinh teá nöôùc ta ñaõ thay ñoåi raát nhieàu, phaùt trieån vôùi toác ñoä raát nhanh, cô caáu ngaønh ngheà ñaõ ñöôïc caûi thieän. Caùc chính saùch öu ñaõi thueá cho caùc doanh nghieäp môùi thaønh laäp, caùc döï aùn ñaàu tö thaønh laäp cô sôû kinh doanh thuoäc ngaønh ngheà, lónh vöïc khuyeán khích ñaàu tö vaø luaät khuyeán khích ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaõ thuùc ñaåy hoaït ñoäng ñaàu tö saûn xuaát kinh doanh phaùt trieån nhanh. Voán ñaàu tö thöïc hieän theo giaù thöïc teá phaân theo thaønh phaàn kinh teá taêng maïnh qua caùc naêm. Baûng 1 : Vốn đầu tư phân theo thành phần kinh tế Tỷ đồng Chia ra Năm Tổng số Kinh tế Nhà nước Kinh tế ngoài nhà nước Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 1995 72,447 30,447 20,000 22,000 1996 87,394 42,894 21,800 22,700 1997 108,370 53,570 24,500 30,300 1998 117,134 65,034 27,800 24,300 1999 131,171 76,958 31,542 22,671 2000 151,183 89,417 34,594 27,172 2001 170,496 101,973 38,512 30,011 2002 200,145 114,738 50,612 34,795 2003 239,246 126,558 74,388 38,300 2004 290,927 139,831 109,754 41,342 2005 343,135 161,635 130,398 51,102 Sơ bộ 2006 398,900 185,100 150,500 63,300 (Nguoàn: Nieân giaùm thoáng keâ) 53 Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi taêng raát nhanh, voán ñaêng kyù ñöôïc caáp giaáy pheùp giai ñoaïn 1991 – 1995 ñaït 17.663 trieäu USD, gaáp 11 laàn giai ñoaïn 1988 – 1990 vôùi möùc taêng 16.061 trieäu USD; giai ñoaïn 1996 – 2000 ñaït 26.259 USD, taêng 8.598 trieäu USD so vôùi giai ñoaïn 1991 – 1995; voán ñaêng kyù giai ñoaïn 2001 – 2005 ñaït 20.720 trieäu USD, thaáp hôn giai ñoaïn 1991 – 1995 khoaûng 5.539 trieäu USD, tuy nhieân, toång soá voán thöïc hieän taêng leân lieân tuïc qua caùc naêm töø 1991 ñeán 2006. Bieåu ñoà 1: Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi Đầu tư trực tiếp nước ngoaøi 0.0 2000.0 4000.0 6000.0 8000.0 10000.0 12000.0 14000.0 19 91 19 93 19 95 19 97 19 99 20 01 20 03 20 05 Năm T ổn g s ố v ốn (t ri ệu U SD ) Toång soá voán ñaêng kyù (Trieäu ñoâ la Myõ) Toång soá voán thöïc hieän (Trieäu ñoâ la Myõ) Trong ñoù, ngaønh coâng nghieäp vaø dòch vuï chieám tyû troïng raát cao so vôùi ngaønh noâng, laâm nghieäp. Baûng 2 : ÑAÀU TÖ TRÖÏC TIEÁP NÖÔÙC NGOAØI THEO NGAØNH 1988 - 2006 (tính toái ngaøy 20/10/2006 - chæ tính caùc döï aùn coøn hieäu löïc) STT Chuyeân ngaønh Soá döï aùn Toång voán ñaàu tö Voán phaùp ñònh Ñaàu tö thöïc hieän Coâng nghieäp 4,566 35,466,782,841 15,233,488,400 19,690,247,921 CN daàu khí 31 1,993,191,815 1,486,191,815 5,452,560,006 I CN nheï 1920 9,632,985,205 4,297,007,537 3,411,833,441 54 CN naëng 1988 16,281,872,920 6,535,848,102 6,743,541,418 CN thöïc phaåm 275 3,252,531,916 1,395,521,219 1,947,234,568 xaây döïng 352 4,306,200,985 1,518,919,727 2,135,078,488 Noâng, laâm nghieäp 832 3,873,835,578 1,782,145,464 1,921,406,176 Noâng, laâm nghieäp 717 3,544,961,398 1,636,808,083 1,755,554,292 II Thuyû saûn 115 328,874,180 145,337,381 165,851,884 Dòch vuï 1,363 17,967,612,574 8,419,929,874 6,907,525,618 Dòch vuuï 585 1,448,975,358 665,710,149 377,436,247 GTVT - Böu ñieän 181 3,349,026,235 2,424,248,925 720,973,796 Khaùch saïn - du lòch 165 3,281,085,068 1,498,703,421 2,366,379,125 taøi chính - ngaân haøng 64 840,150,000 777,395,000 682,870,077 Vaên hoùa - yù teá - giaùo duïc 224 978,529,862 428,633,794 351,676,490 XD khu ñoâ thò môùi 5 2,865,799,000 794,920,500 51,294,598 XD vaên phoøng, caên hoä 119 4,183,447,505 1,452,648,488 1,828,838,895 III XD haï taàng, KCX - KCN 20 1,020,599,546 377,669,597 528,056,390 Toång soá 6,761 57,308,230,993 25,435,563,738 28,519,179,715 Nguoàn: Boä keá hoaïch - ñaàu tö - Goùp phaàn phaùt trieån nguoàn nhaân löïc: beân caïnh caùc chính saùch öu ñaõi thueá, chi phí tieàn löông, tieàn coâng traû cho ngöôøi lao ñoäng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät ñöôïc quyeát toaùn vaøo chi phí hôïp lyù ñaõ taïo ñieàu kieän cho caùc doanh nghieäp chi traû thu nhaäp thoaû ñaùng cho ngöôøi lao ñoäng. Möùc thu nhaäp taêng leân raát nhanh ôû nöôùc ta trong thôøi gian qua ñaõ goùp phaàn thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa nguoàn nhaân löïc, ñaëc bieät laø nhaân löïc chaát löôïng cao. - Goùp phaàn taêng theâm nguoàn thu cho ngaân saùch nhaø nöôùc: Soá thu töø thueá thu nhaäp ñoùng goùp cho ngaân saùch nhaø nöôùc taêng leân lieân tuïc. Soá thu thueá thu nhaäp taêng töø 32 tyû ñoàng naêm 2000 leân ñeán hôn 97 tyû ñoàng vaøo naêm 2006, trong ñoù thueá TNDN ñaõ taêng töø 30 tyû ñoàng naêm 2000 ñeán 92 tyû ñoàng naêm 2006, vaø thueá TNCN taêng töø 1,8 tyû naêm 2000 leân 5,1 tyû naêm 2006. 55 Bieåu ñoà 2: Ñoà thò theå hieän cô caáu nguoàn thu ngaân saùch nhaø nöôùc Bieåu ñoà cô caáu nguoàn thu ngaân saùch nhaø nöôùc - 50,000 100,000 150,000 200,000 250,000 300,000 Năm 2000 Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Sơ bộ năm 2006 So á t hu th ue á ( ty û ñ oàn g) Tổng thu NSNN Thuế thu nhập Thuế TNDN Thuế TNCN Baûng 3: Soá lieäu cô caáu toång thu ngaân saùch nhaø nöôùc Ñvt: tyû ñoàng Naêm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Sô boä 2006 Toång thu NSNN 90,749 103,888 123,860 152,274 190,928 211,400 272,877 Thueá thu nhaäp 32,060 37,632 42,444 52,002 64,068 73,076 97,398 Tyû troïng thueá TN trong toång thu NSNN 35.33% 36.22% 34.27% 34.15% 33.56% 34.57% 35.69% Thueá TNDN 30,229 35,574 40,106 49,051 60,547 68,637 92,217 Tyû troïng thueá TNDN trong toång thu NSNN 33.31% 34.24% 32.38% 32.21% 31.71% 32.47% 33.79% Thueá TNCN 1,831 2,058 2,338 2,951 3,521 4,439 5,181 Tyû troïng thueá TNCN trong toång thu NSNN 2.02% 1.98% 1.89% 1.94% 1.84% 2.10% 1.90% (Nguoàn: toång hôïp soá lieäu töø toång cuïc thoáng keâ) 56 - Töøng böôùc naâng cao yù thöùc cuûa ngöôøi daân veà nghóa vuï ñoùng thueá, phaân phoái laïi thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi: Coâng taùc tuyeân truyeàn veà chính saùch thueá treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaõ laøm cho ngöôøi daân naøy caøng yù thöùc ñöôïc nghóa vuï ñoùng thueá cuûa mình. Nhöõng caûi thieän trong caùc noäi dung cuûa chính saùch thueá thu nhaäp nhö giaûm möùc thueá suaát, môû roäng möùc giaõn caùch cuûa thu nhaäp chòu thueá daàn laøm cho thueá thu nhaäp ngaøy caøng deã ñöôïc ngöôøi daân chaáp nhaän hôn. Hôn nöõa, nhöõng caûi tieán trong coâng taùc quaûn lyù thu thueá nhö töï keâ khai, töï noäp thueá ñaõ haïn cheá nhieàu tröôøng hôïp gian laän thueá, troán thueá vaø hieäu quaû hôn trong coâng taùc quaûn lyù thu noäp thueá. 2.4.2- Nhöõng haïn cheá cuûa thueá thu nhaäp Beân caïnh nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc, chính saùch thueá thu nhaäp cuõng coøn nhieàu haïn cheá caàn ñöôïc xem xeùt, caûi thieän. - Maët duø yù thöùc veà nghóa vuï ñoùng thueá cuûa ngöôøi daân ngaøy caøng taêng, tuy nhieân con soá naøy coøn quaù ít oûi. Caùc nöôùc treân theá giôùi, ñieån hình laø ngöôøi daân Nhaät Baûn, hoï yù thöùc raát roõ veà nghóa vuï ñoùng thueá cuûa mình vaø xem haønh vi troán thueá laø töï ñaùnh maát loøng töï troïng cuûa mình. Coøn ôû nöôùc ta, hieän töôïng troán thueá xaûy ra raát phoå bieán ôû caû doanh nghieäp laãn caù nhaân ngöôøi lao ñoäng daãn ñeán thaát thu ngaân saùch nhaø nöôùc. - Chöa taïo ñöôïc loøng tin ôû ngöôøi daân trong vieäc söû duïng ngaân saùch. Thöïc teá cho thaáy raèng vieäc söû duïng ngaân saùch cuûa nhaø nöôùc ta chöa thöïc söï ñöôïc coâng khai, hôn nöõa hieän töôïng tham nhuõng raát phoå bieán ñaõ laøm maát loøng tin ôû daân veà vieäc söû duïng ngaân saùch nhaø nöôùc. Ngöôøi daân chöa thöïc söï nhìn thaáy quyeàn lôïi cuûa mình khi hoï thöïc hieän nghóa vuï ñoùng thueá. Caùc phuùc lôïi xaõ hoäi nhö caùc coâng trình coâng coäng (ñöôøng xaù, caàu coáng,…), caùc cheá ñoä baûo hieåm,… 57 chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu caên baûn nhö hieän nay ñaõ khoâng khuyeán khích ñöôïc hoï thöïc hieän nghóa vuï ñoùng thueá cuûa mình. - Heä thoáng quaûn lyù thu thueá coøn yeáu, chöa caûi caùch kòp thôøi so vôùi yeâu caàu ñaët ra. Ñaàu tieân phaûi keå ñeán heä thoáng thanh toaùn baèng tieàn maët ôû nöôùc ta laø moät raøo caûn raát lôùn cho vieäc xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá cuûa doanh nghieäp cuõng nhö caù nhaân ngöôøi lao ñoäng. Tieáp theo laø trình ñoä coâng ngheä cuõng nhö naêng löïc caùn boä thueá coøn haïn cheá. Hieän töôïng hoùa ñôn, chöùng töø giaû ñang raát phoå bieán ôû nöôùc ta nhöng ngaønh thueá khoâng nhaän bieát heát ñöôïc. Vieäc aùp duïng coâng ngheä thoâng tin cuûa ngaønh thueá cuõng nhö vieäc phoái hôïp vôùi ngaân haøng chöa thöïc söï coù hieäu quaû trong vieäc xaùc ñònh caùc khoaûn thanh toaùn nhaèm xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá cuûa caùc ñoái töôïng noäp thueá. Hieän nay, caùc doanh nghieäp ñaõ duøng raát nhieàu thuû thuaät ñeå giaûm doanh thu hoaëc taêng chi phí nhaèm giaûm möùc thueá TNDN phaûi ñoùng. Soá caù nhaân ñoùng thueá TNCN taäp trung chuû yeáu ôû caùc coâng ty nöôùc ngoaøi, coøn phaàn lôùn nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao nhö trong ngaønh döôïc phaåm, baûo hieåm,.. coù soá tieàn hoa hoàng raát lôùn nhöng khoâng keâ khai ñuû thu nhaäp vaø caùc chuû doanh nghieäp cuõng coá yù troán thueá cho ngöôøi lao ñoäng. 2.4.3- Nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá - Xuaát phaùt ñieåm cuûa neàn kinh teá Vieät Nam quaù xa so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån. Sau khi giaønh ñoäc laäp naêm 1975, kinh teá nöôùc ta coøn raát laïc haäu vaø môùi thöïc hieän caûi caùch kinh teá töø naêm 1990 ñeán nay. Trong khi ñoù, caùc nöôùc phaùt trieån ñaõ coù moät lòch söû khaù daøi cho quaù trình xaây döïng, phaùt trieån neàn kinh teá. Sau hôn 15 naêm caûi caùch kinh teá vaø thöïc hieän caûi caùch heä thoáng thueá, nhöõng 58 thaønh töïu ñaït ñöôïc qua töøng böôùc caûi caùch thueá trong thôøi gian qua raát ñaùng khích leä nhöng nhöõng toàn taïi, khieám khuyeát laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi. - Chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng, vieäc xaây döïng moät heä thoáng thueá hieän ñaïi trong ñieàu kieän cô sôû haï taàng khoâng töông xöùng daãn ñeán thì vieäc xaùc ñònh, döï ñoaùn nhöõng tröôøng hôïp phaùt sinh trong moät neàn kinh teá ñang phaùt trieån thaät khoâng ñôn giaûn. Chính vì vaäy, chính saùch thueá thu nhaäp ñaõ chöa bao quaùt ñöôïc heát caùc nguoàn thu nhaäp phaùt sinh cuûa caùc toå chöùc vaø caùc caù nhaân trong xaõ hoäi. - Neàn kinh teá ñang phaùt trieån cuûa Vieät Nam raát caàn thu huùt caùc nhaø ñaàu tö trong vaø ngoaøi nöôùc vaøo caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh. Do vaäy, khi xaây döïng vaø thöïc hieän chính saùch thueá, Nhaø nöôùc ñaõ taïo ra quaù nhieàu öu ñaõi cho ngöôøi saûn xuaát kinh doanh, laøm cho chính saùch thueá phöùc taïp, taïo ra nhieàu keû hôû vaø chuùng trôû neân khoâng coøn phuø hôïp vôùi xu theá hoäi nhaäp, vôùi nhöõng cam keát khi Vieät Nam gia nhaäp WTO.