Luận văn Đổi mới quản lý vốn tự có tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho các ngân hàng thương mại cổ phần thành phố Hồ Chí Minh

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH NGUYEÃN QUOÁC KHAÙNH ÑOÅI MÔÙI QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ TAÏO MOÂI TRÖÔØNG CAÏNH TRANH LAØNH MAÏNH CHO CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI COÅ PHAÀN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ KINH TEÁ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH NAÊM 2007 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH NGUYEÃN QUOÁC KHAÙNH ÑOÅI MÔÙI QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ TAÏO MOÂI TRÖÔØNG CAÏNH TRANH LAØNH MAÏNH CHO CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI COÅ PHAÀN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Chuyeân ngaønh : TAØI CHÍNH, LÖU THOÂNG TIEÀN TEÄ VAØ TÍN DUÏNG Maõ soá : 5. 02. 09 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ KINH TEÁ NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: 1. NGND.TS NGUYEÃN VAÊN HAØ 2. TS LE THÒ HIEÄP THÖÔNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH NAÊM 2007 1 MUÏC LUÏC Trang phuï bìa Trang Lôøi cam ñoan Muïc luïc Danh muïc caùc kyù hieäu, caùc chöõ vieát taét, Danh muïc caùc Baûng soá lieäu, caùc Bieåu döõ lieäu, Danh muïc caùc hình minh hoaï, ñoà thò, coâng thöùc xaùc ñònh. MÔÛ ÑAÀU 1 CHÖÔNG 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI. 4 1.1. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ CHUNG VEÀ VOÁN TÖÏ COÙ CUÛA NHTM . 4 1.1.1. Khaùi quaùt veà voán töï coù cuûa NHTM. 4 1.1.2. Caáu thaønh voán töï coù cuûa NHTM. 7 1.1.3. Caùc ñaëc tröng cuûa voán töï coù cuûa NHTM. 9 1.1.4. Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa voán töï coù cuûa NHTM. 10 1.2. YEÂU CAÀU ÑAÛM BAÛO AN TOAØN VOÁN TRONG HÑKD NGAÂN HAØNG. 12 1.2.1. Quy ñònh chung veà cheá ñoä an toaøn voán. 13 1.2.2. Nhöõng thay ñoåi veà caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán. 17 1.2.3. Caùc quy ñònh phaùp luaät ñieàu chænh caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán. 21 1.2.4. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán. 30 1.2.5. Xu höôùng ñoåi môùi caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán. 33 1.3. NHIEÄM VUÏ, NOÄI DUNG, MO HÌNH VAØ ÑIEÀU KIEÄN QUAÛN LYÙ VTC TRONG HÑKD CUÛA NHTM . 35 1.3.1. Nhieäm vuï quaûn lyù voán töï coù cuûa NHTM. 36 1.3.2. Noäi dung quaûn lyù voán töï coù cuûa NHTM. 36 1.3.3. Caùc moâ hình quaûn lyù voán töï coù cuûa NHTM. 37 1.3.4. Ñieàu kieän quaûn lyù voán töï coù cuûa NHTM. 46 1.4. VAI TROØ QUAÛN LYÙ RUÛI RO VAØ THU NHAÄP TRONG QUAÛN LYÙ VTC CUÛA NHTM. 47 1.4.1. Vai troø cuûa quaûn lyù ruûi ro. 47 2 1.4.2. Vai troø cuûa quaûn lyù thu nhaäp. 51 1.4.3. Vai troø cuûa quaûn lyù toång hôïp ruûi ro vaø thu nhaäp. 52 1.5. NHÖÕNG BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM RUÙT RA TÖØ QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ NGAÂN HAØNG ÔÛ CAÙC NÖÔÙC TRONG KHU VÖÏCVAØ TREÂN THEÁ GIÔÙI. 56 1.5.1. Nhöõng kinh nghieäm quaûn lyù voán töï coù ngaân haøng ôû taàm vó moâ. 56 1.5.2. Nhöõng kinh nghieäm quaûn lyù voán töï coù ngaân haøng ôû taàm vi moâ. 61 1.5.3. Baøi hoïc kinh nghieäm quaûn lyù voán töï coù cho hoaït ñoäng ngaân haøng taïi Vieät Nam. 63 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 64 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ TAÏI CAÙC NHTMCP TP.HCM. 65 2.1. THÖÏC TRAÏNG QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ CUÛA CAÙC NHTM TAÏI VIEÄT NAM. 65 2.1.1. Boái caûnh kinh teá tröôùc yeâu caàu chuaån hoaù an toaøn voán töï coù. 65 2.1.2. Ñaëc thuø hoaït ñoäng cuûa caùc NHTM taïi Vieät Nam. 67 2.1.3. Ñaùnh giaù chung tình hình ñaàu tö voán vaøo caùc NHTM taïi Vieät Nam. 68 2.2. THÖÏC TRAÏNG QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ TAÏI CAÙC NHTMCP TP.HCM. 71 2.2.1. Thöïc traïng chung veà quaûn lyù voán töï coù taïi caùc NHTMCP TP.HCM. 71 2.2.2. Phaân tích naêng löïc taøi chính cuûa caùc NHTMCP TP.HCM. 83 2.2.3. Phaân tích hieäu quaû aùp duïng caùc chuaån möïc ñaùnh giaù voán töï coù an toaøn theo quy ñònh cuûa BIS taïi NHTMCP AÙ Chaâu (ACB). 100 2.3. NHÖÕNG KEÁT QUAÛ VAØ HAÏN CHEÁ TRONG QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ TAÏI CAÙC NHTMCP TP.HCM 104 2.3.1. Nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc. 104 2.3.2. Nhöõng haïn cheá trong quaûn lyù voán töï coù taïi caùc NHTMCP TP.HCM. 105 2.4. NHÖÕNG NGUYEÂN NHAÂN CHUÛ YEÁU CUÛA TOÀN TAÏI TRONG QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ TAÏI CAÙC NHTMCP TP.HCM. 108 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2 114 CHÖÔNG 3: ÑOÅI MÔÙI QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ TAÏO MOÂI TRÖÔØNG CAÏNH TRANH LAØNH MAÏNH CHO CAÙC NHTMCP TP.HCM. 115 3 3.1. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN VAØ ÑOÅI MÔÙI QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ ÑOÁI VÔÙI CAÙC NHTMCP TP.HCM GIAI ÑOAÏN TÖØ 2007 – 2020. 115 3.1.1. Nhu caàu voán töï coù toái thieåu cho muïc tieâu phaùt trieån giai ñoaïn 2007 - 2020. 115 3.1.2. Quaûn lyù quaù trình taêng tröôûng voán töï coù trung bình ñoái vôùi caùc NHTMCP TP.HCM. 118 3.1.3. Muïc tieâu phaùt trieån voán töï coù ñoái vôùi caùc NHTMCP TP.HCM. 124 3.1.4. Nguyeân taéc phaùt trieån voán töï coù ñoái vôùi caùc NHTMCP TP.HCM. 124 3.1.5. Ñònh höôùng ñoåi môùi quaûn lyù voán töï coù ñoái vôùi caùc NHTMCP TP.HCM. 126 3.2. GIAÛI PHAÙP ÑOÅI MÔÙI QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ ÑOÁI VÔÙI CAÙC NHTMCP TP.HCM. 127 3.2.1. Söûa ñoåi theå cheá, xaùc ñònh moâ hình vaø ñònh vò thò tröôøng muïc tieâu. 127 3.2.2. Ñoåi môùi cô cheá quaûn trò ruûi ro theo coâng ngheä quaûn trò hieän ñaïi. 132 3.2.3. Ñoåi môùi cô cheá quaûn lyù an toaøn voán phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa BIS. 141 3.2.4. Taùi caáu truùc sôû höõu voán coå phaàn theo höôùng beàn vöõng. 153 3.3. GIAÛI PHAÙP ÑOÁI VÔÙI CAÙC CÔ QUAN QUAÛN LYÙ, GIAÙM SAÙT AN TOAØN VOÁN TÖÏ COÙ. 161 3.3.1. Ñoåi môùi cô cheá chính saùch giaùm saùt, ñaùnh giaù an toaøn voán. 161 3.3.2. Môû roäng khung tyû leä ñaùnh giaù voán töï coù an toaøn. 164 3.3.3. Aùp duïng heä thoáng chæ tieâu ñaùnh giaù voán töï coù an toaøn ña daïng. 166 3.3.4. Thöïc hieän cô cheá ña phaân taàng trong quaûn lyù, giaùm saùt an toaøn voán. 168 3.3.5. Xaây döïng cheá ñoä kyû luaät an toaøn voán chaët cheõ, nghieâm minh. 169 3.3.6. Hoaøn thieän cô cheá thanh tra, giaùm saùt an toaøn voán. 171 3.4. KIEÁN NGHÒ GIAÛI PHAÙP HOà TRÔÏ ÑOÅI MÔÙI QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ. 173 3.4.1. Kieán nghò vôùi Nhaø nöôùc Vieät Nam. 173 3.4.2. Kieán nghò vôùi Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam. 176 3.4.3. Kieán nghò vôùi UBND Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 180 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3 182 KEÁT LUAÄN 183 DANH MUÏC CAÙC COÂNG TRÌNH CUÛA TAÙC GIAÛ DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 4 DANH MUÏC CAÙC KYÙ HIEÄU, CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT NHTM : Ngaân haøng thöông maïi NHTMCP : Ngaân haøng thöông maïi Coå phaàn NHTMNN : Ngaân haøng thöông maïi Nhaø nöôùc NHTMLD : Ngaân haøng thöông maïi Lieân doanh NHTMNNg : Ngaân haøng thöông maïi Nöôùc ngoaøi NHTP : Ngaân haøng Thaønh phoá NHTMVN : Ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam NHNN : Ngaân haøng Nhaø nöôùc NHTTQT : Ngaân haøng Phuïc vuï Thanh toaùn Quoác teá (BIS) NHTMTNc : Ngaân haøng thöông maïi trong nöôùc TCTC, TCTD : Toå chöùc Taøi chính, Toå chöùc Tín duïng HTXTD : Hôïp taùc xaõ Tín duïng. DNNN : Doanh nghieäp Nhaø nöôùc DNNNg : Doanh nghieäp Nöôùc ngoaøi DNCP : Doanh nghieäp Coå phaàn DNTN : Doanh nghieäp Tö nhaân DNVVN : Doanh nghieäp vöøa vaø nhoû HÑKD : Hoaït ñoäng kinh doanh HÑLS, HÑGD : Hôïp ñoàng laõi suaát, Hôïp ñoàng giao dòch HÑQT : Hoäi ñoàng quaûn trò. KTTÑPN : Kinh teá troïng ñieåm Phía Nam Voán Csh : Voán chuû sôû höõu DTBS VÑL : Döï tröõ Boå sung Voán ñieàu leä TSC, TSN : Taøi saûn Coù, Taøi saûn Nôï. CPHÑ : Chi phí Hoaït ñoäng BCÑTS : Baûng Caân ñoái Taøi saûn. KNTT : Khaû naêng Thanh toaùn CV TDH : Cho vay Trung Daøi haïn TP, CP : Traùi phieáu, Coå phieáu ADB, WB, WTO,…: Teân vieát taét thoâng duïng cuûa caùc toå chöùc taøi chính quoác teá 5 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Trang Baûng (1.1) : Tyû leä naém giöõ Sôû höõu Coå phaàn cuûa caùc NHNNg ôû caùc nöôùc Asean 59 Baûng (1.2) : Tyû leä naém giöõ toång Taøi saûn coù cuûa caùc NHNNg ôû caùc nöôùc Asean 59 Baûng (1.3) : Soá löôïng caùc NHNNg vaø NHTMTNc ôû caùc nöôùc Asean 59 Baûng (2.1) : Cô caáu voán ñieàu leä cuûa caùc NHTM taïi Vieät Nam tính ñeán 31/12/2006. 69 Baûng (2.2) : Cô caáu naém giöõ Nguoàn taøi chính caùc NHTM TP.HCM tính ñeán 31/12/2006 71 Baûng (2.3) : Taêng tröôûng Hoaït ñoäng cuûa caùc NHTM TP.HCM naêm 06/05. 72 Baûng (2.4) : Bieán ñoäng Heä soá Hoaït ñoäng cuûa caùc NHTM TP.HCM naêm 06/05 72 Baûng (2.5) : Cô caáu Voán vaø caùc Quyõ cuûa caùc NHTM TP.HCM tính ñeán 31/12/06 73 Baûng (2.6) : Tình hình an toaøn Voán cuûa caùc NHTM TP.HCM tính ñeán 31/12/06. 75 Baûng (2.7) : Khaû naêng Thanh toaùn cuûa caùc NHTM TP.HCM tính ñeán 31/12/06. 76 Baûng (2.8) : Cô caáu Dö nôï cuûa caùc NHTM TP.HCM tính ñeán 31/12/06. 78 Baûng (2.9) : Cô caáu Nguoàn thu cuûa caùc NHTM TP.HCM naêm 2006. 79 Baûng (2.10): Keát quaû Taøi chính cuûa caùc NHTM TP.HCM naêm 2006. 80 Baûng (2.11): Cô caáu Söû duïng Chi phí cuûa caùc NHTM TP.HCM naêm 2006. 81 Baûng (2.12): Tình hình Phaùt trieån theo Quy moâ voán cuûa caùc NHTMCP TP.HCM. 85 Baûng (2.13): Maïng löôùi Hoaït ñoäng cuûa caùc NHTMCP TP.HCM tính ñeán 31/12/06. 88 Baûng (2.14): Xeáp loaïi Chaát löôïng hoaït ñoäng caùc NHTMCP TP.HCM töø 02-05 88 Baûng (2.15): Tình hình Saùp nhaäp, Hôïp nhaát caùc NHTMCP TP.HCM töø 97 - 06. 89 Baûng (2.16): Tình hình baùn Coå phaàn cho caùc Ñoái taùc Chieán löôïc nöôùc ngoaøi 90 Baûng (2.17) : Phaân tích Tình hình taêng tröôûng vaø Cô caáu Voán caùc NHTMCP TP.HCM 91 Baûng (2.18): Tyû leä caáu phaàn VTC/TSC rr cuûa 5 NHTMCP daãn ñaàu taïi TP.HCM 92 Baûng (2.19): Phaân tích tình hình Trích laäp döï phoøng taïi caùc NHTMCP TP.HCM 94 Baûng (2.20): Bieán ñoäng Cô caáu Taøi saûn sinh lôïi/TSC cuûa caùc NHTMCP TP.HCM 95 6 Baûng (2.21): Bieán ñoäng Cô caáu Voán huy ñoäng caùc NHTMCP TP.HCM töø 02-06 96 Baûng (2.22): Tình hình Ñaûm baûo Khaû naêng Chi traû cuûa caùc NHTMCP TP.HCM 97 Baûng (2.23): Phaân tích Chung tình hình Taøi chính cuûa caùc NHTMCP TP.HCM 98 Baûng (2.24): Bieán ñoäng Heä soá taøi chính cuûa caùc NHTMCP TP.HCM töø 03 - 06 99 Baûng (3.1) : Döï ñoaùn Nhu caàu Voán toái thieåu cho HÑNH töø naêm 2007 -2015 116 Baûng (3.2) : Xaùc ñònh Muïc tieâu quaù trình taêng tröôûng VTC trung bình cho caùc NHTMCP TP.HCM töø naêm 2007 - 2010. 119 Baûng (3.3) : Döï kieán Keá hoaïch Taøi chính toång theå theo caùc muïc tieâu hoaït ñoäng trung bình cho caùc NHTMCP TP.HCM töø naêm 2007 - 2010. 121 Baûng (3.4) : Döï kieán Nhu caàu boå sung VTC trung bình töø caùc nguoàn noäi löïc cho caùc NHTMCP TP.HCM töø naêm 2007 - 2010. 122 Baûng (3.5) : Döï kieán Nhu caàu boå sung VTC trung bình töø caùc nguoàn voán beân ngoaøi cho caùc NHTMCP TP.HCM töø naêm 2007 - 2010. 123 Baûng (3.6) : Moâ phoûng Kyõ thuaät hoaùn ñoåi Voán theo phöông phaùp tyû troïng ruûi ro 149 Baûng (3.7) : Moâ phoûng Kyõ thuaät hoaùn ñoåi Laõi suaát TSC ruûi ro theo SWAP 152 7 DANH MUÏC CAÙC BIEÅU Trang Bieåu (1.1) : Quy ñònh veà Tyû leä Voán toái thieåu cuûa Basel I. 24 Bieåu (1.2) : Quy ñònh chi tieát aùp duïng Tyû leä Voán toái thieåu cuûa Basel I. 24 Bieåu (1.3) : Xaùc ñònh caùc Chæ tieâu Sinh lôïi theo Heä soá ROIF vaø ROFL. 43 Bieåu (1.4) : Phaân tích taùc ñoäng cuûa Ñoøn caân nôï vaø Möùc sinh lôïi ñeán ROFL. 43 Bieåu (1.5) : Quy ñònh Tyû leä Voán töï coù toái thieåu ñoái vôùi caùc NHTM taïi Hoa Kyø. 62 Bieåu (1.6) : Baûng ñaùnh giaù ñieåm soá Voán an toaøn taïi caùc NHTM Hoa Kyø. 62 Bieåu (2.1) : Phaân tích Phöông phaùp xaùc ñònh Voán töï coù ñeå tính Tyû leä an toaøn voán toái thieåu theo caùch tính cuõ vaø môùi. 100 Bieåu (2.2) : Phaân tích Phöông phaùp xaùc ñònh ruûi ro noäi baûng theo caùch tính cuõ vaø môùi. 101 Bieåu (2.3) : Phaân tích Phöông phaùp xaùc ñònh ruûi ro ngoaïi baûng theo caùch tính cuõ vaø môùi. 102 Bieåu (2.4) : Phaân tích Phöông phaùp xaùc ñònh Hôïp ñoàng giao dòch laõi suùaât, Hôïp ñoàng giao dòch ngoaïi teä theo caùch tính cuõ vaø môùi. 102 Bieåu (2.5) : Phaân tích chung hieäu quaû cuûa Phöông phaùp xaùc ñònh Voán töï coù an toaøn toái thieåu theo caùch tính cuõ vaø môùi. 103 Bieåu (3.1) : Döï kieán Heä thoáng khung Tyû leä ñaùnh giaù Voán töï coù an toaøn. 165 8 DANH MUÏC CAÙC HÌNH MINH HOAÏ Trang Hình (1.1) : Moâ hình quaûn lyù Voán töï coù toång quaùt. 37 Hình (1.2) : Moâ hình quaûn lyù Voán töï coù truyeàn thoáng. 38 Hình (1.3) : Moâ hình quaûn lyù Voán töï coù theo Heä soá ROIF vaø ROFL. 42 Hình (1.4) : Moâ hình xu theá phaùt trieån hoaït ñoäng cuûa caùc NHTM. 56 Hình (2.1a): So saùnh Tyû leä Voán ñieàu leä bình quaân giöõa caùc NHTM. 69 Hình (2.1b): So saùnh Möùc Voán ñieàu leä bình quaân giöõa caùc NHTM. 70 Hình (2.2) : Tyû leä naém giöõ caùc nguoàn taøi chính cuûa caùc NHTM TPHCM. 71 Hình (2.3) : So saùnh Heä soá Taøi saûn coù/Voán chuû sôû höõu cuûa caùc NHTM TPHCM. 72 Hình (2.4) : So saùnh Caáu truùc Voán töï coù giöõa 5 NHTMCP daãn ñaàu vaø NHNNg. 74 Hình (2.5) : So saùnh Chaát löôïng Tín duïng giöõa caùc NHTM taïi TP.HCM. 75 Hình (2.6) : So saùnh Khaû naêng Thanh khoaûn giöõa caùc NHTM taïi TP.HCM. 77 Hình (2.7) : So saùnh Cô caáu nguoàn thu giöõa 5 NHTMCP daãn ñaàu vaø NHNNg. 79 Hình (2.8) : So saùnh Cô caáu Chi phí giöõa 5 NHTMCP daãn ñaàu vaø NHNNg. 82 Hình (2.9) : Cô caáu Söû duïng voán cuûa caùc NHTMCP TP.HCM naêm 2006. 95 Hình (2.10): So saùnh Cô caáu Voán huy ñoäng caùc NHTMCP TP.HCM naêm 05-06. 96 DANH MUÏC CAÙC COÂNG THÖÙC TÍNH TOAÙN Trang Phöông trình (1.1) : Caùc Chæ tieâu xaùc ñònh Voán töï coù ñaày ñuû cuûa Uûy ban Basel. 27 Phöông trình (1.2) : Moâ hình quaûn lyù Voán truyeàn thoáng. 38 Phöông trình (1.3) : Moâ hình xaùc ñònh Heä soá ROIF vaø ROFL. 41 Phöông trình (1.4) : Moâ hình toång hôïp Heä soá ROIF vaø ROFL. 42 Phöông trình (1.5) : Moâ hình taêng tröôûng Tích saûn. 45 Phöông trình (1.6) : Moâ hình toång hôïp Heä soá ROA vaø ROE. 45 9 MÔÛ ÑAÀU l. TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, voán töï coù laø cô sôû hình thaønh phaùp lyù kinh doanh cho caùc doanh nghieäp, ñoàng thôøi cuõng laø yeáu toá taøi chính quan troïng nhaát trong vieäc ñaûm baûo caùc khoaûn nôï ñoái vôùi khaùch haøng. Trong lónh vöïc kinh doanh tieàn teä, voán töï coù coøn laø yeáu toá coù yù nghóa quyeát ñònh soáng coøn ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån laâu daøi cuûa ngaân haøng. Duy trì quy moâ voán töï coù hôïp lyù, ñaûm baûo khaû naêng taêng tröôûng voán töï coù maïnh meõ phuø hôïp vôùi chieán löôïc phaùt trieån coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán naêng löïc taøi chính cuûa ngaân haøng. Noùi khaùc ñi, khi voán töï coù cuûa ngaân haøng ñöôïc quaûn lyù höõu hieäu theo coâng ngheä hieän ñaïi baèng nhöõng tieâu chuaån an toaøn tieân tieán thì naêng löïc taøi chính cuûa ngaân haøng seõ ñöôïc nhaân leân nhieàu laàn. Naêng löïc taøi chính cao vaø laønh maïnh laø ñieàu kieän cô baûn ñeå ngaân haøng môû roäng khaû naêng huy ñoäng voán, taêng cöôøng naêng löïc caïnh tranh, taêng cöôøng khaû naêng töï baûo veä tröôùc caùc ruûi ro vaø phaùt trieån oån ñònh, beàn vöõng. Tuy nhieân, moät trong soá nhöõng ñieåm yeáu cuûa heä thoáng NHTMCP Vieät Nam hieän nay ñoù laø quy moâ voán töï coù quaù thaáp vaø trình ñoä quaûn lyù an toaøn voán vaãn coøn quaù yeáu keùm. Ñieåm yeáu naøy ñaõ vaø ñang coù nhöõng aûnh höôûng xaáu ñeán khaû naêng caïnh tranh, uy tín, vò theá vaø möùc ñoä an toaøn trong kinh doanh cuûa caùc NHTMCP. Khaéc phuïc ñieåm yeáu naøy caøng coù yù nghóa quan troïng hôn khi Vieät Nam ñang ñöùng tröôùc ngöôõng cöûa hoäi nhaäp kinh teá toaøn caàu. Vaán ñeà ñaët ra laø laøm theá naøo ñeå caùc NHTMCP coù ñuû khaû naêng ñeå choáng ñôõ vôùi nhöõng aùp löïc caïnh tranh töø söï “ñoå boä” cuûa caùc NHNNg, vaø vöôït qua nhöõng raøng buoäc khaét khe bôûi 10 caùc ñaïo luaät giaùm saùt an toaøn voán ôû ñaúng caáp cao cuûa cô quan giaùm saùt ngaân haøng quoác teá maø vaãn ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu sinh lôïi cuûa mình. Maëc daàu, caùc quy ñònh veà an toaøn voán töï coù trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng ôû Vieät Nam gaàn ñaây ñaõ ñöôïc caûi thieän theo caùc quy ñònh cuûa quoác teá, nhöng caùc NHTMCP vaãn chöa theå thöïc thi ñöôïc do coøn coù quaù nhieàu yeáu keùm veà trình ñoä, coâng ngheä, chuaån möïc vaø ñieàu kieän phaùp lyù. Maët khaùc trong quaù trình trieån khai, nhieàu baát caäp giöõa caùc ngaân haøng ñaõ phaùt sinh, nhieàu vaán ñeà khoù khaên ñaët ra,… Nhaèm giuùp caùc NHTMCP TP.HCM nhanh choùng hieän ñaïi hoùa, phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc chuaån möïc quoác teá veà an toaøn voán vaø thöïc tieãn cuûa Vieät Nam, qua ñoù ñaåy maïnh taêng tröôûng, môû roäng khaû naêng sinh lôïi, töøng böôùc xaùc laäp ñöôïc vò theá caïnh tranh beàn vöõng treân thò tröôøng trong nöôùc vaø quoác teá, taùc giaû ñaõ choïn ñeà taøi “Ñoåi môùi quaûn lyù voán töï coù taïo moâi tröôøng caïnh tranh laønh maïnh cho caùc NHTMCP TP.HCM” ñeå thöïc hieän luaän aùn tieán só cuûa mình. ll. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU. Muïc ñích nghieân cöùu cuûa luaän aùn nhaèm laøm saùng toû caùc luaän cöù khoa hoïc caû veà lyù luaän vaø thöïc tieãn quaûn lyù voán töï coù trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng. Khaûo cöùu thöïc traïng quaûn lyù voán töï coù vaø ñeà xuaát heä thoáng caùc giaûi phaùp ñoåi môùi toaøn dieän quaûn lyù voán töï coù phuø hôïp vôùi yeâu caàu chuaån hoùa an toaøn voán trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng quoác teá, taïo ñieàu kieän ñeå caùc NHTMCP TP.HCM phaùt trieån hieäu quaû, oån ñònh vaø beàn vöõng. lll. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa luaän aùn laø heä thoáng lyù luaän veà quaûn lyù voán töï coù, heä thoáng phaùp luaät, heä thoáng caùc chuaån möïc ñaùnh giaù, giaùm saùt an toaøn voán töï coù. Troïng taâm nghieân cöùu laø caùc vaán ñeà veà kyõ naêng quaûn trò voán töï coù cuûa caùc NHTM vaø phöông thöùc quaûn lyù voán cuûa cô quan giaùm saùt ngaân haøng theo yeâu caàu quaûn lyù an toaøn voán töï coù hieän ñaïi cuûa BIS,… taïi caùc NHTMCP TP.HCM. 11 lV. PHÖÔNG PHAÙP TOÅ CHÖÙC NGHIEÂN CÖÙU. Luaän aùn söû duïng toång hôïp caùc phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc keát hôïp vôùi caùc phöông phaùp thoáng keâ, so saùnh, xöû lyù heä thoáng, moâ hình hoaù kinh teá vó moâ, coù ñoái chöùng vôùi caùc phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc khaùc. Luaän aùn ñaõ tieáp thu yù kieán phaûn bieän cuûa nhieàu chuyeân gia, caùn boä quaûn lyù, ñieàu haønh coù lieân quan ñeå hoaøn thieän caùc giaûi phaùp. V. NHÖÕNG ÑIEÅM MÔÙI CUÛA LUAÄN AÙN. ƒ Söûa ñoåi theå cheá quyeàn sôû höõu voán coå phaàn phuø hôïp vôùi nhöõng ñoåi môùi töø Luaät Doanh nghieäp. Phaùt trieån hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng theo moâ hình taäp ñoaøn taøi chính ña naêng, ñònh vò laïi thò tröôøng muïc tieâu; ƒ Ñoåi môùi cô caáu voán töï coù an toaøn, xaây döïng chieán löôïc taùi caáu truùc sôû höõu voán coå phaàn beàn vöõng; Ñoåi môùi chöông trình, noäi dung, cô cheá, chính saùch quaûn lyù, giaùm saùt, ñaùnh giaù an toaøn voán phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån cuûa neàn kinh teá vaø loä trình thöïc hieän caùc cam keát quoác teá; ƒ Ñoåi môùi quaûn lyù, ñaùnh giaù voán töï coù an toaøn theo höôùng môû roäng khung tyû leä theo khaû naêng ñaùp öùng voán vaø möùc ñoä ruûi ro, aùp duïng heä thoáng chæ tieâu ña daïng coù ñieàu kieän, thöïc hieän cô cheá quaûn lyù ña phaân taàng. Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, luaän aùn daøi 184 trang, vôùi 12 Bieåu; 34 Baûng; 15 Hình minh hoaï, 6 phöông trình. Noäi dung chính cuûa luaän aùn ñöôïc theå hieän ôû ba chöông (I, II vaø III). 12 CHÖÔNG 1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI. 1.1. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ CHUNG VEÀ VOÁN TÖÏ COÙ CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI. 1.1.1. Khaùi quaùt veà voán töï coù cuûa ngaân haøng thöông maïi. 1.1.1.1. Caùc khaùi nieäm veà voán töï coù cuûa ngaân haøng thöông maïi. Nguoàn voán chuû sôû höõu cuûa moät ngaân haøng thöông maïi (NHTM) ñang hoaït ñoäng kinh doanh treân thò tröôøng thöôøng ñöôïc phaân chia thaønh boán loaïi: − Voán cuûa NHTM goàm voán ñieàu leä vaø voán xaây döïng cô baûn; − Caùc quyõ cuûa NHTM; − Lôïi nhuaän chöa phaân phoái cuûa NHTM; − Caùc khoaûn cheânh leäch ñaùnh giaù laïi taøi saûn, tyû giaù hoái ñoaùi, vaøng baïc,…. Nguoàn voán chuû sôû höõu cuûa NHTM coøn ñöôïc goïi laø voán töï coù cuûa NHTM. Ñöùng ôû goùc ñoä ruûi ro kinh doanh, voán töï coù cuûa NHTM ñöôïc xem laø “söùc maïnh vaø ñeäm” an toaøn cho hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng. ƒ Theo Luaät caùc TCTD Vieät Nam ñaõ söûa ñoåi vaø boå sung naêm 2004 [25], voán töï coù cuûa NHTM bao goàm: giaù trò thöïc coù cuûa voán ñieàu leä, caùc quyõ döï tröõ vaø moät soá taøi saûn nôï khaùc, goàm caùc khoaûn voán ñieàu leä, quyõ döï tröõ boå sung voán ñieàu leä, quyõ döï tröõ ñaëc bieät ñeå döï phoøng buø ñaép ruûi ro, lôïi nhuaän chöa chia, giaù trò taêng theâm do ñònh giaù laïi taøi saûn coá ñònh, voán Nhaø nöôùc caáp ñeå cho vay daøi haïn, caùc loaïi voán, quyõ khaùc,... ƒ Theo Quyeát ñònh soá 457/2005/QÑ-NHNN [25] ngaøy 19/4/2005 cuûa Thoáng ñoác NHNNVN, voán töï coù cuûa NHTM Vieät Nam goàm hai loaïi voán caáp 1 vaø voán caáp 2. 13 − Voán caáp 1, goàm voán ñieàu leä (bao goàm voán ñaõ ñöôïc caáp vaø voán ñaõ goùp) vaø caùc quyõ döï tröõ boå sung voán ñieàu leä, quyõ döï phoøng taøi chính, quyõ ñaàu tö phaùt trieån nghieäp vuï, lôïi nhuaän khoâng chia, tröø ñi khoaûn giaù trò cheânh leäch lôïi theá thöông maïi; − Voán caáp 2, goàm nhöõng khoaûn nôï coù tính chaát nhö voán coù theå ñöôïc söû duïng ngay ñeå buø ñaép trong hoaït ñoäng kinh doanh, bao goàm: 50% phaàn giaù trò taêng theâm cuûa taøi saûn coá ñònh ñöôïc ñònh giaù laïi; 40% phaàn giaù trò taêng theâm cuûa caùc chöùng khoaùn ñaàu tö; traùi phieáu chuyeån ñoåi hoaëc coå phieáu öu ñaõi do TCTD phaùt haønh coù thôøi gian coøn laïi toái thieåu laø 5 naêm tröôùc khi chuyeån ñoåi thaønh coå phieáu phoå thoâng; caùc coâng cuï nôï thöù caáp khaùc coù kyø haïn ban ñaàu toái thieåu treân 10 naêm; vaø quyõ döï phoøng chung ñöôïc giôùi haïn toái ña baèng 1,25% toång taøi saûn coù ruûi ro; − Caùc quy ñònh khaùc, caáu phaàn cuûa voán caáp 2 ñöôïc giôùi haïn toái ña baèng 100% voán caáp 1, giôùi haïn ñoái vôùi traùi phieáu chuyeån ñoåi hoaëc coå phieáu öu ñaõi vaø caùc coâng cuï nôï thöù caáp khaùc toái ña khoâng quaù 50% voán caáp 1. Ñoái vôùi caùc khoaûn khaáu tröø khoûi voán töï coù, goàm: toaøn boä giaù trò taøi saûn coá ñònh vaø chöùng khoaùn ñaàu tö bò giaûm ñi khi ñònh giaù laïi theo quy ñònh cuûa phaùp luaät; toaøn boä soá voán ñaõ ñaàu tö vaøo TCTD khaùc döôùi hình thöùc goùp voán, mua coå phaàn; phaàn goùp voán lieân doanh, mua coå phaàn cuûa caùc quyõ ñaàu tö, doanh nghieäp khaùc vaø caùc khoaûn loã kinh doanh bao goàm caû caùc khoaûn loã luõy keá. ƒ Theo Quy cheá Basel II cuûa Ngaân haøng Phuïc vuï Thanh toaùn quoác teá (BIS) [1], voán töï coù cuûa NHTM goàm ba loïai voán caáp 1, voán caáp 2 vaø voán caáp 3. − Voán caáp 1 (hay voán coát loûi), laø voán chaát löôïng cao, goàm: voán treân soå saùch cuûa coå phaàn thöôøng, coå phaàn öu ñaõi tích luõy khoâng thöôøng xuyeân vaø caùc quyõ döï tröõ töø nhöõng thu nhaäp tích luõy sau thueá; − Voán caáp 2 (hay voán boå sung), laø voán coù chaát löôïng thaáp bao goàm caùc khoaûn voán lieân quan ñeán nhöõng ñieàu kieän bieán ñoåi, nhö: döï tröõ toån thaát cho vay noùi chung, nôï phuï thuoäc daøi haïn vaø caùc coå phaàn öu ñaõi tích luõy hoaëc taùi khaû duïng; 14 − Voán caáp 3 (ñöôïc döï truø nhaèm môû roäng ñònh nghóa voán), goàm caùc khoaûn nôï phuï thuoäc ngaén haïn ñöôïc duøng ñeå buø ñaép caùc ruûi ro thò tröôøng. ƒ Theo khía caïnh chuyeân moân, voán töï coù cuûa NHTM ñöôïc dieãn giaûi, nhö sau: - Veà khía caïnh keá toaùn, voán töï coù cuûa moät ngaân haøng laø giaù trò taøi saûn roøng, hay laø hieäu soá giöõa giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn coù vaø giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn nôï cuûa ngaân haøng taïi moät thôøi ñieåm nhaát ñònh[10]. Vôùi caùch dieãn giaûi naøy, voán töï coù khoâng ñöôïc xem laø moät loaïi taøi saûn nôï cuûa ngaân haøng nhö quan nieäm truyeàn thoáng, nhöng döïa vaøo moái quan heä töông quan giöõa voán töï coù vôùi caùc chæ tieâu taøi chính khaùc ngaân haøng coù theå xaùc ñònh ñöôïc voán töï coù thöïc chính xaùc hôn; - Veà khía caïnh kinh teá, voán töï coù laø voán rieâng cuûa ngaân haøng do caùc chuû sôû höõu ñoùng goùp vaø voán ñöôïc taïo ra trong quaù trình kinh doanh döôùi daïng lôïi nhuaän ñöôïc giöõ laïi vaø caùc hình thöùc thu huùt khaùc[10]. Theo quan ñieåm naøy, voán töï coù laø cô sôû ñeå ngaân haøng chuû ñoäng ñònh höôùng caùc chính saùch phaân phoái taøi chính, thöïc hieän chieán löôïc thu huùt voán, môû roäng hôïp taùc, phaùt trieån kinh doanh; - Veà khía caïnh phaùp lyù, voán töï coù cuûa ngaân haøng laø ñieàu kieän phaùp lyù caên baûn ñeå ngaân haøng ñöôïc thaønh laäp vaø laø yeáu toá taøi chính chuû yeáu ñeå ñaûm baûo caùc khoaûn nôï ñoái vôùi khaùch haøng, ñaûm baûo söï an toaøn cho hoaït ñoäng[10]. Vieäc luaät hoùa töøng loaïi voán töï coù goùp phaàn laøm roõ hôn traùch nhieäm phaùp lyù cuûa ngaân haøng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi göûi tieàn vaø khaû naêng ñaûm baûo naêng löïc hôïp taùc ñaàu tö; - Veà khía caïnh quaûn trò, voán töï coù cuûa ngaân haøng ñöôïc chia thaønh hai loaïi voán coát loûi vaø voán boå sung[10]. Vieäc phaân bieät voán töï coù theo caáu truùc laøm taêng theâm tính linh hoaït cho hoaït ñoäng quaûn lyù, chi phí voán seõ ñöôïc tieát giaûm vaø voán coát loûi seõ ñöôïc baûo veä toát hôn. Ngaân haøng coù theå naâng cao chaát löôïng toång nguoàn voán baèng chính saùch quaûn lyù voán töï coù tích cöïc ñeå gia taêng khaû naêng caïnh tranh. Nhìn chung, khaùi nieäm veà voán töï coù cuûa NHTM bao haøm caû voán ñieàu leä vaø voán lôïi nhuaän khoâng chia thuoäc nguoàn voán chuû sôû höõu maø ngaân haøng phaûi toå chöùc 15 huy ñoäng, vaø caùc loaïi voán ñöôïc hình thaønh thoâng qua kyõ thuaät xaùc ñònh voán töï coù an toaøn theo quy cheá giaùm saùt cuûa NHNN maø baûn thaân ngaân haøng khoâng theå aùp ñaët theo yù muoán chuû quan. 1.1.1.2. Moät soá thuaät ngöõ veà voán lieân quan ñeán voán töï coù cuûa NHTM. Söû duïng voán töï coù trong quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM thöôøng gaén lieàn vôùi moät soá thuaät ngöõ voán khaùc coù lieân quan nhö: ƒ Voán khaû duïng cuûa ngaân haøng, laø voán ñöôïc söû duïng ñeå ñaùp öùng nhu caàu voán kinh doanh theo keá hoaïch, nhö cho vay, ñaàu tö, thanh toaùn tieàn göûi vaø tieàn vay ñeán haïn, thanh toaùn ngoaïi baûng,…. Cô caáu voán khaû duïng cuûa ngaân haøng bao goàm: tieàn maët toàn quyõ nghieäp vuï, tieàn göûi thanh toaùn, caùc loaïi chöùng khoaùn thanh khoaûn cao (toái ña 30 ngaøy) do NHTM naém giöõ [10]. Veà lyù thuyeát voán khaû duïng cuûa ngaân haøng ñöôïc hình thaønh chuû yeáu töø nguoàn voán töï coù cuûa NHTM, nhöng trong thöïc tieãn vieäc phaân ñònh cô caáu voán khaû duïng raát khoù do tính löu hoaït cuûa töøng nguoàn voán trong toång nguoàn voán; ƒ Voán ñaàu tö cuûa ngaân haøng, laø khoaûn voán baèng tieàn ñöôïc ngaân haøng söû duïng vaøo caùc hoaït ñoäng ñaàu tö ngaén vaø daøi haïn [10]. Toùm laïi, voán töï coù cuûa NHTM laø moät phaïm truø kinh teá coù yù nghóa khaù roäng phaûn aùnh taát caû caùc giaù trò taøi saûn thuoäc quyeàn sôû höõu naém giöõ cuûa chuû ngaân haøng döôùi nhieàu hình thöùc taøi saûn khaùc nhau coù theå quy ra giaù trò. Trong quaù trình hoaït ñoäng, voán töï coù cuûa NHTM ñöôïc söû duïng chuû yeáu ñeå ñaàu tö phaùt trieån caùc nghieäp vuï kinh doanh nhaèm mang laïi lôïi ích cho caùc chuû sôû höõu ngaân haøng vaø ñaûm baûo yeâu caàu an toaøn caàn thieát cho hoaït ñoäng kinh doanh. 1.1.2. Caáu thaønh voán töï coù cuûa ngaân haøng thöông maïi. Voán töï coù cuûa NHTM coù theå ñöôïc caáu thaønh theo nhieàu caùch khaùc nhau, tuøy loaïi hình sôû höõu cuûa ngaân haøng coù ba daïng toàn taïi chính, 16 ƒ Voán coå phaàn cuûa ngaân haøng, laø soá voán do caùc coå ñoâng ñoùng goùp tröïc tieáp hoaëc mua coå phieáu ñöôïc ghi vaøo ñieàu leä hay hôïp ñoàng khi thaønh laäp ngaân haøng, hay laø toång giaù trò cuûa soá coå phaàn chöa thanh toaùn cuûa caùc coå ñoâng saùng laäp vaø coå ñoâng thöôøng. Theo Luaät caùc TCTD Vieät Nam, voán coå phaàn cuûa NHTM chæ ñöôïc hình thaønh khi coù ít nhaát töø 35 coå ñoâng trôû leân, trong ñoù coå ñoâng laø DNNN phaûi coù soá coå phaàn sôû höõu ít nhaát 10% hoaëc coå ñoâng laø caùc phaùp nhaân, theå nhaân nöôùc ngoaøi nhöng toång soá coå phaàn sôû höõu chieám khoâng quaù 30% voán ñieàu leä[25]; ƒ Caùc quyõ cuûa ngaân haøng, laø nhöõng khoaûn voán ñöôïc hình thaønh khi coù söï taêng giaù trò taøi saûn, bao goàm: thaëng dö voán coå phaàn; lôïi nhuaän khoâng chia boå sung voán ñieàu leä; cheânh leäch ñaùnh giaù laïi taøi saûn; caùc quyõ chöa söû duïng,... Theo Nghò ñònh Chính phuû soá 146/2005/NÑ-CP ngaøy 23/11/2005, quy ñònh haøng naêm treân cô sôû lôïi nhuaän roøng caùc ngaân haøng phaûi trích 5% ñeå laäp quyõ döï tröõ boå sung voán ñieàu leä (soá dö cuûa quyõ khoâng ñöôïc vöôït quaù möùc voán ñieàu leä). Phaàn lôïi nhuaän coøn laïi sau khi tröø caùc khoaûn loã naêm tröôùc vaø caùc khoaûn do vi phaïm phaùp luaät seõ ñöôïc trích 10% ñeå laäp quyõ döï phoøng taøi chính (soá dö cuûa quyõ khoâng ñöôïc vöôït quaù 25% möùc voán ñieàu leä) vaø trích 50% laäp quyõ ñaàu tö phaùt trieån nghieäp vuï vaø 5% cho quyõ döï phoøng trôï caáp maát vieäc laøm (soá dö cuûa quyõ khoâng ñöôïc vöôït quaù 6 thaùng löông thöïc hieän)…. Ñoái vôùi caùc NHTMCP caùc tyû leä naøy do HÑQT quyeát ñònh [25]; ƒ Traùi phieáu boå sung vaø giaáy nôï cuûa ngaân haøng, laø caùc khoaûn tieàn göûi khoâng chòu yeâu caàu döï tröõ baét buoäc, coù kyø haïn daøi, coù chi phí thu huùt töông ñoái thaáp vaø khoâng laøm giaûm lôïi töùc treân moãi coå phaàn khi phaùt haønh theâm coå phieáu môùi [3]. Caùc chöùng khoaùn nôï laø nguoàn voán quan troïng ñöôïc NHTM söû duïng ñeå boå sung voán vaø thöôøng ñöôïc xeáp loaïi sau caùc taøi saûn keâ bieân khi thanh toaùn nôï. Hieän nay Nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ ban haønh Luaät caùc coâng cuï chuyeån nhöôïng nhöng do coøn thieáu caùc vaên baûn höôùng daãn neân caùc NHTM vaãn chöa coù ñaày ñuû cô sôû phaùp lyù ñeå khai thaùc caùc coâng cuï naøy. 17 1.1.3. Caùc ñaëc tröng cuûa voán töï coù cuûa ngaân haøng thöông maïi. ƒ Voán ñöôïc söû duïng coù keá hoaïch, coù muïc tieâu, voán töï coù luoân vaän ñoäng vaø tham gia thöôøng xuyeân vaøo toaøn boä quaù trình kinh doanh cuûa ngaân haøng. Moïi quyeát ñònh taêng theâm voán luoân gaén lieàn vôùi yeâu caàu phaùt trieån caùc saûn phaåm, dòch vuï môùi, môû roäng hoaït ñoäng,…. Söû duïng voán coù keá hoaïch seõ laøm taêng tính chuû ñoäng cho ngaân haøng trong vieäc ñöa ra caùc quyeát saùch taøi chính; ƒ Voán mang tính xaõ hoäi, voán töï coù ñöôïc hình thaønh töø caùc nguoàn voán hôïp phaùp ñöôïc pheùp löu chuyeån roäng raõi treân thò tröôøng. Trong ñieàu kieän hoäi nhaäp, voán töï coù cuûa ngaân haøng mang tính quoác teá gaén vôùi moâi tröôøng caïnh tranh cao. Vieäc thu huùt voán qua thò tröôøng taøi chính baèng caùc coâng cuï taøi chính ña daïng môû ra nhieàu höôùng lieân thoâng, lieân keát ñeå ngaân haøng coù theå phaân taùn bôùt ruûi ro; ƒ Voán coù giaù trò vaø giaù caû rieâng, giaù trò cuûa voán töï coù gaén lieàn vôùi uy tín, naêng löïc, vò theá cuûa chuû sôû höõu voán vaø quan heä cung caàu voán treân thò tröôøng. Naêng löïc noäi taïi cuûa voán ñöôïc quyeát ñònh bôûi khaû naêng quaûn trò, chaát löôïng saûn phaåm dòch vuï, vò theá ruûi ro, lôïi theá vaø tieàm naêng phaùt trieån cuûa ngaân haøng; ƒ Voán coù phí toån, möùc ñoä phí toån cuûa voán bò chi phoái bôûi ñaëc ñieåm cuûa keânh thu huùt, moãi keânh chæ thích öùng nhaát ñònh vôùi cô cheá quaûn lyù, muïc tieâu vaø vò theá cuûa töøng nhaø ñaàu tö vaø cuûa töøng ngaân haøng söû duïng voán. Quan heä cung caàu voán ñaàu tö raát ña daïng vaø coù tính thôøi cô raát cao, ñònh vò chính xaùc chuaån bò toát caùc ñieàu kieän caên baûn vaø quyeát ñònh kòp thôøi laø ñieàu kieän ñeå ngaân haøng löïa choïn ñöôïc nguoàn voán ñaàu tö phuø hôïp, ñem laïi lôïi ích cao; ƒ Voán coù tính kinh teá, hieäu quaû söû duïng voán chæ phaùt huy khi voán töï coù ñöôïc tích luõy vaø taäp trung ñeán moät möùc ñoä caàn thieát, ñuû ñeå ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu phaùt trieån cuûa toå chöùc trong töøng thôøi kyø vaø treân töøng thò tröôøng cuï theå. Tính kinh teá cuûa quy moâ voán seõ taêng daàn theo baäc thang lôïi theá caïnh tranh, voán töï coù caøng cao ngaân haøng caøng coù nhieàu ñieàu kieän ñeå löïa choïn ñöôïc nhöõng thò tröôøng thuaän lôïi hôn. 18 ÔÛ caùc nöôùc ñang phaùt trieån, hoaït ñoäng ngaân haøng ñang trong quaù trình ñoåi môùi, heä thoáng phaùp luaät vaø cô cheá chính saùch chöa hoaøn thieän, neân vieäc quaûn lyù voán töï coù ôû caùc NHTM thöôøng gaëp nhieàu khoù khaên. Nhaän thöùc ñaày ñuû thuoäc tính cuûa voán töï coù caùc ngaân haøng coù theå tìm kieám phöông thöùc phaùt trieån voán phuø hôïp hôn. 1.1.4. Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa voán töï coù cuûa ngaân haøng thöông maïi. Trong quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh, voán töï coù cuûa NHTM thöïc hieän ba chöùc naêng: chöùc naêng traùch nhieäm, chöùc naêng hoaït ñoäng vaø chöùc naêng ñieàu chænh. 1.1.4.1. Voán töï coù laøm chöùc naêng chòu traùch nhieäm veà taøi saûn ñoái vôùi ngöôøi göûi tieàn. Vôùi tö caùch laø moät coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, tröôùc tieân caùc NHTM phaûi theå hieän ñöôïc ñaày ñuû traùch nhieäm veà taøi saûn cuûa ngöôøi kinh doanh ñoái vôùi nhöõng khoaûn tieàn göûi nhaèm taïo ra söï tin caäy vaø an taâm cho khaùch haøng. Baûo veä quyeàn lôïi cho nhöõng ngöôøi göûi tieàn thöïc chaát cuõng chính laø baûo veä söï an toaøn cho ngaân haøng. Khi thöïc hieän chöùc naêng naøy, ngaân haøng phaûi coù ñuû voán töï coù ñeå baûo ñaûm ñöôïc khaû naêng thanh toaùn trong moïi tröôøng hôïp, ñoàng thôøi ngaân haøng coøn phaûi cung caáp ñöôïc moät khoaûn voán döï tröõ ñuû ñeå duy trì ñöôïc khaû naêng traû nôï traùnh khoûi moïi söï ñe doïa do thua loã. Kinh doanh ngaân haøng laø lónh vöïc hoaït ñoäng coù tính nhaïy caûm cao, thöôøng xuyeân gaén lieàn vôùi caùc ruûi ro. Moät ngaân haøng vaãn coù theå gaùnh chòu nhöõng toån thaát baát ngôø, maëc duø moïi hoaït ñoäng ñang dieãn ra raát toát ñeïp vaø ñaõ chuaån bò ñaày ñuû caùc bieän phaùp höõu hieäu ñeå laøm giaûm thaáp nhöõng ruûi ro ôû möùc ñoä toái thieåu. Chính vì vaäy trong quaù trình quaûn trò, caùc ngaân haøng luoân phaûi caân nhaéc ñoàng thôøi giöõa caùc döï kieán veà lôïi nhuaän vôùi caùc döï kieán veà ruûi ro. Ñaây cuõng laø lyù do khieán NHTW ôû caùc nöôùc ñeàu raát quan taâm ñeán vieäc thieát cheá nhöõng quy ñònh an toaøn ñaëc bieät ñeå giaùm saùt chaët cheõ voán töï coù cuûa caùc NHTM, nhaèm traùnh nhöõng aûnh höôûng xaáu ñeán neàn kinh teá baûo veä quyeàn lôïi cho xaõ hoäi. Noùi chung khi thöïc hieän chöùc naêng traùch nhieäm veà taøi saûn ñoái vôùi ngöôøi göûi tieàn, voán töï coù cuûa ngaân haøng phaûi ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû vôùi tö caùch laø nguoàn voán 19 thöôøng xuyeân saún saøng buø ñaép moïi ruûi ro coù theå xaûy ra. Moät NHTM coù voán töï coù lôùn seõ coù moät traùch nhieäm taøi saûn lôùn hôn caùc NHTM coù voán töï coù nhoû, nhöng ñieàu ñoù cuõng khoâng coù nghóa laø voán töï coù lôùn thì hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng seõ an toaøn hôn. Do ñoù, “soá voán töï coù caàn coù cho moät NHTM khoâng hoaøn toaøn chòu söï quyeát ñònh cuûa quy moâ hoaït ñoäng kinh doanh, maø chuû yeáu phaûi gaén vôùi möùc ñoä maïo hieåm thöïc teá maø ngaân haøng ñaõ vaø ñang chaáp nhaän”. 1.1.4.2. Voán töï coù laøm chöùc naêng ñaàu tö ñaùp öùng caùc yeâu caàu HÑKD ngaân haøng. Voán töï coù khoâng chæ ñöôïc duøng laøm “laù chaén” vaø “ñeäm” an toaøn maø coøn ñöôïc duøng ñeå ñaàu tö ñaùp öùng yeâu caàu hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng. Khi laøm chöùc naêng ñaàu tö, voán töï coù cuûa ngaân haøng ñöôïc söû duïng cho muïc ñích ñaàu tö vaøo taøi saûn coá ñònh vaø ñaàu tö ngaén haïn vaø daøi haïn ñeå sinh lôøi. Taøi saûn coá ñònh laø ñieàu kieän veà vaät chaát vaø coâng ngheä coù yù nghóa quyeát ñònh ñeán taàm côû, quy moâ cuûa moät ngaân haøng. Khaû naêng hieän ñaïi hoùa taøi saûn coá ñònh tuøy thuoäc vaøo ngaân haøng coù ñuû quy moâ nguoàn voán töï coù caàn thieát vaø chieán löôïc ñaàu tö coù ñöôïc söû duïng ñuùng möùc khoâng. Theo Luaät caùc TCTD Vieät Nam, caùc NHTM chæ ñöôïc pheùp ñaàu tö vaøo taøi saûn coá ñònh toái ña baèng 50% voán töï coù [25]. Khi ñaàu tö vaøo taøi saûn ngaén haïn vaø daøi haïn, voán töï coù cuûa NHTM ñöôïc duøng ñeå ñaàu tö vaøo coå phieáu, traùi phieáu coâng ty, traùi phieáu chính phuû,…. moät maët vöøa ñeå sinh lôøi, maët khaùc nhaèm duy trì möùc voán khaû duïng cho ngaân haøng. 1.1.4.3. Voán töï coù laøm chöùc naêng xaùc laäp caùc giôùi haïn cho HÑKD ngaân haøng. Khi thaønh laäp hoaëc phaùt trieån caùc chi nhaùnh môùi cuõng nhö khi trieån khai caùc hoaït ñoäng môùi, caùc nghieäp vuï môùi, hoaëc khi quyeát ñònh ñaàu tö, cho vay, mua saém taøi saûn, hay khi quyeát ñònh mua laïi, saùp nhaäp,… ñeå coù ñuû khaû naêng thöïc hieän caùc quyeát ñònh treân vaø coù ñuû cô sôû phaùp lyù ñeå ñöôïc caáp giaáy pheùp kinh doanh, soá voán töï coù cuûa ngaân haøng cuõng caàn thieát phaûi ñöôïc xaùc ñònh laïi sao cho töông öùng vôùi caùc yeâu caàu thöïc teá coù theå phaùt sinh. 20 Caùc cô quan giaùm saùt ngaân haøng thöôøng quyeát ñònh soá voán töï coù caàn coù baèng caùch ñöa ra caùc quy ñònh giôùi haïn möùc voán toái thieåu cuï theå cho töøng hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. Caùc giôùi haïn naøy ñöôïc luaät hoùa baèng caùc tieâu chuaån phaùp lyù cuï theå vôùi haøng loaït caùc quy ñònh raøng buoäc coù lieân quan, döïa treân cô sôû phaân loaïi möùc ñoä ruûi ro cuûa caùc taøi saûn ñaàu tö, möùc ñoä gaëp khoù khaên, söï khaùc bieät giöõa caùc ngaân haøng... ÔÛ nhieàu quoác gia, cô quan quaûn lyù, giaùm saùt ngaân haøng söû duïng caùc quy ñònh veà tyû leä giôùi haïn voán töï coù nhö moät coâng cuï vó moâ ñeå ñieàu tieát hoaït ñoäng cuûa caùc NHTM. Chính söï raøng buoäc khaét khe naøy ñaõ khieán caùc ngaân haøng phaûi quan taâm nhieàu hôn ñeán ñoåi môùi cô caáu danh muïc ñaàu tö vaø quaûn lyù ruûi ro, ñeán xaây döïng chieán löôïc khai thaùc vaø söû duïng voán töï coù sao cho coù hieäu quaû cao nhö caùc nguoàn voán ñaàu tö daøi haïn khaùc. Toùm laïi, vieäc thöïc thi ñaày ñuû caùc chöùc naêng cuûa voán töï coù seõ laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå ngaân haøng taïo ra moät khuoân khoå laønh maïnh cho coâng taùc quaûn trò, giaûm bôùt caùc haønh vi maïo hieåm vôùi ruûi ro. Tuy nhieân, caùc ngaân haøng cuõng caàn phaûi coù quan ñieåm ñoåi môùi quaûn lyù voán töï coù tích cöïc vaø phuø hôïp hôn ñeå thöïc söï ñem laïi söï gia taêng laâu daøi vaø oån ñònh cho lôïi nhuaän, duy trì söï phaùt trieån beàn vöõng, ñoàng thôøi ngaên chaën caùc chính saùch baûo thuû cöïc ñoan nguy hieåm hoaëc maïo hieåm quaù ñaùng. 1.2. YEÂU CAÀU ÑAÛM BAÛO AN TOAØN VOÁN TRONG HÑKD NGAÂN HAØNG. Taêng voán laø ñieàu kieän cô baûn ñeå ngaân haøng thöïc hieän ñaày ñuû caùc chöùc naêng, nhöng taêng voán cuõng seõ laøm taêng phí toån vaø laøm giaûm lôïi nhuaän. Ñeå ñaït ñöôïc lôïi nhuaän mong muoán caùc ngaân haøng thöôøng haï thaáp tyû leä giôùi haïn voán hoaëc giöõ möùc voán töï coù cao, nhöng ñoàng thôøi cuõng taêng theâm caùc phöông thöùc kinh doanh maïo hieåm. Nhaèm buoäc caùc NHTM phaûi ñi vaøo hoaït ñoäng caån troïng, ôû caùc nöôùc NHTW ñeàu chuù troïng taêng cöôøng caùc bieän phaùp baûo ñaûm an toaøn voán, vôùi noäi dung chính laø xaây döïng vaø hoaøn thieän caùc quy ñònh veà cheá ñoä an toaøn voán. 21 1.2.1. Quy ñònh chung veà cheá ñoä an toaøn voán trong HÑKD ngaân haøng. 1.2.1.1. Quy ñònh caùc khaùi nieäm an toaøn voán. Theo coâng boá cuûa UÛy ban Basle naêm 1989, caùc NHTM phaûi thöôøng xuyeân döï tröõ ñuû caùc nguoàn quyõ döï phoøng caàn thieát, saún saøng buø ñaép ñöôïc moïi toån thaát coù theå xaûy ra ñeå ñaûm baûo an toaøn cho hoaït ñoäng kinh doanh. Tuøy theo tính chaát cuûa töøng loaïi toån thaát, ngaân haøng ñöôïc söû duïng nhöõng nguoàn voán töông thích ñeå buø ñaép: − Ñoái vôùi caùc toån thaát ñaõ löôøng tröôùc ñöôïc ruûi ro, ngaân haøng coù theå söû duïng nguoàn voán töø quyõ döï phoøng ruûi ro nôï xaáu ñaõ ñöôïc xeáp loaïi theo tieâu chuaån ñeå buø ñaép. Maëc daàu nguoàn voán naøy ñöôïc trích laäp töø chi phí kinh doanh nhöng neáu tyû leä trích laäp quaù cao coù theå aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán lôïi nhuaän vaø quyeàn lôïi cuûa coå ñoâng laøm giaûm uy tín cuûa ngaân haøng treân thò tröôøng; − Ñoái vôùi caùc toån thaát khoâng löôøng tröôùc ñöôïc ruûi ro, ngaân haøng phaûi duøng voán töï coù laøm nguoàn döï phoøng ñeå buø ñaép. Neáu khaû naêng quaûn trò ruûi ro yeáu keùm gaây ra möùc toån thaát cao voán töï coù cuûa ngaân haøng seõ bò hao moøn, quy moâ taøi chính vaø khaû naêng caïnh tranh cuûa ngaân haøng seõ bò aûnh höôûng. Töø caên cöù lyù luaän treân, BIS ñaõ ñöa ra moät soá ñònh nghóa ñeå ño löôøng möùc ñoä voán töï coù an toaøn cho moät NHTM nhö sau: ƒ Voán töï coù an toaøn, laø möùc voán töï coù toái thieåu caàn thieát maø moät NHTM caàn phaûi coù ñeå thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng chuû yeáu laø “döï phoøng nhöõng toån thaát khoâng theå löôøng tröôùc” nhaèm baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi göûi tieàn vaø ngöôøi cho vay[18]; ƒ Möùc voán töï coù toái thieåu, laø soá voán töï coù toái thieåu maø moät NHTM buoäc phaûi coù ñeå ñaûm baûo ñöôïc yeâu caàu kinh doanh. Möùc ñoä voán töï coù toái thieåu tuøy vaøo töøng ñoái töôïng cuï theå, luaät phaùp cuûa töøng quoác gia vaø yeâu caàu phaùt trieån kinh teá trong töøng thôøi kyø [18]. Caùc chuaån taéc naøy ñöôïc quy ñònh nhö sau: - Ñoái vôùi caùc ngaân haøng môùi ñi vaøo hoaït ñoäng, möùc voán töï coù toái thieåu laø moät giaù trò danh nghóa ñöôïc NHTW quy ñònh; 22 - Ñoái vôùi caùc ngaân haøng ñaõ ñi vaøo hoaït ñoäng, möùc voán töï coù toái thieåu laø tyû leä voán döïa treân cô sôû ruûi ro; - Ñoái vôùi caùc cô quan giaùm saùt ngaân haøng, möùc voán töï coù toái thieåu laø söï tuaân thuû cuûa caùc ngaân haøng veà caùc giôùi haïn ñaûm baûo caàn thieát treân cô sôû coù caân nhaéc ñeán töøng hoaøn caûnh cho pheùp. ƒ Tyû leä voán töï coù döïa treân cô sôû ruûi ro, laø moät chæ tieâu soá töông ñoái bieåu thò baèng tyû leä phaàn traêm giöõa voán töï coù cuûa ngaân haøng so vôùi giaù trò taøi saûn coù chöùa ñöïng ruûi ro ñöôïc haïch toaùn ôû noäi baûng vaø caùc khoaûn ruûi ro haïch toaùn ôû ngoaïi baûng. Caùc heä soá xaùc ñònh naøy ñöôïc quy ñònh baèng nhöõng möùc ñoä ruûi ro khaùc nhau, tuøy theo tính chaát cuûa töøng loaïi taøi saûn[18]. Noùi chung, thuaät ngöõ voán töï coù an toaøn ñöôïc duøng ñeå chæ soá voán töï coù toái thieåu maø moät ngaân haøng hoaït ñoäng caàn phaûi coù ñeå ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu buø ñaép caùc khoaûn toån thaát baát ngôø ngoaøi döï kieán, töông öùng vôùi möùc ñoä ruûi ro hieän coù maø ngaân haøng coù theå phaûi gaùnh chòu treân nhöõng thò tröôøng caïnh tranh cuï theå. 1.2.1.2. Quy ñònh cheá ñoä xaùc ñònh soá voán töï coù an toaøn. Theo BIS, cheá ñoä xaùc ñònh soá voán töï coù an toaøn caàn thieát cho moät NHTM veà cô baûn ñöôïc quy ñònh goàm ba yeáu toá laø: caáu phaàn, quy cheá vaø nguoàn hình thaønh voán töï coù an toaøn. Maëc daàu cheá ñoä xaùc ñònh soá voán töï coù an toaøn cuï theå ôû töøng quoác gia coù moät soá quy ñònh khaùc nhau, song ñeàu toân troïng nguyeân taéc cô baûn chung laø “Moïi nguoàn voán töï coù an toaøn ñeàu phaûi ñaët troïng taâm vaøo caùc yeáu toá saún saøng buø ñaép ñöôïc caùc khoaûn toån thaát ngoaøi döï kieán” [18]. ƒ Quy cheá veà caáu phaàn cuûa voán töï coù an toaøn[18], quy ñònh voán töï coù an toaøn cuûa moät NHTM phaûi ñöôïc taïo laäp töø caùc yeáu toá coù khaû naêng buø ñaép cho nhöõng khoaûn toån thaát baát ngôø. Caùc yeáu toá naøy ñöôïc saép xeáp theo tính chaát cuûa töøng loaïi voán. Veà cô baûn voán töï coù an toaøn ñöôïc xeáp thaønh hai loaïi: 23 − Loaïi thöù nhaát goïi laø voán coát loûi, goàm caùc loaïi voán coù chaát löôïng cao nhö voán coå phaàn vaø caùc quyõ döï tröõ cô baûn; − Loaïi thöù hai goïi laø voán thöù caáp hay voán boå sung, cuõng goàm caùc yeáu toá coù theå trang traõi ñöôïc caùc khoaûn toån thaát baát ngôø nhöng xeùt veà tính chaát möùc ñoä vöõng chaéc cuûa caùc yeáu toá naøy thaáp hôn. ƒ Quy cheá veà voán töï coù an toaøn[18], quy ñònh roõ veà caùc thaønh phaàn treân BCÑTS ñöôïc xem laø voán cuûa baûn thaân ngaân haøng, trong ñoù caùc yeáu toá ñöôïc xem laø neàn taûng cuûa voán coát loûi vaø nhöõng thaønh phaàn cuûa voán ñöôïc xem laø voán boå sung. Vaø quy ñònh nhöõng khoaûn phaûi khaáu tröø vaøo voán töï coù an toaøn goàm nhöõng tích saûn coù khoù khaên vaø nhöõng tích saûn coù giaù trò höõu hình thaáp. Quy cheá coøn quy ñònh, caùc ngaân haøng phaûi thieát laäp ñaày ñuû caùc quyõ döï tröõ vaø söû duïng caùc nguoàn voán boå sung nhaèm taêng theâm khaû naêng choáng ñôõ ruûi ro, baûo veä an toaøn cho voán coát loûi, ñoàng thôøi laøm ñoøn baåy ñeå môû roäng quy moâ hoaït ñoäng laøm taêng khaû taêng sinh lôïi. ƒ Quy cheá veà nguoàn hình thaønh voán töï coù an toaøn[18] quy ñònh, - Nguoàn voán cô baûn, hay coøn goïi laø voán coát loûi goàm caùc yeáu toá voán coù lieân quan tröïc tieáp ñeán lôïi nhuaän roøng vaø khaû naêng môû roäng khoái löôïng taøi chính cuûa ngaân haøng. Vieäc xaùc ñònh voán cô baûn gaén vôùi ñaùnh giaù chaát löôïng toång nguoàn voán laø cô sôû ñeå xaùc laäp tieâu chuaån voán töï coù an toaøn toái thieåu. Voán cô baûn goàm: + Coå phieáu thöôøng, ñöôïc hình thaønh töø hai nguoàn, moät phaàn töø nguoàn lôïi nhuaän giöõ laïi ñöôïc duøng ñeå cung caáp theâm voán cho coå phieáu vaø moät phaàn töø nguoàn phaùt haønh coå phieáu môùi ñöôïc duøng ñeå taêng voán coå phaàn; + Caùc quyõ döï tröõ cô baûn, laø caùc quyõ ñöôïc laäp hay ñöôïc xaùc ñònh tyû leä vôùi laõi löu giöõ hoaëc caùc khoaûn thaëng dö khaùc ñöôïc trích laäp töø lôïi nhuaän sau khi ñaõ noäp thueá, nhö: tieàn thöôûng coå phaàn, lôïi nhuaän khoâng chia sau khi traû laõi coå phaàn, quyõ döï tröõ toång hôïp, quyõ döï tröõ phaùp ñònh ñeå boå sung voán, lôïi nhuaän töø caùc khoaûn huøn voán coå phaàn ôû caùc chi nhaùnh…. 24 - Nguoàn voán boå sung, hay coøn goïi laø voán thöù caáp, caùc NHTM coù theå laäp caùc khoaûn voán boå sung sau tuøy vaøo söï cho pheùp cuûa cô quan giaùm saùt: + Caùc quyõ döï tröõ ngaàm, goàm caùc phaàn thaëng dö tích luõy sau thueá töø lôïi nhuaän tích luõy. Caùc quyõ naøy coù theå ñöôïc taïo laäp baèng nhieàu caùch tuøy theo quy cheá vaø cheá ñoä haïch toaùn cuûa töøng quoác gia; + Quyõ döï tröõ do ñaùnh giaù laïi taøi saûn, tuøy cheá ñoä haïch toaùn ôû töøng quoác gia. Thoâng thöôøng coù hai caùch, ñaùnh giaù chính thöùc taøi saûn cuûa ngaân haøng coù trong quyeát toaùn theo söï bieán ñoäng cuûa thò tröôøng vaø ñaùnh giaù laïi caùc chöùng khoaùn ñaàu tö cuûa ngaân haøng ñaõ ñöôïc haïch toaùn trong BCÑTS so vôùi giaù thaønh tröôùc ñoù; + Quyõ döï tröõ chung, laø caùc quyõ döï tröõ toång hôïp phoøng maát voán cho vay ñöôïc taïo laäp ñeå phoøng nhöõng thua loã cho vay chöa xaùc ñònh ñöôïc trong töông lai, khoâng lieân quan ñeán nhöõng tích saûn ñaõ ñöôïc xeáp loaïi. Möùc toái ña cuûa quyõ naøy ñöôïc laäp laø 1,25% hoaëc cao nhaát laø 2% cuûa tích saûn coù chöùa ñöïng ruûi ro; + Caùc phöông tieän voán pha troän (Nôï - Voán coå phaàn), goàm caùc coâng cuï voán mang tính chaát phoái hôïp cuûa caû nôï vaø voán coå phaàn nhöng phaûi thoûa maõn ñöôïc moät soá yeâu caàu: Thöù nhaát, chöa ñöôïc ñaûm baûo, khoâng quan troïng vaø chòu söï ñoùng goùp hoaøn toaøn; Thöù hai, ngöôøi giöõ ñaàu tieân khoâng ñöôïc baùn laïi neáu chöa ñöôïc thanh tra cho pheùp; Thöù ba, saún saøng buø ñaép nhöõng thua loã maø ngaân haøng khoâng buoäc phaûi taïm ngöøng coâng vieäc kinh doanh (khaùc vôùi caùc khoaûn nôï phuï); Thöù tö, ñöôïc chi traû theo laõi suaát coá ñònh. Hieän nay xeáp vaøo loaïi naøy coù caùc coå phaàn öu ñaõi coù tích luõy vaø caùc phöông tieän voán, nhö: coå phaàn öu ñaõi daøi haïn ôû Canada; chöùng chæ goùp voán vaø phieáu traùi khoaùn phuï vôùi thôøi haïn khoâng xaùc ñònh ôû Phaùp, Gensscheine ôû Ñöùc; caùc khoaûn nôï phuï vónh vieãn nhö coå phaàn öu ñaõi ôû Anh; caùc phöông tieän nôï coù theå chuyeån ñoåi, uûy thaùc ôû Hoa Kyø,….; + Caùc khoaûn nôï phuï thuoäc coù kyø haïn (tín phieáu voán vaø caùc giaáy nôï), goàm caùc khoaûn nôï phuï thuoäc chöa ñöôïc baûo ñaûm. Theo thoâng leä chung, caùc coâng cuï naøy phaûi coù thôøi haïn goác toái thieåu laø 7 naêm keå töø ngaøy phaùt haønh, neáu ngaén hôn seõ 25 phaûi chòu möùc döï tröõ theo yeâu caàu phaùp ñònh vaø phaûi coù giôùi haïn thôøi haïn coù theå buø vaøo caùc coå phaàn öu ñaõi. Quy ñònh chung, trong thôøi haïn 5 naêm cuoái cuøng caùc khoaûn nôï naøy seõ phaûi chòu heä soá chieát khaáu tích luõy laø 20% naêm nhaèm theå hieän söï suït giaûm giaù trò döôùi tö caùch laø moät nguoàn löïc lieân tuïc. Caùc phöông tieän naøy thöôøng ñöôïc giôùi haïn ôû möùc toái ña laø 50% voán cô baûn do khoâng coù saún ñeå buø loã. 1.2.2. Nhöõng thay ñoåi veà caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán. Taêng voán töï coù toái thieåu ñeán möùc an toaøn caàn thieát laø yeâu caàu cô baûn ñeå buø ñaép caùc toån thaát baát ngôø xaûy ra. Tuy nhieân, vaán ñeà ñaët ra laø laøm theá naøo ñeå ñaùnh giaù chính xaùc möùc ñoä ruûi ro hieän coù cuûa moät ngaân haøng nhaèm xaùc ñònh ñöôïc soá voán töï coù an toaøn caàn coù. Cô quan giaùm saùt ngaân haøng ôû caùc nöôùc ñaõ ñöa ra nhieàu bieän phaùp, Quy cheá Basel laø moät trong nhöõng boä tieâu chuaån ñaùnh giaù an toaøn voán gaàn ñaây coù aûnh höôûng toaøn dieän nhaát ñeán hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng. Maëc daàu ñöôïc aùp duïng roäng raõi, caùc chuaån möïc Basel cuõng khoâng haún ñaõ phuø hôïp ñoái vôùi taát caû caùc quoác gia, caùc loaïi hình ngaân haøng. Nghieân cöùu toaøn dieän quaù trình phaùt trieån caùc chuaån möïc an toaøn voán laø ñieàu kieän ñeå tìm kieám phöông thöùc quaûn lyù voán toát hôn cho caùc ngaân haøng. 1.2.2.1. Caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán tröôùc khi coù Quy cheá Basel. Tröôùc khi coù Quy cheá Basel, vaán ñeà xaùc ñònh voán töï coù an toaøn toái thieåu cuõng ñaõ ñöôïc phaùp luaät ngaân haøng ôû nhieàu quoác gia quan taâm. ÔÛ moãi quoác gia, NHTW ñeàu xaây döïng caùc chæ tieâu quaûn lyù voán rieâng ñeå raøng buoäc hoaït ñoäng cuûa caùc NHTMTNc. Nhìn chung, haàu heát ñeàu cho raèng “soá voán töï coù an toaøn cuûa moät ngaân haøng caàn coù phaûi ñaûm baûo ñöôïc khaû naêng saún saøng chi traû vaø khaû naêng thanh toaùn cuoái cuøng ñoái vôùi ngöôøi göûi tieàn vaø nhöõng ngöôøi thöù ba noùi chung, ñoàng thôøi goùp phaàn taïo ra söï caân baèng thöôøng xuyeân cuûa cô caáu taøi chính” [3]. Caùc chæ tieâu xaùc ñònh voán töï coù an toaøn thöôøng ñöôïc theå hieän döôùi daïng tyû leä, phaûn aùnh soá voán töï coù töông ñoái cuûa ngaân haøng ñöôïc tính theo tyû leä phaàn traêm 26 so vôùi toång taøi saûn coù hoaëc toång taøi saûn nôï, hoaëc baèng soá voán töï coù cuûa ngaân haøng nhaân vôùi moät heä soá nhaát ñònh. Moät soá chæ tieâu ñaùnh giaù möùc ñoä an toaøn voán cuûa ngaân haøng ñaõ ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán [37], nhö: − Heä soá voán töï coù so vôùi taøi saûn coù vaø voán töï coù so vôùi toång soá tieàn göûi; − Heä soá voán töï coù so vôùi toång taøi saûn coù ruûi ro, trong ñoù möùc ñoä cheânh leäch cuûa caùc heä soá ruûi ro döïa vaøo tyû leä sai heïn thanh toaùn cuûa traùi phieáu chính phuû. Vaøo thaäp nieân 1950 heä soá naøy ñöôïc quy ñònh toái thieåu laø 20%; − Heä soá voán khaû duïng, quy ñònh ít nhaát phaûi ñaït 100% giöõa moät beân laø toång soá voán khaû duïng khoâng kyø haïn (hoaëc toái ña laø moät thaùng) cuøng vôùi caùc yeáu toá khaùc, vôùi moät beân laø toång soá tieàn khaû chi khoâng kyø haïn hoaëc trong moät thaùng; − Heä soá voán vaø nguoàn voán thöôøng xuyeân, ôû Phaùp NHTW quy ñònh caùc NHTM phaûi ñaït ít nhaát 60% giöõa toång soá nguoàn voán coù thôøi haïn coøn laïi hôn 5 naêm, vôùi toång soá söû duïng voán cuõng coù thôøi haïn coøn laïi treân 5 naêm; Nhìn chung, caùc heä soá ñaùnh giaù an toaøn voán tröôùc khi coù Quy cheá Basel môùi chæ phaûn aùnh ñöôïc soá voán töï coù ban ñaàu cuûa moät ngaân haøng caàn coù ñeå ñöôïc hoaït ñoäng maø chöa chæ ra ñöôïc nhöõng moái lieân heä giöõa voán töï coù vôùi caùc yeáu toá ruûi ro. Trong thò tröôøng töông ñoái phaùt trieån caùc tieâu chuaån ñaùnh giaù an toaøn voán raát cao, neáu söû duïng caùc heä soá naøy keát quaû ñaùnh giaù seõ khoâng chính xaùc. Tuy nhieân, ñoái vôùi caùc thò tröôøng tính caïnh tranh coøn thaáp caùc khoaûn vay nôï chöa ñöôïc hình thaønh, hoaëc ñoái vôùi caùc ngaân haøng maø hoaït ñoäng cho vay leä thuoäc phaàn lôùn vaøo soá tieàn göûi huy ñoäng, vieäc söû duïng caùc heä soá treân vaãn coøn mang laïi moät soá yù nghóa nhaát ñònh. Ôû nhieàu nöôùc, luaät ngaân haøng hieän vaãn cho pheùp duy trì caùc heä soá naøy nhaèm thuùc ñaåy ngaønh ngaân haøng trong nöôùc coù ñieàu kieän phaùt trieån, ñaëc bieät trong thôøi gian ñaàu caïnh tranh hoäi nhaäp. Trong ñoù taäp trung troïng yeáu vaãn laø caùc chæ tieâu heä soá voán töï coù so vôùi toång soá taøi saûn coù vaø so vôùi toång soá tieàn göûi. Ñaây cuõng laø 27 nguyeân nhaân ñaõ khieán nhieàu NHTMTNc chuû quan trong vaán ñeà quaûn lyù voán töï coù daãn ñeán nhöõng nguy cô ruûi ro tieàm aån khoù löôøng. 1.2.2.2. Caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán töï coù theo Quy cheá Basel. Naêm 1988, taïi Basle (Thuïy Só) döôùi quyeàn phaùn quyeát cuûa BIS, NHTW cuûa caùc quoác gia trong nhoùm G10 goàm Bæ, Canada, Phaùp, Ñöùc, YÙ, Nhaät, Haø lan, Thuïy Ñieån, Thuïy Só, Anh vaø hai cô quan giaùm saùt cuûa Hoa Kyø ñaõ gaëp nhau ñeå laäp ra moät uûy ban giaùm saùt ngaân haøng goïi taét laø Basel. Uûy ban Basel ñaõ thoaû thuaän ñöa ra heä thoáng caùc quy taéc chuaån möïc chung, maø troïng ñieåm laø caùc ñònh nghóa veà vai troø cuûa caùc quy taéc voán trong nhöõng tình huoáng phaùp lyù cuï theå. Muïc tieâu cuûa UÛy ban Basel nhaèm giaùm saùt caùc ngaân haøng coù hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá vaø caùc ngaân haøng sôû höõu coâng ty, ñoàng thôøi khuyeán khích söï ñoàng nhaát thöïc hieän yeâu caàu voán töï coù an toaøn toái thieåu ñeå ngaân haøng ôû taát caû caùc quoác gia ñeàu coù theå caïnh tranh vôùi nhau treân moät saân chôi bình ñaúng. Maëc daàu, UÛy ban Basel khoâng coù quyeàn cheá taøi phaùp lyù nhöng tröôùc söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa caùc hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, taát caû caùc quoác gia döï phaàn ñeàu thaáy coù traùch nhieäm caàn phaûi nhanh choùng aùp duïng caùc quy taéc Basel. Böôùc ñaàu, UÛy ban Basel cho pheùp moät soá nöôùc ñöôïc aùp duïng caùc tieâu chuaån moät caùch linh hoaït phuø hôïp vôùi cheá ñoä sôû taïi nhaèm khaéc phuïc söï khaùc bieät veà luaät leä giöõa caùc nöôùc. Tuy nhieân, ñeán naêm 2007 söï phaân bieät naøy seõ khoâng coøn vaø Basel seõ trôû thaønh boä tieâu chuaån thoáng nhaát ñoái vôùi taát caû caùc ngaân haøng coù tham gia vaøo hoaït ñoäng thöông maïi toaøn caàu. Veà cô baûn, caùc chuaån möïc Basel hình thaønh vaø phaùt trieån theo hai giai ñoïan: ƒ Giai ñoïan töø naêm 1992 ñeán 1998 (coøn goïi laø Basel I), UÛy ban Basel ñöa ra heä soá Cooke quy ñònh caùc ngaân haøng phaûi coù tyû leä voán töï coù an toaøn toái thieåu phaûi lôùn hôn 8% vaø phaûi ñaûm baûo ñöôïc chaát löôïng quaûn lyù ruûi ro. Tuy nhieân, quy cheá Basel I môùi chæ ñeà caäp ñeán nhöõng ruûi ro veà tín duïng maø chöa baøn ñeán caùc ruûi ro khaùc, nhö: ruûi ro 28 hoaït ñoäng, ruûi ro thò tröôøng, ruûi ro laõi suaát,.. Trong khi thöïc teá chính caùc ruûi ro naøy laïi ñang laø taùc nhaân chuû yeáu gaây ra caùc cuoäc khuûng hoaûng taøi chính; ƒ Giai ñoïan töø naêm 1998 ñeán nay (coøn goïi laø Basel II), nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu an toaøn voán cho caùc toå chöùc taøi chính khoång loà, taêng cöôøng quaûn trò toaøn caàu hoùa taøi chính cuõng nhö khai thaùc toái ña tieàm naêng lôïi nhuaän vaø haïn cheá ruûi ro cho caùc ngaân haøng, UÛy ban Basel ñaõ boå sung theâm caùc quy ñònh veà tieâu chuaån ñaùnh giaù ruûi ro hoaït ñoäng, ruûi ro thò tröôøng, ruûi ro laõi suaát, ñoàng thôøi ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa thanh tra trong coâng taùc quaûn lyù ngaân haøng. Basel II ñaõ ñöa ra heä soá CAR, quy ñònh caùc ngaân haøng phaûi ñaûm baûo soá tieàn voán cô baûn chia cho soá tieàn cho vay khoâng ñöôïc döôùi 8%, ñoàng thôøi khuyeán khích naâng cao khaû naêng töï quaûn lyù baèng vieäc höôùng daãn caùc phöông phaùp ñaùnh giaù noäi boä veà nhu caàu söû duïng voán. Ngoaøi ra, Basel II coøn boå sung theâm caùc yeáu toá thò tröôøng vaøo heä thoáng chæ tieâu ñaùnh giaù ñeå taäp trung laøm roõ hôn tình traïng ruûi ro vaø möùc ñoä voán hoaù thöïc söï, nhaèm buoäc caùc ngaân haøng phaûi coâng khai hoùa thoâng tin vaø taïo ñieàu kieän cho caùc ñoái taùc duø ôû theå cheá naøo cuõng ñeàu coù theå ñaùnh giaù ñöôïc ruûi ro. Noùi chung, caùc chuaån möïc Basel ñaõ taäp trung vaøo vieäc phaân chia voán töï coù an toaøn ra thaønh nhieàu loaïi nhaèm phuø hôïp vôùi möùc ñoä buø ñaép cho töøng loaïi ruûi ro khaùc nhau. Vieäc phaân ñònh roõ caáu thaønh vaø xaây döïng nguyeân taéc xaùc ñònh cho töøng loaïi voán ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå caùc ngaân haøng töï hình thaønh caùc quyõ döï phoøng thích hôïp vaø tìm kieám theâm caùc nguoàn voán boå sung baûo veä an toaøn cho voán coát loûi, cuõng nhö phaùt trieån theâm caùc coâng cuï nôï môùi tham gia saâu hôn vaøo thò tröôøng taøi chính tieàn teä. Maët khaùc, Basel cuõng buoäc caùc ngaân haøng phaûi xaây döïng quy trình, chính saùch kieåm soaùt noäi boä veà tín duïng vôùi caùc quy ñònh chaët cheõ vaø caùc tieâu chí cuï theå hôn, ñoàng thôøi cuõng ñöa ra caùc phöông phaùp giuùp caùc ngaân haøng töï quaûn trò ruûi ro, töï xaùc ñònh ñöôïc giaù trò thöïc cuûa voán töï coù. 29 1.2.3. Caùc quy ñònh phaùp luaät ñieàu chænh caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán. 1.2.3.1. Caùc quy ñònh phaùp luaät ñieàu chænh caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán quoác teá. Treân theá giôùi, heä thoáng caùc chuaån möïc ñieàu chænh caùc quy ñònh veà an toaøn voán coù moät quaù trình phaùt trieån khaù daøi vaø cuøng toàn taïi vôùi nhieàu quan ñieåm khaùc nhau tröôùc khi xuaát hieän heä thoáng chuaån möïc Basel [1]. 1- Giai ñoaïn tröôùc chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai. Ñaàu nhöõng naêm 1900, haàu heát NHTW ôû caùc nöôùc phaùt trieån ñeàu söû duïng quy taéc ngoùn tay caùi vôùi chæ tieâu tyû leä voán treân toång soá tieàn göûi baèng 10%, nhöng töø naêm 1940 – 1945 laïi aùp duïng chæ tieâu tyû leä voán treân toång taøi saûn coù baèng 8%. Thöïc teá caû hai chæ tieâu ñaõ khoâng phaûn aùnh ñöôïc söï taùc ñoäng cuûa caùc loaïi ruûi ro tín duïng khaùc nhau trong cô caáu taøi saûn coù cuûa ngaân haøng, trong khi tyû leä caùc khoaûn cho vay naøy chieám tôùi hôn 85% taøi saûn coù. 2- Giai ñoaïn sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai Nhaèm giôùi haïn soá voán cuûa caùc NHTM, NHTW ôû caùc nöôùc phaùt trieån ñaõ ñöa ra chæ tieâu tyû leä voán treân taøi saûn coù ruûi ro giaûn ñôn (xaùc ñònh baèng caùch laáy giaù trò taøi saûn coù tröø ñi ngaân quyõ vaø chöùng khoaùn chính phuû). Naêm 1950, NHTW caùc nöôùc laïi trieån khai chæ tieâu tyû leä voán treân taøi saûn coù ruûi ro ñaõ ñöôïc ñieàu chænh vôùi möùc ñoä ruûi ro cuûa töøng loaïi taøi saûn coù ñaõ ñöôïc ñieàu chænh töông öùng vôùi 6 loaïi: 0%, 5%, 12%, 20%, 50%, 100%. Naêm 1956, nhaèm boå sung theâm cho vieäc ñaùnh giaù möùc voán an toaøn vaø môû roäng giaùm saùt khaû naêng thanh khoaûn phuø hôïp vôùi vieäc môû roäng theâm nghieäp vuï ARBIT, NHTW caùc nöôùc laïi ñöa ra Phöông trình ABC quy ñònh “ngaân haøng caøng ít thanh khoaûn thì voán toái thieåu phaûi caøng taêng”. 3- Giai ñoaïn töø naêm 1960-1981 Töø naêm 1960, ñeå ñaùnh giaù tính ñaày ñuû cuûa voán an toaøn toát hôn ñoàng thôøi giaûm bôùt caùc pheâ phaùn veà söï leä thuoäc vaøo caùc heä soá an toaøn NHTW caùc nöôùc phaùt trieån ñaõ ñöa ra theå thöùc phaân tích voán töï coù theo chaát löïông töøng loaïi, nhö: chaát löôïng quaûn lyù, 30 thanh khoaûn cuûa taøi saûn coù, lòch söû lôïi nhuaän vaø tích luõy lôïi nhuaän cuûa ngaân haøng, chaát löôïng vaø ñaëc ñieåm cuûa voán chuû sôû höõu, gaùnh naëng cuûa caùc chi phí kinh doanh goäp, tieàm naêng cuûa cô caáu tieàn göûi nhaïy caûm vôùi laõi suaát, chaát löôïng chieán löôïc quaûn trò kinh doanh, khaû naêng cuûa ngaân haøng trong vieäc phoái hôïp caùc nhu caàu taøi chính hieän taïi vaø töông lai taïi caùc lónh vöïc kinh doanh khaùc nhau,… Vôùi nguyeân taéc chung laø “neáu ngaân haøng khoâng ñaûm baûo chaát löôïng cuûa moät trong nhöõng yeáu toá treân thì yeâu caàu veà voán töï coù toái thieåu cuûa ngaân haøng seõ phaûi taêng theâm”. Sau naêm 1970, khi neàn kinh teá treân toaøn caàu bò suy thoaùi vaø lan nhanh, moâi tröôøng kinh teá theá giôùi bieán ñoäng maïnh NHTW caùc nöôùc ñaõ boå sung theâm moät soá tyû leä môùi, nhö: voán hôïp lyù treân toång taøi saûn coù, toång soá voán treân toång taøi saûn coù, toång soá voán cho vay treân toång soá voán, taøi saûn coù ñaõ xeáp loaïi treân toång soá voán, taøi saûn coù nhaïy caûm vôùi laõi suaát thuaàn treân toång taøi saûn coù, döï phoøng cho toån thaát treân toån thaát thuaàn, toån thaát thuaàn treân toång soá cho vay, tyû leä taêng tröôûng taøi saûn coù treân tyû leä taêng tröôûng voán,... Caùc tyû leä naøy cuõng laø cô sôû ñeå hình thaønh phöông trình ñaùnh giaù tính ñaày ñuû cuûa voán töï coù goïi taét laø “CAMEL” (voán, taøi saûn coù, quaûn lyù, lôïi nhuaän, thanh khoaûn). 4- Giai ñoaïn töø naêm 1981-1988 Sau naêm 1981, cô quan baûo hieåm tieàn göûi lieân bang Hoa Kyø (FDIC) laïi ñöa ra caùc möùc quy ñònh môùi ñeå ñaùnh giaù an toaøn voán ñoái vôùi caùc ngaân haøng thaønh vieân, nhö: tyû leä voán hôïp lyù treân toång taøi saûn coù phaûi baèng 6%, tyû leä voán cô baûn treân toång taøi saûn coù phaûi baèng 5%. Trong ñoù quy ñònh: voán hôïp lyù bao goàm 100% döï tröõ voán, döï tröõ cho toån thaát cho vay, coå phaàn öu ñaõi khoâng ñöôïc pheùp baùn laïi vaø caùc khoaûn nôï phuï thuoäc; Voán coå phaàn thöôøng phaûi toái thieåu baèng 100% khoaûn cho vay coù nghi ngôø vaø 50% khoaûn cho vay ñaõ ñöôïc xeáp loaïi. Naêm 1985, caùc cô quan giaùm saùt ngaân haøng vaø FDIC laïi boå sung theâm quy ñònh giôùi haïn tyû leä voán hôïp lyù treân taøi saûn coù môû roäng töø 6% - 7% tuøy vaøo quy moâ 31 vaø söï laønh maïnh taøi chính cuûa töøng NHTM. Vôùi nhöõng höôùng daãn cuï theå veà tyû leä voán treân taøi saûn coù ruûi ro ñaõ ñöôïc ñieàu chænh, nhö: ñoái vôùi voán caáp (I) toái thieåu phaûi baèng 5,5%; ñoái vôùi toång voán töï coù phaûi baèng 6%. Töø naêm 1985 ñeán 1988, FDIC laïi boå sung theâm boä tieâu chuaån voán ñaày ñuû vôùi caùc quy ñònh chaët cheõ hôn veà tyû leä voán töï coù treân taøi saûn coù ruûi ro ñöôïc ñieàu chænh, cuï theå: ñoái vôùi voán caáp (I) toái thieåu laø 5,5%, ñoái vôùi toång soá voán töï coù toái thieåu laø 6%; Caùc tyû leä naøy ñöôïc aùp duïng khaùc nhau cho töøng khu vöïc, theo ñoù: Khu vöïc (I) ít nhaát laø 7%, Khu vöïc (II) ít nhaát töø 6% ñeán 7%, Khu vöïc (III) döôùi 6%; Ñoái vôùi caùc moùn nôï phuï thuoäc coù haïn kyø coøn laïi ít nhaát laø 5 naêm, tyû leä ñaùnh giaù treân giaù trò cuûa meänh giaù ñöôïc quy ñònh chi tieát nhö sau: töø 4 - 5 naêm laø 80%, töø 3 – 4 naêm laø 60%, töø 2 – 3 naêm laø 40%, töø 1- 2 naêm laø 20%; Rieâng ñoái vôùi voán caáp (II) FDIC quy ñònh khoâng ñöôïc vöôït quaù 50% voán caáp (I). 5- Giai ñoaïn töø naêm 1988 ñeán naêm 1999 Naêm 1988, UÛy ban Basel ñöa ra moät boä quy taéc veà yeâu caàu voán töï coù toái thieåu vaø quy cheá khung voán töï coù ñaày ñuû, boä quy taéc naøy ñöôïc xaây döïng döïa treân cô sôû nghieân cöùu caùc ruûi ro caên baûn hôïp lyù (theo phöông phaùp thoáng keâ kinh nghieäm cuûa Cooke). Naêm 1992, boä quy taéc naøy ñaõ ñöôïc ñöa vaøo aùp duïng taïi caùc quoác gia G10 vôùi muïc ñích raøng buoäc caùc ngaân haøng veà nhöõng khoaûn kyù göûi vaø cho vay nhaïy caûm nhaèm kieåm soaùt caùc ruûi ro tín duïng. Quy taéc Basel quy ñònh roõ tyû leä taøi saûn coù ruûi ro cô baûn ñöôïc toùm taét thaønh boán loaïi tuøy vaøo caùc khoaûn muïc naèm trong hoaëc ngoaøi BCÑTS, cuï theå: khoâng coù ruûi ro (0%), ruûi ro thaáp (20%), ruûi ro vöøa (50%); ruûi ro tieâu chuaån (100%). Basel cuõng quy ñònh aùp duïng chi tieát cho töøng giai ñoaïn vaø cuï theå theo töøng loaïi voán töï coù. Tuy aùp dụng baét ñaàu vaøo cuoái naêm 1990 nhưng ở giai ñoaïn ñaàu tieân Basel vaãn cho pheùp moät soá nöôùc ñöôïc höôûng moät kyø haïn nhaát ñònh ñeå chuyeån ñoåi. Nguyeân 32 taéc chung “neáu ruûi ro caøng cao thì toång taøi saûn coù ñöôïc ñieàu chænh ruûi ro caøng taêng vaø tyû leä vốn an toaøn seõ bò giaûm thaáp ñi”. Bieåu (1.1): Quy ñònh veà tyû leä voán töï coù toái thieåu cuûa Basel I Tyû Leä toái thieåu Khôûi ñieåm 31/12/1990 31/12/1992 - Voán caáp (I) - Toång soá voán - Voán coå phaàn (RAA) 0 0 0 3,625% 7,250% 3,250% 4% 8% 4% (nguoàn töø “BIS 1992”) [1] Bieåu (1.2): Quy ñònh chi tieát aùp duïng tyû leä voán töï coù toái thieåu cuûa Basel I Tyû Leä toái thieåu Khôûi ñieåm 31/12/1990 31/12/1992 - Voán caáp (I) (tröø taøi saûn voâ hình) - Voán boå sung cho voán caáp (I) Toång hôïp 0 Tröø Toái ña 25% Tröø Khoâng bao goàm (nguoàn töø “BIS 1992”) [1] ƒ Ñaàu thaäp nieân 1990, UÛy ban Basel laïi boå sung theâm cho ñaïo luaät 1988 ñoøi hoûi voán töï coù cuûa NHTM phaûi bao goàm caû ruûi ro thò tröôøng (aùp duïng cho caû coâng ty chöùng khoaùn). Naêm 1991, UÛy ban hoäi thaûo vôùi caùc toå chöùc mua baùn chöùng khoaùn quoác teá (IOSCO) phaùt trieån khung quy ñònh treân thaønh Basel-IOSCO; ƒ Thaùng 4/1993, sau moät vaøi thaát baïi UÛy ban ñaõ quyeát ñònh taùch ñaïo luaät tu chính naêm 1988 ra khoûi Basel-IOSCO vaø yeâu caàu ñeå coù ñuû voán toái thieåu buø ñaép cho caùc ruûi ro thò tröôøng lieân quan, caùc NHTM phaûi chöùng minh ñöôïc caùc khoaûn voán naém giöõ ñoái vôùi caùc giaù trò thöông maïi vaø caùc hoaït ñoäng hoái ñoaùi coù ruûi ro thò tröôøng. Voán seõ ñöôïc ñaùnh giaù döïa treân cô sôû aùp duïng heä soá chuyeån ñoåi VaR vôùi tyû leä 95% trong phaïm vi 10 ngaøy; ƒ Thaùng 4/1995, UÛy ban Basel coâng boá moät chöông trình raø soaùt môùi, ñoøi hoûi voán toái thieåu phaûi gaén vôùi chöùc naêng quaûn lyù ruûi ro vaø caùc quy ñònh veà an toaøn maø ngaân haøng hieän ñang chaáp nhaän maïo hieåm. Nhaèm traùnh tai tieáng veà söï leä thuoäc vaøo caùc heä thoáng ño löôøng ruûi ro UÛy ban ñaõ môû roäng theâm giôùi haïn ñeå xaùc 33 ñònh ruûi ro vôùi tyû leä 99% trong phaïm vi 10 ngaøy treân cô sôû löïa choïn ngaãu nhieân. Nhaän thaáy taùc ñoäng cuûa vieäc phaân taùn ruûi ro trong phaïm vi danh muïc khoâng ñöôïc theå hieän qua danh muïc taøi saûn coù, UÛy ban yeâu caàu voán caáp II phaûi laøm theâm chöùc naêng buø ñaép cho caû ruûi ro thò tröôøng treân cô sôû giôùi haïn xaùc ñònh trong phaïm vi khoâng quaù 60 ngaøy; ƒ Naêm 1996, phaùt hieän caùc ngaân haøng ñi thueâ möôïn voán thu ñöôïc nhieàu lôïi nhuaän khi khai thaùc caùc khieám khuyeát cuûa heä thoáng tyû leä ruûi ro voán chæ troïng, ñieàu naøy coù theå gaây ra toån thaát gaén lieàn vôùi caùc hình thöùc gian laän, ruûi ro ñaïo ñöùc,…. UÛy ban ñaõ boå sung theâm ruûi ro hoaït ñoäng vaøo tieâu chuaån tính voán an toaøn döïa vaøo caùc quy ñònh trong mua baùn chöùng khoaùn. Ngoaøi ra, ñeå môû roäng theâm ñònh nghóa voán UÛy ban cuõng ñeà nghò boå sung theâm voán caáp III bao goàm caùc khoaûn nôï phuï thuoäc ngaén haïn ñöôïc duøng chuû yeáu nhaèm buø ñaép caùc ruûi ro thò tröôøng. 6- Giai ñoaïn töø naêm 1999 ñeán nay. Thaùng 01/1999, UÛy ban ñeà xuaát moät quy ñònh voán môùi vôùi teân goïi laø Basel II. Sau hai ñôït môû roäng hoaït ñoäng giaùm saùt, tham vaán thaùng 1/2001 vaø thaùng 4/2003 nhaèm chæ ñaïo cho vieäc nghieân cöùu ñònh löôïng chính xaùc caùc nhaân toá taùc ñoäng, thaùng 5/2004 ñaïo luaät Basel II ñaõ ñöôïc chính thöùc coâng boá döïa treân ba vaán ñeà chuû yeáu laø: yeâu caàu voán toái thieåu, giaùm saùt toaøn dieän vaø kyû luaät thò tröôøng. Khung voán môùi cuûa Basel II ñöôïc quy ñònh theo ba noäi dung: ƒ Noäi dung thöù nhaát, taêng theâm tính nhaïy caûm cuûa khung voán, gaén yeâu caàu voán toái thieåu vôùi nhöõng ruûi ro, toån thaát kinh teá thöïc teá. Caùc ngaân haøng ñöôïc choïn löïa quan ñieåm ñaùnh giaù ruûi ro phuø hôïp vaø cam keát ñaõ thöïc hieän caùc hình thöùc baûo hieåm cho vay vaø baûo hieåm tieàn göûi ít phöùc taïp, cuõng nhö söû duïng cô cheá kieåm soaùt ñôn giaûn phuø hôïp vôùi caùc quy taéc veà muïc ñích voán cho pheùp deã daøng ñaùnh giaù chính xaùc chaát löôïng tín duïng. Neáu phaùt hieän hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng chöùa ñöïng nhieàu nguy cô ruûi ro tieàm aån cô quan giaùm saùt coù theå yeâu caàu phaûi xaây döïng 34 theâm heä thoáng ño löôøng ruûi ro tín duïng noäi boä (IRB). Ngoaøi ra, caùc ngaân haøng cuõng ñöôïc quyeàn löïa choïn caùch ñaùnh giaù ruûi ro phuø hôïp khi xeáp loaïi ruûi ro tín duïng nhöng phaûi xaùc laäp roõ traùch nhieäm phaùp lyù neáu gaây ra caùc toån thaát. Ñoái vôùi caùc ruûi ro hoaït ñoäng, tuøy chaát löôïng quaûn lyù ruûi ro caùc nhaø giaùm saùt coù theå tieán haønh toå chöùc kieåm soaùt noäi boä ôû moät soá khu vöïc coù nhöõng ruûi ro caù bieät; ƒ Noäi dung thöù hai, taêng cöôøng chöông trình giaùm saùt thöôøng xuyeân caùc ñaùnh giaù noäi boä veà toaøn boä caùc ruûi ro. Vieäc quyeát ñònh möùc voán toái thieåu caàn thieát, ñieàu chænh lónh vöïc hoaït ñoäng phaûi döïa treân ñaùnh giaù danh muïc caùc hoaït ñoäng vaø caùc ruûi ro theo töøng ngaân haøng rieâng bieät. Basel II khuyeán nghò caùc nhaø giaùm saùt vaø caùc NHTM neân môû nhöõng cuoäc ñoái thoaïi, cuõng nhö môû roäng theâm söï tham gia cuûa caùc toå chöùc kieåm soaùt coù uy tín ñeå thoáng nhaát caùc ñaùnh giaù noäi boä trong quaù trình ño löôøng vaø quaûn lyù caùc ruûi ro; ƒ Noäi dung thöù ba, thuùc ñaåy caùc ngaân haøng quaûn lyù thaän troïng, Basel II yeâu caàu caùc cô quan giaùm saùt ngaân haøng phaûi chuù yù: xaùc ñònh chính xaùc vaø coâng boá caùc ñieåm giôùi haïn khaû naêng thò tröôøng nhaèm haïn cheá ñaàu tö tín duïng traøn lan; Naâng caáp ñoä thôøi gian chuyeån giao caùc taøi lieäu taøi chính nhaèm loaïi boû khaû naêng coá tình taïo ra caùc khoaûn cho vay tieàm aån lôùn hôn vaøo trong voán ñaày ñuû; Môû roäng theâm söï nhaän thöùc cuûa coâng chuùng vaø söï tham gia toaøn dieän cuûa caùc toå chöùc thò tröôøng vaøo caùc hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng vaø kieåm soaùt ruûi ro; Noùi chung, muïc tieâu cuûa Basel II nhaèm khuyeán khích caùc ngaân haøng giôùi haïn caùc thöôùc ño, ñoàng thôøi ñeà phoøng ñoäng cô coá tình môû roäng hình thaùi voán thaáp hôn yeâu caàu. Maët khaùc döïa theo heä thoáng ño löôøng ruûi ro tín duïng noäi boä IRB, tuøy vaøo ñoä chính xaùc cuûa döõ lieäu, phöông phaùp ñaùnh giaù vaø yeâu caàu hoaït ñoäng, Basel II taïo ñieàu kieän ñeå moãi ngaân haøng ñeàu coù theå xaây döïng ñöôïc heä thoáng ño löôøng rieâng ñeå töï xaùc ñònh yeâu caàu voán chính xaùc cho mình. 35 Toång hôïp tieán trình phaùt trieån caùc tieâu chuaån ñaùnh giaù an toaøn voán treân cô sôû ruûi ro chæ troïng theo caùc chuaån möïc Basel cuûa BIS, coù ba quy ñònh cô baûn laø: Phöông trình (1.1): Caùc chæ tieâu xaùc ñònh voán töï coù ñaày ñuû cuûa Uûy ban Basel − Theo hieäp öôùc Basel I %8 duïng) (tín chænh ñieàu ñaõ ro ruûiTSC coù töïvoánToång ro ruûisôû cô treân coù töï voán leä Tyû ≥= − Theo hieäp öôùc Basel – IOSCO %8 tröôøng) thò vaø duïng (tín chænh ñieàu ñaõ ro ruûiTSC coù töïvoánToång ro ruûisôû cô treân coù töï voán leä Tyû ≥= − Theo hieäp öôùc Basel II %8 tröôøng) thò ñoäng, hoaït duïng, (tín chænh ñieàu ñaõ ro ruûiTSC coù töïvoánToång ro ruûisôû cô treân coù töï voán leä Tyû ≥= (nguoàn töø “BIS 1992”) [1] 1.2.3.2. Caùc quy ñònh phaùp luaät ñieàu chænh caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán trong nöôùc. Ngay töø nhöõng naêm 1991, khi Phaùp leänh Ngaân haøng Vieät Nam ñöôïc ban haønh NHNNVN ñaõ raát quan taâm ñeán vaán ñeà ñaûm baûo an toaøn voán cuûa caùc NHTM. Moät chöông trình caûi toå khaù toaøn dieän veà caùc tieâu chuaån an toaøn voán töï coù ñaõ ñöôïc xaây döïng, moät soá vaên baûn phaùp lyù ñaõ ñöôïc ban haønh vôùi caùc quy ñònh khaù chi tieát, nhö: Quyeát ñònh soá 297/1999/QÑ-NHNN5 ngaøy 25/8/1999 vaø Quyeát ñònh soá 381/2003/QÑ-NHNN ngaøy 23/4/2003 quy ñònh tyû leä toái ña caùc nguoàn voán ngaén haïn ñöôïc söû duïng ñeå cho vay trung vaø daøi haïn, Quyeát ñònh soá 492/2000/QÑ- NHNN5 ngaøy 28/11/2000 quy ñònh veà vieäc goùp voán mua coå phaàn cuûa TCTD, Quyeát ñònh soá 296/1999/QÑ-NHNN5 ngaøy 25/8/1999 quy ñònh veà giôùi haïn cho vay ñoái vôùi moät khaùch haøng,…. Maëc daàu coù nhieàu tieâu chuaån an toaøn voán töï coù ñaõ ñöôïc xaây döïng nhöng haàu heát ñeàu chöa roõ raøng, khoaûng caùch so vôùi caùc thoâng leä quoác teá vaãn coøn lôùn. Gaàn ñaây nhaát, ngaøy 19/4/2005 Thoáng ñoác NHNNVN ñaõ ban haønh Quyeát ñònh soá 457/2005/QÑ- 36 NHNN vaø Quyeát ñònh soá 493/2005/QÑ-NHNN, quy ñònh roõ hôn veà caùc tyû leä baûo ñaûm an toaøn trong hoaït ñoäng cuûa caùc NHTM[25], trong ñoù taäp trung chính vaøo 5 tyû leä laø: 1- Veà yeâu caàu ñaûm baûo tyû leä an toaøn voán, quy ñònh caùc NHTM phaûi duy trì tyû leä voán töï coù toái thieåu treân taøi saûn coù ruûi ro ñaõ ñöôïc ñieàu chænh laø 8%; 2- Veà yeâu caàu ñaûm baûo giôùi haïn tín duïng, quy ñònh taát caû caùc khoaûn cho vay, baûo laõnh neáu vöôït quaù 5% voán töï coù cuûa NHTM ñeàu phaûi ñöôïc theo doõi, neáu vöôït quaù 10% phaûi ñöôïc HÑQT thoâng qua; Ñoái vôùi caùc khaùch haøng coù quan heä kinh teá phuï thuoäc caùc khoaûn cho vay phaûi ñöôïc ñaùnh giaù thaän troïng; Quy ñònh giôùi haïn treân voán töï coù cuûa NHTM cuï theå: ñoái vôùi moät khaùch haøng toång dö nôï cho vay khoâng ñöôïc vöôït quaù 15%, toång möùc cho vay vaø baûo laõnh khoâng ñöôïc vöôït quaù 25%ù; ñoái vôùi moät nhoùm khaùch haøng toång dö nôï cho vay khoâng ñöôïc vöôït quaù 50%, toång möùc cho vay vaø baûo laõnh khoâng ñöôïc vöôït quaù 60%; Quy ñònh giôùi haïn cho thueâ taøi chính treân voán töï coù cuûa NHTM, toång möùc cho thueâ taøi chính khoâng ñöôïc vöôït quaù 30% ñoái vôùi moät khaùch haøng vaø khoâng ñöôïc vöôït quaù 80% ñoái vôùi moät nhoùm khaùch haøng; 3- Veà yeâu caàu ñaûm baûo khaû naêng chi traû, quy ñònh: + Ñoái vôùi khaû naêng thanh toaùn chung, quy ñònh tyû leä toái thieåu giöõa giaù trò caùc taøi saûn “Coù” coù theå thanh toaùn ngay vaø caùc taøi saûn “Nôï” seõ ñeán haïn thanh toaùn trong 1 thaùng tieáp theo laø 25%; tyû leä toái thieåu chung trong thôøi gian 1 thaùng laø 1; + Ñoái vôùi taøi saûn “Coù” duøng thanh toaùn ngay, quy ñònh chöùng khoaùn chính phuû döôùi 1 naêm laø 100% neáu treân 1 naêm laø 95%, chöùng khoaùn cuûa TCTD döôùi 1 thaùng laø 100% neáu treân 1 thaùng laø 95%, coøn neáu treân 1 naêm laø 90%, caùc hoái phieáu coù thôøi gian coøn laïi chaáp nhaän thanh toaùn döôùi 1 thaùng laø 100%; Cho vay coù baûo ñaûm vaø cho thueâ taøi chính trong thôøi haïn 1 thaùng laø 80%, neáu khoâng coù baûo ñaûm laø 75%; Ñoái vôùi tieàn maët vaø caùc chöùng khoaùn khaùc döôùi 1 thaùng baèng 100%, töø 1 thaùng ñeán 1 naêm laø 90%, treân 1 naêm 85%; 37 + Ñoái vôùi taøi saûn “Nôï” phaûi thanh toaùn, quy ñònh ñoái vôùi caùc khoaûn tieàn göûi khoâng kyø haïn cuûa toå chöùc, caù nhaân ñöôïc tính baèng 15%; + Ngoaøi ra caùc NHTM coøn phaûi xaây döïng baûng phaân tích caùc taøi saûn “Coù” coù theå thanh toaùn ngay vaø caùc taøi saûn “Nôï” phaûi thanh toaùn ñoái vôùi töøng loaïi ñoàng tieàn theo töøng chaëng thôøi gian: trong ngaøy hoâm sau, töø 2-7 ngaøy, töø 8 – 30 ngaøy, töø 1 – 3 thaùng, töø 3 – 6 thaùng. 4- Veà tyû leä nguoàn voán ngaén haïn ñöôïc söû duïng ñeå cho vay trung vaø daøi haïn, quy ñònh chung ñoái vôùi caùc NHTM toái ña laø 40%. Trong ñoù nguoàn voán ngaén haïn ñöôïc söû duïng ñeå cho vay bao goàm: tieàn göûi tieát kieäm, tieàn göûi khoâng kyø haïn vaø coù kyø haïn döôùi 12 thaùng, voán phaùt haønh giaáy tôø coù giaù ngaén haïn, phaàn cheânh leäch döông giöõa soá tieàn vay vaø cho vay caùc TCTD khaùc coù kyø haïn döôùi 12 thaùng; 5- Veà giôùi haïn goùp voán mua coå phaàn, quy ñònh möùc ñaàu tö vaøo moät khoaûn ñaàu tö thöông maïi khoâng ñöôïc vöôït quaù 11% voán ñieàu leä cuûa doanh nghieäp, cuûa quyõ ñaàu tö hoaëc cuûa döï aùn ñaàu tö; toång möùc ñaàu tö khoâng ñöôïc vöôït quaù 40% voán ñieàu leä vaø quyõ döï tröõ cuûa NHTM. Caùc NHTM cuõng coù theå cho vay hoaëc goùp voán mua coå phaàn vöôït caùc möùc quy ñònh treân neáu tuaân thuû toát caùc tyû leä khaùc, nhö: veà baûo ñaûm an toaøn, coù tyû leä nôï xaáu (NPL) döôùi 3% toång dö nôï, coù heä thoáng quaûn lyù taøi saûn “Coù” vaø taøi saûn “Nôï” toát,…. nhöng vaãn phaûi ñöôïc NHNN xem xeùt cho pheùp; 6- Veà xeáp loaïi giaù trò taøi saûn coù ruûi ro, quyeát ñònh 457/2005/QÑ-NHNN quy ñònh caùc heä soá chuyeån ñoåi vaø heä soá ruûi ro, cuï theå: + Ñoái vôùi taøi saûn coù ruûi ro cuûa caùc cam keát ngoaïi baûng, quy ñònh: ƒ Ñoái vôùi caùc cam keát taøi trôï, baûo laõnh cho khaùch haøng seõ aùp duïng boán möùc heä soá chuyeån ñoåi laø: 100%, 50%, 20%, 0%, vaø aùp duïng ba möùc heä soá ruûi ro laø: 0% vôùi tieàn maët, 50% vôùi taøi saûn coù ñaûm baûo, coøn laïi aùp duïng 100%; ƒ Ñoái vôùi caùc hôïp ñoàng giao dòch laõi suaát, aùp duïng heä soá chuyeån ñoåi töø 0,5% - 1% cho loaïi döôùi 2 naêm vaø coäng theâm 1% cho moãi naêm tieáp theo; 38 ƒ Ñoái vôùi caùc hôïp ñoàng giao dòch ngoaïi teä, aùp duïng heä soá chuyeån ñoåi töø 2% - 5% cho loaïi döôùi 2 naêm vaø coäng theâm 3% cho moãi naêm tieáp theo vaø sau ñoù aùp duïng heä soá ruûi ro chung laø 100%. + Ñoái vôùi taøi saûn coù ruûi ro noäi baûng, heä soá ruûi ro ñöôïc phaân theo boán nhoùm: 0%, 20%, 50%, 100%. (Quyeát ñònh soá 18/2007/QÑ-NHNN ngaøy 25/4/2007 quy ñònh söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu veà phaân loaïi nôï, trích laäp vaø söû duïng quyõ döï phoøng theo 5 loaïi: 0%, 5%, 20%, 50%, 100%). Ngoaøi ra, ñeå coù cô sôû cho vieäc ñaùnh giaù khaû naêng phaùt trieån, ñaùnh giaù thöïc thi voán an toaøn vaø xeáp loaïi caùc TCTD moät soá vaên baûn môùi ñaõ ñöôïc ban haønh laø: ƒ Nghò ñònh soá 141/2006/NÑ-CP[25] ngaøy 22/11/2006 cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà danh muïc voán phaùp ñònh cuûa caùc TCTD, trong ñoù quy ñònh möùc voán ñieàu leä thöïc goùp toái thieåu aùp duïng ñoái vôùi caùc NHTMCP tính ñeán ngaøy 31/12/2008 laø 1.000 tyû ñoàng vaø ñeán ngaøy 31/12/2010 laø 3.000 tyû ñoàng; ƒ Quyeát ñònh 461/2000/QÑ-NHNN vaø Quyeát ñònh 400/2004/QÑ-NHNN ngaøy 16/04/2004 cuûa Thoáng ñoác NHNNVN, quy ñònh veà cô cheá ñaùnh giaù voán an toaøn vaø xeáp loaïi caùc NHTMCP. Noäi dung chính taäp trung vaøo 5 chæ tieâu: Voán töï coù vôùi chæ soá tyû leä an toaøn voán; Chaát löôïng taøi saûn vôùi caùc chæ soá keát quaû kinh doanh; Khaû naêng chi traû; Quaûn trò, kieåm soaùt ñieàu haønh vôùi caùc tieâu chuaån quy ñònh veà thôøi ñieåm xeáp loaïi. 1.2.4. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán. Dieãn bieán treân theá giôùi trong thôøi gian qua cho thaáy, heä soá voán töï coù toái thieåu trung bình lieân quan ñeán taøi saûn coù ruûi ro ñaõ giaûm suùt nhieàu qua caùc naêm. Baét ñaàu töø tyû leä 50% vaøo theá kyû 19 giaûm coøn 30% vaøo ñaàu theá kyû 20, xuoáng 15% vaøo nhöõng naêm 30 vaø ôû möùc döôùi 10% vaøo nhöõng naêm 40. Ñaàu nhöõng naêm 50, tyû leä trung bình laïi tieáp tuïc giaûm xuoáng coøn 6%, sau ñoù taêng leân nhanh roài giaûm trôû laïi vaøo nhöõng naêm 60,….. cho ñeán khi xuaát hieän caùc quy ñònh chung cuûa BIS. Nhìn chung, söï suy giaûm heä soá voán töï coù toái thieåu bình quaân trong thôøi gian qua xuaát phaùt töø söï taùc ñoäng bôûi caùc yeáu toá: 39 ƒ Caùc chính saùch tieàn teä vaø phaùt trieån kinh teá quoác gia, coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán söï an toaøn voán cuûa caùc NHTM. Moät möùc taêng tröôûng cao vôùi chính saùch tieàn teä môû roäng coù theå gaây aùp löïc leân voán raát lôùn khieán caùc NHTM bò ñaåy vaøo caùc cuoäc ñua laõi suaát, taêng tröôûng noùng, caáp tín duïng oà aït. Caùc loaïi ruûi ro naøy seõ ngaøy caøng trôû neân khoù giaûi quyeát hôn do phaàn lôùn hieäu quaû caùc nguoàn ñaàu tö tín duïng ñeàu coù moät ñoä treã nhaát ñònh. Khi nguy cô ruûi ro taêng leân caùc heä soá an toaøn voán cuûa caùc NHTM cuõng phaûi cao hôn; ƒ Chu kyø kinh teá taùc ñoäng ñeán xu höôùng bieán ñoäng lôïi nhuaän bieân teá, nhöõng thay ñoåi naøy taùc ñoäng tröïc tieáp leân giaù trò coå phieáu taïo ra caùc ruûi ro tieàm aån cho caùc NHTM coù nieâm yeát. Trong ñieàu kieän thò tröôøng chöa hoaøn thieän, neàn kinh teá coù möùc taêng tröôûng nhanh vaø tyû leä lôïi nhuaän cao, nhöõng côn “soát” coå phieáu seõ taïo ra tình traïng voán töï coù “aûo” khieán nhieàu ngaân haøng chuû quan khoâng kieåm soaùt trong phaùt haønh, môû roäng ñaàu tö quaù möùc vaø phaùt trieån tín duïng traøn lan,... Khi chu kyø kinh teá thay ñoåi, lôïi nhuaän giaûm, giaù trò coå phieáu cuûa ngaân haøng bò suït giaûm, aùp löïc leân voán töï coù gia taêng caùc ruûi ro seõ boäc phaùt thaønh nhöõng toån thaát thöïc söï; ƒ Naêng löïc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng baûo hieåm tieàn göûi, vieäc tham gia vaøo caùc toå chöùc cheá taøi hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng cuõng coù nhöõng taùc ñoäng nhaát ñònh ñeán vieäc taêng, giaûm ruûi ro laøm aûnh höôûng ñeán ñoä an toaøn. Tuøy vaøo chính saùch ñieàu chænh tyû leä phí tính treân toång soá tieàn göûi tieát kieäm coù kyø haïn theo möùc ñoä ruûi ro thöïc teá caùc NHTM coù theå bò buoäc phaûi ñieàu chænh laïi heä soá an toaøn voán; ƒ Tyû leä lôïi nhuaän giöõ laïi, ñoái vôùi caùc NHTM nieâm yeát, tyû leä lôïi nhuaän giöõ laïi coù yù nghóa raát lôùn ñeán söï gia taêng giaù trò coå phieáu treân thò tröôøng. Tuy nhieân, vieäc duy trì tyû leä lôïi nhuaän giöõ laïi phaàn lôùn thöôøng phuï thuoäc vaøo yù muoán chuû quan cuûa chuû sôû höõu voán. Tuøy vaøo muïc ñích rieâng cuûa chuû sôû höõu voán ngaân haøng treân thò tröôøng coå phieáu, maø söï taêng giaûm tyû leä lôïi nhuaän giöõ laïi coù theå taïo ra nguy cô ruûi ro tieàm aån aûnh höôûng nhaát ñònh ñeán heä soá an toaøn voán; 40 ƒ Ñoä tin caäy cuûa heä thoáng baùo caùo taøi chính vaø caùc chuaån möïc ruûi ro, ñöôïc choïn laøm caên cöù ñeå ño löôøng ñaùnh giaù coù aûnh höôûng lôùn ñeán caùc heä soá an toaøn voán ñöôïc xaùc ñònh. ÔÛ caùc nöôùc coù heä thoáng phaùp luaät chöa hoaøn chænh, heä thoáng keá toaùn yeáu keùm phaàn lôùn ñeàu öa thích löïa choïn caùc chuaån möïc ñaùnh giaù ruûi ro ôû möùc ñoä raát thaáp. Nhöõng baát caäp naøy khieán caùc heä soá an toaøn voán ñaõ ñöôïc xaùc ñònh chæ coù yù nghóa töông ñoái ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä an toaøn cuûa ngaân haøng; ƒ Möùc ñoä phaùt trieån caùc coâng cuï nôï boå sung, vôùi ñaëc ñieåm chi phí thaáp, tính linh ñoäng vaø tính kòp thôøi cao, caùc coâng cuï nôï laø nhöõng nhaân toá tieàm taøng coù aûnh höôûng lôùn ñeán muïc tieâu taêng lôïi nhuaän vaø taêng tyû leä an toaøn voán cho ngaân haøng. Ôû caùc nöôùc coù heä thoáng thò tröôøng taøi chính yeáu keùm, khaû naêng phaùt trieån caùc coâng cuï nôï raát haïn cheá, nguoàn voán töï coù cuûa caùc NHTM chuû yeáu laø voán coå phaàn thöôøng. Vieäc khoâng taän duïng ñöôïc nguoàn voán boå sung khieán khaû naêng voán coát loûi cuûa ngaân haøng bò toån thöông khi coù ruûi ro xaûy ra laø raát lôùn; ƒ Quy moâ hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng, coù aûnh höôûng lôùn ñeán giaù trò, vò theá ruûi ro cuûa ngaân haøng treân thò tröôøng. Ñoái vôùi caùc ngaân haøng coù quy moâ nhoû, thoâng thöôøng phaïm vi hoaït ñoäng seõ raát haïn heïp, khaû naêng thu huùt voán ñaàu tö haïn cheá, caùc hoaït ñoäng thöôøng raát nhaïy caûm vôùi caùc bieán ñoäng beân ngoaøi vaø gaén chaët vaøo nhöõng thò tröôøng caáp thaáp. Do ñoù cho daàu coù nhieàu coá gaéng ñeå tham gia vaøo caùc thò tröôøng lôùn hôn caùc ngaân haøng naøy vaãn bò ñaåy vaøo nhöõng khu vöïc caïnh tranh coù ruûi ro cao. Khi ñoù vôùi giaù trò thò tröôøng thaáp, ruûi ro cao, heä soá an toaøn voán taát nhieân seõ bò aûnh höôûng; ƒ Toác ñoä phaùt trieån coâng ngheä kyõ thuaät môùi, seõ laøm thay ñoåi phöông thöùc mua vaø baùn caùc saûn phaåm dòch vuï taøi chính, thay ñoåi chính saùch kinh doanh, aûnh höôûng lôùn ñeán coâng taùc thaåm ñònh tín duïng, kieåm soaùt,... Nhöõng thay ñoåi naøy buoäc caùc hieäp hoäi ngheà nghieäp phaûi ñieàu chænh laïi caùc cheá ñoä quaûn lyù vaø ñoøi hoûi caùc NHTM khoâng chæ chòu ruûi ro traùch nhieäm nhieàu hôn maø coøn phaûi ñöôïc xaùc nhaän thoâng qua heä thoáng quaûn lyù ruûi ro vaø kieåm soaùt noäi boä ñaõ ñöôïc taùi chuaån hoùa. Do 41 ñoù voán töï coù an toaøn toái thieåu cuõng phaûi thay ñoåi töông öùng vôùi khaû naêng thanh toaùn môùi (tyû leä PSCA) cuûa ngaân haøng; ƒ Nhöõng thay ñoåi trong ñònh nghóa ruûi ro, thöôøng gaây khaù nhieàu phöùc taïp trong quaûn lyù, ñaùnh giaù ruûi ro laøm aûnh höôûng ñeán vieäc xaùc ñònh caùc heä soá an toaøn voán, khieán caùc ngaân haøng phaûi ñoåi môùi chính saùch quaûn trò ñeå giaù trò caùc taøi saûn ñöôïc theå hieän moät caùch hôïp lyù hôn. Caùc ñònh nghóa môùi naøy döï kieán seõ ñöôïc boå sung nhieàu hôn do xu höôùng môû roäng möùc ñoä ñaùnh giaù ruûi ro theo nhieàu höôùng tieáp caän khaùc nhau, cuõng nhö yeâu caàu thoáng nhaát aùp duïng caùc tieâu chuaån keá toaùn quoác teá môùi (IAS) thay cho cheá ñoä keá toaùn theo tieâu chuaån chung (GAAP) cuûa Hoa Kyø ñaõ ñöôïc quy ñònh tröôùc ñaây, hoaëc thay theá cho cheá ñoä keá toaùn rieâng hieän ñang aùp duïng taïi caùc quoác gia; ƒ Nhöõng thay ñoåi kòp thôøi trong nhaän thöùc ruûi ro, khi phaùt trieån caùc kyõ naêng phaân tích, kinh doanh, thoâng tin, quaûn lyù,.. khaû naêng daãn ñaàu trong ñaùnh giaù vaø quaûn lyù ruûi ro; khaû naêng öùng phoù vôùi caùc bieán ñoåi cuûa moâi tröôøng vaø tính chaát hoaït ñoäng kinh doanh ña daïng roäng khaép, cuõng nhö caùc vaán ñeà xaõ hoäi vaø chính saùch coâng coäng cuûa ngaân haøng,.... Caùc thay ñoåi naøy coù aûnh höôûng lôùn ñeán möùc ñoä ruûi ro laøm thay ñoåi giaù trò cuûa ngaân haøng trong tieán trình caïnh tranh. Vieäc ñieàu chænh caùc heä soá an toaøn voán laø ñieàu caàn thieát ñeå caùc nhaø giaùm saùt ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu quaûn lyù kinh teá vó moâ. Tuy nhieân, neáu caùc heä soá naøy bò thay ñoåi lieân tuïc seõ coù aûnh höôûng xaáu ñeán khaû naêng trieån khai chieán löôïc hoaït ñoäng daøi haïn cuûa ngaân haøng, gaây baát an cho caùc nhaø ñaàu tö. Söï thoáng nhaát vaø noã löïc töø caùc cô quan giaùm saùt ngaân haøng vaø töø caùc nhaø quaûn lyù NHTM laø ñieàu kieän ñeå thieát laäp moät chính saùch quaûn lyù an toaøn voán hôïp lyù, oån ñònh. 1.2.5. Xu höôùng ñoåi môùi caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán. Thöïc teá cho thaáy tính oån ñònh vaø hôïp lyù cuûa voán töï coù cuûa moät NHTM phuï thuoäc vaøo raát nhieàu yeáu toá. Moät möùc voán töï coù cao hay thaáp chöa haún ñaõ phaûn aûnh ñaày ñuû chaát löôïng cuûa moät ngaân haøng. Moät soá heä soá ñaùnh giaù vaø caùc moâ thöùc ñöa ra 42 vaãn chöa coù ñuû cô sôû ñeå xaùc ñònh. Trong ñieàu kieän söï khaùc bieät giöõa caùc quoác gia vaãn coøn quaù lôùn, moâi tröôøng hoaït ñoäng tín duïng theo cô cheá thò tröôøng ôû nhieàu nöôùc vaãn coøn raát phoâi thai, neáu aùp duïng caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán quaù maùy moùc coù theå ñaåy caùc NHTMTNc ñi vaøo caùc hoaït ñoäng baûo thuû chaäm phaùt trieån. Nhöng ngöôïc laïi, neáu aùp duïng thieáu thaän troïng toaøn boä heä thoáng taøi chính quoác gia voán ñaõ coù nhieàu yeáu keùm coù theå bò ñaët beân caïnh bôø vöïc khuûng hoaûng. Ñeå ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu phaùt trieån nhieàu maët trong töông lai, vieäc quaûn lyù voán töï coù an toaøn ñoøi hoûi caàn coù moät heä thoáng chuaån möïc ñaùnh giaù ruûi ro thích hôïp, coù tính linh hoaït cao. Theo tieán trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá, xu höôùng ñoåi môùi caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán ñoái vôùi caùc NHTM seõ tieáp tuïc phaùt trieån döïa treân caùc caên cöù cô baûn sau: ƒ Taäp trung môû roäng heä thoáng caùc baäc thang ruûi ro, döïa treân vieäc môû roäng phaïm vi nghieân cöùu ruûi ro caùc chuaån möïc môùi seõ chuù troïng nhieàu hôn ñeán söï khaùc bieät veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá, ñaëc thuø chính trò giöõa caùc quoác gia cuõng nhö söï khaùc nhau veà tính chaát, loaïi hình, moâi tröôøng hoaït ñoäng giöõa caùc ngaân haøng. Caùc chuaån möïc môùi seõ phaûi nghieân cöùu theâm söï taùc ñoäng cuûa caùc ruûi ro, nhö: tính phöùc taïp vaø khoù kieåm soaùt cuûa chi phí thu huùt voán theo ñaëc thuø cuûa thò tröôøng ñòa phöông, cuûa quy moâ ngaân haøng, tình traïng coå ñoâng hoaëc tình traïng ruûi ro do taùc ñoäng cuûa chu kyø kinh teá, caùc chæ tieâu chuaån hoùa voán vaø caû aûnh höôûng cuûa con ngöôøi...; ƒ Chuù troïng hôn ñeán caùc baäc thang lôïi theá, caùc chuaån möïc môùi seõ taäp trung nhieàu hôn vaøo caùc tieâu chí ñaùnh giaù möùc ñoä töông xöùng giöõa tính tích cöïc, chaët cheõ vaø hieän ñaïi cuûa heä thoáng toå chöùc ngaân haøng so vôùi caùc möùc ñoä khaùc, nhö: tính phuø hôïp cuûa cô cheá chính saùch kieåm soaùt voán, quy moâ, chaát löôïng, cô caáu thaønh phaàn, chi phí thu huùt voán, muïc tieâu sinh lôïi cuûa NHTM vaø caùc hoaït ñoäng ruûi ro coù lieân quan. Caùc tieâu chí naøy seõ ñöôïc xem xeùt ñaùnh giaù treân cô sôû coù söï phaân ñònh raïch roøi theo xu theá vaø quy moâ phaùt trieån hoaëc theo söï toàn taïi cuûa voán töï coù trong traïng thaùi caû tónh vaø ñoäng...; 43 ƒ Quan taâm ñeán trình ñoä phaùt trieån coâng ngheä vaø ñaøo taïo nhaân löïc, caùc tieâu chuaån ñoåi môùi ñaùnh giaù an toaøn voán seõ quan taâm ñaëc bieät ñeán thaùi ñoä ñoái vôùi ruûi ro cuûa ban laõnh ñaïo, naêng löïc ñieàu haønh cuûa HÑQT, khaû naêng môû roäng ñaàu tö, hôïp taùc, naâng cao chaát löôïng phuïc vuï, nhöõng thay ñoåi veà caáu truùc toå chöùc, cuõng nhö toác ñoä taêng tröôûng cuûa thò tröôøng vaø caùc ñoái thuû caïnh tranh; ƒ Chuù yù ñeán möùc ñoä chuaån hoùa caùc hoaït ñoäng kieåm tra, kieåm soaùt noäi boä, caùc tieâu chuaån ñoåi môùi ñaùnh giaù an toaøn voán seõ chuù yù nhieàu hôn ñeán keát quaû ñaùnh giaù cuûa caùc toå chöùc hieäp hoäi ngheà nghieäp, möùc ñoä chuyeân nghieäp cuûa caùc heä thoáng ñaøo taïo, huaán luyeän, quaûn lyù caùn boä thanh tra nhaèm thoáng nhaát chaát löôïng, ñaûm baûo hieäu quaû coâng taùc ñaùnh giaù caùc chuaån möïc ruûi ro ôû taát caû caùc NHTM treân toaøn theá giôùi. Ngoaøi ra, caùc tieâu chuaån môùi cuõng chuù yù nhieàu hôn ñeán tính minh baïch, tính coâng baèng, möùc ñoä hoaøn thieän vaø khaû naêng thöïc thi cuûa heä thoáng luaät phaùp ôû moâi tröôøng maø caùc NHTM ñang hoaït ñoäng. Toùm laïi, vieäc aùp duïng caùc chuaån möïc ñaùnh giaù an toaøn voán tieân tieán laø moät yeâu caàu taát yeáu khaùch quan nhaèm buoäc caùc NHTM phaûi nhanh choùng caûi tieán chaát löôïng hoaït ñoäng vaø naâng cao hieäu quaû quaûn lyù voán töï coù. Tuy nhieân, moãi quoác gia, moãi ngaân haøng ñeàu coù theå löïa choïn cho mình moät heä thoáng chuaån möïc vaø loä trình rieâng ñeå töøng böôùc chuaån hoùa cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu thöïc teá. Vieäc vaän duïng linh hoaït caùc chuaån möïc laø cô hoäi ñeå caùc NHTM nhoû vaø yeáu toàn taïi, nhöng ñeå caïnh tranh vaø phaùt trieån thaønh coâng trong moâi tröôøng hoäi nhaäp ñoù khoâng phaûi laø yeáu toá laâu daøi. 1.3. NHIEÄM VUÏ, NOÄI DUNG, MO HÌNH VAØ ÑIEÀU KIEÄN QUAÛN LYÙ VOÁN TÖÏ COÙ TRONG HOAÏT ÑOÄNG KINH DOANH CUÛA NHTM. Muïc tieâu cuoái cuøng cuûa quaûn lyù voán töï coù thöïc chaát laø laøm taêng voán chuû sôû höõu cuûa ngaân haøng baèng chính lôïi nhuaän thu ñöôïc töø hoaït ñoäng kinh doanh. Trong thò tröôøng caïnh tranh, muïc tieâu naøy luoân gaén lieàn vôùi ba vaán ñeà lôùn ñoøi hoûi coâng taùc quaûn lyù voán töï coù cuûa caùc NHTM phaûi giaûi quyeát, ñoù laø ñaûm baûo söï caân baèng giöõa 44 khaû naêng sinh lôïi vaø khaû naêng ruûi ro, ñaûm baûo ñöôïc thu nhaäp mang laïi töø caùc hoaït ñoäng ñaàu tö phaûi luoân lôùn hôn chi phí boû ra, tuaân thuû nghieâm ngaët caùc quy ñònh veà an toaøn voán vaø ngaên ngöøa khaû naêng vôõõõ nôï laøm hao toån ñeán voán töï coù. 1.3.1. Nhieäm vuï quaûn lyù voán töï coù cuûa NHTM. − Ñoåi môùi caáu truùc toå chöùc voán, ñoåi môùi hoaït ñoäng cho vay, ñaàu tö vaø ñieàu chænh cô caáu chaát löôïng taøi saûn phuø hôïp vôùi yeâu caàu quaûn lyù an toaøn voán hieän coù ñeå ñem laïi möùc sinh lôïi toái ña vaø taïo söï chuû ñoäng trong phoøng choáng ruûi ro; − Ña daïng hoùa dòch vuï, phaùt trieån nghieäp vuï môùi vaø ñoåi môùi quaûn lyù cô caáu, chaát löôïng nguoàn voán, ñoàng thôøi gia taêng toái ña möùc taêng tröôûng cuûa toång quyõ treân cô sôû giaûm thieåu chi phí hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñeán möùc coù theå; − Hoaøn thieän heä thoáng kieåm soaùt, xaây döïng loä trình chuyeån dòch cô caáu chi phí theo höôùng naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn voán, phaùt trieån caùc dòch vuï taøi chính, tín duïng vaø ñaàu tö baèng chieán löôïc ñaàu tö ñoåi môùi coâng ngheä hôïp lyù; − Ñaåy maïnh chính saùch tieáp thò, naâng cao hieäu quaû quaù trình ñieàu phoái höôùng söû duïng voán theo höôùng ñònh giaù caùc taøi saûn ñaàu tö saùt vôùi tình hình bieán ñoäng cuûa thò tröôøng. Tieáp tuïc môû roäng keânh baùn haøng baèng nhieàu hình thöùc khai thaùc nhöõng nhu caàu tieàm taøng cuûa khaùch haøng ñeå phaùt trieån kinh doanh hieäu quaû. 1.3.2. Noäi dung quaûn lyù voán töï coù cuûa NHTM. Nhaèm baûo veä trò giaù thuaàn cuûa giaù trò ngaân haøng, giaûm thieåu toái ña nhöõng thieät haïi leân toång giaù trò voán ñaàu tö cuûa chuû sôû höõu vaø aûnh höôûng cuûa caùc hieäu öùng ruûi ro theo caùc chuaån möïc an toaøn voán, quaûn lyù voán töï coù ôû caùc NHTM taäp trung vaøo ba noäi dung chính laø: − Quaûn trò taøi saûn nôï vaø voán, toå chöùc hieäu quaû caùc yeáu toá sinh lôïi ñaàu vaøo, phaùt trieån vaø ña daïng hoùa caùc coâng cuï huy ñoäng tieàn göûi, coâng cuï huy ñoäng voán töï coù, nhaèm giuùp ngaân haøng hình thaønh ñöôïc quy moâ, cô caáu quyõ cho vay caàn thieát vaø duy trì chi phí voán ôû möùc thaáp nhaát coù theå; 45 − Quaûn trò taøi saûn coù, caân ñoái giöõa suaát sinh lôïi vaø ruûi ro cuûa caùc khoaûn danh muïc cho vay, ñaàu tö chöùng khoaùn vôùi duy trì tính thanh khoaûn cuûa danh muïc taøi saûn coù ñaûm baûo hieäu quaû kinh doanh toái öu, treân cô sôû taän duïng ñieàu kieän moâi tröôøng kinh doanh vaø söû duïng caùc nguoàn löïc caàn thieát; − Quaûn trò taøi saûn nôï vaø taøi saûn coù, caân ñoái giöõa suaát sinh lôïi vaø tyû leä ruûi ro töø caùc coå ñoâng treân cô sôû quaûn lyù linh hoaït gaén vôùi moâi tröôøng caïnh tranh vaø hieäu quaû kinh teá chung nhaèm traùnh nhöõng ruûi ro do loái quaûn trò phieám dieän thuï ñoäng, taïo ra caùc phöông phaùp tieáp caän môùi taêng khaû naêng phoøng ngöøa bò phaù saûn. 1.3.3. Caùc moâ hình quaûn lyù voán töï coù cuûa NHTM. ROA ROE Lôïi nhuaän treân moãi coå phaàn Ruûi ro Taøi chính -Ruûi ro tín duïng -Ruûi ro thanh khoaûn -Ruûi ro thò tröôøng -Ruûi ro voán -Ruûi ro hoái ñoaùi Thôøi haïn cuûa Thu nhaäp Ruûi ro Hoaït ñoäng -Ruûi ro hoaït ñoäng ngvuï -Ruûi ro kyõ thuaät, coâng ngheä -Ruûi ro chieán löôïc -Ruûi ro löøa ñaûo Döï ñoaùn töông lai Ruûi ro Kinh doanh Kinh teá -Chính saùch kinh teá vó moâ -Ruûi ro heä thoáng phaùp luaät -Ruûi ro heä thoáng taøi chính -Ruûi ro quoác gia Ruûi ro Söï coá - Söï kieän chính trò - Thieân tai, beänh dòch - Khuûng hoaûng ngaân haøng - Caùc cuù soác töø beân ngoaøi Hình (1.1): Moâ hình quaûn trò voán töï coù toång quaùt. (nguoàn töø “Bank management”)[3] Ñònh löôïng Giaûm toái thieåuTaêng toái ña Thu Nhaäp Ruûi ro Caân baèng Toái ña hoaù giaù trò ngaân haøng 46 Quaûn lyù voán töï coù thöïc chaát laø ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa khaû naêng sinh lôïi ñoái vôùi voán chuû sôû höõu, vaän duïng moâ hình quaûn lyù voán töï coù hôïp lyù coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán caùc muïc tieâu quaûn trò cuûa ngaân haøng. Theo tieán trình phaùt trieån quaûn lyù voán töï coù coù boán daïng moâ hình chính: moâ hình truyeàn thoáng, moâ hình keát hôïp vôùi ruûi ro, moâ hình ROIF vaø ROFL vaø moâ hình taêng tröôûng taøi chính noäi boä. 1.3.3.1. Quaûn lyù voán töï coù theo moâ hình truyeàn thoáng Moâ hình quaûn lyù voán töï coù truyeàn thoáng phaûn aûnh khaû naêng sinh lôïi treân voán töï coù cuûa ngaân haøng (ROE) döïa vaøo moái quan heä tích soá giöõa khaû naêng sinh lôïi cuûa taøi saûn coù (ROA) vaø heä soá môû roäng taøi saûn coù cuûa voán töï coù. Moâ hình naøy thích hôïp vôùi caùc NHTM coù quy moâ nhoû hoaït ñoäng ñôn giaûn. Hình (1.2): Moâ hình quaûn trò voán töï coù truyeàn thoáng. (nguoàn töø “Bank management”) [3] Phöông trình (1.2): Moâ hình quaûn lyù voán töï coù truyeàn thoáng[3]. coù saûn /taøi coù töï voán leä Tyû 1ROA (L) saûn tích caân ÑoønROAROE coù töïcoù/voánsaûntaøisaûntaøiduïngsöû soá HeäROSROE ×=×= ××= Trong ñoù: Ñoøn caân Taøi saûn coù (L) X X _ ROE = ROA = Tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu Hieäu suaát söû duïng taøi saûn Tyû suaát laõi goäp Tyû suaát Chi phí goäp = = 47 - ROA (Return on Aseet): Heä soá sinh lôïi cuûa tích saûn hay lôïi nhuaän roøng chia cho toång tích saûn bình quaân. - ROE (Return on Equity): Tyû leä sinh lôïi cuûa voán coå phaàn hay lôïi nhuaän roøng chia cho voán coå phaàn bình quaân. - ROS (Return on sales): Doanh lôïi bieân teá hay tyû leä lôïi nhuaän roøng chia cho toång thu thuaàn. Phöông trình (1.2) vaø hình (1.2) cho thaáy khaû naêng sinh lôïi vaø chieán löôïc taêng tröôûng cuûa moät NHTM phuï thuoäc hoaøn toaøn vaøo tyû leä voán töï coù treân taøi saûn. Ñieàu naøy coù nghóa, khi tyû leä an toaøn veà voán thay ñoåi khaû naêng sinh lôïi cuûa ngaân haøng cuõng seõ bò thay ñoåi theo. Nhö vaäy, neáu yeâu caàu an toaøn voán khoâng thay ñoåi ñeå taêng khaû naêng sinh lôïi cho caùc coå ñoâng, ngaân haøng phaûi taêng heä soá ROA hay phaûi taêng heä soá ROS vaø taêng hieäu suaát söû duïng taøi saûn coù (HSSDTS). Nhaän thöùc ñöôïc moái quan heä bieän chöùng giöõa heä soá ROS vaø HSSDTS, caùc ngaân haøng thöôøng taêng heä soá ROA baèng caùch chaáp nhaän giaûm ROS vaø taêng HSSDTS. Maëc daàu vaäy, keát quaû mang laïi cuõng coøn tuøy thuoäc vaøo ñoä nhaïy caûm cuûa taøi saûn coù ñoái vôùi nhöõng bieán ñoäng treân thò tröôøng, nhöng tröôùc maét söï gia taêng cuûa HSSDTS seõ buoäc ngaân haøng phaûi taêng voán töï coù leân quy moâ töông öùng. Khi söû duïng moâ hình truyeàn thoáng, ñeå giaûm bôùt nguy cô ruûi ro vaø ñaït ñöôïc heä soá ROA cao yeâu caàu ñaët ra ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù ngaân haøng, laø khoâng chæ hieåu bieát thò tröôøng thaät saâu saéc, döï ñoaùn ñöôïc khaû naêng taêng tröôûng vaø choïn heä soá ROS phuø hôïp, maø coøn phaûi bieát taïo ra caáu truùc taøi saûn coù ña daïng, chaát löôïng cao, coù khaû naêng hoaùn chuyeån lôùn vaø ñaït tyû leä an toaøn voán cao. Neáu bieát khai thaùc heát möùc giôùi haïn an toaøn voán cho pheùp ngaân haøng coù theå ñaït ñöôïc heä soá ROE ôû möùc toái ña. Tuy nhieân, ñeå giöõ cho möùc sinh lôïi oån ñònh caùc ngaân haøng caàn phaûi duy trì caân baèng giöõa toác ñoä taêng cuûa heä soá ROA vaø toác ñoä taêng tyû leä an toaøn voán, hay caàn phaûi chuù troïng hôn ñeán naâng cao chaát löôïng quaûn lyù ruûi ro vaø hieäu quaû söû duïng voán. 48 1.3.3.2. Quaûn lyù voán töï coù theo moâ hình keát hôïp vôùi tyû leä ruûi ro Trong moâi tröôøng caïnh tranh cao vieäc ñaùnh giaù voán töï coù an toaøn döïa treân cô sôû ruûi ro laø raát caàn thieát, ñoù cuõng laø lyù do khieán moâ hình naøy ñöôïc nhieàu ngaân haøng söû duïng nhöng neáu ñaët heát söï tin caäy vaøo caùc heä soá ñaõ tính toaùn laø chöa ñuû. Ñeå moâ hình thöïc söï mang laïi hieäu quaû caùc nhaø quaûn lyù voán caàn phaûi keát hôïp ñaùnh giaù theâm khaû naêng ñaûm baûo an toaøn voán treân caùc maët khaùc, nhö: chaát löôïng, söï khaùc bieät cuûa caùc khoaûn muïc trong taøi saûn coù, khaû naêng thanh khoaûn, lôïi nhuaän cho vay vaø tính oån ñònh, khaû naêng quaûn lyù kieåm soaùt ruûi ro vaø caùc nhaân toá khaùc. Maëc daàu coù söï khaùc bieät nhaát ñòn