Giáo trình Tài nguyên sinh vật và môi trường (Phần động vật) - Dương Thị Bích Huệ

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN KHOA MOÂI TRÖÔØNG BM TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN& MOÂI TRÖÔØNG  Baøi giaûng TAØI NGUYEÂN SINH VAÄT VAØ MOÂI TRÖÔØNG (PHAÀN ÑOÄNG VAÄT) ThS. Döông Thò Bích Hueä THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH 9/2007 Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 1 ÑEÀ CÖÔNG MOÂN HOÏC TAØI NGUYEÂN SINH VAÄT (PHAÀN ÑOÄNG VAÄT) (30 tieát) Caùn boä phuï traùch: Ths. Döông Thò Bích Hueä Yeâu caàu: - Hieåu roõ söï ña daïng cuûa giôùi Ñoäng vaät (veà loaøi, kích thöôùc, hình daùng, caáu taïo, chöùc naêng, chu kyø soáng, caùch sinh saûn). - Giaù trò cuûa ña daïng sinh hoïc, taøi nguyeân ñoäng vaät. - Caùc vaán ñeà veà suy giaûm ña daïng sinh hoïc ñoäng vaät do caùc nguyeân nhaân saên baét, chaët phaù röøng, thu heïp moâi tröôøng soáng, oâ nhieãm moâi tröôøng, - Caùc giaûi phaùp baûo toàn taøi nguyeân ñoäng vaät. Noäi dung: CHÖÔNG I: SÖÏ ÑA DAÏNG CUÛA GIÔÙI ÑOÄNG VAÄT Phaàn I: ÑOÄNG VAÄT KHOÂNG XÖÔNG SOÁNG Baøi 1: NGAØNH ÑÔN BAØO ÑOÄNG VAÄT PROTOZOA I. LÔÙP MASTIGOPHORA (Ñôn baøo ñoäng vaät coù chieân mao) IA.Lôùp phuï Phytomastigina (Truøng roi thöïc vaät) IB.Lôùp phuï Zoomastigina (Truøng roi ñoäng vaät) II. LÔÙP SARCODINA IIA.Lôùp phuï Rhizopoda (Chaân reã) IIB.Lôùp phuï Actinopoda (Truøng chaân truï) III. LÔÙP SPOROZOA (Ñôn baøo ñoäng vaät coù baøo töû) IIIA.Lôùp phuï Gregarinidia (Truøng 2 ñoaïn) IIIB.Lôùp phuï Hemosporidia (Huyeát truøng) IV.LÔÙP CILIOPHORA (Truøng tieâm mao) IVA.Lôùp phuï Ciliatea IVB.Lôùp phuï Suctoria Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 2 BAØI 2: NGAØNH HAÛI MIEÂN POROZOA I.LÔÙP CALCAREA (Haûi mieân ñaù voâi) II.LÔÙP DEMOSPONGIDA (Haûi mieân söøng) III.LÔÙP HEXACTINELLIDA BAØI 3: NGAØNH RUOÄT KHOANG CNIDARIA (COELENTERATA) I.LÔÙP HYDROZOA II.LÔÙP SCYPHOZOA III.LÔÙP ANTHOZOA (ACTINOZOA) IIIA.Lôùp Octocorallina IIIB.Lôùp Hexacorallina BAØI 4: NGAØNH GIUN DEÏP- PLATHELMIA I.LÔÙP TURBELLARIA (Saùn tieâm mao) II.LÔÙP TREMATODA (Saùn laù song chuû) III.LÔÙP CESTODA (Saùn daây) BAØI 5: NGAØNH ASCHELMIA I.LÔÙP ROTATORIA (Truøng baùnh xe) II.LÔÙP NEMATODA (Giun troøn) BAØI 6: NGAØNH GIUN ÑOÁT ANNELIDA I.LÔÙP POLYCHAETA (Giun nhieàu tô) IA.Lôùp phuï Errantia (Du ñònh) IB.Lôùp Sedentaria (Truù ñònh) II.LÔÙP OLIGOCHAETA (Giun ít tô) III.LÔÙP ACHAETA=HIRUDINEA (Ñæa) Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 3 BAØI 7: NGAØNH THAÂN MEÀM MOLLLUSCA I.LÔÙP AMPHINEURA (Song kinh) II.LÔÙP GASTROPODA (Phuùc tuùc hay Chaân buïng) IIA.Lôùp phuï Prosobranchiata IIB.Lôùp phuï Opisthobranchiata IIC.Lôùp phuï Pulmonata III.LÔÙP PELECYPODA (Phuû tuùc hay Chaân rìu) IV.LÔÙP CEPALOPODA (Ñaàu tuùc) IVA.Lôùp phuï Dibranchiata IVB. Lôùp phuï Tetrabranchiata V.LÔÙP SCAPHOPODA BAØI 8: NGAØNH TIEÁT TUÙC (CHAÂN KHÔÙP) ARTHROPODA A. NGAØNH PHUÏ CHELICERATA I.LÔÙP MEROSTOMATA II.LÔÙP ARACHNIDA (Nheän) B. NGAØNH PHUÏ MANDIBULATA I.LÔÙP CRUSTACEN (Gíap xaùc ) IA.Lôùp phuï Branchiopoda IB.Lôùp phuï Copepoda (Chaân cheøo) IC.Lôùp phuï Malacostraca II.LÔÙP CHILOPODA (Rít) III.LÔÙP DIPLOPODA (Cuoán chieáu) C. NGAØNH PHUÏ ANTENNATA I.LÔÙP INSECTA (Coân truøng) IA.Lôùp phuï Apterygota (Khoâng caùnh) IB.Lôùp phuï Pterygota (Coù caùnh) Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 4 BAØI 9: NGAØNH DA GAI HAY DA BÌ ECHINODERMATA I.LÔÙP CRINOIDEA (Hueä bieån) II.LÔÙP ASTEROIDEA (Sao bieån) III.LÔÙP OPHIUROIDEA (Sao bieån raén) IV.LÔÙP ECHINOIDEA (Caàu gai) IVA.Lôùp phuï Regularia(Caàu gai ñeàu) IVB.Lôùp phuï Irregularia (Caàu gai khoâng ñeàu) V.HOLOTHUROIDEA (Haûi saâm) Phaàn II : ÑOÄNG VAÄT COÙ XÖÔNG SOÁNG BAØI 1: NGAØNH NÖÛA DAÂY SOÁNG HEMICHORDATA I.LÔÙP ENTEROPNEUSTA (Coù mang ruoät) II.LÔÙP GRAPTOLITHIDEA (Coù mang loâng) BAØI 2:NGAØNH COÙ DAÂY SOÁNG CHORDATA A. NGAØNH PHUÏ UROCHORDATA (nguyeân soáng trong ñuoâi) hay TUNICATA (coù bao) I.LÔÙP APPENDICULARIAE (Coù cuoáng) II.LÔÙP ASCIDIAE (Haûi tieâu) III.LÔÙP SALPAE ( Sanpe) B. NGAØNH PHUÏ CEPHALOCHORDATA (Ñaàu soáng ) hay ACRANIA (Khoâng soï) I.LÔÙP LEPTOCARDI =AMPHIOXI (Lôùp caù Löôõng tieâm ) C. NGAØNH PHUÏ VERTERBRATA (Coù xöông soáng) hay CRANIOTA (coù hoäp soÏ) TOÅNG LÔÙP CAÙ PISCES I.LÔÙP CYCLOSTOMATA (Caù mieäng troøn ) II.LÔÙP CHONDRICHTHYES (Caù suïn) III.LÔÙP OSTEICHTHYES (Caù xöông) Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 5 TOÅNG LÔÙP ÑOÄNG VAÄT BOÁN CHAÂN TETRAPODA I.LÔÙP AMPHIBIA (Löôõng theâ, EÁch nhaùi) IA.Lôùp phuï Temnospondyli (Ñoát soáng daøy) IB.Lôùp phuï Lepospondyli (Ñoát soáng moûng) IC.Lôùp phuï Salienta (EÁch nhaûy) II.LÔÙP REPTILIA (Boø saùt) III.LÔÙP AVES (Chim) IIIA. Toång boä Chim chaïy Ratites IIIB. Toång boä Chim cuït Impennnes IIIC. Toång boä Chim bay Volantes IV.LÔÙP MAMMALIA (Thuù) IVA. Lôùp phuï Thuù nguyeân thuyû Prototheria IVB. Lôùp phuï Thuù thaáp Metatheria IVC. Lôùp phuï Thuù cao (Thuù nhau) Eutheria CHÖÔNG II: GIAÙ TRÒ ÑA DAÏNG SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT II.1. VÖÔØN QUOÁC GIA CAÙT TIEÂN (VQGCT) II.2. ÑA DAÏNG SINH HOÏC VEÀ CAÙC THAØNH PHAÀN LOAØI ÑOÄNG VAÄT ÔÛ ÑAØ LAÏT CHÖÔNG III: CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ BAÛO TOÀN ÑA DAÏNG SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT III.1. CAÙC NGUYEÂN NHAÂN LAØM SUY GIAÛM TAØI NGUYEÂN ÑOÄNG VAÄT III.1.1. Khai thaùc, chaët, ñoát phaù röøng III.1.2. Chuyeån muïc ñích söû duïng ñaát röøng ngaäp maën, ñaát caùt ven bieån III.1.3. Khai thaùc thuyû haûi saûn traùi pheùp III.1.4. Caùc hoaït ñoäng khaùc III.2. CAÙC VAÁN ÑEÀ MOÂI TRÖÔØNG VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT III.2.1. Caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng vaø ÑDSH ñoäng vaät cuûa VQG Caùt Tieân III.2.2. Baûo toàn ÑDSH ôû Laâm Ñoàng Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 6 III.2.3. Nguy cô bieán maát cuûa caùc loaøi quyù hieám, ñaëc höõu III.2.3.1. Sao la Pseudoryx nghetinhensis III.2.3.2. Seáu ñaàu ñoû Grus antigone GIÔÙI THIEÄU Nhöõng ñoäng vaät ña baøo ñaàu tieân xuaát hieän ôû vuøng bieån vaøo thôøi kyø Edicara (teân cuûa moät vuøng nuùi ôû Australia) cuoái theá kyû tieàn Cambri caùch ñaây töø 700-590 trieäu naêm. Traûi qua quaù trình tieán hoaù laâu daøi nhö theá, giôùi ñoäng vaät ngaøy nay trôû neân raát phong phuù vaø ña daïng. Soá ñoäng vaät ñaõ ñònh danh ñöôïc khoaûng 1.435.662 loaøi. Cöù moãi naêm caùc nhaø sinh hoïc laïi moâ taû theâm khoaûng 10.000 loaøi, öôùc tính soá loaøi chöa ñöôïc moâ taû cuõng xaáp xæ con soá ñaõ ñöôïc ñònh danh töø tröôùc tôùi nay. Döïa treân nhöõng tieâu chuaån veà hình thaùi vaø phoâi sinh hoïc, ñoäng vaät ñöôïc taâïp hôïp trong khoaûng 30 ngaønh. Tröø giôùi phuï ñoäng vaät nguyeân sinh Protozoa naèm ôû ranh giôùi cuûa giôùi ñoäng vaät vaø thöïc vaät thì ñoäng vaät ñöôïc ñònh nghóa laø nhöõng sinh vaät ña baøo, coù maøng nhaân (Eukaryot), dò döôõng (Heterotrophic). Kieåu dinh döôõng cuûa ñoäng vaät laø aên vaøo.Thöùc aên cuûa ñoäng vaät phaûi laø sinh vaät hoaëc daãn xuaát cuûa noù nhö muøn höõu cô hoaëc dòch töø cô theå sinh vaät (trong tröôøng hôïp ñoäng vaät kyù sinh).Ngoaøi ra, ñoäng vaät coøn coù moät soá ñaëc tính khaùc nhö chuùng coù döï tröõ hydratcacbon ôû daïng glycogen, teá baøo khoâng coù vaùch, lieân keát giöõa caùc teá baøo laø theå noái, lieân keát hoång vaø lieân keát chaët cheõ. Teá baøo cuûa ñoäng vaät bieät hoaù ôû möùc cao, ñöôïc toå chöùc thaønh moâ, moâ toå chöùc thaønh cô quan, nhieàu cô quan taäp hôïp laïi thaønh heä thoáng cô quan chuyeân hoaù nhö tieâu hoaù, vaän chuyeån beân trong, trao ñoåi khí, vaän ñoäng, phoái hôïp, baøi tieát vaø sinh saûn. Ñoäng vaät coù taäp tính vaän ñoäng vì theá coù cô vaø daây thaàn kinh, ñaây laø neùt ñoäc ñaùo cuûa chuùng, tuy nhieân coù nhöõng luùc ñoäng vaät tröôûng thaønh ít vaän ñoäng, di chuyeån. Nhöõng ñoäng vaät chuùng ta bieát ñeán nhieàu nhaát laø ñoäng vaät coù xöông soáng nhö caù, eách nhaùi, raén, ruøa, gaø vòt, heo boø taäp hôïp trong ngaønh phuï coù xöông soáng Vertebrata, ngaønh coù daây soáng Chordata. Toaøn boä soá ñoäng vaät coøn laïi goïi chung laø ñoäng vaät khoâng xöông soáng Invertebrata, chieám ñeán 95% soá loaøi. Ñoäng vaät coù kích thöôùc lôùn nhaát laø caù voi xanh, daøi khoaûng 30m, trong khi ñoù con giun troøn chæ daøi khoâng quaù 1mm. Söï ña daïng cuûa ñoäng vaät khoâng chæ ôû kích thöôùc maø coøn veà hình daùng, caáu taïo, chöùc naêng, chu kyø soáng, caùch sinh Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 7 saûnÑeå coâng vieäc nghieân cöùu ñoäng vaät thuaän lôïi, ngöôøi ta phaûi saép xeáp, heä thoáng hoaù, ñònh danh cho chuùng döïa treân nhöõng söï gioáng nhau vaø khaùc nhau cuûa chuùng. Phaàn I: ÑOÄNG VAÄT KHOÂNG XÖÔNG SOÁNG Baøi 1: NGAØNH ÑÔN BAØO ÑOÄNG VAÄT PROTOZOA Chöõ Pro coù nghóa laø tröôùc tieân, caên nguyeân vaø zoa coù nghóa laø ñoäng vaät. Nhoùm ngaønh ñoäng vaät naøy naèm trong giôùi Protista-nhöõng sinh vaät ñôn baøo coù maøng nhaân, laø caàu noái cuûa sinh vaät ñôn baøo vôùi giôùi ñoäng vaät. Chuùng laø nhöõng sinh vaät ñôn baøo coù maøng nhaân, coù toå chöùc vaø chöùc naêng phöùc taïp. Teá baøo chaát laøm taát caû caùc chöùc naêng soáng nhö tieâu hoaù, hoâ haáp, tuaàn hoaøn vaät chaát, baøi tieát, di chuyeån vaø sinh saûn. Beân trong nguyeân sinh chaát coù moät soá noäi quan chuyeân hoaù nhö loâng (cilia), roi ñeå di chuyeån, khoâng baøo, sôïi thaàn kinh, ñoám thò giaùc (stigma) Ña soá soáng ôû nöôùc, ñaát aåm, maøng nöôùc bao quanh ñaát, soá khaùc kyù sinh trong maùu, trong dòch moâ ñoäng thöïc vaät. Protozoa gaàn ñoäng vaät hôn vì coù kieåu dinh döôõng aên vaøo, coù khaû naêng di ñoäng vaø taäp tính gaàn ñoäng vaät. ÔÛ chuùng caùc noäi quan beân trong teá baøo gioáng vôùi phaàn töông öùng ôû ñoäng vaät, vaùch teá baøo hoaëc khoâng coù hoaëc baèng kitin chöù khoâng phaûi baèng cenlluloza. PHAÂN LOAÏI: I.LÔÙP MASTIGOPHORA (Ñôn baøo ñoäng vaät coù chieân mao): Coù chieân mao trong toaøn theå chu kyø ñôøi soáng. IA.Lôùp phuï Phytomastigina (Truøng roi thöïc vaät): Trong teá baøo chaát coù laïp chöùa saéc toá quang hoaù raát gioáng saéc toá töï döôõng ôû thöïc vaät.Thí duï: Euglena oxyuris thuoäc Boä Euglenida soáng coâ laäp, coù hai chieân mao, cô theå deïp, vaën theo truïc, haït paramylon roõ reät. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 8 IB.Lôùp phuï Zoomastigina (Truøng roi ñoäng vaät): Mastix-roi, sinh vaät thuoäc ngaønh naøy duøng nhieàu caùi roi ñeå ñaåy thaân ñi.Trong teá baøo chaát khoâng coù saéc toá quang hoaù, soáng dò döôõng, chuùng dinh döôõng hoaëc baèng caùch haáp thuï caùc phaàn töû höõu cô hoaëc aên baèng thöïc baøo, vöøa soáng ñoäc laäp vöøa soáng coäng sinh. Thí duï: Triconympha coäng sinh trong ruoät moái vaø tieâu hoaù cenlluloza. II. LÔÙP SARCODINA: IIA.Lôùp phuï Rhizopoda (Chaân reã): Protist ñôn giaûn nhaát, cô theå traàn truïi hay coù voû cöùng che chôû. Di chuyeån vaø aên baèng giaû tuùc. Coù theå bieán hình. Sinh saûn voâ tính baèng tröïc phaân, maøng nhaân khoâng tan khi phaân baøo. Ñaïi dieän laø amip gaây beänh lî Entamoeba histolytis. IIB.Lôùp phuï Actinopoda (Truøng chaân truï): Quanh baøo chaát coù nhieàu tia ñeå bôi vaø baét moài. Soáng phuø phieâu trong nuôùc ngoït laø heliozoan (ñoäng vaät maët trôøi) vaø trong nöôùc bieån laø radiolarian (ñoäng vaät phaùt xaï) coù voû baèng silicat. Voû cuûa radiolarian cheát laéng xuoáng ñaùy bieån, coù nôi daøy haøng traêm meùt. Thí duï: Heliodiscus thuoäc Boä Radiolarida, gai silic taïo thaønh voû coù loã. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 9 III. LÔÙP SPOROZOA (Ñôn baøo ñoäng vaät coù baøo töû): Soáng kyù sinh, coù khaû naêng taïo ra baøo töû. Di chuyeån baèng giaû tuùc trong traïng thaùi sinh saûn. IIIA.Lôùp phuï Gregarinidia (Truøng 2 ñoaïn) IV.LÔÙP CILIOPHORA (Truøng tieâm mao): Cilio-loâng mao. Sinh vaät duøng caùc loâng nhoû quanh teá baøo ñeå di chuyeån vaø baét moài. Ña soá loaøi soáng ñôn doäc trong nöôùc ngoït. Teá baøo cuûa sinh vaät naøy phöùc taïp nhaát trong taát caû caùc loaïi teá baøo. Neát ñoäc ñaùo veà di truyeàn laø coù hai loaïi nhaân trong teá baøo: nhaân lôùn vaø nhaân beù. Nhaân lôùn giöõ nhieäm vuï sinh saûn. Nhaân lôùn coù ít nhaát 50 baûn sao boä gen. Gen khoâng naèm trong caùc nhieãm saéc theå maø naèm trong caùc ñôn vò nhoû hôn veà kích thöôùc vaø nhieàu hôn veà soá löôïng. Moãi moät ñôn vò nhö theá coù haøng traêm baûn sao cuûa vaøi gen. Nhaân lôùn kieåm soaùt chöùc naêng haøng ngaøy cuûa sinh vaät baèng caùch toång hôïp ARN vaø caàn thieát cho sinh saûn höõu tính. Chuùng sinh saûn chuû yeáu baèng tröïc phaân: nhaân lôùn keùo daøi vaø taùch ñoâi. Truøng ñeá giaøy Paramecium coù 1-80 nhaân beù. Nhaân beù tham gia taïo caùc bieán ñoåi di truyeàn trong thôøi giam tieáp hôïp cuûa hai teá baøo. Söï trao ñoåi gen vaø sinh saûn ôû ciliat laø 2 quaù trình rieâng bieät. IVA.Lôùp phuï Ciliatea: Coù tieâm mao trong toaøn theå chu kyø ñôøi soáng. IVB.Lôùp phuï Suctoria: Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 10 Tieâm mao bieán thaønh haáp tuùc. BAØI 2: NGAØNH HAÛI MIEÂN (BOÏT BIEÅN) POROZOA Ñaây laø ñoäng vaät ña baøo, coù 2 laù phoâi, caáu taïo ñôn giaûn, ñoái xöùng khoâng roõ reät. Nöôùc ñöôïc huùt uqa caùc loã vaøo xoang mieân traøng roài ra ngoaøi theo loã to ôû phía treân. Boït bieån dinh döôõng baèng caùch loïc, giöõ laïi nhöõng phaàn töû thöùc aên theo doøng nöôùc. Caùc phaàn töû naøy bò dính vaøo caùc teá baøo coå aùo, roài bò bao boïc laïi vaø bò tieâu hoaù trong caùc khoâng baøo cuûa teá baøo coå aùo hoaëc ñöôïc chuyeån cho caùc teá baøo amip ñeå tieâu hoaù tieáp. Caùc teá baøo amip di chuyeån löûng lô trong lôùp keo trung moâ (mesohyl) nhôø giaû tuùc. Chuùng tieâu hoaù thöùc aên baèng thöïc baøo töø caùc teá baøo coå aùo roài mang chaát dinh döôõng ñeán caùc teá baøo khaùc. Ngoaøi taùc duïng mang thöùc aên, doøng nöôùc coøn mang oxy cho aùcc teá baøo vaø ñöa caùc chaát thaûi laø khí carbonic vaø amoniac ra ngoaøi. Boït bieån coù boä xöông trong do caùc teá baøo amip tieát ra goàm gai calcit hoaëc baèng protein hoaëc baèng caû hai chaát. Thaønh phaàn hoaù hoïc vaø hình daùng gai laø hai cô sôû ñeå phaân loaïi Boït bieån. Boït bieån sinh saûn voâ tính baèng caùch moïc choài. Chuùng cuõng sinh saûn höõu tính: trong nhöõng muøa nhaát ñònh, chuùng taïo ra tinh truøng vaø tröùng. Tinh truøng bôi ñöôïc, khi gaëp tröùng thì thuï tinh cho tröùng. Tröùng thuï tinh phaân caét thaønh aáu truøng coù nhieàu loâng bôi (cilia) neân coù theå di chuyeån, sau ñoù laéng xuoáng ñaùy thaønh moät con Boït bieån môùi. Boä xöông baèng protein cuûa Boït bieån (spongia) sau khi ñöôïc taåy saïch coù theå duøng vaøo nhöõng muïc ñích khaùc nhau. PHAÂN LOAÏI: I.LÔÙP CALCAREA (Haûi mieân ñaù voâi): Gai tam truï hoaëc ñôn truï baèng calcit. II.LÔÙP DEMOSPONGIDA (Haûi mieân söøng): Gai silic hoaëc gai söøng spongia. III.LÔÙP HEXACTINELLIDA: Gai silic tam truï thaúng goùc gaén vaøo nhau taïo thaønh boä xöông. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 11 Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 12 BAØI 3: NGAØNH RUOÄT KHOANG CNIDARIA (COELENTERATA) Ngaønh naøy tröôùc ñaây coù teân laø Coelenterata (Xoang traøng), hieän coù treân 10.000 loaøi, ña soá ôû bieån, goàm thuyû töùc, söùa, haûi quyø vaø san hoâ. Taát caû ñeàu coù ñoái xöùng toaû troøn. Thaân Cnidaria laø moät caùi tuùi vôùi xoang tieâu hoaù ôû trung taâm vaø moät loã thoaùt, vöøa laø mieäng vöøa laø haäu moân. Caáu taïo thaân cô baûn naøy coù hai hình thaùi chính laø polyp baát ñoäng vaø söùa bôi noåi. Maãu cuûa polyp laø thuyû töùc. Polyp hình truï, gaén phaàn ñoái dieän cuûa mieäng vaøo giaù theå. Caùc xuùc tu luoân ñoäng ñaäy chôø con moài. Söùa coù hình caùi duø, mieäng quay xuoáng döôùi (ngöôïc vôùi daïng thuyû töùc), löûng lô trong nöôùc. Moät soá loaøi Cnidaria toàn taïi caû hai daïng söùa vaø daïng polyp trong nhöõng giai ñoaïn khaùc nhau cuûa chu kyø ñôøi soáng. Caáu taïo thaân goàm hai lôùp teá baøo :Lôùp ngoaøi-bieåu bì (epidermis) ñeå baûo veä, lôùp trong-vò bì (gastrodermis) coù chöùc naêng tieâu hoaù. Sau khi aên vaøo, lôùp vò bì tieát enzym tieâu hoaù vaøo xoang. Caùc teá baøo vò bì tieâu hoaù thöùc aên baèng thöïc baøo vaø thöùc aên ñöôïc tieâu hoaù hoaøn toaøn trong caùc khoâng baøo. Caùc roi cuûa teá baøo vò bì rung ñoäng ñeå phaân phoái ñeàu chaát dinh döôõng. Giöõa hai lôùp bì laø lôùp keo (megolea), lôùp naøy moûng, khoâng coù caáu taïo teá baøo ôû Thuyû töùc nhöng laïi coù caáu taïi teá baøo ôû Haûi quyø. Cnidaria aên ñoäng vaät, duøng caùc xuùc tu quanh mieäng ñeå baét moài. Phaàn khoâng tieâu hoaù ñöôïc laïi thaûi ra ngoaøi theo loã thoaùt duy nhaát. Xuùc tu ñöôïc trang bò caùc thích ty baøo (cnidocyte) ñeå töï veä vaø baét moài. Cô vaø thaàn kinh daïng sô khai. San hoâ coù boä xöông ngoaøi baèng voâi. Ngaønh Cnidaria coù ba lôùp laø : I.LÔÙP HYDROZOA (Lôùp Thuyû töùc): Hoác dinh döôõng khoâng coù vaùch ngaên. Thí duï Hydra thuoäc Boä Hydrida, coù theå sinh saûn voâ tính baèng caùch naåy choài. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 13 II.LÔÙP SCYPHOZOA (Lôùp Söùa): Hoác tieâu hoaù cuûa polyp coù 4 vaùch ngaên. III.LÔÙP ANTHOZOA (ACTINOZOA) (Lôùp San hoâ-Haûi quyø): Hoác dinh döôõng coù nhieàu vaùch ngaên xeáp thaønh chu kyø vaùch. IIIA.Lôùp Octocorallina: Chu kyø vaùch ngaên vaø soá xuùc tu laø 8 hay boäi soá cuûa 8. Thí duï:Tubipora vaø Gorgonia IIIB.Lôùp Hexacorallina: Chu kyø vaùch vaø soá haøng xuùc tu laø 6 hay boäi soá cuûa 6. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 14 Thí duï: Antipathes, Fungia, Galaxea vaø Herpolitha. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 15 BAØI 4: NGAØNH GIUN DEÏP- PLATHELMIA Giun deïp khoâng coù xoang thaân, ñoái xöùng hai beân. Giun deïp khaùc vôùi Cnidaria ôû choã coù 3 laù phoâi (coù theâm trung phoâi bì), coù moät soá cô quan vaø heä caùc cô quan roõ raøng. Tuy nhieân, oáng tieâu hoaù giun deïp gioáng nhö Cnidaria. Ñoù laø moät xoang buïng vaø chæ coù moät loái thoaùt, vöøa laø mieäng vöøa laø haäu moân. Ngaønh naøy coù treân 15.000 loaøi taâp trung trong 3 lôùp: I.LÔÙP TURBELLARIA( Saùn tieâm mao) II.LÔÙP TREMATODA (Saùn laù song chuû) III.LÔÙP CESTODA (Saùn daây) Moät ñaïi dieän cho caû ngaønh laø giun deïp Planaria ôû nöôùc ngoït, thuoäc gioáng Dugesia, Lôùp Turbellaria, daøi khoaûng 15mm. Giun deïp ñaõ coù heä tieâu hoaù, thaàn kinh, baøi tieát, sinh duïc rieâng vaø roõ raøng nhöng coøn thieáu heä hoâ haáp vaø heä tuaàn hoaøn. Giun deïp coù xoang buïng chia thaønh nhieàu nhaùnh, phaân boå thöùc aên khaép cô theå. Chaát thaûi laø khí amoniac khueách taùn vaøo moâi tröôøng. Coù boä maùy baøi tieát ñeå caân baèng aùp suaát thaåm thaáu. Giun deïp vaän ñoäng baèng caùc loâng phía buïng vaø heä cô. Ñaàu coù caëp ñoám maét vaø xuùc tu laøm chöùc naêng khöùu giaùc. Heä thaàn kinh cuûa giun deïp coù naõo th6eû, phöùc taïp hôn Cnidaria. Laø ñoäng vaät löôõng tính, töøng caù theå coù theå töï thuï tinh ñeå sinh saûn vaø cuõng coù theå giao phoái cheùo, sinh saûn voâ tính nhôø taùi sinh do veát thöông. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 16 BAØI 5: NGAØNH ASCHELMIA Soáng töï do hay kyù sinh.Trung bì chöa taïo ra xoang thöïc neân goïi laø xoang giaû(Pseudocoelomata). I.LÔÙP ROTATORIA (Luaân truøng-Truøng baùnh xe): Laø ñoäng vaät coù kích thöôùc nhoû (0,05 –2mm), chuû yeáu soáng ôû nöôùc ngoït, moät soá soáng ôû bieån vaø ñaát aåm. Laø ñoäng vaät ña baøo tuy coù khi coøn nhoû hôn caû protozoa, coù oáng tieâu hoaù hoaøn chænh, caùc heä cô quan chuyeân hoùa naèm trong xoang th6an. Goïi laø Luaân truøng vì coù moät voøng tieâm mao (loâng) taïo neân doøng nöôùc xoaùy chaûy vaøo mieäng. Sau mieäng laø moät cô quan nhö haøm coù khaû naêng nghieàn thöùc aên, chuû yeáu laø vi sinh vaät. Luaân truøng sinh saûn raát khaùc thöôøng: Moät soá loaøi coù khaû naêng trinh saûn: töø tröùng khoâng thuï tinh cho ra nhieàu caùi hôn; moät soá loaøi khaùc cho ra 2 kieåu tröùng, phaùt trieån theo kieåu trinh saûn:1 kieåu cho ra moät caùi, 1 kieåu cho ra ñöïc thoaùi hoaù, khoâng dinh döôõng. Con ñöïc cho ra tinh truøng, nhöõng tinh truøng naøy thuï tinh cho tröùng, töø ñoù hình thaønh hôïp töû ñeà khaùng, coù theå soáng trong nhöõng ao khoâ caïn. Gaëp ñieàu kieän thuaän lôïi, caùc hôïp töû thoaùt khoûi tình traïng nguû, nôû ra Luaân truøng caùi sinh saûn baèng trinh saûn cho ñeán khi gaëp laïi ñieàu kieän baát lôïi. Luaân truøng laø thöùc aên toát cho caùc con cuûa nhieàu loaøi. Moät soá loaøi ñaõ ñöôïc gaây nuoâi, laøm thöùc aên khi öông caù boät. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 17 II.LÔÙP NEMATODA (Tuyeán truøng -Giun troøn): Thaân tuyeán truøng thon, daøi (1mm ñeán treân 1mm), nhoïn ôû hai ñaàu, coù tieát dieän hình troøn. Thaân khoâng coù loâng cuõng nhö roi, thaäm chí tinh truøng coù daïng amip. Beân ngoaøi laø lôùp cuticle trong suoát vaø dai. Phía döôùi laø lôùp cô doïc, khoâng coù cô voøng. Giöõa ruoät vaø cô theå laø xoang giaû, chöùa ñaày dòch vôùi aùp suaát lôùn (leân ñeán 15-20 mmHg). Chính nhôø theá tuyeán truøng coù dieän tích troøn vaø xoang thaân ñaày dòch coù taùc duïng nhö moät boä xöông thuyû tónh. Chuùng vaän ñoäng khoù khaên nhö nhöõng caùi que ñaøn hoài, chæ thích hôïp vôùi moâi tröôøng dòch loûng. Tuyeán truøng coù oáng tieâu hoaù hoaøn thieän, moät muùt laø mieäng, moät muùt laø haäu moân. Tuyeán truøng sinh saûn höõu tính. Ña soá loaøi phaân tính, caùi thöôøng lôùn hôn ñöïc. Thuï tinh trong. Moãi ngaøy giun caùi coù theå ñeû ñeán 100.000 tröùng. Hôïp töû cuûa ña soá loaøi chiuï ñöôïc ñieàu kieän khaéc nghieät. Ña soá tuyeán truøng soáng ôû ñaát aåm, trong chaát höõu cô ñang phaân huyû ôû ñaùy hoà vaø ñaïi döông, coù vai troø quan troïng trong phaân huyû vaø tuaàn hoaøn chaát dinh döôõng. Nhieàu loaøi Nematoda laø ñòch haïi cuûa reã thöïc vaät, moät soá lôùn khaùc kyù sinh ôû ñoäng vaät. Ngöôøi laø kyù chuû cuûa ít nhaát 50 loaøi tuyeán truøng, trong ñoù thöôøng gaëp nhaát laø giun ñuõa Ascaris lumbricoides, giun kim Enterobius sp., giun toùc Trichurus sp.Beänh giun thöôøng laây lan theo ñöôøng tieâu hoaù (tröùng giun töø ngöôøi beänh ra ngoaøi theo phaân laïi nhieãm vaøo thöùc aên thieáu veä sinh). Beänh chaân voi ôû ngöôøi do moät loaøi tuyeán truøng vôùi soá caù theå raát lôùn laøm taéc ngheõn caùc maïch baïch huyeát gaây neân. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 18 BAØI 6: NGAØNH GIUN ÑOÁT ANNELIDA Ñoäng vaät ngaønh naøy coù thaân phaân thaønh nhieàu ñoát. Coù khoaûng 10.000 loaøidaøi töø döôùi 1mm ñeán 3mm (giun ñaát khoång loà ôû UÙc). Coù 3 lôùp laø : I.LÔÙP POLYCHAETA (Giun nhieàu tô) IA.Lôùp phuï Errantia (Du ñònh): Ñaïi dieän laø Röôi Nereis IB.Lôùp Sedentaria (Truù ñònh) II.LÔÙP OLIGOCHAETA(Giun ít tô): Ñaïi dieän laø giun ñaát Lumbricus sp. III.LÔÙP ACHAETA=HIRUDINEA (Ñæa) Giun ñaát Lumbricus sp. laø ñaïi dieän cho caû ngaønh. Xoang thaân giun ñaát coù vaùch ngang, ngaên theo ñoát. OÁng tieâu hoaù vaø maïch maùu truïc xuyeân suoát chieáu daøi. Heä tieâu hoaù goàm haàu, noäi thöïc quaûn, dieàu, meà vaø ruoät. Heä tuaàn hoaøn kín, maùu coù hemoglobin. Maïch löng vaø buïng noái nhau baèng caùc maïch ñoát voøng troøn. Maïch löng cuøng 5 caëp maïch voøng quanh vuøng noäi thöïc quaûn bôm maùu nhö moät traùi tim. Moãi ñoát coù moät caëp khaåu thaän coù gaén pheãu mang loâng nhöng ñeå bôm caùc chaát thaûi töø maùu vaø xoang ra ngoaøi. Giun ñaát hoâ haáp baèng da neân caàn moät lôùp nöôùc moûng treân da. Heä thaàn kinh goàm moät caëp haïch naõo, moät caëp daây thaàn kinh buïng, töø ñoù toaû ra caùc haïch ñoát. Giun ñaát löôõng tính nhöng khoâng töï thuï tinh ñöôïc. Giun ñaát noùi chung coù theå taùi sinh, coù theå coi ñoù laø moät hình thöùc sinh saûn voâ tính. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 19 BAØI 7 :NGAØNH THAÂN MEÀM MOLLLUSCA Molluscus –meàm .Ngaønh naøy coù hôn 100.000 loaøi ñaõ ñöôïc bieát, veà soá loaøi trong moät ngaønh, noù chæ ñöùng sau ngaønh Chaân khôùp Arthropoda. ÔÛ nöôùc ta, thöôøng gaëp caùc loaøi thaân meàm laø Seân, oác, trai, soø, möïc, baïch tuoäc. Ña soá coù voû baèng ñaù voâi, soáng ôû bieån. ÔÛ möïc nang voû bieán vaøo beân trong coøn ôû baïch tuoäc voû bieán maát hoaøn toaøn. Caùc ñoäng vaät thaân meàm coù chung moät sô ñoà caáu taïo cô theå. Ñoù laø 4 phaàn chính: chaân baèng cô theå ñeå di chuyeån, khoái taïng goàm caùc cô quan beân trong, lôùp aùo vaø voû ôû ña soá loaøi. Lôùp aùo laø neáp cuoän cuûa moâ bao phuû khoái taïng vaø coù theå tieát ra voû. Ña soá thaân meàm baét moài baèng caùi löôõi coù gaén baøn caøo. Tröø Seân, ña soá thaân meàm phaân tính, nghóa laø caùc caù theå ñöïc vaø caùi rieâng bieät . Ñôøi soáng moät soá thaân meàm ôû bieån gioáng vôùi giun ñoát Annelida tuy th6an meàm khoâng coù caáu taïo phaân ñoát. Ña soá caùc nhaø ñoäng vaät cho raèng thaân meàm vaø giun ñoát coù chung toå tieân gioáng giun deïp. Thaân meàm goàm caùc lôùp sau ñaây: I.LÔÙP AMPHINEURA (Song kinh) II.LÔÙP GASTROPODA (Phuùc tuùc hay Chaân buïng) IIA.Lôùp phuï Prosobranchiata: Thí duï:Oác baøo ngö Haliotis, oác döøa Nerita, Trichus, Turbo, oác böu Pila, oác gaïo Viviparus, oác höông Babylonia, oác söù Cypraea, oác gai Murex, oác môû Polynices,Oliva, oác baøn tay Pteroceras, Tonna, Melo melo IIB.Lôùp phuï Opisthobranchiata: Thí duï: Bulla. IIC.Lôùp phuï Pulmonata Thí duï: oác seân Achatina. III.LÔÙP PELECYPODA (Phuû tuùc hay Chaân rìu): Voû goàm hai naép phaûi vaø traùi. Thí duï: Soø huyeát Arca, veïm Mytilus, Pecten, Amussium, Trai ngoïc Avicula, heán Corbicula, haøu Ostrea, ngheâu Merethrix IV.LÔÙP CEPALOPODA (Ñaàu tuùc-Chaân ñaàu) IVA.Lôùp phuï Dibranchiata: Coù 2 mang ñeå thôû. Thí duï: Möïc nang Sepia, baïch tuoäc Otopus IVB. Lôùp phuï Tetrabranchiata: 4 mang. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 20 Thí duï: OÁc anh vuõ Nautilus. V.LÔÙP SCAPHOPODA Thí duï: Dentalium coù voû hình thoi uoán cong nhö caùi ngaø voi. ÔÛ nöôùc ta, thöôøng gaëp nhaát laø caùc lôùp Chaân buïng Gastropoda (treân 75.000 loaøi) nhö oác, Hai voû nhö trai, soø vaø Chaân ñaàu Cephalopoda nhö möïc, baïch tuoäc. BAØI 8: NGAØNH TIEÁT TUÙC (CHAÂN KHÔÙP) ARTHROPODA Soá caù theå cuûa ngaønh Chaân khôùp, trong ñoù coù giaùp xaùc (toâm, cua), nheän vaø coân truøng khoaûng 1018 caù theå. Soá loaøi Chaân khôùp ñöôïc moâ taû ñaõ gaàn con soá moät trieäu. Cöù 3 ñoäng vaät thì coù 2 laø Chaân khôùp. Chaân khôùp soáng khaép nôi trong sinh quyeån. Ñaây laø ngaønh thònh vöôïng nhaát trong giôùi ñoäng vaät xeùt veà söï ña daïng loaøi, söï phaân boá vaø soá löôïng tuyeät ñoái. Caùc phuï boä cuaû Chaân khôùp lieân keát vôùi nhau vaø coù nhieàu bieán ñoåi ñeå boø, baét moài, caûm giaùc, giao phoái vaø töï veä. Thaân cuûa Chaân khôùp ñöôïc bao boïc baèng lôùp cuticle, moät boä xöông ngoaøi caáu taïo baèng nhöõng lôùp protein vaø chitin. Chitin laø moät glucid phöùc taïp, phaân töû cuûa noù goàm nhieàu ñôn vò laø acetyl- glucozamin. Lôùp cuticle coù theå daøy, moûng tuyø theo vò trí treân cô theå. Boä xöông ngoaøi vöøa baûo veä vöøa laøm choã döïa cho cô ñeå vaän ñoäng caùc phuï boä. Ñeå sinh tröôûng, töøng thôøi gian, Chaân khôùp phaûi boû boä voû ngoaøi vaø tieát ra boä voû non môùi to hôn. Quaù trình naøy ñöôïc goïi laø söï loät xaùc. Chaân khôùp coù caùc giaùc quan phaùt trieån laø maét, khöùu giaùc, caùc anten ñeå sôø moù vaø baét muøi. Caùc giaùc quan taäp trung ôû ñaàu (goïi laø ñaàu hoaù). Heä tuaàn hoaøn hôû vôùi chaát loûng ñöôïc goïi laø haemolymph (thay vì goïi laø maùu nhö ôû caùc ñoäng vaät coù heä tuaàn hoaøn kín) vaø quaû tim. Tim coù nhieàu ngaên (ôû daùn coù 10 ngaên), hai beân coù loã van ñoùng môû nhòp nhaøng, haemolymph töø tim qua caùc ñoäng maïch vaøo caùc huyeát xoang bao quanh caùc cô quan vaø moâ. Chaát loûng naøy trôû laïi tim qua caùc khe coù van. Huyeát xoang khoâng phaûi laø xoang thaân nhöng to hôn xoang thaân vaø laø xoang chính trong cô theå coân truøng tröôûng thaønh. Chaân khôùp treân caïn coù heä thoáng oáng khí ñi khaép cô theå thay cho maïch maùu. Heä thoáng naøy noái lieàn vôùi caùc tuùi chöùa khí vaø loã thôû. Cô quan hoâ haáp cuûa Chaân khôùp ôû nöôùc laø mang vôùi phaàn môû roäng troâng nhö loâng vuõ thích nghi ñeå trao ñoåi khí trong moâi tröôøng nöôùc. Veà phaân loaïi, Chaân khôùp coù caùc ngaønh phuï sau : A. NGAØNH PHUÏ CHELICERATA I.LÔÙP MEROSTOMATA: Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 21 Soáng ôû nöôùc maën hay lôï. Hoá haáp baèng mang, mang naèm treân caùc phuï boä buïng. Thí duï: Sam Tachypleus –Boä Siphosurida. II.LÔÙP ARACHNIDA (Nheän): Soáng treân caïn, hoâ haáp baèng phoåi laù saùch, khí quaûn hay vaùch thaân. Thí duï: Boø caïp Euscorpius, Nheän nhaø Philodromus B. NGAØNH PHUÏ MANDIBULATA I.LÔÙP CRUSTACEN (Gíap xaùc ): Hoâ haáp baèng mang, coù 2 ñoâi raâu. Ngoaïi coát heä thaám calci, ñeå taêng tröôûng, sinh vaät phaûi loät xaùc. Thaân goàm nhieàu ñoát, moãi ñoát thöôøng coù moät ñoâi phuï boä. IA.Lôùp phuï Branchiopoda : Raâu nhoû, phuï boä öùc moûng, hình laù. Khoâng coù phuï boä buïng. Thí duï: Artermia salina. IB.Lôùp phuï Copepoda (Chaân cheøo): Coù 2 ñoâi raâu, soáng töï do. Thí duï: Balanus, Lepas. IC.Lôùp phuï Malacostraca Thí duï: Toâm tít Squilla . Caùc loaøi toâm Penaeus sp. Cua ñaù Parthenope Gheï Portunus. II.LÔÙP CHILOPODA (Rít): Laø sinh vaät aên thòt, moãi ñoát thaân coù moät ñoâi chaân, ñaàu coù moät ñoâi raâu, ñoâi chaân haøm bieán thaønh moùc noïc ñoäc. Thí duï: Rít Scolopendra. III.LÔÙP DIPLOPODA (Cuoán chieáu): Aên caây coû, caùc ñoát thaân dính laïi töøng ñoâi. Thí duï: Cuoán chieáu Iulus terrestris. C. NGAØNH PHUÏ ANTENNATA I.LÔÙP INSECTA (Coân truøng) IA.Lôùp phuï Apterygota (Khoâng caùnh): Kích thöôùc nhoû, phuï boä kieåu nghieàn, khoâng bieán thaùi. Thí duï: Con ba ñuoâi Lepisma, thöôøng gaëp trong saùch cuõ, keû vaùn . IB.Lôùp phuï Pterygota (Coù caùnh): Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 22 Coù caùnh, coù khi thoaùi hoaù bieán maát. Goàm 2 nhoùm : +Baùn bieán thaùi (Hemimetabola): Thí duï: Giaùn Periplaneta Chuoàn chuoàn ngoâ Libellula Ve saàu Cicada Bieán thaùi hoaøn toaøn (Holometabola): Thí duï: Böôùm caûi Pieris Böôùm phöôïng Papilio Muoãi Culex Ruoài Musca Caùnh cam Melolontha BAØI 9: NGAØNH DA GAI HAY DA BÌ ECHINODERMATA Laø ñoäng vaät soáng dính baùm, ít vaän ñoäng, di ñoäng, coù ñoái xöùng toaû troøn. Thaân da gai thöôøng coù 5 caùnh. Lôùp da moûng beân ngoaøi phuû laáy boä xöông moûng baèng voâi beân trong. Nhöõng gai cuûa chuùng coù chöùc naêng khaùc nhau: Moät soá coù theå chích khi bò taán coâng. Ñieåm ñoäc ñaùo cuûa ñoäng vaät da gai laø heä maïch tröôùc goàm nhöõng keânh nhoû vaø toaû thaønh chaân oáng laøm nhieäm vuï vaän ñoäng, dinh döôõng vaø trao ñoåi khí. Da gai sinh saûn höõu tính: nhöõng con ñöïc vaø caùi rieâng bieät phoùng thích caùc giao töû vaøo nöôùc bieån. Söï thuï tinh vaø söï phaùt rieån phoâi xaûy ra ôû ñoù. Aáu truøng môùi nôû ñoái xöùng hai beân, sau khi bieán thaùi trôû thaønh con tröôûng thaùnh thì coù ñoái xöùng toaû troøn. Sao bieån coù theå baùm raát chaéc nhôø nhöõng caùi chaân oáng. Noù thöôøng aên soø, trai baèng caùch duøng caùc caùnh sao oâm chaët laáy con moài ñaõ kheùp chaët hai voû. Chôø cho con moài moûi, heù môû voû ra, sao bieån loän daï daøy cuûa noù ra ngoaøi, luoàn vaøo beân trong con soø. OÁng tieâu hoaù tieát ra dòch ñeå tieâu hoaù con moài beân trong voû. Sao bieån vaø nhieàu loaøi da gai khaùc coù khaû naêng taùi sinh raát lôùn. Taùi sinh toaøn phaàn laø moät caùch sinh saûn cuûa chuùng. Ngaønh da gai coù 6.000 loaøi, ñeàu soáng ôû bieån vôùi 5 lôùp, ñoù laø: I.LÔÙP CRINOIDEA (Hueä bieån): -Coù tay, tay cöû ñoäng ñöôïc do nhieàu taám calcit laø ñoát tay. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 23 -Ñaøi thaân do nhieàu maûnh calcit gheùp laïi vaø coù moät maøng ñaäy leân. -Mieäng quay leân treân. Thí duï: Antedon. II.LÔÙP ASTEROIDEA (Sao bieån): -Thaân deïp hìng ngoâi sao. -Mieäng ôû trung taâm maët buïng, töø ñoù coù 5 maûnh du tuùc chaïy ra 5 caùnh tay, trong moãi maûnh coù 2-4 haøng du tuùc. -Haäu moân ôû maët löng. Thí duï: Astropecten Asterias III.LÔÙP OPHIUROIDEA (Sao bieån raén – Sao caùnh raén ): -Coù ñaøi thaân nhoû, ñoùng khôùp vôùi 5 caùnh tay gioáng hình con raén. -Mieäng ôû trung taâm maët buïng, hìnhh ngoâi sao. Thí duï: Ophiothrix IV.LÔÙP ECHINOIDEA (Caàu gai): -Khoâng coù tay, coù voû cöùng vôùi gai linh ñoäng. -Voû coù theå caân xöùng hay khoâng caân xöùng. IVA.Lôùp phuï Regularia(Caàu gai ñeàu): -Voû hình caàu, caân xöùng nguõ giaùc. -Haäu moân vaø mieäng ôû trung taâm cuûa voû:Haäu moân ôû trung taám maët löng, mieäng ôû trung taâm maët buïng. Thí duï: Nhum ñen Astropyra Caàu gai soï Trypneustes Caàu gai ñaù Echinometra IVB.Lôùp phuï Irregularia (Caàu gai khoâng ñeàu): -Vuøng haäu moân vaø vuøng mieäng leäch ra khoûi trung taâm cuûa voû. Thí duï:Echinodiscus V.HOLOTHUROIDEA (Haûi saâm): -Thaân troøn daøi, mieäng vaø haäu moân ôû hai ñaàu ñoái dieän . -Quanh mieäng coù voøng xuùc tu. Thí duï: Haûi saâm Holothuria Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 24 Phaàn II : ÑOÄNG VAÄT COÙ XÖÔNG SOÁNG BAØI 1:NGAØNH NÖÛA DAÂY SOÁNG HEMICHORDATA Ñöôïc xem nhö vò trí trung gian giöõa ngaønh Da gai Echinodermata vaø ngaønh coù daây soáng Chordata. Ngaønh Hemichordata goàm nhöõng ñoäng vaät ôû bieån coù thaân hình giun, soáng ñaøo hay baùm ôû ñaùy. Trong yeát haàu vaùch nhaên coù loã thuûng nhö khe mang coù maàm xoang thaàn kinh, daây soáng khoâng phaùt trieån. Ngaønh Nöûa daây soáng coù 2 lôùp : I.LÔÙP ENTEROPNEUSTA (Coù mang ruoät): Sinh saûn höõu tính. II.LÔÙP GRAPTOLITHIDEA (Coù mang loâng): Sinh saûn theo loái naûy choài vaø höõu tính. Lôùp tieán boä hôn laø Enteropneusta, vôùi ñaïi dieän laø Sun giaûi Balanoglossus troâng gioáng nhö con giun. ÔÛ phaàn haàu cuûa thaân coù nhieàu caëp khe hôû gioáng nhö khe mang cuûa ñoäng vaät coù daây soáng coù mang. Heä thaàn kinh goàm moät truïc daøi theo löng, mieäng naèm ôû döôùi thaân. Töø muùt tröôùc cuûa oáng tieâu hoaù ñi vaøo xoang cuûa voøi laø moät ñoïan ngaén hình que maø tröôùc ñaây ñöôïc moâ taû nhö moät daây soáng ngaén.Töø ñoù môùi coù teân laø ngaønh “nöûa daây soáng”.Nhöng ngaøy nay ngöôøi ta khoâng coi ñoù laø cô quan töông ñoàng cuøa daây soáng. Ñoäng vaät thuoäc lôùp Enteropneusta vöøa coù neùt töông töï Sao bieån vöøa coù neùt gioáng ngaønh coù daây soáng neân ñöôïc coi laø toå tieân chung vôùi caû hai ngaønh. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 25 BAØI 2: NGAØNH COÙ DAÂY SOÁNG CHORDATA Taát caû caùc loaøi ñoäng vaät thuoäc ngaønh naøy coù nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn sau: coù oáng thaàn kinh löng (tuyû soáng), cô phaân ñoát doïc theo thaân. Trong ñôøi, ít nhaát coù luùc coù caùc ñaëc ñieåm veà caáu taïo laø tuùi mang vaø khe mang vaø daây soáng löng. ÔÛ caù, mang thay cho tuùi mang vaø khe mang. ÔÛ ñoäng vaät coù xöông soáng thì coät soáng baèng suïn hoaëc baèng xöông thay cho daây soáng. ÔÛ caùc ñoäng vaät tieàn Daây soáng nhö haûi tieâu vaø caù löôõng tieâm Amphioxus thì daây soáng toàn taïi suoát ñôøi. A. NGAØNH PHUÏ UROCHORDATA (Nguyeân soáng trong ñuoâi) hay TUNICATA (Coù bao): Ngaønh naøy coù khoaûng 2.000 loaøi. Ña soá coù taát caû 3 ñaëc ñieåm cuûa ngaønh coù daây soáng Chordata laø:mang haàu, daây soáng vaø oáng thaàn kinh luùc coøn laø aáu truøng nhöng khi tröôûng thaønh thì maát daây soáng vaø oáng thaàn kinh sau khi bieán thaùi. Taát caû soáng ôû bieån, soáng ñôn ñoäc hay thaønh taäp ñoaøn, töï do hay baùm vaøo giaù theå. Nhieàu loaøi sinh saûn voâ tính, ñoù laø ñieàu raát hieám thaáy ôû ñoäng vaät Coù daây soáng. I.LÔÙP APPENDICULARIAE (Coù cuoáng): Soáng phieâu sinh, beân ngoaøi theâm moät voû hay phoøng, ñuoâi vaø daây soáng coøn trong sinh vaät tröôûng thaønh. Loã nöôùc vaøo coù löôùi che, voû trong coù theâm löôùi hình pheãu gaén vaøo mieäng sinh vaät ñeå baét moài khi doøng nöôùc qua phoøng. Ñuoâi di chuyeån taïo luoàn nöôùc chui qua voû ñeå ñaåy “phoøng” ñi. Ñuoâi coù nguyeân soáng, daây thaàn kinh vaø cô. II.LÔÙP ASCIDIAE (Haûi tieâu): Goàm caùc loaïi coù bao soáng ôû bieån, nguyeân soáng coù ôû trong ñuoâi aáu truøng, con tröôûng thaønh ruïng ñuoâi. Haûi tieâu soáng ñôn ñoäc hay taäp ñoaøn. Taäp ñoaøn hình thaønh baèng caùch sinh choài. Ñaïi dieän Coù bao laø Haûi tieâu Ascidia, laø loaøi coù bao(hay aùo) Tunica do chaát Tunicine laøm ra, soáng coá ñònh baèng caùch gaén chaët vaøo caùc giaù theå ôû ñaùy bieån do caùc reã baùm. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 26 -Heä tuaàn hoaøn laø heä hôû, tim laø moät tuùi gaàn daï daøy coù 2 maïch: tröôùc ñeán mang, sau ñeán heä tieâu hoaù vaø caùc mao maïch mang. Maùu goàm huyeát töông vaø huyeát caàu. -Heä baøi tieát phaân taùn, do nhöõng teá baøo tích tröõ urat, acid uric laøm thaønh tuùi tieát ôû trong khuùc ruïoât. Ñoù laø thaän tích tröõ. -Heä sinh duïc coù caû hai tuyeán ñöïc, caùi trong moät sinh vaät nhöng khoâng chín moät luùc. Saûn phaåm sinh duïc theo oáng daãn sinh duïc ñoå ra ngoaøi qua huyeät. III.LÔÙP SALPAE ( Sanpe): Caùc loaøi coù bao soáng phieâu sinh, ñôn ñoäc hay taäp ñoaøn. Coù chu kyø soáng luaân phieân. B. NGAØNH PHUÏ CEPHALOCHORDATA (Ñaàu soáng ) hay ACRANIA (Khoâng hoäp soï) : Nguyeân soáng toàn taïi trong sinh vaät tröôûng thaønh, chaïy doïc phía löng töø ñaàu ñeán ñuoâi, oáng thaàn kinh chöa phaân hoaù thaønh naõo boä vaø tuyû soáng. Chöa coù tim thaät söï. Sinh vaät soáng vuøi trong caùt ôû ñaùy bieån noâng, nöôùc bieån trong. Ngaønh phuï Ñaàu soáng Cephalochordata chæ coù lôùp Amphioxi, Boä Amphioxiformes vôùi 1 hoï Branchiostomidae coù 2 gioáng vaø 13 loaøi. I.LÔÙP LEPTOCARDI =AMPHIOXI (Lôùp caù Löôõng tieâm ): Ñaïi dieän ngaønh Ñaàu soáng Cephalochordata laø caù Löôõng tieâm (hay caù guoät) Amphioxus belcheri vôùi cô theå trong suoát coù theå quan saùt beân trong. Coù moâ naâng ñôõ chính laø daây soáng. -Heä thaàn kinh: Oáng thaàn kinh chaïy doïc theo thaân, phía tröôùc hôi phình to taïo thaønh tuùi naõo, treân tuùi naõo coù nhöõng ñieåm ñen - maét Hesse- laø nhöõng teá baøo caûm nhaän aùnh saùng vaø caûm nhieät. -Heä hoâ haáp :Yeát haàu roäng coù nhieàu khe mang (>100) xeáp cheùo, bao quanh haàu coù xoang bao mang hay phoøng mang. -Heä tuaàn hoaøn laø heä kín tieâu bieåu cho ngaønh. Maùu goàm huyeát töông voâ saéc vaø huyeát caàu amybocyt. Tim chæ laø moät tuùi moûng. -Heä baøi tieát : Moãi ñoâi vaønh mang coù gaén moät ñoâi sô thaän môû vaøo xong. -Heä sinh duïc :Hai phaùi rieâng bieät coù 26 ñoâi sinh tuyeán xeáp doïc hai beân phoøng mang. Khi tuyeán chín giao töû seõ theo keõ nöùt cuûa sinh tuyeán ra phoøng mang qua loã buïng thuï tinh trong nöôùc. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 27 Ngöôøi ta coù theå khai thaùc loaøi caù naøy ñeå laøm thöïc phaåm. Amphioxus belcheri ñöôïc ghi vaøo Saùch ñoû Vieät Nam laø loaøi caù bieån coù theå bò ñe doïa tuyeät chuûng. C. NGAØNH PHUÏ VERTERBRATA (Coù xöông soáng) hay CRANIOTA (Coù hoäp soÏ): TOÅNG LÔÙP CAÙ PISCES I.LÔÙP CYCLOSTOMATA (Caù mieäng troøn ): Lôùp Caù mieäng troøn goàm moät soá loaøi ñöôïc coi nhö laø nhoùm caù nguyeân thuyû: Khoâng coù haøm, mieäng luoân luoân môû roäng; khoâng chi chaün; cô quan hoâ haáp goàm 5-15 ñoâi tuùi mang. Vôùi ñaïi dieän laø Caù baùm Lampetra, cô theå thon daøi gioáng nhö raén, coù ñôøi soáng nöûa kyù sinh baùm vaøo caù (soáng hoaëc cheát ) khaùc ñeå huùt maùu vaø dòch moâ cuûa kyù chuû. Soáng ôû bieån hay cöûa soâng, loaøi ôû bieån thöôøng di cö vaøo soâng ñeå sinh saûn. -Moâ naâng ñôõ : Daây soáng laøm truïc cô theå laø moät thoi suïn ñaøn hoài ñöôïc bao boïc bôûi maøng lieân keát, phaàn löng coù hai suïn laø ñoát xöông soáng sô khai. -Heä thaàn kinh : goàm naõo boä vaø tuyû soáng. Naõo boä goàm naõo tröôùc, Naõo trung gian, naõo giöõa, naõo sau vaø naõo cuøng. Töø naõo coù 10 ñoâi daây thaàn kinh naõo.Tuyû soáng thoâ sô, töø ñaây phaùt xuaát nhöõng daây thaàn kinh ñeán caùc cô quan. -Heä hoâ haáp: Yeát haàu coù 7 ñoâi khe mang lieân laïc vôùi 7 ñoâi mang coù vaùch nhaên nheo. Nöôùc vaøo vaø ra ñeàu qua loã mang nhôø söï co giaõn cuûa tuùi mang. -Heä tuaàn hoaøn :Laø heä kín, maùu coù huyeát töông vaø huyeát caàu, hoàng caàu coù hemoglobin vaø coù nhaân. Tim coù 2 phoøng:taâm nhó vaùch moûng ôû treân, taâm thaát vaùch daøy ôû döôùi. Coù choùp hay baàu ñoäng maïch vaø xoang tónh maïch. Giöõa caùc phoøng vaø caùc baàu hay xoang ñeàu coù van ñeå maùu di chuyeån moät chieàu. -Heä baøi tieát: Con non coøn nguyeân thaän vôùi nhieàu nieáu quaûn coù mieäng loa ñoå vaøo xoang. Con tröôûng thaønh coù trung thaän xuaát hieän coù vi theå malpighi, oáng daãn tieåu ñoå vaøo xoang nieäu sinh duïc theo nuùm nieäu sinh duïc nöôùc tieåu ra ngoaøi. -Heä sinh duïc: Hai phaùi rieâng bieät, sinh vaät tröôûng thaønh coù moät sinh tuyeán, sinh quaûn khoâng coù hay coù thì raát ngaén. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 28 II.LÔÙP CHONDRICHTHYES (Caù suïn): Caù suïn baét ñaàu coù haøm treân haøm döôùi, moâ naâng ñôõ laøm baéng chaát suïn hay chaát thaám calci(suïn hoaù khoaùng) tuy raén chaéc nhöng chöa phaûi laø xöông vì chöa coù heä Havers. Ñaïi dieän lôùp caù suïn laø caù nhaùm tro Mustelus griseus , laø loaøi caù nhaùm soáng ôû bieån khôi, bôi loäi nhanh nheïn saên baét moài ñoäng vaät. -Cô theå hình thoi thuoân daøi, coù raêng hình tam giaùc raát beùn coù ñaày ñuû men, ngaø, tuyû. Raêng xeáp thaønh nhieàu haøng, haøng ngoaøi gaõy hay ruïng haøng keá beân trong seõ ñöa ra thay theá. -Heä thaàn kinh: goàm coù naõo boä vaø tuyû soáng. Naõo boä goàm naõo tröôùc, naõo trung gian, naõo giöõa, naõo sau vaø naõo cuøng. Tuyû soáng do caùc suïn taïo thaønh voøng cung thaàn kinh. Töø tuyû soáng coù 10 ñoâi daây thaàn kinh tuyû ñi vaøo cô vaø heä dinh döôõng. -Giaùc quan: Khöùu giaùc raát thính goàm 2 loã muõi daãn vaøo tuùi muõi coù maøng nhaày vôùi nhieàu neáp gaáp coù nhaùnh thaàn kinh thò giaùc. Thò giaùc :nhôõn caàu coù ñaày ñuû caùc phaàn -Heä hoâ haáp: coù 5 ñoâi khe mang ñi vaøo 5 ñoâi tuùi mang. Mang coù nhieàu neáp vaùch tuùi moûng mang nhieàu maïch maùu nhoû nôi ñaây seõ coù söï trao ñoåi oxy tan trong nöôùc khi nöôùc qua mang, ñoàng thôøi khí CO2 do maùu thaûi ra seõ thaám vaøo nöôùc ra ngoøai. -Heä tuaàn hoaøn: Goàm tim, heä ñoäng maïch vaø heä tónh maïch. Tim coù 4 phaàn:taâm nhó vaùch moûng tieáp vôùi xoang tónh maïch, taâm thaát vaùch daøy naèm döôùi taâm nhó vaø noái vôùi baàu ñoäng maïch ôû phía tröôùc. -Heä baøi tieát goàm 2 thaän hình thoi naèm saùt vaùch xoang. -Heä sinh duïc: Con ñöïc coù 2 dòch hoaøn naèm treân thaän; con caùi coù 2 noaõn saøo dính nhau, 2 noaõn quaûn coù mieäng loa laø voøi Fallope laø phaàn ñaàu cuûa oáng Muller. -Trong lôùp caù suïn coù moät soá loaøi ñeû tröùng, moät soá loaøi ñeû con. III.LÔÙP OSTEICHTHYES (Caù xöông): Lôùp caù xöông bao goàm nhöõng gioáng caù hieän ñaïi, heä coát ñaõ hoaøn toaøn hoaù xöông, da traàn hoaëc ñöôïc che chôû bôûi lôùp vaûy do moâ bì taïo ra trong ñoù coù coát baøo. Khe mang coù xöông naép mang baûo veä. Di chuyeån nhôø caùc vaây : vaây chaün (2 vaây Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 29 ngöïc, 2 vaây buïng), vaây leû( vaây ñuoâi, vaây löng, vaây haäu moân). Cuoäc soáng hoaøn toaøn ôû trong nöôùc, hoâ haáp baèng mang, tim coù 2 phoøng chính, cô theå bieán nhieät, coù tuùi bôi do heä tieâu hoaù taïo ra. -Moâ naâng ñôõ : hoaøn toaøn laø chaát xöông hoaëc coù moät phaàn laø chaát suïn. -Heä coát ñaàu: caùc xöông hoïp laïi thaønh hoïp soï. Heä thaàn kinh raát gioáng vôùi caù nhaùm .Tai:chæ coù tai trong ñaët trong chaát ngoaïi baïch dòch, 3 oáng baùn khuyeân naèm ôû 3 maët phaúng khaùc nhau gaén vaøo tuùi baàu duïc chaân phoàng to goïi laø ñæng aâm, tuùi baàu duïc coøn chöùa ñaù tai otolithe. -Heâï hoâ haáp: Laø 4 ñoâi mang ñaët trong phoøng mang coù naép mang che chôû. Trong mang coù maïch huyeát ñeå trao ñoåi oxy trong nöôùc. Ngoaøi vai troø hoâ haáp mang coøn coù chöùc naêng thaûi ureâ vaø amoniac. -Heä tuaàn hoaøn : Laø moät heä tuaàn hoaøn kín gioáng nhö ôû caù suïn. PHAÂN LOAÏI: Lôùp caù xöông goàm ñaïi ña soá caù soáng ôû bieån vaø nöôùc ngoït coù maët ôû khaép caùc vöïc nöôùc, goàm coù caùc lôùp phuï: -Lôùp phuï caù vaây tia Actinopterygii. Thí duï:Caù trích Sardinella jussssiew, Caù côm Stolephorus commersoni, caù moøi côø Nematalosa nasus -Lôùp phuï Caù nhieàu vaây Polypteri.Thí duï: Caù nhieàu vaây Polypterus. -Lôùp phuï Caù vaây tay Crossopterygii.caùc vaây tay xuaát hieän ôû kyû Devon sau ñoù giaûm daàn, ñeán 1938 ngöôøi ta cho raèng caùc vaây tay ñaõ bò tieâu dieät. -Lôùp phuï Caù phoåi Dipnoi. Bong boùng bôi bieán thaønh moät phoåi hay hai phoåi, soáng ôû soâng hoà nhieät ñôùi hoâ haáp baèng khí trôøi, khi nöôùc caïn thôû baèng phoåi. Thí duï: Caù Protopterus coù 2 phoåi. TOÅNG LÔÙP ÑOÄNG VAÄT BOÁN CHAÂN TETRAPODA I.LÔÙP AMPHIBIA (Löôõng theâ, eách nhaùi): Ñaây laø moät lôùp ñoäng vaät coù xöông soáng chuyeån tieáp giöõa ñoäng vaät soáng ôû nöôùc vaø ñoäng vaät soáng ôû caïn. Trong chy kyø ñôøi soáng cuûa sinh vaät coù 2 thôøi kyø: Thôøi kyø aáu truøng döôùi nöôùc thôû baèng mang; thôøi kyø tröôûng thaønh soáng treân caïn thôû baèng phoåi (da eách luoân luoân aåm öôùt ñeå khoâng khí deã hoaø tan vôùi chaát nhaày treân da, döôùi laøn da moûng cuûa eách coù nhöõng tuùi chöùc baïch huyeát vaø nhieàu mao quaûn huyeát ñeå tieáp nhaän oxy töø khoâng khí qua da), di chuyeån baèng 4 chaân. Ñaëc tính chung: Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 30 -Laø ñoäng vaät bieán nhieät: Thaân nhieät thay ñoåi tuyø theo nhieät ñoä moâi tröôøng beân ngoaøi, nhöng bao giôø cuõng cao hôn nhieät ñoä beân ngoaøi vaøi ñoä. -Da traàn coù nhieàu tuyeán nhaày laøm cho da luùc naøo cuõng aåm öôùt. -Sinh vaät tröôûng thaønh di chuyeån 4 chaân: 2 chaân tröôùc 4 ngoùn, 2 chaân sau 5 ngoùn. -Soï coù 2 maáu chaåm lieân laïc vôùi xöông khoen Atlas coù theå cöû ñoäng leân xuoáng. Hoác maét saâu khoâng coù saøn, nhaõn caàu loài vaøo trong hoác mieäng. -Heä coát truïc: Xöông coù nhieàu ñoát chia ra laøm töøng mieàn coù nhieäm vuï rieâng bieät. -Heä thaàn kinh goàm naõo boä, tuyû soáng, thaàn kinh soï vaø thaàn kinh tuyû. -Heä tuaàn hoaøn: Goàm heä tuaàn hoaøn huyeát vaø baïch huyeát. Huyeát goàm huyeát töông vaø huyeát caàu lôùn. Aáu truøng gioáng heä tuaàn hoaøn caù. ÔÛ eách coù nhieàu thay ñoåi ñeå thích öùng vôùi ñôøi soáng treân caïn. -Heä baøi tieát: Aáu truøng coøn sô thaän, eách tröôûng thaønh coù trung thaän. -Sinh saûn: thuï tinh ngoaøi cô theå. PHAÂN LOAÏI: IA.Lôùp phuï Temnospondyli (Ñoát soáng daøy) IB.Lôùp phuï Lepospondyli (Ñoát soáng moûng) IC.Lôùp phuï Salienta(Eách nhaûy) Ñaïi ña soá caùc loaøi eách nhaùi coù ích cho noâng nghieäp vì dieät tröø ñöôïc saâu boï veà ñeâm. Moät soá aên caùc loaøi coân truøng 2 caùnh, nhuyeãn theå laø vaät trung gian truyeàn beänh cho ngöôøi (kyù sinh truøng, vi truøng). Nhieàu loaøi eách coù giaù trò thöïc phaåm cao. Thòt coùc chöõa beänh suy dinh döôõng ôû treû em. Moät soá eách coù giaù trò döôïc lieäu: nhöïa coùc laøm thuoác ôû Trung Quoác, Lieân Xoâ duøng laøm thuoác taåy giun saùn, laøm veát thöông choùng laønh seïo Moät soá eách nhaùi coù nguy cô bò tuyeät chuûng ôû Vieät Nam: Paramesotriton deloustali E Ichthyophis glutinosus V Bombina maxima R Megophrys feae R Megophrys longipes T Megophrys palpebralespinosa R Bufo galeatus R Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 31 Rana andersoni T Rana microlineata T Rana spinosa T Rhacophorus nigropalmatus T II.LÔÙP REPTILIA (Boø saùt): Goàm nhöõng ñoäng vaät bieán nhieät soáng treân caïn hay döôùi nöôùc, hoâ haáp baèng phoåi, khoâng bieán thaùi. -Ñaëc ñieåm 4 chaân khoâng ñuû maïnh ñeå naâng cô theå leân khoûi maët ñaát neân buïng saùt ñaát khi sinh vaät di chuyeån, chaân coù 4 ngoùn- moãi ngoùn coù moùng nhoïn, chaân coù theå thoaùi hoaù ( ôû raén). -Heä tuaàn hoaøn: Tim ruøa, raén, thaèn laèn coù 2 taâm nhó, 1 taâm thaát. Tim caù saáu coù 2 taâm nhó, 2 taâm thaát (maùu ñoû vaø maùu ñen rieâng bieät). -Heä hoâ haáp: Thôû baèng phoåi, caùch thôû nhôø loàng ngöïc. -Heä baøi tieát: Phoâi: nguyeân thaän, con non : trung thaän sau ñoù laø chaân thaän ôû con tröôûng thaønh. -Heä sinh duïc: Hai phaùi rieâng bieät, con caùi ñeû tröùng hoaëc ñeû con. Boø saùt aên thöïc vaät hoaëc ñoäng vaät, aên taïp. Tuyø theo nôi ôû maø thöùc aên thay ñoåi :ôû treân caây boø saùt aên coân truøng, aên kieán laù, aên tröùng chimCaùc loaøi raén ñoäc aên thòt ñoàng loaïi (hoå mang, caïp nong), aên thaèn laèn, aên thuù nhoû nhö raén raùo, raén soïc döa Caùc loaøi soáng trong ñaát aên coân truøng (thaèn laèn cuït) hay giun (raén giun). Raén nöôùc aên ngoeù, eách nhaùi, oácMoät soá loaøi boø saùt aên quaû, laù. Moät soá loaøi ruøa bieån aên rong, reâu.Thaønh phaàn thöùc aên thay ñoåi theo tuoåi, luùc nhoû aên thöïc vaät luùc giaø aên ñoäng vaät. Hoaït ñoäng cuûa boø saùt: Vuøng oân ñôùi boø saùt saên moài ban ngaøy, vuøng nhieät ñôùi boø saùt aên ñeâm. Hieän töôïng thaèn laèn töï ñöùt ñuoâi goïi laø hieän töôïng töï chieát (autotomie), hieän töôïng töï veä. Sau ñoù moïc ñuoâi môùi nhöng khoâng coù xöông chæ toaøn suïn. Taéc keø coù nhieàu saéc baøo chöùa saéc toá neân coù theå thay ñoåi maøu saéc cho ñieäp vôùi moâi tröôøng, goïi laø hieän töôïng nguî trang. YÙ nghóa: Ña soá thaèn laèn tieâu dieät saâu boï thaân meàm, gaëm nhaám coù haïi cho noâng nghieäp. Thaèn laèn, raén laøm thöùc aên cho chim thuù, moät soá laøm thöïc phaåm cho Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 32 ngöôøi. Ruøa cho thòt, tröùng. Raén, caù saáu, kyø ñaø cho thòt, da. Moät soá loaøi boø saùt coù döôïc tính coù theå duøng laøm döôïc lieäu. Moät soá duøng laøm ñoà myõ ngheä Boø saùt cuõng gaây haïi cho ngöôøi: moät soá raén ñoäc caén cheát ngöôøi, moät soá thaèn laèn, ruøa, raén mang ve beùt truyeàn beänh nguy hieåm cho ngöôøi. Nhöng ña soá giuùp ích cho ngöôøi neáu bieát khai thaùc, söû duïng ñuùng. Söï khai thaùc böøa baõi seõ daãn ñeán maát caân baèng sinh thaùi, moät soá loaøi tuyeät chuûng. .. III.LÔÙP AVES (Chim): Chim laø nhöõng ñoäng vaät coù xöông soáng, cô theå ñöôïc che chôû bôûi loâng vuõ, coù thaân nhieät cao vaø oån ñònh, hai chi truôùc bieán thaønh caùnh hay cô quan bay löôïn. Haøm döôùi vaø haøm treân ñöôïc bao boïc baèng moät lôùp söøng taïo thaønh moû-moû coù hình daùng vaø caáu taïo tuyø theo thöùc aên. -Heä thaàn kinh: Naõo boä raát phaùt trieån, hai baùn caàu naõo raát to. Coù 12 ñoâi daây thaàn kinh soï. Cô quan thính giaùc raát phaùt trieån, cô quan thò giaùc phaùt trieån nhaát, phuø hôïp vôùi ñieàu kieän soáng töøng loaïi chim. -Heä tuaàn hoaøn :Tim coù 4 phoøng: 2 taâm nhó vaø 2 taâm thaát, maùu ñen, maùu ñoû rieâng bieät. -Heä hoâ haáp : Phoåi coù 2 laù ñöôïc lieân laïc vôùi heä thoáng tuùi khí. -Heä baøi tieát: Hai thaän ôû saùt löng coù oáng daãn tieåu xuoáng huyeät. Khoâng coù baøng quang. -Heä sinh duïc: hai phaùi rieâng bieät, con caùi coù noaõn saøo phaûi thoaùi hoaù, noaõn saøo traùi phaùt trieån- coù oáng daãn tröùng môû vaøo huyeät, con ñöïc coù hai dòch hoaøn, hai oáng daãn tinh. Söï thuï tinh xaûy ra nôi oáng daãn tröùng, tröùng ña hoaøng coù voû cöùng baèng calci, phaùt trieån treân caïn taïo ra maøng oái bao boïc phoâi, tuùi noaõn hoaøng, tuùi nieäu tuyeánkhi chim non ra khoûi voû tröùng phaûi nhôø moät “raêng” cöùng ôû ñaàu moû laø diamant ñeå xeù raùch voû tröùng. Hieän nay coù hôn 8.600 loaøi chim ñöôïc chia laøm 3 toång boä: IIIA. Toång boä Chim chaïy Ratites IIIB. Toång boä Chim cuït Impennnes IIIC. Toång boä Chim bay Volantes IV.LÔÙP MAMMALIA (Thuù): Goàm nhöõng ñoäng vaät ñaúng nhieät, cô theå ñöôïc che chôû bôûi loâng mao, töù chi hoaøn chænh, ñeû con coù tuyeán vuù ñeå nuoâi con. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 33 Ñaëc tính chung: -Da: Bieåu bì laø moâ bì taàng, coù taàng ngoaøi hoaù söøng taàng döôùi laø taàng phaùt sinh. Bì laø moâ lieân keát coù vi theå xuùc giaùc, tuyeán bì, loâng mao, tuyeán nhuû -Heä thaàn kinh: Naõo boä phaùt trieån nhaát, 2 baùn caàu naõo to, töø naõo boä coù 12 ñoâi daây thaàn kinh naõo. Caùc giaùc quan cuõng phaùt trieån. -Heä tieâu hoaù, heä hoâ haáp: Hoác mieäng lôùn, coù haøm raêng, löôõi khoaû vaø linh ñoäng, raêng coù nhieàu thöù: raêng cöûa, raêng nanh, raêng tieàn haøm, raêng haøm. Muõi coù loái vaøo khí quaûn vaø phoåi, phoåi coù pheá quaûn, pheá nang, pheá baøo. -Heä tuaàn hoaøn: Tim coù 4 phoøng, 2 taâm nhó, 2 taâm thaát vaø coù 2 van nhó thaát ñeå maùu di chuyeån moät chieàu. Ñoäng maïch chæ coù moät quai uoán cong sang beân traùi. -Heä baøi tieát: Coù chaân thaän hình haït ñaäu, oáng daãn tieåu lieân laïc vôùi caùc baøng quang. -Heä sinh duïc: Con ñöïc, caùi rieâng bieät: ñeû con, noaõn thuï tinh trong sinh hoä cuûa con caùi gaén vaøo vaùch töû cung, phoâi coù maøng phoâi che chôû lieân laïc vôùi meï qua phoâi taøo placenta, con môùi ñeû chöa kieám aên ñöôïc neân phaûi buù söõa meï. Chu kyø sinh duïc do kích thích toá ñieàu khieån. -Phaân loaïi: Thuù co khoaûng 4.500 loaøi soáng ôû moïi nôi treân ñòa caàu, chia laøm 3 lôùp phuï: IVA. Lôùp phuï Thuù nguyeân thuyû Prototheria: Goàm caùc thuù ñeû tröùng, coù huyeät, mieäng coù voû söøng bao boïc nhö moû chim, coù 6 loaøi soáng ôû Uùc Chaâu. Thí duï: Thuù loâng nhím Tachyglossus. Thuù moû vòt Ornithorhynchus anatinus soáng trong nöôùc suïc thöùc aên trong buøn nhö vòt. IVB. Lôùp phuï Thuù thaáp Metatheria: Ñeû con non, sinh tröôûng trong tuùi buïng cuûa sinh vaät meï. Phaân boá ôû UÙC Chaâu. Thí duï: Boä coù tuùi Marsupialia, Kanguroo: con caùi coù moät tuùi hoaït ñoäng nhö moät tuùi aáp, khoâng coù thai toaø, thia soáng trong tuùi (khoâng soáng trong töû cung) IVC. Lôùp phuï Thuù cao (Thuù nhau) Eutheria: Goàm ña soá thuù, phoâi coù nhau lieân laïc vôùi sinh vaät meï ôû töû cung, sinh vaät con loït loøng meï phaùt trieån ñaày ñuû vaø töï buù söõa, thaân nhieät cao, raêng coù thay. Hieän nay coù khoaûng 18 boä. -Boä aên saâu boï Insectivora: Soáng chui döôùi ñaát, chaân tröôùc khoeû ñeå ñaøo ñaát, maét thoaùi hoaù hay raát nhoû. Thí duï: Chuoät chuø Suncus murimus. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 34 -Boä caùnh da Dermoptera: Coù maøng da noái lieàn 2 chi tröôùc vaø 2 chi sau vôùi coå taïo thaønh caùi duø ñeå löôïn töø caønh naøy sang caønh khaùc. Thí duï: Choàn dôi Cynopithecus temminckii soáng ôû röønh nhieät ñôùi, aêm hoa quaû, laù, buùp veà ñeâm. -Boä dôi Chiroptera: Aên coân truøng hay aên traùi caây, bay ñöôïc laø nhôø chi tröôùc bieán thaønh caùc ngoùn tay coù maøng da noái lieàn. Coù khoaûng 1000 loaøi. Thí duï: Dôi choù Cynopterus. -Boä raêng thieáu Edentata: Thuù ñi chaäm, thuù aên kieán. -Boä Teâ teâ Pholidota: AÊn saâu boï, thieáu raêng hoaøn toaøn, thaân phuû vaåy söøng xeáp choàng leân nhau nhö vaåy caù, löôõi raát daøi vaø coù chaát dính. ÔÛ Vieät Nam coù Truùt Manis javanicus. -Boä gaëm nhaám Rodentia: Coù boä raêng thích öùng ñeå gaëm nhaám: raêng cöûa cong daøi, 2 raêng treân vaø raêng döôùi thöôøng maøi vaøo nhau. Thí duï: Nhím Hystrix. -Boä thoû Lagomorpha. -Boä aên thòt Carnivora: Coù boä raêng ñuû, haøm döôùi phaùt trieån goïi laø raêng thòt. Ñi baèng ngoùn chaân hay baøn chaân coù moùng vuoát. Thí duï: Choù nhaø Canis dommesticus Meøo Felis domesticus Gaáu ngöïa Selenarctos thibetanus -Boä chaân maøng Pinnipedia: Thuù aên thòt thích nghi vôùi ñôøi soáng ôû nöôùc, thaân daøi, troøn, chi tröôùc bieán thaønh maùi cheøo, döôùi da coù lôùp môõ daøy caùch nhieät vaø laøm giaûm tyû troïng cô theå. Soáng ôû mieàn cöïc, nhö baùo beå Callorhinus -Boä caù voi Cetacea: Soáng ôû bieån, chi tröôùc coù ñuû ngoùn bieán thaønh maùi cheøo, ñuoâi gioáng caù nhöng naèm ngang. Thí duï: Caù coi löng guø Megaptera novaeangliae. Caù heo Delphinus. -Boä ngoùn chaün Artiodactyla: Goàm nhöõng thuù coù guoác lôùn, aên thöïc vaät, chaân coù 2 hay 4 ngoùn. Goàm : +Boä phuï khoâng nhai laïi Nonruminanta: Thí duï: Heo röøng Sus scrofa, Haø maõ Hippopotamus amphibius. +Boä phuï nhai laïi Ruminanta: Thieáu raêng cöûa, raêng nanh. Daï daøy coù 4 tuùi: tuùi daï, tuùi toå ong, tuùi saùch, tuùi muùi kheá. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 35 Thí duï: Cheo Tragulus javanicus soáng ôû röøng thöa, aên coû. Sao la Pseudoryx nghetinhensis Boø röøng Bos benteng +Boä phuï chaân chai Tylopoda: tieáu raêng nanh, raêng cöûa. Aên coû. Thí duï: Laïc ñaø moät böôùu Camelus dromaderius. -Boä ngoùn leû Perissodactyla: Goàm caùc loaøi thuù guoác lôùn aên thöïc vaät coù 3 ngoùn. Thí duï: Ngöïa Equus caballus Teâ giaùc moät söøng Rhiniceros sondaicus Heo voøi Tapirus indicus -Boä boø nöôùc Sirenia: Soáng ôû nöôùc, chi tröôùc hình maùi cheøo, chi sau thieáu, ñuoâi hình vaây caù, ñaáu lôùn, haøm treân daøi vaø uoán cong, moâi treân daøi taïo thaønh moät voøi ngaén. Thí duï: Myõ nhaân ngö Dugong dugong ôû vònh Aán Ñoä. Laø loaøi thuù quyù hieám cuûa Vieät Nam. -Boä coù voøi hay voi Proboscidea: Muõi vaø moâi treân keùo daøi thaønh voøi laø cô quan xuùc giaùc vaø baét moài, da daøy, xöông soï xoáp.Ngaø laø 2 raêng cöûa cuûa haøm treân moïc daøi suoát ñôøi. Thí duï: Voi AÙ chaâu Elephas indicus -Boä Linh tröôøng hay khæ haàu Primates: Thuù ñi baèng baøn chaân, thích leo treøo, naõo boä raát phaùt trieån. Thí duï: Vöôïn ñen Hylobates concolor Khæ vaøng Macaca mulatta Khæ hình ngöôøi Gorilla gorilla +Hoï ngöôøi Homonida: Coù theå tích ñaïi naõo khoaûng 1.500 cc (so vôùi con khæ tinh khoân nhaát 650 cc). Ngöôøi hieän taïi ñöôïc chia ra nhieàu noøi (race). Moät noøi laø gioáng ngöôøi Homo sapiens coù nhöõng ñaëc tính hình thaùi, sinh lyù, di truyeàn rieâng bieät, taùch hoï ra khoûi nhoùm ngöôøi khaùc. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 36 CHÖÔNG II: GIAÙ TRÒ ÑA DAÏNG SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT Trước đây, hiện nay và trong tương lai, dù nền công nghiệp có hiện đại đến đâu đi chăng nữa thì cuộc sống của con người cũng không thể tách rời khỏi môi trường sinh thái. Thiên nhiên có thể sống thiếu chúng ta nhưng ngược lại chúng ta không thể tách rời khỏi thiên nhiên. Các loài động vật không bao giờ ở vị trí đối lập mà nó luôn luôn tương hỗ với các thành phần khác của môi trường xung quanh. Trong quá trình phục hồi rừng tự nhiên, các loài động vật không những đóng vai trò quan trọng giúp ích cho sự phát triển của các quần xã sinh vật thông qua các hoạt động mang tính bản năng của chúng, góp phần không nhỏ làm cân bằng sinh thái tự nhiên qua việc tỉa cây, tỉa cành, kích thích sự phát triển của cây rừng mà nó còn có vai trò rất lớn trong đấu tranh sinh họcThêm vào đó một số loài động vật là những loài chỉ thị cho tình trạng môi trường mà chúng ta đang sống, nó không chỉ có ý nghĩa khoa học mà còn có ý nghĩa nhiều mặt trong cuộc sống cộng đồng của các dân tộc, nó cung cấp thịt, dược liệu, phân bón, sức kéovà là ngân hàng gene dự trữ cho việc lai tạo các giống vật nuôi, cây trồng có năng suất và sức chống chịu bênh tật cao. Thú rừng là nguồn tài nguyên tái tạo, là một bộ phận của đa dạng sinh học. Đó là một tiềm năng thật sự nếu chúng ta khai thác và sử dụng hợp lý, nó cũng là cơ sở đảm bảo cho sự phát triển nông, lâm nghiệp, du lịch sinh thái bền vững, là di sản của nền y học truyền thống nhưng cho đến nay, nhiều người vẫn chỉ nghĩ đến khai thác vào nhiều mục đích khác nhau mà không nghĩ đến bồi dưỡng và bảo vệ, vì vậy rừng cũng như tài nguyên động vật rừng ở Lâm Đồng đang bị thu hẹp với tốc độ chóng mặt, làm giảm đi tính đa dạng sinh học vốn có của nó, thậm chí có nơi diễn ra rất gay gắt, rừng bị tàn phá thì bộ phận đầu tiên bị giảm là thú rừng. Taøi nguyeân ñoäng vaät Vieät Nam cuõng raát phong phuù. Hieän nay ñaõ thoáng keâ ñöôïc 276 loaøi thuù, 828 loaøi chim, 180 loaøi boø saùt, 80 loaøi eách nhaùi, 472 loaøi caù nöôùc ngoït, 2.038 loaøi caù bieån, haøng ngaøn loaøi ñoäng vaät khoâng xöông soáng ôû caïn, ôû bieån vaø ôû nöôùc ngoït. Taøi nguyeân ñoäng vaät Vieät Nam khoâng nhöõng giaøu veà thaønh phaàn loaøi maø coù tyû leä ñaëc höõu thuoäc loaïi cao nhaát khu vöïc Ñoâng Döông. Trong soá 51 loaøi ñoäng vaät quyù hieám ôû Ñoâng Döông thì ôû Vieät Nam ñaõ coù maët 28 loaøi, trong ñoù coù 17 loaøi ñöôïc Hoäi Baûo toàn thieân nhieân Quoác Teá IUCN xeáp vaøo danh saùch caùc loaøi ñoäng vaät quyù hieám. Chæ trong 2 naêm 1992 vaø 1994, 2 loaøi thuù lôùn laø Sao La Pseudoryx nghetinhensis vaø Mang lôùn (hay Mang baàm) Megamuntiacus Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 37 vuquangensis ñaõ ñöôïc phaùt hieän ôû Vuõ Quang–Haø Tónh, nôi maø caùch ñoù khoâng laâu ñaõ phaùt hieän loaøi tró cuoái cuøng treân Theá giôùi - loaøi Gaø lam ñuoâi traéng (hay Gaø löøng) Lophura hatinhensis. Ngoaøi ra laø loaøi Boø söøng xoaén Pleudonovibos spiralis ôû röøng Taây nguyeân, Seáu ñaàu ñoû Grus antigone ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, Coø quaém caùnh xanh Pseudibis davisoni vaø Haïc coå traéng Ciconiaepis copus ôû Tieàn Giang. Trong naêm 1997 moät loaøi thuù lôùn laø Mang nhoû ñaõ ñöôïc phaùt hieän ôû röøng Quaûng Nam. Nhö vaäy, taøi nguyeân ñoäng vaät ñoùng vai troø to lôùn trong vieäc khaúng ñònh laø quoác gia coù möùc ñoä ña daïng sinh hoïc raát cao vaø mang tính ñieån hình cho Ñoâng Nam AÙ. Laø moät kho taøng tö lieäu quyù giaù cho vieäc nghieân cöùu cuûa caùc nhaø khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc. Vôùi nhöõng phaùt hieän môùi keå treân ñaõ laøm taêng ñaùng keå söï haáp daãn cuûa tính ña daïng sinh hoïc Vieät Nam ñoái vôùi khaùch du lòch, laø yeáu toá tích cöïc cuûa moâi tröôøng du lòch ñoái vôùi hoaït ñoäng phaùt trieån ngaønh du lòch Vieät Nam. Vaø cuõng vôùi 472 loaøi caù nöôùc ngoït, 2.038 loaøi caù bieån thì ñaây thaät söï laø nguoàn thöïc phaåm quan troïng, nguoàn nguyeân lieäu doài daøo cho caùc ngaønh coâng nghieäp thuûy haûi saûn, moät ngaønh xuaát khaåu vaøo loaïi nhaát nhì ôû nöôùc ta trong maáy naêm gaàn ñaây. Baûng: Caùc giaù trò kinh teá, lôïi ích, lôïi töùc cuûa taøi nguyeân sinh vaät TOÅNG GIAÙ TRÒ, LÔÏI ÍCH, LÔÏI TÖÙC Giaù trò söû duïng Giaù trò khoâng söû duïng Giaù trò söû duïng tröïc tieáp Giaù trò söû duïng giaùn tieáp Giaù trò nhieäm yù Giaù trò toàn taïi Tieâu thuï Khoâng tieâu thuï -Ñònh nghóa: haøng hoaù tieâu duøng trong gia ñình, nhaø maùy hay mua baùn. -Khoâng mua baùn, khaáu tröø. -Chöùc naêng sinh thaùi. -Khaû naêng söû duïng trong töông lai. -Giaù trò do muoán taøi nguyeân coøn toàn taïi duø khoâng söû duïng ñeán. -Ví duï giaù trò töø söï ña daïng: muøa maøng, thöïc phaåm, caùc keát hôïp. -Giaù trò thaåm myõ cuûa ña daïng sinh caûnh, ñieåm ngaém chim. -Ña daïng loaøi, heä sinh thaùi (Ngaên luõ, choáng baõo) -Nguoàn gen: trong y hoïc vaø döôïc phaåm. -Lieân quan ñaëc bieät ñeán ña daïng loaøi vaø heä sinh thaùi. -Ví duï giaù trò töø -Ñieåm ngaém -Chu trình dinh -Khoâng ñònh -Giaù trò vaên hoaù Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 38 söï phong phuù: sinh khoái: thöïc phaåm, chaát ñoát, coû khoâ vaät lieäu khoâ. chim vaø giaûi trí. döôõng, quang hôïp, ñoàng hoaù chaát thaûi. danh ñöôïc. vaø toân giaùo. -Ví duï veà lôïi töùc: ngöôøi noâng thoân ngheøo. -Caùc loaïi khaùch, du khaùch. -Nhöõng ngöôøi söû duïng ñaát, nöùôc, naêng löôïng ôû haï nguoàn. -Nhöõng theá heä treû, theá heä töông lai. -Nhöõng ngöôøi quan taâm ñeán moâi tröôøng. (Nguoàn: Developed from Barbier, 1992; Pearce and Maran, 1994; Blaikie and Jeanenaud, 1996; and Hodge, 1997) II.1. VÖÔØN QUOÁC GIA CAÙT TIEÂN (VQGCT) - Quyeát ñònh thaønh laäp: Thuû töôùng Chính Phuû coù Quyeát ñònh soá 01/CT ngaøy 13/01/1992 thaønh laäp Vöôøn Quoác Gia Caùt Tieân, treân cô sôû dieän tích khu röøng caám Nam Caùt Tieân. - Vò trí ñòa lyù: Naèm treân ñòa phaän 3 tænh Ñoàng Nai, Laâm Ñoàng vaø Bình Phöôùc. Truï sôû Vöôøn Quoác Gia naèm treân huyeän Taân Phuù, tænh Ñoàng Nai, caùch Tp.HCM 150 km theo quoác loä 20. - Toïa ñoä ñòa lyù: Töø 11020’ ñeán 11050’ vó ñoä Baéc vaø töø 107009’ ñeán 107035’ kinh ñoä Ñoâng. - Quy moâ dieän tích: 73.878 ha (Phaàn thuoäc tænh Ñoàng Nai: 38.100 ha, Laâm Ñoàng: 30.635 ha, Bình Phöôùc: 5.143 ha). - Caáp Quaûn lyù: Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân tröïc tieáp quaûn lyù. - Ban Quaûn lyù: Ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1986. Hieän nay Vöôøn Quoác Gia Caùt Tieân coù 175 Caùn boä, Coâng nhaân vieân, trong ñoù coù 109 Kieåm laâm. Coù 19 Traïm kieåm laâm, Ñoäi kieåm laâm cô ñoäng, Phaùp cheá vaø Ban laõnh ñaïo. - Daân soá trong vuøng: Vuøng ñeäm Vöôøn Quoác Gia Caùt Tieân coù 9 cuïm daân cö. ÔÛ khu Caùt Loäc, Laâm Ñoàng coù 3 xaõ vôùi khoaûng 650 hoä, khu Taây Caùt Tieân giaùp Bình Phöôùc coù khoaûng 1.110 nhaân khaåu thuoäc caùc daân toäc Taøy, Nuøng, Dao di cö töï do, khu Nam Caùt Tieân coù khoaûng 298 hoä ngöôøi daân toäc S’tieâng vaø 38 hoä ngöôøi Kinh. Toång soá 32 xaõ, thò traán cuûa 8 huyeän, thuoäc 3 tænh Ñoàng Nai, Laâm Ñoàng vaø Bình Phöôùc vôùi khoaûng 17 vaïn daân. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 39 - Muïc tieâu, nhieäm vuï: Baûo toàn caùc heä sinh thaùi röøng, caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc quan troïng trong Vöôøn. Baûo toàn nguoàn gen ñoäng thöïc vaät röøng quyù hieám, baûo toàn quaàn theå teâ giaùc moät söøng, quaàn theå voi vaø caùc loaøi ñoäng vaät quyù hieám khaùc. - Hoaït ñoäng du lòch: Vöôøn Quoác Gia Caùt tieân coù taøi nguyeân ña daïng sinh hoïc heát söùc phong phuù ñaëc tröng cho cho kieåu röøng Mieàn Ñoâng Nam Boä. Ngoaøi ra Caùt Tieân coøn coù giaù trò veà vaên hoaù- lòch söû vôùi di chæ neàn vaên hoaù OÙc Eo, laø caên cöù ñòa caùch maïng trong thôøi kyø ñaáu tranh choáng Myõ. Moâi tröôøng trong laønh, caûnh quan thieân nhieân thanh bình, ngöôøi daân meán khaùch. Vôùi ñoäi nguõ höôùng daãn nhieät tình coù kieán thöùc veà chuyeân moân laø nhöõng ñieåm haáp daãn du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc. Ñaëc bieät vôùi nhieàu kieåu hình, tuyeán vaø ñieåm du lòch sinh thaùi nhö: Quan saùt chim, xem thuù ban ñeâm, du thuyeàn treân soâng Ñoàng Nai, du lòch maïo hieåm - Caùc döï aùn lieân quan: Ñaõ coù nhieàu döï aùn trong nöôùc vaø quoác teá thöïc hieän ôû Caùt Tieân trong nhöõng naêm gaàn ñaây: Chöông trình nghieân cöùu loaøi teâ giaùc, Chöông trình phuïc hoài caù saáu nöôùc ngoït, Hôïp taùc vôùi Toå chöùc Birdlife International ñieàu tra chim naêm 1997. Naêm 2000, Döï aùn baûo toàn Vöôøn quoác gia tieán haønh kieåm keâ, ñaùnh giaù caùc quaàn theå Chim, Thuù moùng guoác, Linh tröôûng. Chöông trình xaây döïng vöôøn thöïc vaät (1999-2005). Ñaëc bieät hieän vaãn ñang trieån khai döï aùn baûo toàn Vöôøn Quoác Gia Caùt Tieân do WWF tieán haønh vôùi söï trôï giuùp taøi chính cuûa Chính phuû Haø Lan ÑAËC ÑEÅM SINH THAÙI VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC VQGCT Caùt Tieân coù nhieàu sinh caûnh röøng khaùc nhau, töø röøng thöôøng xanh nguyeân sinh vaø thöù sinh treân ñaát thaáp öu theá vôùi caùc caây hoï Daàu (Dipterocarpaceae), röøng ruïng laù nguyeân sinh vaø thöù sinh, ñaát ngaäp nöôùc vôùi hoà vaø caùc traûng coû ngaäp nöôùc theo muøa bao goàm caùc loaøi Saccharum spontaneum, S. arundinaceum, Neyraudia arundinacea vaø nhieàu kieåu sinh caûnh thöù sinh khaùc. Vöôøn Quoác Gia Caùt Tieân ñaõ ghi nhaän hôn 1.610 loaøi thöïc vaät baäc cao, trong ñoù coù 34 loaøi coù teân trong Saùch ñoû Vieät Nam nhö Goõ ñoû Afzelia xylocarpa, Caåm lai Dalbergia oliveri, Daùng höông Pterocarpus macrocarpus Ñeán nay ñaõ ghi nhaän 103 loaøi thuù, 348 loaøi chim vaø 79 loaøi boø saùt, 41 loaøi löôõng cö, 133 loaøi caù nöôùc ngoït 419 loaøi böôùm vaø haøng ngaøn loaøi coân truøng khaùc. Trong ñoù coù nhieàu loaøi coù nguy cô bò tuyeät chuûng nhö: Voi Chaâu AÙ Elephas Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 40 maximus, Teâ giaùc moät söøng Rhinoceros sondaicus, Lôïn röøng Sus scrofa, Vooïc vaù chaân ñen Pygathrix nigripes, Vöôïn ñen maù hung Hylobates gabriellae, coù 3 loaøi ñaëc höõu laø Gaø so coå hung Arborophila davidi, Gaø tieàn maët vaøng Polyplectron germaini vaø chíc chaïch xaùm Macronous kelleyi, nhieàu loaøi chim nöôùc raát hieám nhö: Ngan caùnh traéng, Giaø ñaåy Java, Gaø loâi vaèn Tröôùc ñaây Caùt Tieân cuõng laø nôi truù nguï cuûa Caù saáu nöôùc ngoït Crocodylus siamensis, nhöng hieän taïi loaøi naøy gaàn nhö ñaõ tuyeät chuûng ngoaøi hoang daõ. Vöôøn ñang coù keá hoaïch khoâi phuïc vaø baûo toàn loaøi caù saáu. VQGCT laø moät kho baùu veà ña daïng sinh hoïc. Trong soá haøng loaït caùc loaøi ñoäng vaät ñaëc höõu vaø quyù hieám, Caùt Tieân ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát vì coù ñaøn Teâ giaùc Java sinh soáng. Ñaây laø ñoäng vaät töôûng chöøng ñaõ tuyeät chuûng hôn 40 naêm qua. Vaø caû theá giôùi ñaõ chuù yù ñeán ñaøn teâ giaùc naøy khi maùy aûnh töï ñoäng ñaõ ghi ñöôïc hình cuûa chuùng vaøo naêm 1999. Vieäc phaùt hieän loaøi teâ giaùc naøy cuõng ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa moïi ngöôøi tôùi caùc loaøi ñoäng vaät quyù hieám cuûa VQGCT, trong ñoù coù caùc loaøi laø ñaëc höõu cuûa Ñoâng Döông nhö: Vooïc vaù chaân ñen Pygathrix nigripes, loaøi Cu li nhoû Nycticebus pygmaeus vaø loaøi Vöôïn ñen maù hung Hylobates gabriellae. VQGCT coøn laø ngoâi nhaø chung cuûa nhieàu loaøi khaùc nöõa. Caùc thoáng keâ cho thaáy, 30% caùc loaøi thuù lôùn ñöôïc bieát ñeán ôû Vieät Nam ñeàu soáng ôû Caùt Tieân, trong ñoù coù ñaøn Voi Chaâu AÙ lôùn thöù nhì trong caû nöôùc. Caùc loaøi quyù hieám nhö Gaø loâi lam, caùc loaøi chim nöôùc vaø Boø röøng cuõng ñöôïc tìm thaáy ôû ñaây. Moät trong nhöõng lyù do Caùt Tieân laø nôi taäp trung cao veà ña daïng sinh hoïc laø vì VQGCT vôùi dieän tích khoaûng 80.000 ha naèm ôû khu vöïc chuyeån tieáp giöõa cao nguyeân Ñaø Laït, nôi coù ñaëc tính rieâng veà ñòa lyù sinh hoïc, vaø Ñoàng baèng Soâng Meâ Koâng, coù ñòa hình ña daïng, töø kieåu ñoài nuùi cao söôøn doác ñeán caùc kieåu ñòa hình ñaàm laày, vôùi ñoä cao so vôùi maët nöôùc bieån thaáp nhaát khoaûng 115m, cao nhaát khoaûng hôn 600m.Naèm ôû khu vöïc nhieät ñôùi gioù muøa, VQGCT coù 2 muøa roõ reät: muøa khoâ töø thaùng 11 ñeán thaùng 4, muøa möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 10. Vôùi ñòa hình coù soâng suoái bao boïc laøm cho khu röøng giaø vöøa ñöôïc giöõ nguyeân veïn, vöøa trôû thaønh nôi quy tuï haàu heát caùc kieåu röøng Ñoâng Nam Boä. Ñaây laø khu röøng nguyeân sinh tieâu bieåu cho heä sinh thaùi röøng aåm nhieät ñôùi vuøng thaáp. Caùc loaøi caây öu theá thuoäc hoï Sao Daàu (Dipterocarpaceae), hoï Töû Vi (Lythraceae). Caùc kieåu röøng chính goàm röøng thöôøng xanh laù roäng, röøng thöôøng xanh nöûa ruïng laù, röøng hoãn giao goã tre Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 41 nöùa, röøng tre nöùa thuaàn loaïi vaø thaûm thöïc vaät ñaàm laày. Trong ñoù coù nhieàu caây goã quyù nhö baèng laêng, goõ ñoû, daùng höông, traéc, caåm lai, guï, haøng traêm loaøi caây döôïc lieäu, hôn 60 loaøi phong lan Sau Xuaân Thuyû -Nam Ñònh (Ramsar site ñaàu tieân cuûa Vieät Nam vaø cuõng laø ñaàu tieân cuûa Ñoâng Nam AÙ), khu vöïc Baøu Saáu thuoäc VQGCT coù theå trôû thaønh khu Baûo toàn ñaát ngaäp nöôùc thöù 2 (Ramsar site) cuûa Vieät Nam ñöôïc UNESCO coâng nhaän. Theo caùc chuyeân gia, Baøu Saáu coù ñaày ñuû caùc ñaëc ñieåm cuûa heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc. Teâ giaùc Java hieän coøn 7-8 caùc theå taïi Caùc Tieân (theo aûnh cuûa WWF). Hieän ôû ñaây ñang nuoâi loaøi caùc saáu nöôùc ngoït quyù hieám cuûa Vieät Nam. Loaøi caù Saáu Xieâm naøy töøng coù maët ôû ñaây vôùi soá löôïng lôùn, nhöng ñaõ bò coi laø tuyeät chuûng taïi Vöôøn vaøo naêm 1996. Ñeán naêm 2001, vôùi söï hoã trôï cuûa Döï aùn baûo toàn VQGCT do chính phuû Haø Lan taøi trôï vaø WWF ñeàu haønh, ngöôøi ta ñaõ ñöa caùc saáu nöôùc ngoït nuoâi nhoát vaøo thaû taïi Baøu Saáu vaø ñeán nay soá caù theå cuûa loaøi naøy ñang taêng leân. Ven Baøu laø nôi taäp trung cuûa nhieàu ñaøn chim lôùn, caû loaøi soáng ñònh cö laãn theo muøa nhö: Coâng, Tró, Gaø loâi, Seán, Giang, Moøng keùt, Le le, Cuø ñen ÔÛ caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc, nôi coù caùc caùnh röøng ngaäp nöôùc, ta cuõng coù theå tìm thaáy caùc loaøi ñoäng vaät khaùc cuõng ñang thu huùt söï chuù yù cuûa quoác teá nhö: Ngan caùnh traéng Cairina scutulata. Neáu söï toàn taïi cuûa quaàn theå loaøi naøy ñöôïc xaùc ñònh, VQGCT seõ ñöôïc coâng nhaän laø vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù taàm quan troïng quoác teá theo Coâng öôùc Ramsar. II.2. ÑA DAÏNG SINH HOÏC VEÀ CAÙC THAØNH PHAÀN LOAØI ÑOÄNG VAÄT ÔÛ ÑAØ LAÏT: Đà Lạt là nơi có vị trí địa lý địa hình khá phức tạp, đa dạng nên có sự phong phú về các loại hình rừng, đây là điều kiện tốt nhất cho các loài động vật về sinh sống, tạo nên tính đa dạng cho khu hệ động vật vùng Đà Lạt. Nhiều loài chim đặc hữu duy nhất chỉ có ở đây (Mi Langbian - Crocias langbianis), nhiều loài thú mới được phát hiện ở Việt Nam cũng thấy phân bố ở Đà Lạt, nhiều loài động vật làm cảnh, giải trí, làm dược liệu cũng thấy hiện diện Tuy nhiên mức độ tổn thất về đa dạng sinh học và sự diệt vong của các loài động, thực vật ở Đà Lạt nói riêng và Lâm Đồng nó chung vẫn còn rất cao do nhiều nguyên nhân trong đó có cả các chương trình phát triển đô thị, phát triển du lịch Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 42 Du lịch sinh thái ở Đà Lạt sẽ thật sự hấp dẫn hơn nếu cảnh quan môi trường được giữ gìn nguyên vẹn, các khu rừng nguyên sinh vẫn còn những nét độc đáo riêng của nó, tài nguyên trong các cánh rừng vẫn phong phú và đa dạng. Để làm được điều này công việc trước mắt là kiểm kê tài nguyên, đánh giá được diễn biến tài nguyên rừng trên mỗi địa bàn để có cơ sở cho việc quản lý tài nguyên khi phát triển các chương trình kinh tế trong vùng mà không làm tổn thất hoặc nguy hại nghiêm trọng đến môi trường. Dưới đây là thành phần các loài động vật phân bố ở địa bàn Đà Lạt. 1. Nhóm có giá trị dược liệu 1.1. BÒ SÁT ST T Tên phổ thông Tên khoa học Phân bố chủ yếu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Rùa vàng Kỳ đà Thằn lằn bóng Trăn mốc Tắc kè Nhông xanh Rắn cạp nia Rắn cạp nong Rắn hổ mang Rắn hổ mang chúa Rắn lục xanh Rắn lục tre Rắn hổ trâu Testudo elongata Varanus salvator Mabuga multifacita Python morulus bivitanus Gekko gekko Calotes versicolor Bungarus candidus Bungarus fasciatus Naja naja Ophiophagus hannah Trimeresurus stejnegeri T. albolabris Ptyas mucosus Hồ Tuyền Lâm, Tà Nung nt Langbian, Frenn, Nuí Voi Tà Nung, Lạc Dương, nt nt Các loài rắn có ở hầu hết các vùng rừng rậm thuộ: Langbiang, Nuí Voi, Tà nung, Đà Lạt, Xuân Trường, Xuân Thọ, Thác frenn, Đatanna, Suối vàng 1.2. CHIM STT Tên phổ thông Tên khoa học Phân bố chủ yếu 14 15 Cò bợ Cò trắng Ardeola bacchus Egretta garzetta Suối vàng nt Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 43 16 17 18 19 20 21 22 23 Cò xám Diều hâu Ưng lớn Gà rừng Bìm bịp Cú mèo Cú vọ Hồng hoàng Ciconia nigra Milvus korchun lineatus Accipiter gentilis Gallua gallus Centropus sinensis Otus spilocephalus Glaucidium cuculoides Buceros bicornis nt Langbian, Bidoup nt nt Đà Lạt Langbian, Bidoup, Tà Nung, Hồ Tuyền Lâm nt 1.3. THÚ STT Tên phổ thông Tên khoa học Phân bố chủ yếu 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Dơi mũi xinh Dơi cánh dài Cu li nhỏ Khỉ mặt đỏ Khỉ đuôi lợn Khỉ đuôi dài Voọc bạc Sói đỏ Gấu chó Gấu ngựa Rái cá vuốt bé Cầy vòi mốc Cấy vòi đốm Cầy hương Cầy giông Nai Hoẵng Hipposideros bicolor Miniopterus Nycticebus pygmaeu Macaca arctoides M. nemenstrina M. fascicularis Prebitis critatus Cuon alpinus Helarctos malayanus Selarctos thibetanus Aonyx cinera Parguma larvata Paradoxurus hemaphroditus Viverra indica V.zibetha Cervus unicolor Muntiacus mutjak Đà Lạt nt nt Langbian, Bidoup, Tà Nung nt nt Langbian nt Langbian, Bidoup, Tà Nung Langbian, Bidoup, Tà Nung Suối Vàng Langbian, Bidoup, Tà Nung Langbian, Bidoup, Tà Nung Langbian, Bidoup, Tà Nung Langbian, Bidoup, Tà Nung Tà Nung, Núi Voi, Xuân Trường, Xuân Thọ, Lang bian, Bidoup Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 44 41 42 Cheo cheo Lợn rừng Tragulus javanicus Sus scrofa 2. Nhóm cung cấp thịt, da lông, đặc sản STT Tên phổ thông Tên khoa học Phân bố chủ yếu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Nai Hoẵng Cheo cheo Lợn rừng Cầy vòi mốc Cấy vòi đốm Cầy hương Cầy giông Thỏ rừng Lửng lợn Triềt bụng vàng Mang lớn Tê tê Nhím Rắn các loại Cervus unicolor Muntiacus mutjak Tragulus javanicus Sus scrofa Parguma larvata Paradoxurus hemaphroditus Viverra indica V.zibetha Lepus Artonyx collaris Mustela kathiak Megamuntiacu vuquangensis Manis javanicus Acanthion brachyurus nt nt nt nt nt nt nt nt Langbian, Núi Voi Lạc Dương, Đà Lạt Hồ Tuyền Lâm Tà Nung, Langbian Tà Nung, Langbian Có ở các vùng rừng rậm quanh Đà Lạt 3. Nhóm thú nuôi cảnh STT Tên phổ thông Tên khoa học Phân bố chủ yếu 1 2 3 4 5 Sóc bay lớn Sóc bay sao Sóc mõm hung Sóc vằn lưng Sóc đang Petaurista petaurista Callosciurus flavimanus Dremomys rufigenis Menetes bermorei Ratufa bicolor Langbian Tà Nung, Langbian nt Núi Voi, Đà Lạt, nt Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 45 6 7 Sóc chuột Hải Nam Sóc chuột lớn Tamiops maritimus Tamiops sweihoei Đà Lạt, Lang biang nt Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 46 CHÖÔNG III: CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ BAÛO TOÀN ÑA DAÏNG SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT III.1. Caùc nguyeân nhaân laøm suy giaûm taøi nguyeân ñoäng vaät: III.1.1. Khai thaùc, chaët, ñoát phaù röøng: Theo coâng boá cuûa chính phuû Vieät Nam taïi Hoäi nghò Thöôïng ñænh Rio de Janiero (1992) thì coù khoûang 12% daân soá nöôùc ta soáng ôû caùc vuøng röøng hieän nay hoaëc tröôùc ñaây ñaõ laø röøng, 35% daân soá gaén vôùi röøng . Tuy nhieân tình traïng suy giaûm röøng ôû Vieät Nam dieãn ra maïnh, töø 14,7 trieäu ha röøng naêm 1943, chieám 43% dieän tích laõnh thoå ñeán coøn 9,1 trieäu ha, chieám 28% dieän tích laõnh thoå naêm 1997. Tæ leä maát röøng töø 1960-1975 laø 1,42-2,4%, töø 1975-1990 (keå caùc röøng troàng )laø 0,3-0,89%, rieâng röøng töï nhieân laø 0,7-0,1,32%. Neáu so vôùi tæ leä maát röøng cuûa theá giôùi laø 0,5 % thì tæ leä maát röøng cuûa nöôùc ta thuoäc loaïi cao. Nguyeân nhaân chính cuûa tình traïng maát röøng laø do taùc ñoäng cuûa con ngöôøi, bao goàm vieäc khai thaùc quaù möùc nguoàn laâm saûn, saûn xuaát theo phöông thöùc du canh du cö cuûa ñoàng baøo caùc daân toäc ít ngöôøi, vieäc môû mang ñaát noâng ngheäp khoâng coù quy hoïach cuøng vôùi tình traïng chaùy röøng gaây neân, chuùng ta coøn coù dieän tích haøng traêm ha röøng ngaäp maën vaø röøng uùng pheøn ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñang bò chaët phaù döõ doäi ñeå nuoâi troàng thuûy saûn. Taïi Caø Mau, ngöôøi ta ñaõ chaët haøng vaïn ha röøng ñöôùc ñeå laøm vuoâng toâm, nhöng chæ sau 3 naêm muø maøu, saûn löôïng tuït haún vaø hoï laïi chuyeån ñeán nôi khaùc ñeå tieáp tuïc chaët phaù röøng, khoâng khaùc gì phöông thöùc du canh du cö cuûa daân toäc ít ngöôøi, ñoát nöông laøm raãy ôû Taây Nguyeân. Öôùc tính haøng naêm coù 200.000ha röøng bò tieâu huûy (vaø chæ troàng ñöôïc 20.000ha). Ñaëc bieät nhöõng kho goã cuoái cuøng ôû Ñoâng Nam Boä vaø Taây Nguyeân (Ñaéc Laéc, Gia Lai, Kon Tum) Ñaõ bò khai thaùc ñeán taän kieät do khoâng theo chu trình khai thaùc vaø quy phaï kyõ thuaät, chu ûyeáu ñeå xuaát goã troøn sang caùc nöôùc laáy ngoïai teä. Caùch khai thaùc khoâng phaûi ñeå taän duïng duøng caønh, nhaùnh maø chuû yeáu laø xeû manh muùn nhöõng khuùc goã lôùn coù ñöôøng kính treân 1m, daøi hôn 10m, thaân troøn thaúng, ñaùng leõ ra duøng ñeå boùc vaùn laøm vaùn eùp laø toát nhaát. Töø naêm 1989 môùi coù chæ thò caám xuaát khaåu goã troøn vaø cho pheùp xuaát goã taø veït hay chæ cho pheùp boùc sô Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 47 bìa baép thaønh phieán vuoâng. Hieän nay, maëc duø ñaõ coù leänh ñoùng cöûa röøng, khai thaùc goã vaãn ñang xuùc tieán maïnh ôû nhöõng khu röøng soáng soùt ôû vuøng Baûo Loäc-Haøm Thuaän ñeå vô veùt heát goã phuïc vuï xuaát khaåu. Do vaäy ñeán cuoái theá kyû naøy seõ coù khaû naêng heát goã lôùn ñeå xaây döïng vaø phaûi toán haøng trieäu USD ñeå nhaäp goã, luùc doù thì phaûi chôø ñeán 50-60 naêm sau nhöõng röøng troàng caây laáy goã môùi coù theå khai thaùc ñöôïc. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, röøng taïi caùc khu vöïc thuoäc huyeän Taùnh Linh, Ñöùc Linh, Khu baûo toàn Bieån Laïc –Nuùi OÂng laïi tieáp tuïc bò phaù. Coù treân 500 loùng goã daøi 2-2,2m coù ñöôøng kính 28-45cm töø nhoùm 1 ñeán nhoùm 3, öôùc vaøi traêm meùt khoái bò phaùt hieän khi treân ñöôøng vaän chuyeån ñi tieâu thuï (töø doác Nhoâm ñeán chaâ nuùi Naïi Mít-Haøm Thuaän Nam). So vôùi nhieàu nôi thì Bình Thuaän vaãn laø moät vöïa goã “beùo bôû”cho boïn laâm taëc nôi khaùc ñeán keùo ñeán hoøanh haønh. Ñeå coù ñöôïc nhöõng caây goã naøy phaûi maát ñeán 30 naêm nhöng chæ bò ñoán haï trong choác laùt. Dö luaän ñang ñaët caâu hoûi:”Coù hay khoâng söï tieáp tay cuûa löïc löôïng giöõ röøng ?”(Baùo Saøi Goùn Giaûi Phoùng ngaøy 11/04/2003). Tin töø Baùo Tuoåi treû ngaøy 16/04/2003: Chæ trong voøng 10 ngaøy, moät soá caùn boä Laâm tröôøng Buø Gia Maäp (Phöôùc Long-Bình Phöôùc) ñaõ caáu keát vôùi boïn vaän chuyeån traùi pheùp 856,572 m3 goã gaây thieät haïi nhaø nöôùc haøng tyû ñoàng. Moät hieän traïng nöõa laø caùc coâng trình ñaäp hoà chöùa nöôùc ñaõ laøm haøng chuïc ngaøn ha röøng maát vónh vieãn (dieän tích röøng ngaäp trong loøng hoà) vaø moät dieän tích töông ñöông duøng cho caùc haïng muïc coâng trình khaùc, cho taùi ñònh canh, ñònh cö ñaõ laøm cho khu heä thöïc vaät voán ña daïng veà loaøi bieán maát, theo ñoù thì heä ñoäng vaät cuõng maát nôùi cö truù phaûi di chuyeån. Trong quaù trình di chuyeån, moät soá loøai seõ cheát ñi hay giaûm söùc soáng do chöa phuø hôïp vôùi nôi soáng môùi Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 48 Baûng 2: Nguyeân nhaân maát röøng ôû caùc vuøng töï nhieân Stt Vuøng ñòa lyù töï nhieân Khai thaùc quaù möùc laâm saûn Phaù röøng du canh nöông raãy gaây chaùy röøng Khai thaùc ñaát noâng nghieäp khoâng quy hoïach Di cö vaø saûn xuaát töï do xaâm phaïm röøng Do chieán tranh taøn phaù Kinh teá môùi vaø môû mang noâng nghieäp 1. Ñoàng baèng Baéc Boä (caû vuøng ven bieån) 12% 17% 41% ven bieån 9% 21% 2. Ñoâng Baéc Boä (caû ven bieån vaø vuøng nuùi) 27% 29% 11% 7% 8% 18% 3. Mieàn nuùi trung taâm Baéc boä 29% 27% 16% 9% 5% 23% 4. Mieàn nuùi Taây Baéc boä 11% 36% 12% 11% 3% 27% 5. Baéc Trung boä(Goàm ven bieån vaø vuøng nuùi) 34% 21% 14% 6% 14% 11% 6. Duyeân haûi Nam Trung boä 28% 17% 11% 9% 29% 6% 7. Taây nguyeân 31% 24% 21% 5% 17% 2% 8. Ñoâng Nam boä 29% 15% 13% 9% 24% 10% 9. Taây Nam boä (Goàm ñoàng baèng Soâng Cöûu Long –ven bieån , ñaûo Phuù quoác, Coân Sôn) 19% 4% 19% 21% 31% 6% (Nguoàn: Taøi nguyeân vaø moâi tröôøng du lòch Vieät Nam, 2001). Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 49 -Khai thaùc goã: Ñaây laø hoaït ñoäng dieãn ra maïnh meõ nhaát trong caùc hoaït ñoäng khai thaùc taøi nguyeân röøng. Goã ñöôïc khai thaùc phuïc vuï cho nhieàu muïc ñích söû duïng khaùc nhau vaø vieäc kinh doanh goã cuõng ñem laïi raát nhieàu lôïi nhuaän. Hoaït ñoäng khai thaùc vaø kinh doanh goã vöøa dieãn ra döôùi söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc vöøa dieãn ra moät caùch baát hôïp phaùp. Chính vieäc khai thaùc goã oà aït moät caùch baát hôïp phaùp khoâng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc laø nguyeân nhaân gaây ra nhöõng thieät haïi lôùn, laøm suy giaûm giaù trò vaø chaát löôïng cuûa röøng. Do löïc löôïng caùn boä kieåm laâm moûng, ñòa baøn roäng vaø chia caét neân laâm taëc vaãn leùn luùt hoaït ñoäng. Caù bieät coù nhöõng tröôøng hôïp laøm giaáy pheùp goã phuïc vuï quaân söï, quoác phoøng vaø vaän chuyeån ngang nhieân, ñeán khi bò kieåm tra ñoät xuaát môùi phaùt hieän giaáy pheùp giaû. -Saên baét caùc loaøi hoang daïi: Hieän nay hoaït ñoäng saên baét caùc loaøi hoang daïi ñang tieáp tuïc, caùc caù nhaân thu mua thuù röøng baùn qua bieân giôùi vaãn leùn luùt hoaït ñoäng vaø coù chieàu höôùng vöôït ra ngoaøi taàm kieåm soaùt. Vieäc saên baét vaø buoân baùn caùc loaøi hoang daïi moät caùch voâ yù thöùc laø nguy cô daãn ñeán söï suy giaûm soá löôïng vaø thaäm chí laø tuyeät chuûng ñoái vôùi nhieàu loaøi sinh vaät. Naêm 2002, Ñoäi Quaûn lyù Thò tröôøng Sôn Tònh –Quaûng Ngaõi ñaõ phaùt hieän vaø baét giöõ moät con gaáu ngöïa naëng 60 kg ñang vaän chuyeån treân ñöôøng ñi tieâu thuï, Ñoäi ñaõ chuyeån cho Chi Cuïc Kieåm Laâm tænh vaø baøn giao cho Trung Taâm Cöùu hoä Ñoäng vaät Soùc Sôn. -Khai thaùc nhieân lieäu: Hoaït ñoäng khai thaùc nhieân lieäu dieãn ra moïi luùc moïi nôi vaø raát khoù kieåm soaùt. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi daân soáng gaàn röøng, thaäm chí xa röøng, thì vieäc “ñi cuûi” ñeå baùn vaø söû duïng nhö laø nhöõng coâng vieäc laøm aên khaùc. Thoáng keâ töø phieáu phoûng vaán cho thaáy, coù 25% soá hoä ñi cuûi 15 laàn/thaùng, 48% soá hoä ñi cuûi 10 laàn/thaùng Moãi ngaøy moät ngöôøi bình thöôøng coù theå chaët ñöôïc moät thoà cuûi (thoà baèng xe ñaïp) coù theå baùn ñöôïc töø 25.000-30.000 ñoàng, tuøy theo loaïi cuûi toát xaáu. Söï ngheøo ñoùi laø moät yeáu toá laøm ñaåy nhanh toác ñoä khai thaùc taøi nguyeân röøng. Hoï soáng döïa vaøo taøi nguyeân röøng, ñaát xaáu, ñaát doác vaø khoâng coù voán ñeå ñaàu tö laâu daøi vaøo saûn xuaát vaø baûo veä taøi nguyeân neân baét buoäc phaûi khai thaùc boùc loät, laøm cho taøi nguyeân caøng suy thoaùi nhanh choùng hôn. Ñieàu naøy daãn tôùi moät voøng laån quaån laø ñaõ ngheøo laïi caøng ngheøo. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 50 -Khai thaùc taøi nguyeân ñaát röøng: Moät phaàn lôùn dieän tích ñaát röøng ñaõ bò khai thaùc phuïc vuï cho noâng nghieäp maø thieáu söï caûi taïo cho neân dieän tích ñaát naøy nhanh choùng bò thoaùi hoaù maát khaû naêng töï hoài phuïc. Caùc hoaït ñoäng khai thaùc ñaát röøng theå hieän qua vieäc phaù röøng laøm raãy laø chuû yeáu. Neáu khoâng coù söï quaûn lyù thì vieäc chuyeån ñoåi ñaát röøng sang phuïc vuï cho caùc muïc ñích khaùc seõ nhanh choùng huyû hoaïi chaát löôïng ñaát vaø coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán heä sinh thaùi röøng. -Khai thaùc caùc giaù trò khaùc cuûa röøng: Moät hieän töôïng ñang trôû neân phoå bieán, ñoù laø caùc gia ñình laøm traïi beân döôùi caùc ñoài nuùi ñeå chaên nuoâi deâ. Vieäc chaên nuoâi ñem laïi cho baø con moät thu nhaäp töông ñoái oån ñònh, tuy nhieân vieäc chaên thaû deâ tuøy tieän nhö hieän nay coù nguy cô seõ bieán caùc ñoài nuùi thaáp thaønh ñaát troáng ñoài troïc do deâ aên nhieàu laù, nöôùc boït tieát ra chaát laøm cho caây röøng khoâng ra laù noåi vaø cheát khoâ daàn daàn Hình: Chaët phaù röøng Hình: Ñoát phaù röøng Hình: Caùc maûng röøng “da beo” Hình: Xe chôû goã bò baét giöõ Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 51 Hình: Goã ñang chôø vaän chuyeån III.1.2. Chuyeån muïc ñích söû duïng ñaát röøng ngaäp maën, ñaát caùt ven bieån: Vieäc khai thaùc haøng vaïn ha röøng ngaäp maën ñeå laøm vuoâng toâm, nuoâi troàng thuûy saûn ñaõ laøm aûnh höôûng ñeán heä sinh thaùi röøng ngaäp maën, ñeán heä thöïc vaät vaø ñoäng vaät soáng trong khu vöïc. Trong vaøi thaäp kyû qua, nhaèm ñoái phoù vôùi nhöõng aùp löïc tröôùc maét cuûa baønh tröôùng daân soá vaø nhu caàu ngoaïi teä, neân röøng saùc (röøng ngaäp maën) ñaõ bò khai thaùc trieät ñeå vaø ñaõ bieán thaønh ñaát thoå cö (Haø Tieân), ao toâm (Kieân Löông, Caàn Giôø), ruoäng luùa (Hoøn Ñaát), khai thaùc ñaù (Kieân Löông, Ba Hoøn)laøm aûnh höôûng ñeán heä sinh thaùi röøng ngaäp maën, heä thöïc vaät vaø ñoäng vaät trong khu vöïc. Cuï theå laø töø 1976-1982, Minh Haûi ñaõ chuyeån 24.000 ha röøng vaø ñaát röøng ngaäp maën thuoäc caùc huyeän Ngoïc Hieån (15.000), Ñaàm Dôi (7.000), Phuù Taân (2.000) sang saûn xuaát noâng nghieäp nhöng khoâng ñaït hieäu quaû vì ñieàu kieän moâi tröôøng sinh thaùi thay ñoåi nhieàu.Ñeán naêm 1984, Minh Haûi ñaõ söû duïng 33.000 ha ñaát röøng ngaäp maën cho vieäc nuoâi toâm, song keát quaû thu hoaïch giaûm daàn. Vaønh ñai röøng phoøng hoä ven bieån ôû ñaây chæ coøn 30%. Sau khi röøng bò maát khoâng ñöôïc khoâi phuïc laïi, ñaát ôû hai beân bôø keânh, soâng raïch bò xoùi lôû nghieâm troïng. Doïc bôø bieån phía Ñoâng muõi Caø Mau, ñeán muøa gioù chöôùng, moãi naêm daûi ñaát ven bieån bò maát ñi vaøo khoûang 10-12 m. Trong caùc nguyeân nhaân daãn ñeán phaù röøng ngaäp maën thì vieäc chaët phaù röøng ñeå laøm ao nuoâi toâm laø dieãn ra maïnh nhaát, vôùi dieän tích vaø quy moâ ngaøy caøng ñöôïc môû roäng. Do vieäc phaùt trieån töï phaùt, thieáu yù thöùc baûo veä moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 52 chaïy theo lôïi ích kinh teá tröôùc maét, khoâng coù quy hoaïch neân ngöôøi daân ôû ñaây vaø caùc doanh nghieäp vuøng khaùc ñeán ñaàu tö ñaõ töï yù taøn phaù röøng ngaäp maën ñeå laøm vuoâng toâm. Hình aûnh röøng Ñöôùc, Suù, Veït xanh baït ngaøn trong nhöõng naêm 1990 giôø ñaõ khoâng coøn nöõa. Tuy nhieân, nhöõng hoà ao nuoâi toâm treân phaàn röøng ngaäp maën tröôùc ñaây thöôøng chæ coù keát quaû trong 1-2 naêm ñaàu, sau ñoù thì khoâng hieäu quaû, dòch beänh do caùc baõi laày coù traàm tích caây RNM vôùi nhöõng loaøi chòu ngaäp toát nhö Ñöôùc ñoâi (Rhizophora apiculata), Veït duø (Bruguiera gymnorhiza) thì muøn baõ höõu cô lôùn, ít ñöôïc di chuyeån. Do ñoù, vieäc nuoâi toâm treân dieän tích RNM laøm cho traàm tích ñaùy bò yeám khí, laøm taêng caùc ñoäc chaát nhö H2S, NH4+, taàng pyrit FeS2 tieàm taøng trong caùc lôùp ñaát coù xaùc caây ngaäp maën do thieáu nöôùc laïi bò aùnh saùng maët trôøi thieâu ñoát ñaõ oxy hoùa. Keát quaû laø töø loaïi ñaát RNM trung tính giaøu chaát dinh döôõng ñaõ chuyeån sang loaïi ñaát acid sunfat vöøa chua vöøa maën, sau 1-2 naêm ñaàu, vieäc nuoâi toâm khoâng coøn thích hôïp nöõa. Ñoä chua cuûa nöôùc trong ao nuoâi coøn aûnh höôûng lôùn ñeán söï phaùt trieån cuûa vi sinh vaät, keå caû ñoäng vaät nguyeân sinh laø thöùc aên quan troïng cuûa caùc haûi saûn nuoâi. Ngoaøi ra, quaù trình oxy hoùa coøn laøm cho neàn ñaùy ao raén chaéc, khoâng phuø hôïp vôùi ñôøi soáng ñoäng vaät ñaùy vaø toâm. Vaø caùc chuû hoà boû khoâng nuoâi nöõa, ñaát bò boû hoang, trô ra döôùi aùnh naéng maët trôøi, nhieãm pheøn maën vaø khoâng söû duïng ñeå nuoâi, troàng gì ñöôïc. Vaán ñeà nhaän thöùc ñöôïc giaù trò vaø vai troø, taàm quan troïng cuûa röøng ngaäp maën ñoái vôùi ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân laø heát söùc quan troïng. Vieäc ñaùnh giaù giaù trò kinh teá vaø sinh thaùi cuûa RNM ñöôïc caùc nöôùc, thí duï nhö Thaùi Lan, raát quan taâm, hoï phoå bieán vaø naâng cao nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân thoâng qua raát nhieàu chöông trình mang tính giaùo duïc coäng ñoàng, gaén lieàn vôùi lôïi ích cuûa chính hoï. ÔÛ Vieät Nam noùi chung vaø khu vöïc nghieân cöùu noùi rieâng, qua baûng khaûo saùt 100 hoä tieâu bieåu thì ña soá ngöôøi daân ñeàu cho raèng vai troø cuûa RNM laø ñeå cung caáp nhöõng giaù trò tröïc tieáp nhö goã, cuûi, chaát ñoát, thuûy saûn maø khoâng heà bieát veà caùc giaù trò sinh thaùi, baûo toàn. Ñieàu ñoù taát yeáu seõ daãn tôùi vieäc khai phaù RNM moät caùch khoâng thöông tieác. Heä sinh thaùi RNM ñöôïc xem laø moät heä sinh thaùi coù naêng suaát sinh hoïc cao nhaát, ñaëc bieät laø nguoàn lôïi thuûy saûn. RNM vöøa laø nôi cung caáp thöùc aên töø caùc chaát höõu cô coù nguoàn goác thöïc vaät vöøa laø baõi sinh saûn vaø öông döôõng aáu truøng, con non vaø con gioáng. Do ñoù, khi RNM bò taøn phaù, daãn ñeán söï giaûm suùt caùc nguoàn lôïi thuûy saûn ñöôïc khai thaùc ôû vuøng ven bieån. Veà maët sinh hoïc, röøng ngaäp Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 53 maën laø heä sinh thaùi raát ña daïng, vôùi nhieàu loaøi ñoäng thöïc vaät döôùi nöôùc vaø treân caïn. Laø nôi ñeû vaø nuoâi döôõng aáu truøng cuûa raát nhieàu loaøi sinh vaät bieån. Coù theå noùi röøng ngaäp maën laø chieác noâi öôm vaø cung caáp gioáng sinh vaät cho caùc vuøng bieån laân caän. Phaù röøng ngaäp maën laø laøm giaûm nguoàn gioáng sinh vaät bieån, daãn ñeán suy kieät nguoàn lôïi sinh vaät bieån. Beân caïnh ñoù, vieäc chuyeån caùc daûi caùt ven bieån caùc tænh mieàn Trung sang nuoâi toâm treân caùt cuõng goùp phaàn laøm giaûm ña daïng ñoäng vaät. Phaûi noùi raèng, NTTC thaät söï laø moät giaác mô thoaùt ngheøo cuûa ngöôøi daân mieàn Trung quanh naêm vaät loän vôùi caùt noùng vaø soùng gioù khoâ haïn. Coù theå noùi, thôøi “hoaøn kim” con toâm ñaõ ñem laïi cho baø con thu nhaäp ñaùng keå, vaø nhaø nhaø nuoâi toâm. Tuy nhieân, ñaây laø phong traøo töï phaùt, thieáu söï quaûn lyù vó moâ cuûa Nhaø nöôùc, thieáu söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa ngaønh thuûy saûn vôùi caùc ngaønh lieân quan nhö thuûy lôïi (heä thoáng caáp vaø tieâu nöôùc trong quaù trình nuoâi toâm), laâm nghieäp (phaùt trieån heä thoáng röøng phoøng hoä vaø röøng ngaäp maën), noâng nghieäp (vieäc söû duïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät) ñaõ laøm cho moâi tröôøng sinh thaùi noùi chung vaø moâi tröôøng thuûy saûn noùi rieâng ngaøy caøng thay ñoåi theo chieàu höôùng baát lôïi. Haäu quaû taát yeáu laø phaùt sinh dòch beänh ôû toâm, hoà naøy lan sang hoà kia thaønh daây chuyeàn khoâng khoáng cheá noåi. Ngoaøi vieäc ñe doïa ñeán caùc caùnh röøng phi lao phoøng hoä, moâ hình NTTC coøn laøm giaûm ña daïng sinh hoïc cuûa caùc khu vöïc laân caän. Moät soá vuøng caùt töï nhieân ñaõ oån ñònh ñöôïc nhôø moät soá loaøi caây, caây gai thích nghi vôùi vuøng ñaát khoâ haïn moïc raûi raùc, thaønh buïi hoaëc coù khi thaønh ñaùm khaù roäng nhö Quyû kieán saàu to Tribulus cistoides (hoï Zygophyllaceae), Rau muoáng bieån Ipomoea pes-caprae (hoï Convolvulaceae)... cuõng bò caùc hoà nuoâi toâm laán chieám. OÂ nhieãm moâi tröôøng do nöôùc thaûi ñoå ra töø caùc hoà nuoâi toâm khoâng ngöøng lan roäng vaø chaïy daøi doïc suoát bôø bieån. Hình nhö khoâng ai nghó ñeán söï lan toûa nhanh choùng vaø roäng khaép caùc pheá thaûi oâ nhieãm vaø cuõng chöa ai lo laéng veà söï oâ nhieãm do caùc chaát thaûi ñoå ra seõ taïo ra caùc thuûy sinh ñoäc haïi, caùc rong taûo, vaø chính ñoù laïi laø nguoàn saûn sinh ra caùc vaät laï xaâm chieám (alien invasion), moái ñe doïa laøm tieâu hao caùc sinh vaät coù ích, noãi lo cuûa caùc nhaø sinh hoïc veà ña daïng sinh hoïc. Caùc baõi caùt ven bieån coù theå laø baõi ñeû cuûa caùc loaøi ruøa bieån. Chuùng ta chuyeån sang nuoâi toâm treân caùt thì baõi ñeû cuûa caùc loaøi naøy cuõng maát ñi. Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 54 Vieäc xaû thaûi tröïc tieáp ra bieån cuûa caùc khu nuoâi troàng thuyû saûn khoâng qua xöû lyù seõ laøm haøm löôïng chaát höõu cô vaø dinh döôõng trong nöôùc bieån taêng cao, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc loaøi rong bieån phaùt trieån. Söï nôû roä cuûa caùc loaøi rong bieån laø moät nguyeân nhaân gaây taùc haïi cho caùc raïn san hoâ do caïnh tranh veà khoâng gian, aùnh saùng vaø giaù baùm. Caùc raïn san hoâ maát thì caùc loaøi caù raïn san hoâ cuõng maát theo. Ngoaøi ra söï phaùt trieån cuûa taûo cuõng laøm giaûm caùc sinh vaät khaùc. Beân caïnh ñoù thì vieäc “luøng baét” toâm boá meï töø bieån ñeå cho sinh saûn taïi caùc traïi toâm gioáng, vieäc khai thaùc trieät ñeå caùc loaïi sinh vaät bieån nhoû ñeå laøm thöùc aên daïng vieân trong NTTC cuõng laøm aûnh höôûng ñeán tröõ löôïng trong töï nhieân, aûnh höôûng ñeán heä sinh thaùi bieån neáu maát ñi moät maéc xích trong chuoãi thöùc aên. III.1.3. Khai thaùc thuyû haûi saûn traùi pheùp: Beân caïnh nhöõng keát quaû tích cöïc ñaït ñöôïc trong khai thaùc thuûy saûn, chuùng ta ñang phaûi ñoái maët vôùi moät thöïc traïng ñang ôû möùc baùo ñoäng ñoû, ñoù laø ñaïi boä phaän caùc taøu ñeàu trang bò phöông tieän ñaùnh baét caù baèng löôùi queùt (xieäc ñieän, kích ñieän), thuoác ñoäc vaø ñaëc bieät laø baèng thuoác noå. Ñaàu tieân phaûi keå ñeán ngheà löôùi daõ caøo: Taêng nhanh trong thôøi gian gaàn ñaây, saûn phaåm laø caù, tröùng caù, möïc, phieâu sinh vaät bieån vôùi giaù töø 3.000 -7.000 ñoàng/kg. Baùn ñeå nuoâi toâm huøm, oác höông, caù muù, cua, gheï, cheá bieán thöùc aên gia suùc Chính haáp löïc töø thò tröôøng, giaù caû khieán cho ngö daân khoâng chuyeån hoaëc boû ngheà maø ngöôïc laïi coøn ñaàu tö taøu thuyeàn coù coâng suaát lôùn, trang thieát bò hieän ñaïi: maùy taàm ngö, ñònh vò, hôïp taùc laøm daøn caøo ñoâi ñi veùt trieät ñeå caùc taàng ñaùy bieån caû ngaøy laãn ñeâm, xaùo troän taàng ñaùy, phaù hoaïi thuyû saûn, tieâu dieät phieâu sinh vaät bieån. Nhieàu naêm qua, tình traïng duøng thuoác noå ñeå ñaùnh baét haûi saûn döôøng nhö ñaõ trôû thaønh chuyeän bình thöôøng. Tính töø naêm 2001 ñeán nay, chæ rieâng vuøng bieån Quaûng Ngaõi ñaõ coù gaàn 40 ngö daân cheát vì thuoác noå, phaàn lôùn laø do khoâng naém roõ quy trình söû duïng neân thuoác noå ñaõ phaùt noå ngay treân tay ngö daân. Theá nhöng, vôùi khoâng ít ngö daân, thuoác noå laø moät vaät khoâng theå thieáu trong moãi chuyeán ra khôi vaø keùo theo laø vieäc mua baùn vaän chuyeån thuoác noå ñeán tay ngö daân cuõng ñang trôû thaønh moät ngheà môùi. Theo Phoøng Trinh saùt, Boä ñoäi Bieân Phoøng tænh Quaûng Ngaõi, trong 4 naêm qua, löïc löôïng chöùc naêng ñaõ baét 67 vuï buoân baùn, vaän chuyeån thuoác noå, thu giöõ Taøi nguyeân sinh vaät ThS. Döông Thò Bích Hueä 55 treân 3,5 taán vaø haøng chuïc ñoái töôïng phaûi nhaän hình phaït tuø giam vôùi möùc aùn ñeán 20 naêm. Theá nhöng, theo Tröôûng phoøng Trinh saùt, Trung taù Buøi Phuï Phuù, caùc ñoái töôïng vi phaïm söû duïng thuû ñoaïn ngaøy caøng tinh vi hôn, nhö chia thuoác ra töøng goùi nhoû, thueâ ngöôøi taät nguyeàn giaû daïng ñeå vaän chuyeån haøng ra taøu, neáu bò phaùt hieän thì vöùt xuoáng bieån. Môùi ñaây, Boä Chæ Huy Bieân Phoøng Quaûng Ngaõi cho bieát ñaõ phoái hôïp vôùi Trung taâm Coâng ngheä xöû lyù bom mìn (Boä Quoác Phoøng) tieán haønh truïc vôùt vaø tieâu huûy 30 quaû bom taïi vuøng bieån Bình Chaâu. Ñaây laø 30 trong 37 quaû bom maø moät soá ngö daân caát giaáu trong loøng bieån ñeå ñem baùn cho caùc chuû thuyeàn duøng laøm thuoác noå ñaùnh caù, moãi quaû bom naëng töø 210 – 450 kg. Ñaùnh baét caù baèng thuoác noå ñang daàn trôû thaønh chuyeân nghieäp, nhöõng ngö daân ñaùnh baét kieåu naøy duøng moïi caùch ñeå laøm sao thu ñöôïc nhieàu haûi saûn nhaát, baát chaáp caùc quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc veà baûo veä vaø khai thaùc laâu daøi caùc nguoàn haûi saûn. Moät soá ngö daân cho bieát, moãi boä kích ñieän ñöôïc daân trong ngheà chaøo baùn taän ghe caøo, ghe xieäp vôùi giaù troïn goùi treân döôùi 5 trieäu ñoàng. Boä kích ñieän khi ñöôïc thaû xuoáng nöôùc coù baùn kính aûnh höôûng khoaûng 5-6m. Moãi khi bò ñieän giaät, baát keå loaøi thuûy saûn lôùn nhoû ñeàu bò teâ lieät, cheát vaø loït vaøo mieäng caøo, xieäp. Soá coøn laïi rôi xuoáng bieån