Đề tài Quyền chọn chứng khoán và một số giải pháp làm tăng khả năng áp dụng công cụ này vào thị trường chứng khoán Việt Nam

3 Chöông 1 MUÏC LUÏC Muïc luïc Danh muïc caùc baûng bieåu vaø hình veõ MÔÛ ÑAÀU........................................................................................................................1 Chöông 1 – NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN.............................................................3 1.1. Thò tröôøng taøi chính ...............................................................................................3 1.1.1. Khaùi nieäm – vai troø..................................................................................3 1.1.2. Caáu truùc ...................................................................................................5 1.1.3. Chuû theå tham gia......................................................................................5 1.1.4. Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng taøi chính (coâng cuï taøi chính)............6 1.2. Thò tröôøng chöùng khoaùn ........................................................................................7 1.2.1. Khaùi nieäm – vai troø..................................................................................7 1.2.2. Caáu truùc cô baûn........................................................................................7 1.2.3. Chuû theå tham gia......................................................................................8 1.2.4. Haøng hoùa giao dòch ................................................................................10 1.3. Quyeàn choïn .........................................................................................................11 1.3.1. Khaùi nieäm – thuaät ngöõ lieân quan...........................................................11 1.3.2. Phaân loaïi ................................................................................................14 1.3.3. Vai troø ....................................................................................................15 1.3.4. Lòch söû cuûa thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn.........................................17 1.4. Quyeàn choïn chöùng khoaùn....................................................................................18 1.4.1. Khaùi nieäm – vai troø................................................................................18 1.4.2. Giao dòch quyeàn choïn ............................................................................18 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1............................................................................................22 Chöông 2 – KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO GIAO DÒCH TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM.....................23 2.1. Khaùi quaùt veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam.................................................23 2.1.1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån ............................................................23 2.1.2. Toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hieän nay ...................25 2.1.3. Ñònh höôùng phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñeán 2010.....................................26 2.2. Söï caàn thieát cuûa vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ...................................................................................27 4 Chöông 1 2.2.1. Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät trong nhöõng saûn phaåm öu vieät treân thò tröôøng chöùng khoaùn ......................................................................................27 2.2.2. Vai troø cuï theå cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam .................................................................................................................28 2.2.3. Phuø hôïp vôùi chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia...............................30 2.3. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .........................................................................................................31 2.3.1. Khoù khaên vaø thaùch thöùc trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .....................................31 2.3.2. Thuaän lôïi trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam............................................................37 2.3.3. Ñaùnh giaù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn taïi Vieät Nam ................................................40 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2............................................................................................41 Chöông 3 – MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP LAØM TAÊNG KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM ..................................................................................................................42 3.1. Taêng cung treân thò tröôøng chöùng khoaùn ..............................................................42 3.1.1. Tieáp tuïc ñaåy maïnh coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ...............42 3.1.2. Khuyeán khích phaùt trieån caùc coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng ......................43 3.1.3. Khuyeán khích caùc doanh nghieäp ñuû ñieàu kieän nieâm yeát leân nieâm yeát taïi thò tröôøng taäp trung: ....................................................................................43 3.2. Kích caàu treân thò tröôøng chöùng khoaùn .................................................................44 3.2.1. Taïo nhaän thöùc veà saûn phaåm môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn...............44 3.2.2. Naâng cao trình ñoä quaûn lyù vaø hieåu bieát chuyeân moân veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc thaønh phaàn tham gia thò tröôøng ....................45 3.2.3. Môû roäng hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö treân thò tröôøng taøi chính ..........47 3.2.4. Chính phuû caàn coù moät caùi nhìn khaùc veà caùc nhaø ñaàu cô treân thò tröôøng chöùng khoaùn.....................................................................................................49 3.3. Hoaøn thieän khung phaùp lyù ...................................................................................49 3.4. Hoaøn thieän cô sôû vaät chaát vaø kyõ thuaät.................................................................50 3.5. Caùc giaûi phaùp khaùc..............................................................................................50 3.5.1. Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng..........................50 3.5.1. Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá ..................................................................51 5 Chöông 1 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3............................................................................................52 KEÁT LUAÄN ÑEÀ TAØI ..................................................................................................52 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .............................................................................................. PHUÏ LUÏC 1 ...................................................................................................................i PHUÏ LUÏC 2 .................................................................................................................iv PHUÏ LUÏC 3 .............................................................................................................. xiii 6 Chöông 1 MÔÛ ÑAÀU Taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá laø moät trong nhöõng muïc tieâu haøng ñaàu cuûa Vieät Nam hieän nay nhaèm thu heïp daàn khoaûng caùch tuït haäu vôùi theá giôùi cuûa neàn kinh teá. Ñaâu laø giaûi phaùp thöïc hieän muïc tieâu naøy? Coù moät ñieàu neáu ñöôïc nhaéc ñeán coù leõ ai cuõng bieát: ñieàu kieän ñuû tieân quyeát cuûa moïi giaûi phaùp luoân laø voán, vaø ñaùp aùn cho caùc vaán ñeà veà voán laïi naèm ôû thò tröôøng chöùng khoaùn. Thò tröôøng chöùng khoaùn laø moät thuaät ngöõ khoâng xa laï gì treân theá giôùi töø hôn naêm theá kyû qua, nhöng môùi chæ thöïc söï ñöôïc nhieàu ngöôøi Vieät Nam bieát ñeán vaø tìm hieåu khoaûng möôøi naêm trôû laïi ñaây, duø ñaõ toàn taïi caùch nay hôn nöûa theá kyû ôû nöôùc ta. Thò tröôøng chöùng khoaùn laø saûn phaåm khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, noù nhö moät haøn thöû bieåu cuûa neàn kinh teá. Moät thò tröôøng chöùng khoaùn soâi ñoäng, hieäu quaû thì seõ phaùt huy toát vai troø cuûa noù: kích thích neàn kinh teá phaùt trieån thoâng qua vieäc cung caáp ñuû voán. Tuy nhieân, khoâng theå coù moät thò tröôøng soâi ñoäng khi ít ngöôøi tham gia chæ vì quaù ít haøng hoùa ñeå giao dòch. Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñang ôû trong giai ñoaïn naøy. Laøm sao ñeå soâi ñoäng hoùa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam thoâng qua vieäc bôm theâm haøng vaøo löu thoâng? Ñaây laø lyù do khieán taùc giaû choïn Ñeà taøi “Quyeàn choïn chöùng khoaùn vaø moät soá giaûi phaùp laøm taêng khaû naêng aùp duïng coâng cuï naøy vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam” ñeå nghieân cöùu. Ñeà taøi ñöôïc keát caáu thaønh 3 chöông vôùi teân goïi vaø noäi dung cô baûn nhö sau: Chöông 1 – NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN: giôùi thieäu khaùi nieäm quyeàn choïn chöùng khoaùn treân cô sôû ñònh nghóa caùc thuaät ngöõ taøi chính lieân quan. Chöông 2 – KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO GIAO DÒCH TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM: neâu söï 7 Chöông 1 caàn thieát aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam, ñoàng thôøi ñaùnh giaù khaû naêng aùp duïng vaøo thöïc tieãn thoâng qua phaân tích nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên. Chöông 3 – MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP LAØM TAÊNG KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM: ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp ñeå sôùm ñöa loaïi coâng cuï taøi chính naøy vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì khaû naêng aùp duïng vaø nhöõng ích lôïi cuûa noù ñoái vôùi neàn kinh teá. Vôùi mong muoán ñoùng goùp phaàn nhoû beù vaøo söï nghieäp phaùt trieån neàn kinh teá ñaát nöôùc noùi chung vaø söï phaùt trieån cuûa ngaønh chöùng khoaùn noùi rieâng, taùc giaû hy voïng Ñeà taøi khoâng chæ giuùp nhöõng ngöôøi ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn coù quan taâm nhöng chöa coù yù nieäm gì veà coâng cuï taøi chính môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn – theâm hieåu bieát cô baûn, maø coøn gôïi yù caùc giaûi phaùp cho caùc caáp quaûn lyù trong quaù trình hoaøn thieän heä thoáng taøi chính nöôùc nhaø. 8 Chöông 1 CHÖÔNG 1. Nhöõng khaùi nieäm cô baûn 1.1. Thò tröôøng taøi chính: 1.1.1. Khaùi nieäm – vai troø: Thò tröôøng taøi chính laø moät trong 3 loaïi thò tröôøng trong neàn kinh teá thò tröôøng (xem Hình 1). Nhöng ñeå hieåu roõ hôn veà thò tröôøng taøi chính, ta caàn tìm hieåu khaùi nieäm taøi chính vaø taøi saûn taøi chính. CAÙC ÑÔN VÒ TIEÂU DUØNG CAÙC ÑÔN VÒ SAÛN XUAÁT THÒ TRÖÔØNG TAØI CHÍNH THÒ TRÖÔØNG caùc YEÁU TOÁ SAÛN XUAÁT THÒ TRÖÔØNG SAÛN PHAÅM Luoàng haøng hoùa dòch vuï Luoàng haøng hoùa dòch vuï Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát Dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát Taøi saûn taøi chính Taøi saûn taøi chính Hình 1. Quan heä giöõa caùc loïai thò tröôøng trong neàn kinh teá thò tröôøng Taøi chính laø kinh teá hoïc cuûa söï saép xeáp caùc nguoàn löïc xuyeân thôøi gian. Ñònh nghóa naøy, dó nhieân, khoâng theå chuyeån taûi heát yù nghóa cuûa noù, maø haõy baèng caùch xem qua ví duï sau ñeå hieåu roõ theâm. Giaû söû treân thò tröôøng ñang coù baùn moät loaïi ñaàu DVD ñôøi môùi, coù tính naêng ñoïc laãn ghi. Höùng thuù vôùi saûn phaåm treân vaø neáu coù ñuû tieàn, baïn seõ khoâng ngaàn ngaïi “taäu” cho mình moät caùi vì noù seõ laøm taêng söï thoûa maõn 9 Chöông 1 cuûa baïn. Nhöng neáu khoâng ñuû tieàn, baïn vaãn coù theå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu ñoù baèng caùch vay möôïn baïn beø hoaëc tìm ñeán caùc toå chöùc tín duïng (chaúng haïn nhö ngaân haøng). Dó nhieân, baïn phaûi chöùng minh cho caùc ñoái töôïng naøy thaáy khaû naêng hoaøn voán, thaäm chí caû laõi cuûa mình. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi vieäc baïn seõ phaûi ñaùnh ñoåi moät soá nguoàn taøi nguyeân trong töông lai cuûa mình ñeå ñoåi laáy nhöõng taøi saûn baïn caàn trang bò trong hieän taïi vaø laøm taêng söï thoûa maõn cuûa mình. Caùc doanh nghieäp vaø ngay caû Chính phuû cuõng laøm töông töï nhö theá khi caàn nguoàn taøi trôï cho chi tieâu hieän taïi. Taøi saûn taøi chính (financial assets) laø moät daïng ñieån hình cuûa taøi saûn voâ hình, giaù trò cuûa noù khoâng lieân quan gì ñeán hình thöùc vaät lyù cuûa noù, maø döïa vaøo traùi quyeàn hôïp phaùp treân moät lôïi ích töông lai naøo ñoù. Caùc ví duï veà taøi saûn taøi chính bao goàm: Tín phieáu kho baïc (treasury bills); Traùi phieáu coâng ty (debentures); Traùi phieáu chính phuû (government bonds); Coå phieáu phoå thoâng (common stocks); Coå phieáu öu ñaõi (preffered stocks); Soå tieát kieäm (saving books); Hôïp ñoàng quyeàn choïn (options). Taøi saûn taøi chính coù 2 chöùc naêng kinh teá cô baûn: chuyeån dòch voán thaëng dö ñeå ñaàu tö vaøo taøi saûn höõu hình vaø phaân taùn ruûi ro ñaàu tö taøi saûn höõu hình cho caùc nhaø ñaàu tö taøi saûn taøi chính. Thöïc hieän chöùc naêng ñaàu tieân, taøi saûn taøi chính goùp phaàn chuyeån dòch voán nhaøn roãi töø nhaø ñaàu tö sang nhaø phaùt haønh söû duïng, vöøa giuùp nhaø ñaàu tö coù cô hoäi söû duïng voán sinh lôïi, vöøa giuùp nhaø phaùt haønh giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà thieáu huït voán. Chöùc naêng thöù hai theå hieän ôû vieäc goùp phaàn chia seû ruûi ro trong kinh doanh giöõa nhaø phaùt haønh (thoâng thöôøng laø caùc ñôn vò saûn xuaát kinh doanh) vaø nhaø ñaàu tö. Tuy nhieân, nhaø ñaàu tö chæ coù theå chaáp nhaän chia seû moät phaàn ruûi ro vôùi nhaø saûn xuaát kinh doanh khi hoï kyø voïng thu ñöôïc lôïi nhuaän thoûa ñaùng töø khoaûn ñaàu tö cuûa mình. Ruûi ro caøng cao thì lôïi nhuaän ñoøi hoûi buø ñaép ruûi ro caøng lôùn. 10 Chöông 1 Toùm laïi, thò tröôøng taøi chính laø thò tröôøng giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính vaø noù ñoùng 3 vai troø chuû yeáu sau: − Laø nôi gaëp gôõ giöõa ngöôøi mua (nhaø ñaàu tö) vaø ngöôøi baùn (nhaø phaùt haønh hoaëc nhaø ñaàu tö khaùc) ñeå quyeát ñònh giaù caû taøi saûn taøi chính. − Cung caáp cho nhaø ñaàu tö khaû naêng giaûi quyeát vaán ñeà thanh khoaûn trong tröôøng hôïp nhaø ñaàu tö muoán baùn laïi taøi saûn taøi chính. − Laø nôi gaëp gôõ giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn vaø nhôø vaäy tieát kieäm ñöôïc chi phí thoâng tin, nghieân cöùu vaø tìm hieåu thò tröôøng ñeå mua baùn caùc loaïi taøi saûn taøi chính. 1.1.2. Caáu truùc: Tuøy caùch tieáp caän maø ta coù theå xem xeùt caáu truùc cuûa thò tröôøng taøi chính ôû nhöõng khía caïnh sau: − Thò tröôøng taøi chính laø taäp hôïp cuûa 3 loaïi thò tröôøng: thò tröôøng tieàn teä (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính ngaén haïn, döôùi 1 naêm) – thò tröôøng voán (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính daøi haïn, 1 naêm trôû leân) – thò tröôøng ngoaïi hoái (giao dòch caùc loaïi tieàn teä). − Thò tröôøng taøi chính bao goàm thò tröôøng sô caáp (phaùt haønh vaø giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính môùi phaùt haønh) vaø thò tröôøng thöù caáp (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính ñaõ phaùt haønh). − Thò tröôøng taøi chính goàm thò tröôøng coù toå chöùc (giao dòch taäp trung ôû sôû giao dòch) vaø thò tröôøng khoâng coù toå chöùc (giao dòch ngoaøi sôû giao dòch – over the counter OTC). 11 Chöông 1 1.1.3. Chuû theå tham gia Thaønh phaàn tham gia mua baùn treân thò tröôøng taøi chính bao goàm caù nhaân, hoä gia ñình, doanh nghieäp, chính phuû vaø quan troïng hôn heát laø caùc toå chöùc taøi chính – ngöôøi ñoùng vai troø trung gian giuùp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do söï khoâng hoaøn haûo cuûa thò tröôøng gaây ra. Cuï theå, caùc toå chöùc taøi chính thu thaäp thoâng tin töø ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn ñeå laøm cho nhu caàu mua vaø baùn gaëp nhau. Nhìn chung, toå chöùc taøi chính coù theå ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi: − Toå chöùc nhaän kyù thaùc (Depository institutions): nhaän kyù thaùc töø nhöõng ñôn vò thaëng dö voán vaø cung caáp tín duïng cho nhöõng ñôn vò thieáu huït voán hoaëc ñaàu tö baèng caùch mua chöùng khoaùn. Noù coù theå laø ngaân haøng thöông maïi, toå chöùc tieát kieäm hoaëc hieäp hoäi tín duïng. − Toå chöùc khoâng nhaän kyù thaùc (Non-Depository institutions): khoâng huy ñoäng voán baèng hình thöùc kyù thaùc maø baèng nhöõng hình thöùc khaùc nhö phaùt haønh tín phieáu, traùi phieáu, coå phieáu. Noù coù theå laø coâng ty taøi chính, coâng ty chöùng khoaùn, coâng ty baûo hieåm, quyõ ñaàu tö hoã töông, quyõ höu boång. 1.1.4. Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng taøi chính (coâng cuï taøi chính): Coâng cuï taøi chính chuû yeáu bao goàm caùc loaïi haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng tieàn teä vaø thò tröôøng voán, cuï theå: − Treân thò tröôøng tieàn teä coù: tín phieáu kho baïc (treasury bills), chöùng chæ tieàn göûi (certificate of deposit), tín phieáu coâng ty (commercial paper), thuaän nhaän cuûa ngaân haøng (bank’s acceptance), thoûa thuaän mua laïi (repurchase agreement-repo),… 12 Chöông 1 − Treân thò tröôøng voán coù traùi phieáu, coå phieáu, chöùng khoaùn caàm coá baát ñoäng saûn (mortgageback securities – chöùng nhaän nôï daøi haïn ñöôïc taïo ra nhaèm taøi trôï cho vieäc mua baát ñoäng saûn). Ngoaøi ra, thò tröôøng taøi chính coøn giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh (derivatives) – coâng cuï maø giaù trò cuûa noù ñöôïc phaùi sinh töø giaù trò cuûa taøi saûn cô sôû (underlying assets). Taøi saûn cô sôû coù theå laø haøng hoùa, coå phieáu, chæ soá chöùng khoaùn hoaëc tieàn teä. Neáu taøi saûn cô sôû laø haøng hoùa, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng haøng hoùa. Neáu taøi saûn cô sôû laø coå phieáu hoaëc chæ soá chöùng khoaùn, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Neáu taøi saûn cô sôû laø ngoaïi teä, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng ngoaïi hoái. Coâng cuï taøi chính phaùi sinh phoå bieán bao goàm: hôïp ñoàng kyø haïn (forwards contracts), hôïp ñoàng giao sau (futures contracts), hôïp ñoàng hoaùn ñoåi (swaps contracts), hôïp ñoàng quyeàn choïn (options contracts). 1.2. Thò tröôøng chöùng khoaùn: 1.2.1. Khaùi nieäm – vai troø: Thị trường chứng khoán là một bộ phận cấu thành thị trường vốn (thị trường vốn bao gồm thị trường tín dụng trung và dài hạn thông qua ngân hàng và thị trường chứng khoán), tại đó diễn ra việc mua bán các công cụ tài chính trung và dài hạn (từ 1 năm trở lên). Söï taïo laäp vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn coù yù nghóa raát quan troïng trong söï nghieäp phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng vì thò tröôøng chöùng khoaùn coù nhöõng vai troø chính yeáu sau: − Taïo voán cho neàn kinh teá quoác daân, laø coâng cuï huy ñoäng voán cuûa Chính phuû, doanh nghieäp 13 Chöông 1 − Khuyeán khích tieát kieäm ñeå ñaàu tö − Xaùc ñònh giaù trò doanh nghieäp − Choáng laïm phaùt − Kích thích phaùt trieån saûn xuaát − Thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi 1.2.2. Caáu truùc cô baûn 1.2.2.1. Thị trường sơ cấp (primary market) Đây là nơi các chứng khoán được phát hành và phân phối lần đầu tiên cho các nhà đầu tư. Ở thị trường sơ cấp, các chứng khoán vốn và chứng khoán nợ (sẽ được định nghĩa ở phần sau) được mua bán theo mệnh giá của nhà phát hành. Việc xây dựng một thị trường sơ cấp hoạt động hiệu quả với lượng hàng hóa đa dạng, hấp dẫn công chúng có ý nghĩa quyết định cho việc hình thành và phát triển thị trường thứ cấp. Sức hấp dẫn của việc phát hành tùy thuộc khẩu vị của nhà đầu tư. Tuy nhiên, việc phát hành chứng khoán ra công chúng phải đảm bảo một số điều kiện cơ bản như quy mô về vốn, hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, mục đích phát hành, năng lực chuyên môn, điều hành của Hội đồng quản trị và Ban giám đốc công ty, tỷ lệ nắm giữ và thời gian nắm giữ cổ phiếu của cổ đông sáng lập (đối với phát hành cổ phiếu). 1.2.2.2. Thị trường thứ cấp (secondary market) Đây là nơi mua đi bán lại các chứng khoán đã được phát hành ở thị trường sơ cấp. Trên thị trường thứ cấp, hoạt động mua bán không làm tăng quy mô đầu tư vốn, nhưng nó sẽ thúc đẩy thị trường sơ cấp phát triển thông qua hoạt động nhộn nhịp của mình, ngược lại, có thể thu hẹp thị trường sơ cấp vì nhà đầu tư rất quan tâm đến tính thanh khoản của các chứng khoán do mình sở hữu. Giá cả hàng hóa trên thị trường thứ cấp được xác định phụ thuộc vào các yếu tố như quan hệ cung cầu trên thị trường, giá trị thực tế của doanh nghiệp, uy tín của doanh nghiệp, xu thế phát triển của doanh 14 Chöông 1 nghiệp, tâm lý người mua bán chứng khoán ở những thời điểm nhất định, các thông tin, tin đồn về hoạt động doanh nghiệp, tình hình ổn định của nền kinh tế. 1.2.3. Chuû theå tham gia Trong hoạt động của thị trường chứng khoán có nhiều loại chủ thể khác nhau tham gia, hoặc là bán, hoặc là mua, hoặc chỉ làm trung gian môi giới cho hai bên mua bán để hưởng hoa hồng. Bên cạnh đó, còn có các chủ thể là Nhà nước, người tổ chức thị trường và các tổ chức phụ trợ. 1.2.3.1. Caùc beân mua baùn − Caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh coù nhu caàu voán huy ñoäng treân thò tröôøng sô caáp (vai troø beân baùn) hoaëc cuõng chính hoï coù nhu caàu ñaàu tö vaøo coå phieáu coâng ty khaùc (vai troø beân mua). − Caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân: chuû theå quan troïng, cuõng vôùi tö caùch vöøa laø ngöôøi mua, vöøa laø ngöôøi baùn. Hoï laø nhöõng ngöôøi coù tieàn tieát kieäm vaø muoán ñaàu tö soá tieàn naøy vaøo chöùng khoaùn vaø cuõng chính laø nhöõng ngöôøi baùn laïi chöùng khoaùn ñeå ruùt voán tröôùc haïn hoaëc kieám cheânh leäch giaù. − Caùc nhaø ñaàu tö coù toå chöùc: ñaây laø caùc toå chöùc taøi chính nhö ngaân haøng thöông maïi, coâng ty baûo hieåm, quyõ höu boång, quyõ hoã töông,… Hoï tham gia thò tröôøng ñeå tìm kieám lôïi nhuaän thoâng qua nhaän coå töùc, laõi traùi phieáu, tìm kieám giaù thaëng dö hay tính thanh khoaûn. Vai troø cuûa loaïi nhaø ñaàu tö naøy cöïc kyø quan troïng trong thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån. 1.2.3.2. Trung gian moâi giôùi Laø nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng nhö ñaïi lyù cho nhöõng ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn. Söï tham gia cuûa hoï goùp phaàn ñaûm baûo caùc loaïi chöùng khoaùn ñöôïc giao dòch laø thöïc, 15 Chöông 1 giuùp thò tröôøng hoaït ñoäng laønh maïnh, ñeàu ñaën, hôïp phaùp, phaùt trieån vaø baûo veä lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö. Ñoùng vai troø phoå bieán nhaát laø caùc coâng ty chöùng khoaùn. 1.2.3.3. Nhaø toå chöùc thò tröôøng Laø ngöôøi cung caáp phöông tieän vaø ñòa ñieåm phuïc vuï vieäc mua baùn chöùng khoaùn, thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù, ñieàu haønh caùc hoaït ñoäng dieãn ra treân ñòa baøn nhaèm ñaûm baûo söï minh baïch, coâng baèng trong giao dòch chöùng khoaùn. Ñaây laø caùc Sôû giao dòch chöùng khoaùn. 1.2.3.4. Chính phuû Nhaø nöôùc laø ñoái töôïng tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi hai tö caùch: − Ñaûm baûo cho thò tröôøng ñöôïc hoaït ñoäng theo ñuùng caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät nhaèm baûo veä lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö, ñaûm baûo thò tröôøng hoaït ñoäng coâng baèng, coâng khai, traät töï, traùnh nhöõng tieâu cöïc coù theå xaûy ra. − Laø nhaø cung caáp haøng hoùa cho thò tröôøng, thoâng qua vieäc phaùt haønh traùi phieáu vay nôï trong daân chuùng nhaèm phuïc vuï caùc muïc tieâu ñeà ra. Nhaø nöôùc coøn ñoùng vai troø laø ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn cuûa caùc doanh nghieäp trong tröôøng hôïp Nhaø nöôùc muoán naém tyû leä coå phaàn chi phoái hoaëc ngöôïc laïi. 1.2.3.5. Caùc toå chöùc phuï trôï Caùc toå chöùc phuï trôï bao goàm trung taâm löu kyù – ñaêng kyù – thanh toaùn buø tröø, trung taâm tin hoïc,… Ñaây laø caùc toå chöùc phuïc vuï quaù trình giao dòch chöùng khoaùn ñöôïc nhanh choùng, chính xaùc vaø khoa hoïc. 16 Chöông 1 1.2.4. Haøng hoùa giao dòch 1.2.4.1. Chöùng khoaùn voán Bao goàm caùc loaïi coå phieáu: phoå thoâng laãn öu ñaõi. Ñaây laø moät chöùng minh thö chöùng minh quyeàn sôû höõu cuûa moät coå ñoâng ñoái vôùi moät coâng ty coå phaàn, chöùng nhaän vieäc ñaàu tö voán cuûa moät chuû theå vaøo moät coâng ty coå phaàn. 1.2.4.2. Chöùng khoaùn nôï Bao goàm caùc loaïi traùi phieáu: cuûa Chính phuû, chính quyeàn ñòa phöông, cuûa caùc coâng ty. Ñaây laø moät chöùng khoaùn höùa nôï daøi haïn cuûa chuû theå phaùt haønh phieáu cho ngöôøi sôû höõu traùi phieáu (traùi chuû). 1.2.4.3. Chöùng khoaùn phaùi sinh Ñaây laø caùc chöùng chæ coù nguoàn goác chöùng khoaùn: − Chöùng chæ quyõ ñaàu tö: do coâng ty tín thaùc ñaàu tö hoaëc caùc quyõ hoã töông phaùt haønh ñeå xaùc nhaän quyeàn lôïi cuûa khaùch haøng laø nhöõng nhaø ñaàu tö caù nhaân trong caùc quyõ ñaàu tö nhaát ñònh. − Chöùng quyeàn (rights): giaáy xaùc nhaän quyeàn ñöôïc mua coå phieáu môùi phaùt haønh taïi möùc giaù baùn ra cuûa coâng ty, thöôøng ñöôïc phaùt haønh cho caùc coå ñoâng hieän höõu. − Chöùng kheá (warrants): caùc giaáy tôø ñöôïc phaùt haønh keøm theo caùc traùi phieáu, trong ñoù xaùc nhaän quyeàn ñöôïc mua coå phieáu theo nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. − Caùc chöùng chæ phaùi sinh: chöùng khoaùn coù giaù trò phuï thuoäc giaù trò cuûa taøi saûn khaùc nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû muïc 1.1.4. Ñaây laø saûn phaåm taøi chính raát phöùc taïp. Ñaùng löu yù nhaát trong soá naøy laø hôïp ñoàng quyeàn choïn – moät trong nhöõng coâng cuï phoøng choáng ruûi ro cuûa caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, ñoàng thôøi 17 Chöông 1 laø nghieäp vuï kinh doanh giuùp caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, caùc nhaø ñaàu cô saên luøng lôïi nhuaän treân thò tröôøng. 1.3. Quyeàn choïn 1.3.1. Khaùi nieäm – thuaät ngöõ lieân quan − Quyeàn choïn (Option): Ñaây laø moät loaïi coâng cuï taøi chính phaùi sinh, laø moät daïng hôïp ñoàng cho pheùp ngöôøi mua ñöôïc quyeàn nhöng khoâng baét buoäc mua hoaëc baùn taøi saûn cô sôû ôû moät möùc giaù naøo ñoù taïi thôøi ñieåm thoûa thuaän hôïp ñoàng (giaù thöïc hieän) tröôùc moät ngaøy naøo ñoù (ngaøy ñaùo haïn) vaø ngöôøi baùn nhaän töø ngöôøi mua moät khoaûn tieàn (phí quyeàn choïn) ñeå thöïc hieän nghóa vuï baùn hoaëc mua caùc taøi saûn naøy moät khi ngöôøi mua quyeát ñònh thöïc hieän quyeàn cuûa mình taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù trong töông lai nhöng tröôùc ngaøy ñaùo haïn. − Giaù thöïc hieän: Möùc giaù ôû ñoù taøi saûn taøi chính ñöôïc baùn neáu ngöôøi mua quyeàn choïn thöïc hieän quyeàn cuûa mình trong hôïp ñoàng. − Ngaøy ñaùo haïn: Thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai maø khi ñoù quyeàn choïn seõ khoâng coøn giaù trò vaø ngöôøi mua seõ khoâng coøn quyeàn nhö ñaõ ñöôïc quy ñònh trong hôïp ñoàng. − Phí quyeàn choïn: Soá tieàn maø ngöôøi mua quyeàn choïn phaûi traû cho ngöôøi baùn quyeàn choïn. Baûng 1.1 vaø 1.2 trình baøy chi tieát caùch tính vaø caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán möùc phí naøy. − Ngöôøi mua quyeàn choïn mua: Ngöôøi traû moät khoaûn phí naøo ñoù cho moät hôïp ñoàng quyeàn choïn ñeå nhaän ñöôïc quyeàn mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. 18 Chöông 1 − Ngöôøi baùn quyeàn choïn mua: Ngöôøi nhaän moät khoaûn phí naøo ñoù vaø phaûi thöïc hieän nghóa vuï baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh theo yù cuûa ngöôøi mua. − Ngöôøi mua quyeàn choïn baùn: Ngöôøi traû moät khoaûn phí naøo ñoù cho moät hôïp ñoàng quyeàn choïn ñeå nhaän ñöôïc quyeàn baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. − Ngöôøi baùn quyeàn choïn baùn: Ngöôøi nhaän moät khoaûn phí naøo ñoù vaø phaûi thöïc hieän nghóa vuï mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh theo yù cuûa ngöôøi mua. Nhö vaäy, quyeàn choïn trao cho ngöôøi giöõ noù moät quyeàn ñeå thöïc hieän. Ngöôøi naém giöõ khoâng nhaát thieát phaûi thöïc hieän quyeàn naøy, noù theå hieän moät yù ñònh nhieàu hôn laø moät quyeàn sôû höõu. Ñieàu naøy phaân bieät hôïp ñoàng quyeàn choïn vôùi hôïp ñoàng giao sau. Ngöôøi naém giöõ hôïp ñoàng giao sau ñöôïc quyeàn mua taøi saûn vôùi giaù nhaát ñònh vaøo moät thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai. Ngöôïc laïi, ngöôøi mua quyeàn choïn coù quyeàn löïa choïn thöïc hieän hôïp ñoàng, ñeå cho hôïp ñoàng heát haïn, hoaëc baùn hôïp ñoàng cho ngöôøi ñaàu tö khaùc trong thôøi haïn cuûa hôïp ñoàng. Ngöôøi ta khoâng phaûi toán chi phí (ngoaïi tröø tieàn kyù quyõ theo yeâu caàu) khi tham gia giao dòch. Nhöng ngöôïc laïi, treân thò tröôøng quyeàn choïn, nhaø ñaàu tö phaûi traû tröôùc moät khoaûn phí, coi nhö laø giaù cuûa quyeàn choïn. Giaù trò cuûa quyeàn choïn goàm hai thaønh phaàn: - Giaù trò noäi taïi (Intrinsic Value): laø soá tieàn cheânh leäch giöõa tyû giaù thöïc hieän vaø tyû giaù giao ngay (giaù thò tröôøng) khi maø quyeàn choïn ôû traïng thaùi cao giaù – ITM. Giaù trò noäi taïi = Tyû giaù giao ngay (S) – Tyû giaù thöïc hieän (X) - Giaù trò theo thôøi gian (Time Value): laø phaàn coøn laïi cuûa giaù trò sau khi tröø ñi giaù trò noäi taïi. Giaù trò theo thôøi gian phuï thuoäc vaøo thôøi gian hieäu löïc cuûa quyeàn choïn, tính baát oån cuûa tyû giaù vaø cheânh leäch giöõa laõi suaát trong nöôùc vaø laõi suaát nöôùc ngoaøi. Baûng 1.1. Giaù trò cuûa quyeàn choïn (phí quyeàn choïn) 19 Chöông 1 Baûng 1.2. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán phí quyeàn choïn + taùc ñoäng ñoàng bieán - taùc ñoäng nghòch bieán Yeáu toá Quyeàn choïn mua Quyeàn choïn baùn Giaù cuûa taøi saûn cô sôû (S) + - Giaù thöïc hieän (X) - + Thôøi gian (T-t) + + Laõi suaát phi ruûi ro + - Ñoä bieán thieân cuûa giaù + + 1.3.2. Phaân loaïi 1.3.2.1. Theo taøi saûn cô sôû: Coù hai loaïi: quyeàn choïn chöùng khoaùn (equity option) vaø quyeàn choïn taøi saûn phaùi sinh (nonequity option). Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø quyeàn choïn ñoái vôùi taøi saûn cô sôû laø coå phieáu phoå thoâng. Quyeàn choïn taøi saûn phaùi sinh laø quyeàn choïn ñoái vôùi taøi saûn cô sôû khoâng phaûi laø coå phieáu phoå thoâng, coù theå laø caùc chæ soá, traùi phieáu vaø ngoaïi teä. Phaàn tieáp theo seõ trình baøy roõ hôn veà quyeàn choïn chöùng khoaùn. 1.3.2.2. Theo quyeàn cuûa ngöôøi mua: Coù hai loaïi − Quyeàn choïn mua (call option) laø quyeàn ñöôïc mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. Quyeàn choïn mua ñöôïc goïi laø: + Cao giaù ITM (In the money) - hôïp ñoàng sinh lôïi: giaù giao ngay > giaù thöïc hieän. + Ngang giaù ATM (At the money) - hôïp ñoàng hoøa voán: giaù giao ngay = giaù thöïc hieän. + Giaûm giaù OTM (Out of the money) - hôïp ñoàng loã voán: giaù giao ngay < giaù thöïc hieän. 20 Chöông 1 − Quyeàn choïn baùn (put option) laø quyeàn ñöôïc baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. Quyeàn choïn baùn ñöôïc goïi laø: + Cao giaù ITM (In the money) nghóa laø hôïp ñoàng sinh lôïi neáu tyû giaù giao ngay < tyû giaù thöïc hieän. + Ngang giaù ATM (At the money) nghóa laø hôïp ñoàng hoøa voán neáu tyû giaù giao ngay = tyû giaù thöïc hieän. + Giaûm giaù OTM (Out of the money) nghóa laø hôïp ñoàng loã voán neáu tyû giaù giao ngay > tyû giaù thöïc hieän. 1.3.2.3. Theo thôøi ñieåm thöïc hieän quyeàn: Coù hai loaïi − Quyeàn choïn kieåu Myõ (American Style Options) cho pheùp ngöôøi naém giöõ thöïc hieän vaøo baát kyø luùc naøo cho ñeán tröôùc ngaøy heát hieäu löïc. Tuy nhieân, ngaøy thanh toaùn thöôøng ñöôïc quy ñònh laø ngaøy traû phí hoaëc moät ngaøy cuï theå naøo ñoù. Phaàn lôùn hôïp ñoàng quyeàn choïn kieåu Myõ laïi cho pheùp thöïc hieän trong giai ñoaïn ngaén hôn, thí duï 2 tuaàn, 1 thaùng tröôùc ngaøy heát hieäu löïc… − Quyeàn choïn kieåu Chaâu AÂu (European Style Options) cho pheùp ngöôøi naém giöõ thöïc hieän chæ vaøo ngaøy ñeán haïn. Vieäc chuyeån tieàn seõ thöïc hieän sau 1 hoaëc 2 ngaøy laøm vieäc tieáp theo. 1.3.3. Vai troø 1.3.3.1. Vai troø ñònh giaù Neáu nhö giaù hôïp ñoàng giao sau phaûn aùnh giaù cuûa thò tröôøng veà giaù giao ngay trong töông lai thì giaù hôïp ñoàng quyeàn choïn phaûn aùnh söï bieán ñoäng giaù cuûa taøi saûn cô sôû, töùc phaûn aùnh ñoä ruûi ro gaén lieàn vôùi moãi maët haøng cô sôû. 1.3.3.2. Quaûn lyù ruûi ro giaù caû 21 Chöông 1 Quyeàn choïn cung caáp moät cô cheá hieäu quaû cho pheùp phoøng traùnh ruûi ro vaø dòch chuyeån ruûi ro töø nhöõng ngöôøi khoâng thích ruûi ro sang nhöõng ngöôøi chaáp nhaän ruûi ro ñeå tìm kieám lôïi nhuaän. Baûng 3 moâ taû roõ vai troø naøy thoâng qua 2 ví duï cuï theå. Ví duï veà söû duïng quyeàn choïn ñeå phoøng traùnh ruûi ro: moät nhaø xuaát khaåu caø pheâ döï ñoaùn saûn löôïng caø pheâ thu hoaïch ñöôïc trong 3 thaùng tôùi seõ raát thaáp, do ñoù khaû naêng giaù thu mua caø pheâ trong nöôùc seõ taêng. Ñeå traùnh khaû naêng giaù taêng cao ngoaøi döï tính cuûa mình, nhaø xuaát khaåu seõ tìm mua moät hôïp ñoàng quyeàn choïn mua caø pheâ (vôùi soá löôïng Q) coù thôøi haïn 3 thaùng vôùi möùc giaù thöïc hieän X maø ngöôøi ñoù chaáp nhaän ñöôïc vaø traû moät khoaûn phí pc ñeå mua quyeàn choïn ñoù. Neáu sau 3 thaùng, giaù caø pheâ taêng leân nhö ngöôøi ñoù döï ñoaùn ñeán S (>X+ pc) thì anh ta seõ thöïc hieän hôïp ñoàng vaø sau ñoù baùn laïi caø pheâ treân thò tröôøng ñeå thu veà khoaûn lôïi nhuaän [S-(X+ pc)]*Q. Coøn neáu nhö treân thöïc teá, giaù caø pheâ taêng khoâng nhö ngöôøi ñoù döï kieán thì anh ta seõ khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng, chaáp nhaän maát khoaûn phí vaø mua caø pheâ theo giaù thò tröôøng. Ví duï veà söû duïng quyeàn choïn chaáp nhaän ruûi ro ñeå kieám lôïi nhuaän: moät nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn döïa theo nhöõng daáu hieäu treân thò tröôøng ñeå phaân tích tình hình bieán ñoäng giaù coå phieáu moät coâng ty vaø döï ñoaùn trong voøng 3 thaùng tôùi, giaù coå phieáu coâng ty naøy giaûm maïnh. Ngöôøi naøy tìm kieám lôïi nhuaän töø söï suy ñoaùn naøy baèng caùch mua moät hôïp ñoàng quyeàn choïn baùn moät soá löôïng Q coå phieáu coâng ty maëc duø hieän taïi anh ta chöa coù hoaëc coù ít hôn Q coå phieáu coâng ty naøy. 3 thaùng tôùi, neáu giaù coå phieáu bieán ñoäng ñuùng nhö suy ñoaùn, nhaø ñaàu tö seõ mua coå phieáu treân thò tröôøng vôùi giaùraát thaáp vaø sau ñoù thöïc hieän hôïp ñoàng quyeàn choïn baùn laïi soá löôïng coå phieáu treân vôùi giaù cao hôn ñeå coù moät khoaûn lôïi nhuaän. Ngöôøi naøy coù theå khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng, chòu maát phí neáu bieán ñoäng giaù treân thò tröôøng khoâng nhö anh ta suy ñoaùn. Baûng 1.3. Ví duï mi h hoïa vai troø quaûn lyù ruûi ro giaù caû cuûa q yeàn choïn 1.3.3.3. Goùp phaàn thuùc ñaåy thò tröôøng taøi chính phaùt trieån Thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö ñaït ñöôïc moät tyû suaát sinh lôïi cao, chính ñieàu naøy haáp daãn maïnh caùc nguoàn voán ñaàu tö maïo hieåm, goùp phaàn huy ñoäng theâm nhieàu nguoàn löïc taøi chính töø xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù, vieäc 22 Chöông 1 tham gia thò tröôøng khoâng ñoøi hoûi chi phí quaù lôùn ñaõ cho pheùp nhaø ñaàu tö coù theå deã daøng tham gia cuõng nhö ruùt lui khoûi thò tröôøng, laøm thò tröôøng theâm soâi ñoäng. 1.3.4. Lòch söû cuûa thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn Maëc duø vaøo theá kyû 19, khaùi nieäm veà quyeàn choïn ñaõ xuaát hieän treân thò tröôøng chöùng khoaùn phi taäp trung ôû London. Tuy nhieân, do ñaëc tính ñaëc bieät cuûa quyeàn choïn neân thò tröôøng chöa ñöôïc hình thaønh trong giai ñoaïn naøy. Maõi ñeán naêm 1973, nghieäp vuï quyeàn choïn môùi ñöôïc giao dòch maïnh meõ taïi thò tröôøng haøng hoùa Chicago (Chicago Board Options Exchange - CBOE). Thò tröôøng CBOE mang laïi moät ñieàu môùi meû cho thò tröôøng quyeàn choïn: ñoù laø tieâu chuaån hoùa giaù caû quyeàn choïn vaø ngaøy ñaùo haïn. Vieäc tieâu chuaån hoùa quyeàn choïn laøm cho tính thanh khoaûn cuûa noù ñöôïc naâng leân vaø aûnh höôûng laøm cho thò tröôøng thöù caáp phaùt trieån. Do tính öu vieät neân chæ sau moät gian ngaén ñöôïc giao dòch, quyeàn choïn ñaõ ñöôïc pheùp giao dòch treân taát caùc thò tröôøng lôùn nhö: − Taïi Myõ coù: Chicago Board Options Exchange (CBOE), New York Stock Exchange (NYSE), American Stock Exchange (AMEX), Philadelphia Stock Exchange (PHLX), Pacific Stock Exchange (PSE). − Taïi Chaâu AÂu coù European Option Exchange ôû Amsterdam, London Stock Exchange vaø London International Financial Futures Exchange – LIFEE ôû Anh, Thuïy Ñieån coù thò tröôøng Optionsmaklarna-OM, Phaùp coù thò tröôøng Monep, Ñöùc coù thò tröôøng Terminborese – Eurex. Caùc thaäp nieân 80 vaø 90 cuûa theá kyû tröôùc ñaõ chöùng kieán söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng OTC ñoái vôùi giao dòch quyeàn choïn. Caùc giao dòch ñöôïc thoûa thuaän chuû yeáu qua ñieän thoaïi vôùi moät beân ñoái taùc laø ngaân haøng ñaàu tö (duy trì haïng muïc ñaàu tö vaø 23 Chöông 1 baûo hoä baèng caùch söû duïng moät soá coâng cuï) vôùi moät beân laø khaùch haøng cuûa ngaân haøng (nhaø quaûn lyù quyõ ñaàu tö, ngöôøi chòu traùch nhieäm veà voán vaø ngoaïi hoái cuûa caùc taäp ñoaøn lôùn). Söï caïnh tranh giöõa thò tröôøng phi taäp trung (OTC) vaø thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn taäp trung ñaõ dieãn ra trong moät thôøi gian daøi. Ñieåm maïnh cuûa thò tröôøng giao dòch taäp trung laø tính minh baïch - coù nghóa laø giaù caû cuûa hôïp ñoàng giao dòch cuoái cuøng seõ ñöôïc coâng boá vaø tính thanh khoaûn seõ ñöôïc theå hieän laø hôïp ñoàng naøy coù theå ñöôïc mua baùn laïi cho ñoái taùc khaùc. Ñieàu naøy thaät khoâng deã daøng cho thò tröôøng OTC, nhöng thò tröôøng OTC cuõng coù ñieåm maïnh cuûa noù ñoù laø tính linh hoaït, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa ngöôøi giao dòch, ñaëc bieät laø kyø haïn coù theå laø trung haïn. Caùc loaïi quyeàn choïn ñöôïc giao dòch phoå bieán hieän nay laø quyeàn choïn ngoaïi teä, quyeàn choïn chöùng khoaùn, quyeàn choïn chæ soá chöùng khoaùn. Phaàn tieáp theo xin ñöôïc trình baøy roõ hôn veà quyeàn choïn chöùng khoaùn. 1.4. Quyeàn choïn chöùng khoaùn 1.4.1. Khaùi nieäm – vai troø: Ñaõ ñöôïc giôùi thieäu ôû muïc 1.3.2.1 vaø 1.3.3. Tuy nhieân, do ñaëc thuø saûn phaåm, quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ taïo söï soâi ñoäng cho thò tröôøng taøi chính noùi chung maø coøn taùc ñoäng cuï theå ñeán thò tröôøng chöùng khoaùn noùi rieâng. 1.4.2. Giao dòch quyeàn choïn: 1.4.2.1. Thaønh phaàn tham gia: − Nhöõng nhaø taïo laäp thò tröôøng (market makers): ngöôøi taïo thò tröôøng cho moät hôïp ñoàng quyeàn choïn seõ neâu giaù caû hoûi mua (the bid) vaø giaù chaøo baùn (the ask). Söï toàn taïi cuûa ngöôøi taïo laäp thò tröôøng ñaûm baûo leänh mua vaø leänh baùn luoân ñöôïc thöïc hieän ôû moät vaøi möùc giaù maø khoâng coù baát cöù söï chaäm treã naøo. 24 Chöông 1 Nhöõng ngöôøi naøy laøm taêng khaû naêng linh hoaït cho thò tröôøng, töï taïo ra lôïi nhuaän cho mình töø cheânh leäch giaù mua vaø giaù baùn. − Nhaø moâi giôùi: bao goàm taïi coâng ty chöùng khoaùn vaø treân saøn giao dòch (the floor broker): thöïc hieän giao dòch cho coâng chuùng. Khi nhaø ñaàu tö lieân heä vôùi nhaø moâi giôùi ñeå mua hoaëc baùn quyeàn choïn, nhaø moâi giôùi taïi coâng ty seõ chuyeån leänh ñeán nhaø moâi giôùi treân saøn. Nhaø moâi giôùi treân saøn coù theå laø ngöôøi cuûa coâng ty chöùng khoaùn nôi tröïc tieáp nhaän leänh töø khaùch haøng hoaëc laø moät nhaø moâi giôùi ñoäc laäp hoaëc nhôø moät nhaø moâi giôùi cuûa coâng ty chöùng khoaùn khaùc. − Nhaân vieân tröõ leänh (the order book official): nhieàu leänh chuyeån ñeán nhaø moâi giôùi treân saøn laø leänh giôùi haïn. Ñieàu naøy coù nghóa laø chuùng chæ coù theå ñöôïc thöïc hieän ôû möùc giaù ñaõ ñònh hoaëc giaù toát hôn. Thoâng thöôøng khi ñeán tay nhaø moâi giôùi treân saøn, leänh giôùi haïn coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän ngay, maø seõ ñöôïc chuyeån ñeán nhaân vieân tröõ leänh. Ngöôøi naøy ñöa leänh vaøo maùy tính cuøng vôùi nhöõng leänh giôùi haïn khaùc ñeå ñaûm baûo ngay raèng sau khi ñaït ñeán giaù giôùi haïn, leänh seõ ñöôïc thöïc hieän. − Coâng ty thanh toaùn hôïp ñoàng quyeàn choïn (Option Clearing Corporation- OCC): ñaûm baûo ngöôøi phaùt haønh quyeàn choïn seõ hoaøn thaønh nghóa vuï cuûa hoï theo caùc ñieàu kieän cuûa hôïp ñoàng vaø löu tröõ baùo caùo cuûa taát caû caùc vò theá mua vaø baùn. OCC coù moät soá thaønh vieân vaø taát caû caùc giao dòch phaûi thoâng qua nhöõng thaønh vieân naøy. Caùc thaønh vieân ñöôïc yeâu caàu phaûi coù moät soá voán toái thieåu nhaát ñònh vaø ñoùng goùp thaønh laäp moät quyõ ñaëc bieät ñeå coù theå söû duïng khi baát cöù thaønh vieân naøo khoâng theå ñaûm baûo nghóa vuï thanh toaùn hôïp ñoàng do maát khaû naêng chi traû. 25 Chöông 1 1.4.2.2. Caùch thöùc thöïc hieän: Khi mua quyeàn choïn, ngöôøi mua phaûi thanh toaùn ñaày ñuû vaøo buoåi saùng cuûa ngaøy laøm vieäc tieáp theo. Tieàn kyù quyõ ñöôïc kyù göûi taïi OCC. Ngöôøi phaùt haønh duy trì taøi khoaûn kyù quyõ vôùi nhaø moâi giôùi. Nhaø moâi giôùi duy trì taøi khoaûn kyù quyõ vôùi OCC. Khi nhaø ñaàu tö thoâng baùo cho nhaø moâi giôùi thöïc hieän quyeàn choïn, nhaø moâi giôùi thoâng baùo tieáp cho thaønh vieân OCC ñeå thanh toaùn giao dòch. Thaønh vieân naøy ñöa ngay leänh thöïc hieän ñeán OCC. OCC choïn ngaãu nhieân moät thaønh vieân coù vò theá ngaén haïn ñang saün saøng thöïc hieän treân cuøng quyeàn choïn. Vaøo ngaøy ñaùo haïn, taát caû quyeàn choïn ôû vuøng haùi ra tieàn seõ ñöôïc thöïc hieän tröø khi chi phí giao dòch quaù cao laøm maát ñi toaøn boä lôïi nhuaän töø quyeàn choïn. Moät soá coâng ty moâi giôùi töï ñoäng thöïc hieän quyeàn choïn cho khaùch haøng vaøo ngaøy ñaùo haïn khi noù phuø hôïp lôïi ích khaùch haøng. 1.4.2.3 Nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn: Coù 3 yeâu caàu cô baûn sau: − Tính caïnh tranh cao treân thò tröôøng: Ñaây laø ñieàu kieän ñaûm baûo cho söï toàn taïi laâu beàn cuûa saûn phaåm quyeàn choïn chöùng khoaùn. Khoâng theå coù söï cöôõng eùp ñeå cho ra ñôøi moät coâng cuï taøi chính môùi treân thò tröôøng chöùng khoaùn vì nhö ñaõ nhieàu laàn ñeà caäp ôû treân, thò tröôøng chöùng khoaùn laø böôùc phaùt trieån taát yeáu khaùch quan cuûa neàn kinh teá thò tröôøng. Neáu thò tröôøng khoâng toàn taïi tính caïnh tranh trong noäi taïi cuûa noù (ít haøng hoùa, ít ñoái töôïng tham gia) thì caùc saûn phaåm duø coù haáp daãn ñeán maáy vaãn khoâng ñöôïc bieát ñeán, cuõng töông töï vieân ngoïc chöa ñöôïc maøi duõa. − Tính thanh khoaûn cao treân thò tröôøng 26 Chöông 1 Tính thanh khoaûn cao theå hieän ôû choã ngöôøi ñaàu tö deã daøng baùn coâng cuï taøi chính maø mình sôû höõu ñeå ñoåi thaønh tieàn maët moät caùch nhanh choùng vôùi möùc chi phí thaáp nhaát. Yeâu caàu naøy cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng, noù ñaûm baûo cho khaû naêng tieâu thuï saûn phaåm treân thò tröôøng. Moät saûn phaåm toát, haáp daãn nhöng neáu ngöôøi ñaàu tö caûm thaáy khoù khaên trong vieäc thu hoài voán (baùn laïi sau naøy) thì chaéc chaén anh ta seõ ñaén ño khi ra quyeát ñònh mua noù. − Quyeàn choïn phaûi ñöôïc chuaån hoùa Hôïp ñoàng quyeàn choïn muoán ñöôïc giao dòch roäng raõi phaûi ñöôïc chuaån hoùa ôû 2 ñieåm: ngaøy ñaùo haïn vaø giaù thöïc hieän. Ñaây laø ñieàu chuùng ta khoâng caàn thieát phaûi lyù giaûi vì ñoù laø keát quaû cuûa moät quaù trình daøi laâu tích luõy kinh nghieäm töø thò tröôøng caùc nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi. Xin ñöôïc giôùi thieäu tieâu chuaån hôïp ñoàng quyeàn choïn ñöôïc aùp duïng phoå bieán taïi Myõ ñeå tham khaûo vaø aùp duïng ôû Vieät Nam. (Baûng 1.4.) Baûng 1.4. Tieâu chuaån hôïp ñoàng quyeàn choïn ñöôïc aùp duïng phoå bieán taïi Myõ − Ngaøy ñaùo haïn: Moät trong nhöõng ñieàu khoaûn ñeå moâ taû hôïp ñoàng quyeàn choïn veà chöùng khoaùn laø thaùng xaûy ra ngaøy ñaùo haïn cuûa hôïp ñoàng. Quyeàn choïn chöùng khoaùn coù chu kyø thaùng gieâng bao goàm: thaùng gieâng, thaùng tö, thaùng baûy, thaùng möôøi; chu kyø thaùng hai bao goàm: thaùng hai, thaùng naêm, thaùng taùm, thaùng möôøi moät; chu kyø thaùng ba bao goàm: thaùng ba, thaùng saùu, thaùng chín, thaùng möôøi hai. Ngaøy ñaùo haïn chính xaùc laø vaøo luùc 22 giôø 59 phuùt (theo giôø cuûa trung taâm giao dòch) ngaøy thöù baûy cuûa tuaàn leã thöù ba cuûa thaùng ñaùo haïn. Theo thoâng leä, nhaø ñaàu tö coù thôøi gian ñeán 16 giôø 30 phuùt cuûa ngaøy thöù saùu tröôùc ñoù ñeå chæ thò cho nhaø moâi giôùi thöïc hieän hôïp ñoàng. − Giaù thöïc hieän: Trung taâm giao dòch choïn giaù thöïc hieän vôùi caùc möùc giaù maø theo ñoù quyeàn choïn coù theå ñöôïc phaùt haønh. Giaù thöïc hieän thöôøng ñöôïc ñaët caùch nhau 2,5$, 5$ hoaëc 10$. Quy taéc thöôøng ñöôïc caùc trung taâm giao dòch aùp duïng laø söû duïng khoaûng caùch 2,5$ cho giaù thöïc hieän khi giaù chöùng khoaùn thaáp hôn 25$; khoaûng caùch 5$ khi giaù thöïc hieän naèm trong khoaûng 25$ ñeán 200$; vaø khoaûng caùch 10$ cho giaù thöïc hieän treân 200$. 27 Chöông 1 Khi moät ngaøy ñaùo haïn môùi ñöôïc ñöa ra, hai möùc thöïc hieän gaàn nhaát vôùi giaù coå phieáu hieän haønh thöôøng ñöôïc choïn ñeå trao ñoåi. Neáu moät trong soá ñoù gaàn saùt vôùi giaù coå phieáu hieän taïi thì möùc giaù thöïc hieän gaàn thöù ba seõ ñöôïc choïn. Neáu giaù chöùng khoaùn dòch chuyeån ra khoûi daõy soá giôùi haïn giöõa hai möùc giaù thöïc hieän cao nhaát vaø thaáp nhaát, giao dòch thöôøng ñöôïc giôùi thieäu moät möùc giaù thöïc hieän môùi. Tuy nhieân, vaãn toàn taïi moät daïng hôïp ñoàng daønh cho nhöõng nhaø kinh doanh treân saøn giao dòch ñoàng yù theo ñieàu kieän khoâng chuaån hoùa (hôïp ñoàng quyeàn choïn linh hoaït). Caùc ñieàu kieän khoâng chuaån hoùa naøy coù theå lieân quan ñeán giaù thöïc hieän hoaëc ngaøy ñaùo haïn khaùc vôùi nhöõng ñieàu kieän thoâng thöôøng ñaõ ñöôïc caùc trung taâm giao dòch quy ñònh. Ñaây laø coá gaéng cuûa caùc thò tröôøng taäp trung trong vieäc caïnh tranh giaønh laïi khaùch haøng töø thò tröôøng OTC. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 Töø vieäc ñöa ra caùc khaùi nieäm chuyeân moân trong lónh vöïc taøi chính (taøi chính – thò tröôøng taøi chính – thò tröôøng chöùng khoaùn – quyeàn choïn – quyeàn choïn chöùng khoaùn), Chöông 1 giôùi thieäu vôùi ngöôøi ñoïc moät coâng cuï taøi chính khaù quen thuoäc treân theá giôùi nhöng coøn laï laãm vôùi ngöôøi ñaàu tö trong nöôùc: quyeàn choïn chöùng khoaùn. Vôùi 3 vai troø chuû yeáu (Quaûn lyù ruûi ro giaù caû, ñònh giaù vaø goùp phaàn thuùc ñaåy thò tröôøng taøi chính phaùt trieån), quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ giuùp caùc nhaø saûn xuaát, nhaø ñaàu tö phoøng ngöøa ruûi ro cuõng nhö kinh doanh kieám lôïi treân nhöõng bieán ñoäng cuûa giaù caû, maø coøn höùa heïn nhöõng ñoùng goùp lôùn vaøo söï phaùt trieån beàn vöõng, phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån mang tính quoác teá cuûa neàn kinh teá. 28 Chöông 1 CHÖÔNG 2. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam 2.1. Khaùi quaùt veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam: 2.1.1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån: Thò tröôøng chöùng khoaùn laø saûn phaåm taát yeáu khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, ñöôïc hình thaønh töï phaùt vaø taát nhieân khi neàn kinh teá phaùt trieån ñeán giai ñoaïn cao caáp cuûa noù. Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam cuõng vì theá ra ñôøi raát laâu sau thò tröôøng chöùng khoaùn ôû caùc nöôùc phaùt trieån (khoaûng sau naêm theá kyû) vì neàn kinh teá tuït haäu raát xa so vôùi caùc nöôùc khaùc1. Khoâng ai bieát chính xaùc thò tröôøng chöùng khoaùn xuaát hieän ôû Vieät Nam töø khi naøo, nhöng chaéc chaén khoâng tröôùc naêm 1945 – giai ñoaïn neàn kinh teá Vieät Nam coøn mang naëng tính töï cung töï caáp, vaø coù leõ khoaûng sau naêm 1951 – naêm thaønh laäp Ngaân haøng quoác gia Vieät Nam, tieàn thaân cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam. Moät trong ba chöùc naêng luùc baáy giôø cuûa Ngaân haøng quoác gia laø chöùc naêng cuûa kho baïc (quaûn lyù quyõ ngaân saùch nhaø nöôùc vaø quaûn lyù chi tieâu quyõ tieàn löông)2, caân ñoái thu chi ngaân saùch cuõng vì theá laø vieäc raát quan troïng cuûa Ngaân haøng. Khi coù nhu caàu voán cho chi tieâu cuûa Chính phuû, phaùt haønh coâng traùi laø moät trong nhöõng vieäc laøm ñöôïc nghó ñeán tröôùc tieân. Song song ñoù, nhu caàu hôïp voán kinh doanh giöõa caùc caù nhaân, taäp theå vôùi nhau cuõng lôùn daàn theo ñaø phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, coå phieáu töø ñoù cuõng ra ñôøi. Coâng traùi, coå phieáu xuaát hieän ñoàng nghóa vôùi söï xuaát hieän cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn vì ñoù laø nhöõng loaïi haøng hoùa treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Tuy 1 Phuï luïc 1. 2 Hai chöùc naêng coøn laïi laø chöùc naêng cuûa Ngaân haøng trung öông vaø chöùc naêng cuûa ngaân haøng thöông maïi. 29 Chöông 1 nhieân, do chöa ñaùnh giaù ñuùng vai troø cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn maø trong moät thôøi gian daøi, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vaãn ôû daïng töï phaùt, phi taäp trung, vaø ñoâi khi nhieàu ngöôøi laàm töôûng thò tröôøng chöùng khoaùn chöa töøng toàn taïi ôû Vieät Nam. Naêm 1992 ñaùnh daáu moät böôùc phaùt trieån trong nhaän thöùc veà taàm quan troïng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa Chính phuû Vieät Nam, khi Ban thò tröôøng voán tröïc thuoäc Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñöôïc thaønh laäp vôùi nhieäm vuï nghieân cöùu vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. Ngaøy 28/11/1996, UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc Vieät Nam ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû kyù quyeát ñònh thaønh laäp ñeå thöïc hieän chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù Nhaø nöôùc veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn3. Tuy nhieân, hoaït ñoäng phaùt haønh chöùng khoaùn khoâng nieâm yeát do Boä Taøi Chính vaø caùc chính quyeàn ñòa phöông quaûn lyù. Ba naêm sau (20/7/2000), Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà Chí Minh – moät trong hai Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn trong caû nöôùc – chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng vôùi chöùc naêng quaûn lyù, ñieàu haønh vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng mua baùn chöùng khoaùn taïi Trung taâm, ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung Vieät Nam4. Ngaøy 19/2/2004, Chính phuû quyeát ñònh chuyeån UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc vaøo Boä Taøi Chính. Nhö vaäy laø toaøn boä hoaït ñoäng treân thò tröôøng chöùng khoaùn ñöôïc taäp trung quaûn lyù bôûi moät ñaàu moái laø Boä Taøi chính. Ñieàu naøy vöøa phuø hôïp vôùi thoâng leä quoác teá vöøa laøm taêng söùc maïnh cuûa boä maùy quaûn lyù, ñieàu haønh thò tröôøng 3 Nghò ñònh 75/CP ngaøy 28/11/1996 cuûa Chính phuû. 4 Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn coøn laïi laø Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Haø Noäi, döï kieán ñi vaøo hoaït ñoäng sau Teát Aâm lòch 2005, giao dòch chöùng khoaùn chöa nieâm yeát vaø toå chöùc heä thoáng ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn ñaàu. 30 Chöông 1 vaø seõ höùa heïn nhöõng böôùc phaùt trieån vöôït baäc cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam trong töông lai. 2.1.2. Toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hieän nay: Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ ñieåm qua thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam treân hai phöông dieän: thò tröôøng taäp trung vaø thò tröôøng OTC. 2.1.2.1. Thò tröôøng taäp trung: − Luaät ñieàu chænh: Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP ngaøy 28/11/2003 cuûa Chính phuû veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. − Cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc: + UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc (thuoäc Boä Taøi chính) tröïc tieáp quaûn lyù, giaùm saùt hoaït ñoäng chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn; quaûn lyù caùc hoaït ñoäng dòch vuï coâng thuoäc lónh vöïc chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. + Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn TP.HCM: quaûn lyù, ñieàu haønh vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng mua baùn chöùng khoaùn treân thò tröôøng taäp trung, phoái hôïp vôùi Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Haø Noäi trong chöùc naêng ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn ñaàu. + Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn Haø Noäi: toå chöùc ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn ñaàu cho caùc doanh nghieäp coù phaàn voán baùn ra beân ngoaøi töø 10 tyû ñoàng trôû leân (baét buoäc ñaáu giaù qua Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn). − Haøng hoùa: 26 loaïi coå phieáu, 1 loaïi chöùng chæ quyõ ñaàu tö, 195 loaïi traùi phieáu (toång giaù trò nieâm yeát gaàn 24.000 tyû ñoàng). − Thaønh vieân: 13 coâng ty chöùng khoaùn thöïc hieän 5 nghieäp vuï: moâi giôùi, töï doanh, tö vaán ñaàu tö chöùng khoaùn, baûo laõnh phaùt haønh, quaûn lyù danh muïc ñaàu tö chöùng khoaùn. 31 Chöông 1 − Coù hôn 20.000 taøi khoaûn caù nhaân vaø hôn 200 taøi khoaûn cuûa toå chöùc ñöôïc môû vôùi toång giaù trò tieàn göûi giao dòch gaàn 190 tyû ñoàng. 2.1.2.2. Thò tröôøng OTC: − Luaät ñieàu chænh: Luaät doanh nghieäp vaø Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP. − Cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc: + UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc (thuoäc Boä Taøi chính) tröïc tieáp quaûn lyù, giaùm saùt hoaït ñoäng chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn; quaûn lyù caùc hoaït ñoäng dòch vuï coâng thuoäc lónh vöïc chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. + UÛy Ban Nhaân daân caùc tænh, thaønh vaø caùc Sôû ban ngaønh: quaûn lyù vieäc phaùt haønh chöùng khoaùn laàn ñaàu (rieâng leû hoaëc ra coâng chuùng). + Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn TP.HCM vaø Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn Haø Noäi: thöïc hieän khi ñöôïc doanh nghieäp yeâu caàu. − Haøng hoùa: toaøn boä coå phieáu vaø traùi phieáu cuûa caùc coâng ty coå phaàn trong caû nöôùc, traùi phieáu chính phuû khoâng nieâm yeát treân thò tröôøng taäp trung. − Thaønh vieân: khoâng coù. − Nhaø ñaàu tö: taát caû caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc, Chính phuû vaãn laø coå ñoâng chính vaø nhaø ñaàu tö lôùn. 2.1.3. Ñònh höôùng phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñeán 2010: Khoâng naèm ngoaøi muïc tieâu ñònh höôùng cho thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån oån ñònh, an toaøn vaø ñaùp öùng nhu caàu huy ñoäng voán daøi haïn cho phaùt trieån kinh teá, goùp phaàn phaùt trieån thò tröôøng taøi chính Vieät Nam, naâng cao khaû naêng caïnh tranh vaø chuû ñoäng hoäi nhaäp thò tröôøng taøi chính quoác teá, Thuû töôùng Chính phuû ñaõ ra Quyeát 32 Chöông 1 ñònh soá 163/2003/QÑ-TTg5 vaøo ngaøy 5/8/2003 pheâ duyeät chieán löôïc phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñeán naêm 2010 vôùi boán noäi dung cô baûn sau: − Thöïc hieän môû roäng quy moâ thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung, trong ñoù bao goàm vieäc taêng soá löôïng caùc loaïi coå phieáu nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung nhaèm taêng quy moâ veà voán cho caùc doanh nghieäp vaø naâng cao hieäu quaû saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc coâng ty nieâm yeát. Chuû tröông naøy chính laø khaúng ñònh vai troø heát söùc quan troïng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn trong quaù trình xaây döïng keânh huy ñoäng voán daøi haïn. − Xaây döïng vaø phaùt trieån caùc Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn, Sôû Giao dòch chöùng khoaùn, Trung taâm löu kyù chöùng khoaùn nhaèm cung caáp caùc dòch vuï giao dòch, ñaêng kyù, löu kyù, thanh toaùn buø tröø theo höôùng hieän ñaïi. − Phaùt trieån caùc ñònh cheá taøi chính trung gian cho thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. − Phaùt trieån caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân vaø coù toå chöùc: khoâng chæ ôû möùc chuyeån ñoåi nhaän thöùc, maø phaûi laøm sao giuùp nhaø ñaàu tö hieåu roõ vaø thöïc hieän caùc yù töôûng ñaàu tö cuûa mình. 2.2. Söï caàn thieát cuûa vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät coâng cuï taøi chính neân sôùm ñöôïc aùp duïng vaøo hoaït ñoäng giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì nhöõng lyù do sau: 2.2.1. Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät trong nhöõng saûn phaåm öu vieät treân thò tröôøng chöùng khoaùn: 5 Phuï luïc 2 33 Chöông 1 Quyeàn choïn chöùng khoaùn coù nhöõng öu ñieåm noåi baät theå hieän qua vai troø cuûa mình ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn (ñöôïc trình baøy ôû chöông tröôùc). Ñaây laø lyù do ñaàu tieân cho vieäc xem xeùt öùng duïng saûn phaåm naøy vaøo thò tröôøng nöôùc ta, nhö laø moät phaàn cuûa quaù trình chaét loïc tinh hoa theá giôùi vaø öùng duïng cho Vieät Nam trong quaù nhaäp hoäi nhaäp neàn kinh teá theá giôùi. 2.2.2. Vai troø cuï theå cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam: 2.2.2.1. Giuùp taêng khaû naêng huy ñoäng voán trong vaø ngoaøi nöôùc cho neàn kinh teá thoâng qua thò tröôøng chöùng khoaùn: Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa ADB, tình hình taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam nhöõng naêm gaàn ñaây ñöôïc theå hieän qua hình sau: Hình 2. Möùc taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam qua caùc naêm 5.71 4.77 6.79 6.89 7.04 6.9 7.24 0 1 2 3 4 5 6 7 8 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 M öùc ta êng tr öô ûng (% ) Möùc taêng tröôûng kinh teá VN qua caùc naêm Vôùi keát quaû treân, theo ñaùnh giaù cuûa ADB, toác ñoä taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam naêm 2003 laø 6,9% cao nhaát caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (toác ñoä taêng tröôûng bình quaân cuûa toaøn khu vöïc laø 3,9%). 34 Chöông 1 Khoâng chæ taêng tröôûng cao maø toác ñoä taêng tröôûng coøn ñöôïc ñaùnh giaù laø beàn vöõng: quyù sau cao hôn quyù tröôùc. Tyû troïng coâng nghieäp trong GDP taêng nhanh töø 36,73% naêm 2000; 38,13% naêm 2001 vaø 38,55% naêm 2002 leân thaønh 40% naêm 2003, tyû troïng noâng nghieäp giaûm qua caùc naêm töông öùng laø 24,53%; 23,24%; 22,99% vaø 21,6%. Ñaø taêng tröôûng naøy giuùp neàn kinh teá deã daøng chuyeån dòch theo höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vaø neáu cöù tieáp tuïc giöõ vöõng toác ñoä taêng tröôûng naøy töø nay ñeán 2010, nhu caàu voán caàn huy ñoäng ôû nöôùc ta raát lôùn. Vôùi möùc caàu veà voán döï ñoaùn nhö theá, nguoàn cung veà voán chaéc chaén phaûi ñöôïc huy ñoäng töø nhieàu nguoàn khaùc nhau. Neáu nguoàn voán ñeán baèng caùch vay trong vaø ngoaøi nöôùc thì chi phí söû duïng voán raát cao. Vôùi muïc tieâu cô baûn trong chieán löôïc taøi chính quoác gia giai ñoaïn 2001-2010 laø huy ñoäng toái ña caùc nguoàn löïc taøi chính trong vaø ngoaøi nöôùc cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, phaán ñaáu ñöa tyû troïng voán ñaàu tö toaøn xaõ hoäi leân 32% GDP vaøo 2010, Vieät Nam caàn tìm cho mình moät phöông phaùp huy ñoäng voán vôùi chi phí söû duïng voán thaáp hôn, moät trong soá ñoù laø nguoàn voán huy ñoäng töø thò tröôøng chöùng khoaùn. Muoán thò tröôøng chöùng khoaùn trôû thaønh moät coâng cuï huy ñoäng voán hieäu quaû, Vieät Nam caàn ñöa vaøo thò tröôøng cuûa mình khoâng chæ nhöõng saûn phaåm cô baûn nhö hieän nay (coå phieáu, traùi phieáu, chöùng chæ quyõ ñaàu tö) maø coøn phaûi phaùt trieån theâm nhieàu saûn phaåm khaùc, trong ñoù caùc saûn phaåm phaùi sinh laø ñieàu khoâng theå thieáu. Moät ñieàu deã thaáy laø thò tröôøng naøo caøng coù nhieàu maët haøng cho ngöôøi tham gia thò tröôøng löïa choïn thì thò tröôøng ñoù seõ thu huùt ñöôïc caøng nhieàu söï quan taâm cuûa moïi ngöôøi, töø ñoù coù cô hoäi phaùt trieån roäng hôn. Quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ laø coâng cuï kinh doanh cho tyû suaát sinh lôïi cao maø coøn laø moät coâng cuï phoøng ngöøa ruûi 35 Chöông 1 ro hieäu quaû, seõ laøm giaûm ñi phaàn naøo taâm lyù ngaïi ruûi ro voán coù cuûa ngöôøi Vieät Nam, taïo cho hoï caûm giaùc an toaøn hôn khi tham gia thò tröôøng. 2.2.2.2. Giuùp thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hoaït ñoäng hieäu quaû hôn trong vieäc coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc: Coâng ty coå phaàn laø moät loaïi hình doanh nghieäp hoaït ñoäng hieäu quaû vaø coù nhieàu öu ñieåm phuø hôïp vôùi giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá Vieät Nam hieän nay nhaát. Vôùi öu theá voán ñöôïc huy ñoäng töø caùc taàng lôùp daân cö, coâng ty coå phaàn coù ñuû khaû naêng trang bò cho mình nhöõng daây chuyeàn saûn xuaát hieän ñaïi vaø tieân tieán. Beân caïnh ñoù, cô caáu toå chöùc cuûa coâng ty coå phaàn cuõng giuùp noù hoaït ñoäng hieäu quaû hôn so vôùi nhöõng loaïi hình doanh nghieäp khaùc. Do ñoù, vieäc chuyeån ñoåi loaïi hình doanh nghieäp, nhaát laø doanh nghieäp nhaø nöôùc chuyeån sang coå phaàn laø moät xu höôùng ñang ñöôïc khuyeán khích hieän nay ôû nöôùc ta. Tuy nhieân, keå töø khi baét ñaàu coå phaàn hoùa (1992) ñeán nay, soá löôïng doanh nghieäp nhaø nöôùc coå phaàn hoùa coøn ít, tieán trình chaäm. Thò tröôøng chöùng khoaùn coù theå giuùp ñaåy nhanh tieán trình naøy baèng nhieàu caùch. Moät trong nhöõng coâng cuï coù theå giuùp phaàn naøo cho quaù trình coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc laø ñöa vaøo thò tröôøng “employee stock option”6. Cuøng vôùi nhöõng öu ñieåm cuûa ESOs, chuùng ta tin töôûng quaù trình coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ ñöôïc dieãn ra thuaän lôïi hôn, thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa ngöôøi quaûn lyù doanh nghieäp cuõng nhö nhaân vieân. 2.2.3. Phuø hôïp chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia: Chieán löôïc cuõng ñöa ra caùc giaûi phaùp thöïc hieän 4 noäi dung chính treân, trong ñoù coù ñeà caäp ñeán giaûi phaùp “phaùt trieån caùc loaïi chöùng khoaùn khaùc” trong nhoùm giaûi phaùp “Taêng cung chöùng khoaùn cho thò tröôøng veà soá löôïng, chaát löôïng vaø chuûng 6 ESOs – quyeàn choïn chöùng khoaùn daønh cho nhaân vieân, ñöôïc giôùi thieäu kyõ ôû phuï luïc 3 36 Chöông 1 loaïi”. Ñieàu naøy cho thaáy vieäc nghieân cöùu ñöa vaøo aùp duïng coâng cuï quyeàn choïn chöùng khoaùn phuø hôïp vôùi chính saùch phaùt trieån kinh teá quoác gia vì seõ laøm taêng cung chöùng khoaùn veà chuûng loaïi. 2.3. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam: 2.3.1. Khoù khaên vaø thaùch thöùc trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam: Neàn kinh teá Vieät Nam hieän nay laø neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa vôùi xuaát phaùt ñieåm thaáp neân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì theá gaëp khoâng ít khoù khaên, cuï theå nhö sau: 2.3.1.1. Khung phaùp lyù chöa hoaøn chænh Vaên baûn phaùp lyù cao nhaát ñieàu chænh caùc vaán ñeà lieân quan ñeán chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn chæ döøng ôû möùc Nghò ñònh7. Tuy nhieân, vaên baûn naøy cuõng chöa bao quaùt toaøn boä hoaït ñoäng dieãn ra treân thò tröôøng chöùng khoaùn, coù nhieàu vaên baûn cuøng ñieàu chænh moät hoaït ñoäng, song laïi cuõng coù nhieàu vaán ñeà laïi khoâng ñöôïc quy ñònh taïi vaên baûn naøo. Baûng 2.1 seõ minh hoïa roõ hôn veà vaán ñeà naøy. Theâm vaøo ñoù, caùc chuaån möïc keá toaùn vaø kieåm toaùn cuûa Vieät Nam vaãn ñang trong giai ñoaïn ñieàu chænh, söûa ñoåi theo tieâu chuaån quoác teá. Ñieàu naøy gaây caûn trôû raát lôùn cho söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn vì moät trong 4 nguyeân taéc cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn laø nguyeân taéc coâng khai 8 ñaõ khoâng ñöôïc ñaùp öùng ñaày ñuû. Thöïc teá Vieät Nam cho thaáy, vieäc xaây döïng moät moâi tröôøng phaùp lyù ñoàng boä vaø laønh 7 Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP ngaøy 28/11/2003 cuûa Chính phuû 8 3 nguyeân taéc coøn laïi laø taäp trung, ñaáu giaù vaø giaùm saùt cuûa nhaø nöôùc 37 Chöông 1 maïnh vaãn luoân laø moät vaán ñeà böùc xuùc khoâng chæ ñoái vôùi hoaït ñoäng naøy maø coøn ñoái vôùi haàu heát caùc hoaït ñoäng kinh teá khaùc. Baûng 2.1. Ví duï minh hoïa haïn cheá trong khung phaùp lyù Hieän nay, coù nhieàu vaên baûn phaùp luaät cuøng ñieàu chænh hoaït ñoäng phaùt haønh chöùng khoaùn: • Truôùc tieân laø Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. Thöù ñeán laø Luaät doanh nghieäp, ñieàu chænh hoaït ñoäng phaùt haønh chöùng khoaùn cuûa caùc coâng ty coå phaàn, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, coâng ty tö nhaân vaø coâng ty hôïp danh. Theo ñoù, coâng ty coå phaàn ñöôïc phaùt haønh coå phieáu, traùi phieáu; coâng ty traùch nhieäm höõu haïn ñöôïc phaùt haønh traùi phieáu theo luaät phaùp veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn, khoâng phaân bieät giöõa phaùt haønh rieâng leû vôùi phaùt haønh ra coâng chuùng. Tuy nhieân, Luaät doanh nghieäp chöa quy ñònh cuï theå veà coâng khai hoùa thoâng tin, hoaït ñoäng thaâu toùm, saùp nhaäp. • Luaät caùc toå chöùc tín duïng ñieàu chænh hoaït ñoäng phaùt haønh chöùng khoaùn cuûa caùc toå chöùc tín duïng. • Nghò ñònh 59/CP veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi, trong coù quy ñònh vieäc huy ñoäng voán cuûa caùc toå chöùc tín duïng coå phaàn. • Nghò ñònh 187/CP veà coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc ñieàu chænh hoaït ñoäng phaùt haønh cuûa caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa theo Nghò ñònh naøy. • Nghò ñònh 141/2003/NÑ-CP veà phaùt haønh traùi phieáu chính phuû. 2.3.1.2. Haï taàng kyõ thuaät thaáp Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam xeùt veà quy moâ vaø beà daøy lòch söû roõ raøng khoâng theå saùnh kòp vôùi thò tröôøng caùc nöôùc phaùt trieån. Thò tröôøng OTC coù tuoåi thoï laâu hôn thò tröôøng taäp trung ñaõ ñaønh nhöng vaãn chöa toå chöùc ñöôïc moät maïng löôùi giao dòch chöùng khoaùn thöïc söï hieän ñaïi: chöa coù moät toå chöùc quy moâ lôùn ñieàu haønh 38 Chöông 1 vaø chöa coù heä thoáng kyõ thuaät hieän ñaïi (keát noái internet, ñieän thoaïi,…) phuïc vuï giao dòch. Rieâng veà thò tröôøng taäp trung, trong thôøi gian chôø ñôïi Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn TP.HCM ñöôïc naâng caáp hieän ñaïi hôn thoâng qua döï aùn 192 tyû ñoàng ñaõ ñöôïc duyeät, hieän nay, moïi giao dòch mua baùn chöùng khoaùn treân thò tröôøng taäp trung ñeàu dieãn ra taïi saøn giao dòch coù voán ñaàu tö caûi taïo maët baèng ban ñaàu khaù khieâm toán vaø vaän haønh bôûi heä thoáng phaàn meàm vieát baèng nhieàu ngoân ngöõ laäp trình khaùc nhau, do nhieàu ñôn vò cung caáp vaø heä thoáng phaàn cöùng coù chaát löôïng trung bình. Ñaùng löu taâm hôn laø hieän nay chöa coù nôi ñaët maùy chuû döï phoøng theo ñuùng chuaån quoác teá cho heä thoáng giao dòch. 2.3.1.3. Chuûng loaïi haøng hoùa chöa phong phuù Neáu xeùt rieâng veà nhu caàu haøng hoùa hieän nay cho thò tröôøng, roõ raøng caùc nhaø ñaàu tö vaãn chöa thoûa maõn ñöôïc nhu caàu taïo laäp vaø phaùt trieån danh muïc ñaàu tö cuûa hoï moät caùch ñaày ñuû, bôûi haøng hoùa treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam coøn khaù ít: ñeán cuoái naêm 2004, treân thò tröôøng taäp trung coù 26 loaïi coå phieáu, 1 chöùng chæ quyõ ñaàu tö vaø 195 loaïi traùi phieáu ñöôïc nieâm yeát. Vaø ba chuûng loaïi haøng hoùa ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng taäp trung (coå phieáu, traùi phieáu, chöùng chæ quyõ ñaàu tö) cuõng chính laø nhöõng loaïi haøng hoùa coù maët ôû thò tröôøng OTC. Haøng hoùa ít seõ daãn ñeán ngöôøi ñaàu tö cuõng ít vì khoâng coù nhieàu söï löïa choïn vaø vì theá thò tröôøng seõ keùm haáp daãn. 2.3.1.4. Trình ñoä quaûn lyù vaø hieåu bieát chuyeân moân veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc thaønh phaàn tham gia thò tröôøng coøn thaáp − Nhaân löïc quaûn lyù thò tröôøng: ÔÛ Vieät Nam, ñoäi nguõ nhaân söï laøm vieäc taïi cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc trong lónh vöïc chöùng khoaùn (UÛy Ban chöùng khoaùn, Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn) vöøa thieáu laïi vöøa yeáu. Tính rieâng taïi Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà 39 Chöông 1 Chí Minh – nôi tröïc tieáp ñieàu haønh thò tröôøng, vaøo thôøi ñieåm cuoái naêm 2004, coù taát caû 89 nhaân vieân, trong ñoù khoái haønh chính coù 23 ngöôøi, vaø coøn laïi thuoäc khoái nghieäp vuï. Hieän nay, trung bình moät nhaân vieân phoøng Quaûn lyù Nieâm yeát phaûi quaûn lyù vieäc tuaân thuû quy ñònh cuûa boán toå chöùc nieâm yeát, vaø moät nhaân vieân phoøng Quaûn lyù Thaønh vieân quaûn lyù boán thaønh vieân. Tyû leä naøy khoâng lôùn (neáu khoâng noùi laø thaáp) so vôùi caùc nöôùc khaùc nhöng vì phaàn lôùn coâng vieäc ñeàu ñöôïc thöïc hieän thuû coâng neân chaäm treã trong vieäc laäp baùo caùo toång hôïp hoaëc ñeå xaûy ra sai soùt laø ñieàu khoù traùnh khoûi, nhaát laø vaøo dòp cuoái thaùng, quyù, naêm – khi caùc ñôn vò göûi baùo caùo veà Trung taâm. Ñaáy chæ laø môùi baøn ñeán vaán ñeà soá löôïng, chöa keå ñeán vaán ñeà chaát löôïng (trình ñoä) cuûa ñoäi nguõ naøy. Hôn 90% nhaân löïc coù baèng ñaïi hoïc, gaàn moät nöûa trong soá ñoù ñaõ vaø ñang hoaøn taát chöông trình cao hoïc, moät soá ít coù hoïc vò tieán só. Tuy nhieân, khoâng moät ai ñöôïc ñaøo taïo chuyeân saâu veà ngaønh chöùng khoaùn (do ñaây laø ngaønh môùi taïi Vieät Nam), caùc kieán thöùc veà chöùng khoaùn ñöôïc goùp nhaët töø töø qua kinh nghieäm vaø caùc khoaù hoïc (ña soá laø ngaén ngaøy) trong vaø ngoaøi nöôùc. − Nhaân löïc quaûn trò coâng ty: Nhöõng nhaø ñieàu haønh caùc coâng ty nieâm yeát vaø caùc coâng ty tieàm naêng laø ñoái töôïng ñöôïc nhaéc ñeán ôû ñaây. Ñaây laø boä phaän quyeát ñònh chaát löôïng vaø soá löôïng haøng hoùa ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng taäp trung neân cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng. Nhaø quaûn trò toài seõ khoâng mang laïi giaù trò gia taêng cho coâng ty, thaäm chí coøn daãn coâng ty ñeán bôø vöïc thua loã, phaù saûn. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi chaát löôïng haøng hoaù treân Saøn bò giaûm suùt. Moät coâng ty nieâm yeát ñöôïc ñieàu haønh bôûi nhaø quaûn trò toài seõ deã bò huyû nieâm yeát; moät coâng ty tieàm naêng ñöôïc laõnh ñaïo bôûi nhaø quaûn trò toài seõ 40 Chöông 1 khoâng thaáy ích lôïi cuûa vieäc nieâm yeát. Hai ñieàu naøy seõ laøm giaûm soá löôïng coâng ty nieâm yeát laø ñieàu chaéc chaén. Nhìn vaøo chaát löôïng coå phieáu nieâm yeát (chaúng haïn phaàn lôùn ñeàu laø caùc coâng ty coù quy moâ vöøa ñuû yeâu caàu nieâm yeát, ít coâng ty lôùn, coù tieáng taêm vaø uy tín treân thöông tröôøng) coù theå thaáy soá löôïng nhaø quaûn trò gioûi taïi caùc coâng ty raát hieám. Ñaây cuõng laø tình traïng chung taïi caùc coâng ty coå phaàn cuûa Vieät Nam hieän nay. Vieäc thueâ Giaùm ñoác beân ngoaøi vaãn chöa ñöôïc öa chuoäng do aûnh höôûng ñeán quyeàn lôïi cuûa nhöõng vò giaùm ñoác tieàn nhieäm, ña soá nhieàu coâng nhöng ít taøi. Ñaây laø nhöõng ngöôøi uûng hoä heát mình cho chuû tröông Nhaø nöôùc naém giöõ toái thieåu 51% coå phaàn cuûa coâng ty coå phaàn hoaù, vì nhö vaäy hoï seõ coù ñieàu kieän ñöông chöùc laâu hôn do laøm ngöôøi ñaïi dieän coå ñoâng Nhaø nöôùc trong coâng ty. − Nhaân löïc moâi giôùi: Ñaây laø ñoäi nguõ caùc toå chöùc trung gian nhö caùc coâng ty chöùng khoaùn, ngaân haøng chæ ñònh thanh toaùn vaø caùc coâng ty quaûn lyù quyõ. Neáu xeùt veà toác ñoä gia taêng soá löôïng thì trong moät naêm trôû laïi ñaây, soá löôïng caùc toå chöùc trung gian taêng nhanh hôn so vôùi caùc coâng ty nieâm yeát. ÔÛ moät giaùc ñoä naøo ñoù, ñaây laø ñieàu ñaùng möøng cho söï phaùt trieån cuûa ngaønh chöùng khoaùn vì caïnh tranh giöõa caùc coâng ty chöùng khoaùn seõ daãn ñeán chaát löôïng phuïc vuï ngöôøi ñaàu tö ñöôïc naâng cao. Tuy nhieân, hieän nay do chöa coù khung phaùp lyù hoaøn chænh (ôû caû toång theå neàn kinh teá laãn trong lónh vöïc chöùng khoaùn, chaúng haïn chöa coù Luaät Caïnh tranh vaø Luaät Chöùng khoaùn) vaø ngaønh coâng nghieäp chöùng khoaùn cuûa Vieät Nam coøn quaù non treû neân caïnh tranh giöõa caùc coâng ty chöùng khoaùn mang laïi keát quaû khoâng hoaøn toaøn toát. 41 Chöông 1 Nhaân söï taïi caùc toå chöùc trung gian keå treân cuõng chöa thöïc söï ñuû maïnh. Tyû leä nhaân vieân coù giaáy pheùp haønh ngheà taïi moät soá coâng ty chöùng khoaùn chöa ñaït 100% cho thaáy vieäc quaûn lyù giaáy pheùp haønh ngheà chöa ñöôïc caùc caáp quaûn lyù coïi troïng. Tình traïng thoâi vieäc, chuyeån coâng taùc laø khaù phoå bieán hieän nay taïi caùc coâng ty, chöùng toû vieäc laøm taïi caùc nôi naøy chöa thöïc söï haáp daãn ngöôøi lao ñoäng, ngay caû ñoái vôùi lao ñoäng treû chöù chöa keå ñeán nhöõng lao ñoäng giaøu kinh nghieäm, coù chuyeân moân saâu. − Nhaø ñaàu tö: Thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc nöôùc tö baûn phaùt trieån maëc duø ra ñôøi tröôùc Vieät Nam caû traêm naêm nhöng ñeàu phaûi traûi qua haøng traêm naêm töï phaùt tröôùc khi ñöôïc toå chöùc thaønh thò tröôøng taäp trung, vì vaäy hoï tích luõy ñöôïc khaù nhieàu kinh nghieäm thöïc teá vaø dó nhieân moïi thöù ñeàu coù caùi giaù cuûa noù, maø ngöôøi tröïc tieáp traû giaù laø caùc nhaø ñaàu tö. Vôùi muïc tieâu ñi taét, ñoùn ñaàu nhöng treân heát laø ñaûm baûo quyeàn lôïi cuûa ngöôøi ñaàu tö, Chính phuû Vieät Nam quyeát ñònh toå chöùc thò tröôøng taäp trung tröôùc khi ngöôøi ñaàu tö phaûi traû giaù cho söï phaùt trieån chín muoài cuûa thò tröôøng. Maët traùi cuûa quyeát ñònh naøy laø hieåu bieát cuûa ngöôøi ñaàu tö veà thò tröôøng chöùng khoaùn coøn raát haïn cheá, ña soá haønh ñoäng theo ñaùm ñoâng, ñoâi khi daãn ñeán thieät haïi duø khoâng lôùn laém (do ñöôïc baûo veä baèng bieân ñoä dao ñoäng giaù). Chính phuû ñaõ vaø ñang tìm caùch haïn cheá maët traùi naøy thoâng qua hình thöùc tuyeân truyeàn vaø giaùo duïc ngöôøi daân veà thò tröôøng chöùng khoaùn nhöng vaãn chöa ñaït hieäu quaû cao. Ngoaøi ra, hieän nay, thò tröôøng ñang raát thieáu nhöõng nhaø ñaàu tö coù toå chöùc. Tuy cuõng coù moät soá nhaø ñaàu tö chuyeân nghieäp tham gia thò tröôøng, nhöng chæ döøng 42 Chöông 1 ôû tham gia ñaáu thaàu traùi phieáu chính phuû treân thò tröôøng sô caáp (soá thaønh vieân ñaáu thaàu haøng naêm taïi Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn dao ñoäng quanh con soá 25). 2.3.2. Thuaän lôïi trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam: Tuy nhieân, ngoaøi nhöõng khoù khaên treân, chuùng ta khoâng theå khoâng keå ñeán nhöõng thuaän lôïi deã bieán thaønh cô hoäi nhaát cho söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam nhö sau: 2.3.2.1. Tieàm naêng voán daøi haïn trong daân chuùng raát lôùn Ngöôøi daân Vieät Nam vaãn coøn mang naëng taâm lyù “Giöõ tieàn trong tay mình chaéc aên hôn ñeå trong tay ngöôøi” neân coù thoùi quen caát tröõ nhieàu hôn, chöa daùm ñaàu tö. Ña soá daân chuùng vaãn giöõ tieàn maët ñaâu ñoù trong nhaø mình, chæ göûi tieát kieäm moät phaàn (maø trong soá ñoù laïi chæ göûi ngaén haïn) hoaëc mua baûo hieåm. Vì vaäy, thaät khoù maø bieát chính xaùc löôïng voán nhaøn roãi naèm trong daân cö laø bao nhieâu, nhöng chæ nhìn qua tình hình göûi tieàn tieát kieäm (taêng trung bình 20-25% qua 5 naêm trôû laïi ñaây)9 vaø tình hình mua baûo hieåm taïi caùc coâng ty baûo hieåm cuûa ngöôøi daân (toác ñoä taêng bình quaân cuûa toång phí baûo hieåm töø 1998 ñeán nay laø 30%)10, ta coù theå phaàn naøo thaáy ñöôïc tieàm naêng to lôùn phaàn voán naøy, töông töï vieäc nhìn phaàn noåi maø ñoaùn phaàn chìm cuûa taûng baêng. Ñaây laø lôïi theá khoâng keùm phaàn quan troïng taïo söï soâi ñoäng cho thò tröôøng chöùng khoaùn. 2.3.2.2. Neàn kinh teá Vieät Nam hoaït ñoäng theo quy luaät cuûa neàn kinh teá thò tröôøng 9 Nguoàn: Ngaân haøng Nhaø nöôùc – chi nhaùnh TP.Hoà Chí Minh. 10 Nguoàn: Cuïc Thoáng keâ TP.Hoà Chí Minh. 43 Chöông 1 Trong thôøi gian naøy, maëc duø thò tröôøng phaùt trieån vôùi toác ñoä chaäm chuû yeáu do nguyeân nhaân chuû quan (doanh nghieäp chöa thaáy ñöôïc söï caàn thieát vaø ích lôïi cuûa vieäc huy ñoäng voán treân thò tröôøng chöùng khoaùn, daân chuùng chöa quan taâm khi thaáy thò tröôøng keùm soâi ñoäng) nhöng trong töông lai khoâng xa, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam seõ phaùt trieån vì ñoù laø taát yeáu khaùch quan trong quy luaät cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, vaø voán dó neàn kinh teá Vieät Nam laø neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa (xem chi tieát taïi baûng 2.2). Baûng 2.2. Ñaëc tröng cuûa kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng XHCN • Tính töï chuû cuûa caùc chuû theå kinh teá raát cao. • Thò tröôøng haøng hoùa raát ña daïng, phong phuù. • Giaù caû ñöôïc hình thaønh treân thò tröôøng döôùi taùc duïng cuûa quy luaät giaù trò, quy luaät cung caàu, quy luaät caïnh tranh. • Caïnh tranh laø moät yeáu toá taát yeáu. • Laø moät heä thoáng kinh teá môû, raát ña daïng vaø phöùc taïp, chæ coù theå ñöôïc ñieàu haønh bôûi 2 heä thoáng: taøi chính vaø haønh chính. • 2 maët kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa neàn kinh teá ñöôïc chuû ñoäng keát hôïp thoâng qua heä thoáng chính saùch kinh teá – xaõ hoäi treân taàm vó moâ laãn vi moâ. • Cuøng vôùi söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá, moâi tröôøng sinh thaùi vaø moâi tröôøng xaõ hoäi ñöôïc chuû ñoäng baûo veä. • Laø moät neàn kinh teá coù trình ñoä phaùt trieån cao. • Kinh teá nhaø nöôùc giöõ vai troø chuû ñaïo. • Nhaø nöôùc quaûn lyù neàn kinh teá phaûi theå hieän ñöôïc vai troø baø ñôõ. • Chuû ñoäng hoøa nhaäp vôùi theá giôùi. Trong soá caùc ñaëc tröng treân cuûa neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, ñaëc tröng “thò tröôøng haøng hoùa ña daïng” vaø ñaëc tröng “caïnh tranh laø moät yeáu toá taát yeáu” seõ hoã trôï raát lôùn cho vieäc aùp duïng coâng cuï quyeàn choïn chöùng khoaùn 44 Chöông 1 vaøo giao dòch vì noù thoûa maõn moät trong nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc aùp duïng quyeàn choïn vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn (ñöôïc trình baøy ôû cuoái chöông 1). 2.3.2.3. Xu theá toaøn caàu hoùa kinh teá theá giôùi Neàn kinh teá theá giôùi hieän nay laø neàn kinh teá cuûa söï hoäi nhaäp vaø toaøn caàu hoùa. Ñaây laø thaùch thöùc nhöng cuõng ñoàng thôøi laø cô hoäi cho neàn kinh teá Vieät Nam thoâng qua vieäc tranh thuû voán, coâng ngheä vaø nhöõng ñieàu kieän khaùc töø caùc neàn kinh teá caùc nöôùc phaùt trieån khaùc. Vieät Nam ñang trong quaù trình tieán tôùi hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi moät caùch toaøn dieän vaø saâu saéc ôû caùc lónh vöïc: thöông maïi, ñaàu tö, taøi chính, ngaân haøng, baûo hieåm,… Trong quaù trình hoäi nhaäp, Vieät Nam chaéc chaén seõ thu ñöôïc nhöõng lôïi ích to lôùn nhöng ñoàng thôøi cuõng seõ ñoái ñaàu vôùi khoâng ít khoù khaên vaø thaùch thöùc nhöng cuõng coù khaù nhieàu cô hoäi. Cô hoäi lôùn nhaát laø laøm sao thu huùt ñöôïc nguoàn voán töø beân ngoaøi vaø söû duïng cho hieäu quaû nguoàn voán ñoù. Coâng cuï toát nhaát ñeå coù theå huy ñoäng nguoàn voán töø beân ngoaøi khoâng gì khaùc ngoaøi thò tröôøng chöùng khoaùn. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, ngoaøi vieäc ñöa ra caùc chính saùch, Vieät Nam caàn quan taâm ñeán haøng hoùa treân thò tröôøng. Neáu chæ vôùi moät soá chöùng khoaùn ñang hieän coù treân thò tröôøng, vieäc thu huùt ñöôïc caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi laø raát khoù khaên. Ñaõ töø laâu, nhieàu thò tröôøng chöùng khoaùn taïi caùc nöôùc ñaõ cho ra raát nhieàu saûn phaåm phaùi sinh, caùc coâng cuï naøy khoâng chæ laøm phong phuù theâm saûn phaåm treân thò tröôøng maø coøn giuùp nhaø ñaàu tö phoøng ngöøa ruûi ro moät caùch höõu ích. ÔÛ Vieät Nam, quyeàn choïn tieàn teä ñaõ ñöôïc chính phuû cho pheùp thöïc hieän, vaäy taïi sao ta khoâng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn saün coù hieän nay? 45 Chöông 1 2.3.3. Ñaùnh giaù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn taïi Vieät Nam: Nhö ñaõ trình baøy ôû cuoái chöông tröôùc, coù 3 yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn. Thoâng qua vieäc phaân tích nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên maø thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñang gaëp phaûi ôû treân, ta thaáy vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch ñoøi hoûi moät quaù trình vôùi nhöõng caân nhaéc veà giaûi phaùp nhöng cuõng khoâng theå quaù laâu. 2.3.3.1. Ñieàu kieän ñeå aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo Vieät Nam: Quyeàn choïn chöùng khoaùn chöa theå ñöôïc aùp duïng ngay vì tính thanh khoaûn laãn tính caïnh tranh cuûa thò tröôøng chöa ñuû cao. Thôøi ñieåm chín muoài laø luùc thò tröôøng thoûa maõn ít nhaát caùc ñieàu kieän sau: − Haàu heát daân chuùng ñeàu laø nhaø ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn: ôû caû thò tröôøng sôù caáp laãn thöù caáp. Luùc naøy, thò tröôøng chöùng khoaùn gaén lieàn vôùi hôi theå cuûa hoï. Trong soá caùc nhaø ñaàu tö, phaûi coù söï xuaát hieän cuûa nhieàu nhaø ñaàu tö coù toå chöùc lôùn trong vaø ngoaøi nöôùc. − Haøng hoùa taêng maïnh veà soá löôïng vaø chaát löôïng: xuaát hieän nhieàu hôn nöõa caùc coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng, ñaëc bieät laø nhöõng coâng ty coå phaàn hoùa lôùn (Haøng khoâng, söõa,…). − Cô sôû vaät chaát cho hoaït ñoäng thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn theo kòp theá giôùi. − Coù haønh lang phaùp lyù ñaûm baûo cho hoaït ñoäng naøy. 2.3.3.2. Thôøi haïn : Toát hôn heát laø tröôùc naêm 2010 – naêm hoaøn taát chieán löôïc phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn giai ñoaïn 2003-2010. Neáu ñeå muoän hôn thì seõ vuoät maát nhöõng 46 Chöông 1 cô hoäi nhö ñaõ neâu, ñoàng thôøi khoaûng caùch tuït haäu cuûa Vieät Nam vôùi theá giôùi caøng xa hôn vaø dó nhieân möùc ñoä khoù khaên cuûa quaù trình thöïc hieän seõ caøng taêng. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2 Vôùi xuaát phaùt ñieåm cuûa neàn kinh teá khaù thaáp, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam coù nhöõng ñaëc thuø haïn cheá, tuy nhieân cuõng coù trieån voïng khoâng nhoû trong vieäc phaùt trieån theo höôùng hieän ñaïi, phuø hôïp xu höôùng theá giôùi. Moät trong nhöõng xu theá ñoù laø ña daïng hoùa saûn phaåm treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Vôùi ñaø phaùt trieån phaùt trieån cuûa neàn kinh teá Vieät Nam hieän nay, quyeàn choïn chöùng khoaùn chaéc chaén seõ xuaát hieän taïi Vieät Nam trong töông lai gaàn (ñeán 2010). Ñieàu quan troïng nhaát laø laøm sao cho noù toàn taïi laâu daøi vaø phaùt huy ñöôïc nhöõng hieäu quaû tích cöïc voán coù cho neàn kinh teá. 47 Chöông 1 CHÖÔNG 3. Moät soá giaûi phaùp laøm taêng khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam Caùc giaûi phaùp ñöôïc trình baøy treân cô sôû khaùi quaùt 2 caëp quan heä chính yeáu: cung – caàu vaø kieán truùc thöôïng taàng – cô sôû haï taàng. Ngoaøi ra, ñeà taøi giôùi thieäu theâm caùc giaûi phaùp boå trôï khaùc. 3.1. Taêng cung treân thò tröôøng chöùng khoaùn: Muoán coù moät thò tröôøng chöùng khoaùn soâi ñoäng thì quan troïng nhaát laø laøm sao ñöa vaøo thaät nhieàu haøng hoùa vôùi chaát löôïng cao. Moät soá giaûi phaùp lieân quan ñöôïc ñeà xuaát bao goàm: 3.1.1. Tieáp tuïc ñaåy maïnh coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc: Ñaây laø coâng vieäc ñoøi hoûi noã löïc khoâng chæ töø phía chính phuû maø coøn töø phía baûn thaân doanh nghieäp. Nhaø nöôùc caàn taïo cô sôû phaùp lyù theo höôùng nôùi roäng caùc chính saùch öu ñaõi, ñôn giaûn caùc thuû tuïc ñeå caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc gôõ daàn nhöõng khoù khaên trong quaù trình coå phaàn hoùa. Veà phaàn mình, caùc doanh nghieäp cuõng caàn phaûi thöïc hieän moät soá bieän phaùp coù tính chaát kyõ thuaät nghieäp vuï, taïo ñieàu kieän thuùc ñaåy quaù trình coå phaàn hoùa dieãn ra nhanh hôn nöõa. Nhöõng gôïi yù cho doanh nghieäp coù theå ñöôïc keå nhö sau: (i) Neân söû duïng hình thöùc coå phieáu voâ danh hoaëc kyù danh ñöôïc chuyeån nhöôïng nhaèm taïo tính thanh khoaûn cho saûn phaåm, kích thích söï quan taâm cuûa ngöôøi ñaàu tö, daãn ñeán hieäu quaû cao cuûa quaù trình coå phaàn hoùa; 48 Chöông 1 (ii) Phaùt haønh coå phieáu öu ñaõi cho ñoái töôïng coâng nhaân vieân chöùc trong doanh nghieäp, giuùp hoï gaén keát vôùi doanh nghieäp hôn, ñaûm baûo khoâng coù nhieàu xaùo troän veà maët toå chöùc sau coå phaàn hoùa; (iii) Coù chính saùch hoã trôï veà maët taøi chính cho nhaân vieân ñeå hoï coù theå mua ñöôïc coå phaàn, ñaûm baûo muïc (ii) ñöôïc thöïc hieän toát. 3.1.2. Khuyeán khích phaùt trieån caùc coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng: Veà nguyeân lyù, caùc coâng ty coå phaàn noùi chung laø moät trong nhöõng thaønh phaàn chuû löïc tham gia vaøo quaù trình cung öùng haøng hoùa cho thò tröôøng chöùng khoaùn. Tuy nhieân, xeùt veà möùc ñoä cung cho thò tröôøng, coù theå phaân bieät thaønh 2 loaïi: coâng ty coå phaàn noäi boä vaø coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng. Ñoái vôùi coâng ty coå phaàn noäi boä, coå phieáu chæ ñöôïc phaùt haønh ôû möùc ñoä giôùi haïn, chuû yeáu trong phaïm vi nhöõng thaønh vieân saùng laäp. Thoâng thöôøng soá löôïng coå phieáu ít nhöng meänh giaù laïi raát cao. Traùi laïi, ñoái vôùi coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng, coå phieáu ñöôïc phaùt haønh roäng raõi trong coâng chuùng vôùi soá löôïng lôùn vaø meänh giaù thaáp. Do ñoù, neáu soá löôïng coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng caøng nhieàu thì soá löôïng vaø chuûng loaïi chöùng khoaùn treân thò tröôøng chöùng khoaùn seõ caøng taêng vaø ña daïng hôn. Trong ñieàu kieän ñoù, ngöôøi ñaàu tö chöùng khoaùn seõ coù theâm nhieàu cô hoäi löïa choïn vaø phaân taùn ruûi ro trong ñaàu tö. Vieäc gia taêng soá löôïng coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng coù theå ñöôïc tieán haønh theo hai höôùng: thaønh laäp môùi coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng vaø coâng chuùng hoùa caùc coâng ty coå phaàn noäi boä. 3.3.3. Khuyeán khích caùc doanh nghieäp ñuû ñieàu kieän nieâm yeát leân nieâm yeát taïi thò tröôøng taäp trung: Thò tröôøng chöùng khoaùn khi aáy seõ daàn trôû thaønh haøn thöû bieåu cuûa neàn kinh teá. 49 Chöông 1 Coù moät soá kieán nghò ñaõ ñöôïc nhieàu toå chöùc nieâm yeát vaø caùc ban ngaønh ñeà xuaát lieân quan ñeán thueá nhö keùo daøi thôøi haïn öu ñaõi thueá vaø giaûm thueá suaát cho caùc toå chöùc nieâm yeát. Ñieàu naøy chöùng toû nhöõng öu ñaõi hieän nay chöa ñuû söùc haáp daãn caùc doanh nghieäp. Chính phuû caàn xem xeùt nghieâm tuùc ñeà nghò naøy töø phía caùc doanh nghieäp vaø caân ñoái caùc nguoàn thu chi töø thueá ñeå giaûi quyeát trieät ñeå. Theo chuùng toâi, vôùi soá löôïng coâng ty nieâm yeát ít oûi nhö hieän nay vôùi quy moâ hoaït ñoäng khoâng quaù lôùn thì nhöõng öu ñaõi treân seõ khoâng giaûm ñaùng keå nguoàn thu töø thueá cuûa Nhaø nöôùc, traùi laïi veà laâu daøi, khi neàn kinh teá ñöôïc kích thích phaùt trieån thì nguoàn thu naøy seõ taêng nhanh. Caån troïng hôn thì vieäc nôùi loûng caùc öu ñaõi veà thueá naøy neân xem xeùt song song vôùi keá hoaïch taêng soá löôïng coâng ty nieâm yeát ñeå ñaûm baûo chuû ñoäng trong chi tieâu ngaân saùch. Ngoaøi ra, ñeå taêng tính haáp daãn cuûa vieäc nieâm yeát, neân chaêng chuùng ta caàn coù öu ñaõi veà vay ngaân haøng cho caùc toå chöùc nieâm yeát. Ñaønh raèng caùc coâng ty nieâm yeát coù keânh huy ñoäng voán daøi haïn deã daøng hôn caùc coâng ty chöa nieâm yeát thoâng qua phaùt haønh coå phieáu, traùi phieáu treân thò tröôøng chöùng khoaùn, nhöng treân thò tröôøng tieàn teä, caùc coâng ty naøy laïi chöa coù thuaän lôïi gì hôn caùc doanh nghieäp chöa nieâm yeát, trong khi ñieàu kieän taøi chính cuûa hoï minh baïch hôn haún. Caùc ngaân haøng thöông maïi quoác doanh neân ñöôïc chæ ñaïo töø Nhaø nöôùc trong vieäc cung öùng dòch vuï cho vay ngaén haïn ñoái vôùi caùc toå chöùc nieâm yeát vôùi thuû tuïc deã daøng vaø nhanh choùng nhaát. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng lyù do khieán caùc doanh nghieäp nghó ñeán quyeát ñònh nieâm yeát chöùng khoaùn cuûa coâng ty mình. 50 Chöông 1 3.2. Kích caàu treân thò tröôøng chöùng khoaùn: 3.2.1. Taïo nhaän thöùc veà saûn phaåm môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn: Ñaây laø vieäc laøm töông töï ta ñem vieân ngoïc chöa ñöôïc maøi duõa vaø ôû trong boùng toái laâu ngaøy ra lau chuøi döôùi aùnh saùng vaø giôùi thieäu noù cho moïi ngöôøi bieát. Ñaây laø vieäc laøm nhaèm taïo nhu caàu vaø khaùt voïng veà saûn phaåm môùi. Saûn phaåm môùi khoâng chæ lieân quan ñeán ngöôøi tieâu duøng, nhaø saûn xuaát, maø coøn lieân quan ñeán ngöôøi quaûn lyù thò tröôøng giao dòch saûn phaåm ñoù. Do ñoù, vieäc taïo nhaän thöùc phaûi ñoàng boä ôû caû 3 ñoái töôïng naøy baèng caùc bieän phaùp thieát thöïc nhö: hoäi thaûo, giaùo duïc hoïc ñöôøng, quaûng baù treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. Moät khi coù nhaän thöùc ñaày ñuû veà saûn phaåm thì hoï seõ töï nguyeän tham gia thò tröôøng maø khoâng caàn thuùc eùp. 3.2.2. Naâng cao trình ñoä quaûn lyù vaø hieåu bieát chuyeân moân veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc thaønh phaàn tham gia thò tröôøng: − Nhaân löïc quaûn lyù thò tröôøng: Ñeå coù theå ñaûm ñöông ñöôïc vai troø quaûn lyù cuûa mình, nhaân löïc naøy caàn ñöôïc Nhaø nöôùc ñaàu tö thích ñaùng, cuï theå: (i) Moät laø duyeät chæ tieâu bieân cheá cho caùc cô quan quaûn lyù (Sôû Giao dòch, Trung taâm Giao dòch) treân cô sôû xem xeùt tính hôïp lyù cuûa caùc yeâu caàu cuûa caùc ñôn vò. (ii) Hai laø quan taâm hôn nöõa ñeán tuyeån duïng nhaân söï. Nhaân söï taïi caùc phoøng ban chuyeân moân nhaát ñònh phaûi qua thi tuyeån, nhöng quan troïng laø ôû chaát löôïng caùc cuoäc saùt haïch. Thoâng baùo tuyeån duïng phaûi ñöôïc coâng boá roäng raõi treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, qua nhieàu voøng thi khoù ñeå thöïc söï tìm ñöôïc ngöôøi taøi. (iii) Ba laø coù chính saùch tieàn löông thoûa ñaùng ñeå chieâu moä vaø níu giöõ nhaân taøi. Vieäc tuyeån duïng chæ thöïc söï thaønh coâng khi haäu tuyeån duïng thaät haáp daãn, tröôùc 51 Chöông 1 nhaát laø ôû vaán ñeà löông boång. Tieàn löông phaûi dö soáng thì môùi khoâng coù tieâu cöïc xaûy ra. Neân chaêng Nhaø nöôùc caàn khoaùn thu chi hoaøn toaøn cho Sôû/ Trung taâm. (iv) Boán laø coù chöông trình, keá hoaïch ñaøo taïo laâu daøi cho nhaân vieân Sôû/ Trung taâm, coù theå luaân phieân cöû nhaân vieân ñi hoïc trung vaø daøi haïn (töø 2 naêm trôû leân) ôû caùc nöôùc coù thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån (Anh, Myõ, Ñaøi Loan, Haøn Quoác,…). (v) Naêm laø môû roäng quan heä hôïp taùc vôùi caùc toå chöùc quoác teá, Sôû Giao dòch caùc nöôùc ñeå tranh thuû vaø hoïc taäp kinh nghieäm cuûa hoï ñeå vaän duïng cho thöïc teá trong nöôùc. − Nhaân löïc quaûn trò coâng ty: Caùc toå chöùc phaùt haønh phaûi chuaån bò chu ñaùo vaø tích cöïc caùc ñieàu kieän ñeå naâng cao hieäu quaû vaø söùc maïnh caïnh tranh thoâng qua chieán löôïc ñoåi môùi coâng ngheä, chieán löôïc ñaàu tö vaø hôn caû laø caùch thöùc quaûn trò coâng ty. Thöïc ra, neàn kinh teá thò tröôøng seõ daàn daø ñaøo thaûi nhöõng caù nhaân keùm naêng löïc, tuy nhieân trong giai ñoaïn hieän nay khi ña soá caùc coâng ty coå phaàn lôùn ñeàu do nhaø nöôùc naém coå phaàn chi phoái, vieäc naâng cao trình ñoä quaûn lyù cho ñoái töôïng naøy laø ñieàu raát caàn thieát, bôûi vì ña soá ngöôøi ñieàu haønh coâng ty coå phaàn (voán laø ngöôøi ñieàu haønh doanh nghieäp nhaø nöôùc tröôùc ñaây) laø nhöõng ngöôøi coù naêng löïc quaûn lyù keùm. − Nhaân löïc moâi giôùi: Vieäc naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa boä phaän naøy khoâng chæ ñoøi hoûi söï noã löïc cuûa baûn thaân caùc coâng ty, maø coøn coù söï quan taâm cuûa caùc caáp quaûn lyù ôû caùc maët sau: (i) Naâng cao chaát löôïng caùc cuoäc thi saùt haïch caáp giaáy pheùp haønh ngheà; 52 Chöông 1 (ii) Nghieâm khaéc hôn trong xöû lyù vi phaïm cuûa caùc coâng ty quaûn lyù quyõ, coâng ty chöùng khoaùn ñeå ñaûm baûo phaùp luaät ñöôïc tuaân thuû; (iii) Cuûng coá hoaït ñoäng cuûa Hieäp hoäi caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, taêng cöôøng quan heä hôïp taùc giöõa caùc toå chöùc trung gian ñeå trao ñoåi kinh nghieäm vaø kyõ naêng taùc nghieäp. − Nhaø ñaàu tö: Veà vaán ñeà naâng cao hieåu bieát cuûa daân chuùng veà thò tröôøng chöùng khoaùn, ngoaøi khía caïnh tuyeân truyeàn, giaùo duïc cuõng laø khía caïnh quan troïng. Caùc tröôøng ñaïi hoïc neân nghieân cöùu thaønh laäp theâm khoa thò tröôøng chöùng khoaùn. Söï ra ñôøi cuûa khoa naøy seõ giuùp ñaøo taïo lôùp ngöôøi ñaàu tö môùi coù kieán thöùc caên baûn hôn veà lónh vöïc môùi meû naøy. Ñaõ coù kieán thöùc caên baûn veà thò tröôøng, hôn ai heát, ngöôøi ñaàu tö raát caàn moät moâi tröôøng ñeå thöïc haønh. Moâi tröôøng naøy phaûi thöïc söï an toaøn vì hoï thöïc haønh baèng ñoàng tieàn thöïc cuûa mình. Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn hoaëc Sôû Giao dòch chöùng khoaùn laø nôi an toaøn nhaát cho hoï. Neáu chuùng ta muoán thu huùt nhieàu nhaø ñaàu tö ñeán vôùi thò tröôøng taäp trung thì chaát löôïng haøng hoùa phaûi thaät cao vôùi moät soá löôïng ñuû lôùn, ñuû söùc haáp daãn soá ñoâng. Chuùng ta khoâng theå troâng chôø moät khoái löôïng giao dòch thaät lôùn khi maø coù ít ngöôøi coù haøng ñeå baùn vaø cuõng ít ngöôøi muoán mua. Vaäy giaûi phaùp tieáp theo chaéc chaén seõ lieân quan ñeán haøng hoùa. 3.2.3. Môû roäng hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö treân thò tröôøng taøi chính: Vieäc môû roäng naøy neân theo hai höôùng: môû roäng hoaït ñoäng quyõ ñaàu tö baûo hieåm vaø thaønh laäp caùc quyõ ñaàu tö. Quyõ baûo hieåm thöïc söï trôû thaønh moät ñònh cheá taøi chính trung gian quan troïng trong thò tröôøng chöùng khoaùn. ÔÛ caùc quoác gia treân theá giôùi caùc quyõ baûo hieåm hoaït 53 Chöông 1 ñoäng maïnh ñeán möùc khoâng theå khoáng cheá giôùi haïn ñaàu tö vaøo moät loaïi chöùng khoaùn. Ñoái vôùi thò tröôøng baûo hieåm Vieät Nam tuy coøn heát söùc non treû song nhöõng lyù thuyeát vaø thöïc tieãn ñaõ khaúng ñònh raèng coâng ty baûo hieåm nhaân thoï laø taùc nhaân quan troïng treân thò tröôøng traùi phieáu. Chuùng khoâng chæ tham gia treân thò tröôøng phaùt haønh ñeå mua vaø naém giöõ traùi phieáu maø coøn taùc ñoäng treân thò tröôøng thöù caáp ñeå taïo söï soâi ñoäng treân thò tröôøng . Ñeán löôït noù, thò tröôøng traùi phieáu seõ taïo ra maûnh ñaát khoâng caün coãi ñeå caùc doanh nghieäp naøy toái ña hoùa lôïi ích baèng danh muïc ñaàu tö traùi phieáu. Moái quan heä giöõa thò tröôøng traùi phieáu vôùi caùc coâng ty baûo hieåm nhaân thoï laø moái quan heä töông hoã veà löïc. Vaäy chuùng ta phaûi laøm gì ñeå laøm toát vai troø quan troïng cuûa caùc nhaø ñaàu tö baûo hieåm nhaân thoï ñöôïc khaúng ñònh ñoái vôùi söï phaùt trieån thò tröôøng traùi phieáu, caàn coù nhöõng bieän phaùp ñoàng boä töø nhaø nöôùc vaø caùc cô quan chöùc naêng trong vieäc hoaøn thieän caùc yeáu toá cô sôû cuûa thò tröôøng naøy. Moät trong nhöõng bieän phaùp laø phaûi ña daïng hoùa veà loaïi traùi phieáu veà thôøi haïn, laõi suaát, caùc traû thöôûng, söï chuyeån ñoåi vaø loaïi tieàn. Nhö vaäy seõ giuùp caùc doanh nghieäp baûo hieåm nhaân thoï ñaàu tö töông thích ñöôïc vôùi nguoàn voán. Ñeå naâng cao hôn nöõa tính caïnh tranh cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn, taïo ñieàu kieän ñeå quyeàn choïn ñöôïc nhanh choùng ñöa vaøo thò tröôøng thì hieän nay Chính phuû Vieät Nam neân caûi thieän moâi tröôøng phaùp lyù, cho pheùp thaønh laäp caùc quyõ ñaàu tö nhö: • Quyõ ñaàu tö coå phieáu: laø daïng quyõ ñaàu tö chuyeân ñaàu tö vaøo moät loaïi coå phieáu thöôøng laø nhöõng coâng ty coù uy tín treân thò tröôøng. Hoaëc chuyeân ñaàu tö vaøo moät ngaønh kyõ ngheä nhaát ñònh nhö: Coå phieáu ngaønh ñieän töû tin hoïc, coå phieáu ngaønh ñòa oác, coå phieáu cuûa ngaønh xaêng daàu...Muoán nhö vaäy ngay töø baây giôø phaûi coù caùc ñònh höôùng cuï theå cuûa chính phuû ñeå phaùt haønh caùc coå phieáu cuûa 54 Chöông 1 töøng ngaønh, thuùc ñaåy caùc ngaønh naøy trôû thaønh nhöõng ngaønh kinh teá muõi nhoïn troïng ñieåm. • Quyõ ñaàu tö traùi phieáu: laø loaïi quyõ chuyeân ñaàu tö vaøo moät loaïi traùi phieáu naøo ñoù traùi phieáu chính phuû, traùi phieáu ñoâ thò... • Quyõ ñaàu tö hoãn hôïp: Ñaàu tö vaøo baát kyø traùi phieáu naøo neáu xeùt thaáy coù hieäu quaû. Ñaây laø loaïi quyõ dung hoøa trong ñaàu tö: moät phaàn voán ñaàu tö vaøo nhöõng loaïi chöùng khoaùn an toaøn , moät phaàn voán ñaàu tö vaøo nböõng loaïi saün saøng chaáp nhaän ruûi ro ñeå hy voïng coù laõi cao (ví duï nhö ñaàu tö vaøo caùc coâng ty nhoû nhöng coù trieån voïng trong töông lai). • Quyõ ñaàu tö laõnh thoå: Loaïi quyõ chuyeân ñaàu tö vaøo moät vuøng, hay moät ñòa phöông naøo ñoù. • Quyõ chuyeân mua baùn caùc hôïp ñoàng veà quyeàn choïn: Ñaây laø loaïi quyõ ñaàu tö heát söùc caàn thieát ñeå höôùng daãn caùc nhaø ñaàu tö khi quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän taïi Vieät Nam. 3.2.4. Chính phuû caàn coù moät caùi nhìn khaùc veà caùc nhaø ñaàu cô treân thò tröôøng chöùng khoaùn: Caùc nhaø ñaàu cô tìm kieám lôïi nhuaän cao (vaø ñöông nhieân laø phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng khoaûn loã lôùn) bò haáp daãn bôûi löïc ñoøn baåy do caùc chöùng khoaùn phaùi sinh taïo ra. Baèng caùch naøy, hoï khoâng phaûi tröôùc tieàn voán vaø ñöông nhieân lôïi nhuaän hoaëc thieät haïi seõ gaáp nhieàu laàn hôn ñaàu tö ban ñaàu. Haønh vi ñaàu cô duø khoâng coù nhieàu maët tích cöïc nhöng muoán moät thò tröôøng coù caùc loaïi chöùng khoaùn phaùi sinh ñöôïc hoaït ñoäng thaønh coâng, caàn thieát phaûi coù caùc nhaø ñaàu cô saün saøng chaáp nhaän ruûi ro vaø taïo ra caùc khoaûn ñeäm phoøng ngöøa ruûi ro. 55 Chöông 1 Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam laø moät thò tröôøng coøn non treû, chaéc chaén caùc nhaø quaûn lyù caàn thaän troïng hôn trong vieäc ra quyeát ñònh. Tuy nhieân, moät khi thò tröôøng taøi chính ñaõ cuoán trong voøng xoaùy hoäi nhaäp kinh teá quoác teá thì vieäc caùc nhaø ñaàu cô xuaát hieän laø ñieàu khoâng traùnh khoûi. Luùc ñoù, vieäc caàn laøm laø bieát chaáp nhaän söï toàn taïi cuûa hoï vaø tìm caùch phaùt huy ñöôïc öu ñieåm cuûa thaønh phaàn naøy ñeå laøm thò tröôøng soâi ñoäng hôn. 3.3. Hoaøn thieän khung phaùp lyù: Ñaây laø giaûi phaùp ñöôïc nhaéc ñeán tröôùc tieân nhaèm taïo tieàn ñeà veà maët phaùp lyù vöõng chaéc cho caùc böôùc ñi tieáp theo cuûa thò tröôøng. Chính phuû caàn khaån tröông hoaøn chænh khung phaùp lyù, cuï theå ôû nhöõng ñieåm sau: (i) Sôùm cho ra ñôøi Luaät Chöùng khoaùn, Luaät Caïnh tranh, chuaån möïc keá toaùn môùi phuø hôïp thoâng leä quoác teá: taïo cô sôû cho thò tröôøng phaùt trieån beàn vöõng vaø thu heïp daàn nhöõng khoaûng caùch bieät vôùi theá giôùi. Cuï theå cho tröôøng hôïp ñöa coâng cuï taøi chính môùi vaøo giao dòch, Nhaø nöôùc caàn sôùm ban haønh moät heä thoáng vaên baûn phaùp quy ñieàu chænh quan heä môùi naøy. (ii) Ñôn giaûn hoùa thuû tuïc chænh söûa caùc vaên baûn phaùp quy ñeå ruùt ngaén thôøi gian chôø söûa ñoåi, ñaëc bieät löu yù ñeán thôøi haïn cuûa caùc chính saùch (phaûi oån ñònh ôû möùc toái thieåu laø 5 naêm). (iii) Xoùa daàn nhöõng chính saùch öu ñaõi giöõa caùc ñoái töôïng, caùc thaønh phaàn, taïo saân chôi bình ñaúng phuø hôïp vôùi quaù trình hoäi nhaäp. 3.4. Hoaøn thieän cô sôû vaät chaát vaø kyõ thuaät: 56 Chöông 1 Ñaây laø giaûi phaùp khoâng theå thieáu trong baát kyø nhoùm giaûi phaùp naøo. Noù khoâng chæ taïo tieàn ñeà vöõng chaéc cho söï phaùt trieån caùc giao dòch trong nöôùc, ñaëc bieät giao dòch loaïi saûn phaåm cao caáp nhö quyeàn choïn chöùng khoaùn, maø coøn ñaûm baûo ñöôïc vieäc nieâm yeát vaø giao dòch cheùo vôùi caùc Sôû giao dòch trong khu vöïc vaø treân theá giôùi, phuø hôïp quaù trình hoäi nhaäp quoác teá. Vieäc laøm naøy dó nhieân khoâng theå moät sôùm moät chieàu, maø phaûi töøng böôùc chaäm maø chaéc, traùnh gaây laõnh phí – ñieàu raát deã xaûy ra cho nhöõng quoác gia ngheøo nhö Vieät Nam. 3.5. Caùc giaûi phaùp khaùc: 3.5.1. Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng: Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam môùi baét ñaàu khôûi ñoäng neân haøng hoùa hieän nay coøn khaù ñôn ñieäu veà chuûng loaïi (chöa coù caùc chöùng khoaùn phaùi sinh), nhöng moät trong nhöõng nguyeân nhaân khoâng theå khoâng nhaéc ñeán – nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn treân – laø söï chöa töï tin töø caáp quaûn lyù do haïn cheá veà trình ñoä. Vieäc nghieân cöùu phaùt trieån cuûa ngöôøi quaûn lyù phaûi ñi tröôùc moät böôùc so vôùi söï phaùt trieån töï phaùt cuûa thò tröôøng, tuy nhieân, coâng taùc naøy laâu nay chöa ñöôïc coi troïng taïi Vieät Nam. Chính phuû caàn daønh moät phaàn ngaân saùch cho coâng taùc chieán löôïc naøy. Vieäc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng khoâng thieân veà moät beân naøo caû, maø phaûi ôû caû hai thò tröôøng: taäp trung vaø OTC. Laâu nay, ña soá caùc vaên baûn phaùp quy cuûa Chính phuû ban haønh ñeàu nhaán tro