Đề tài Nguồn gốc, lịch sử phát triển của cây dừa

Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 4 Chöông 2: TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 2.1. Giới thiệu sơ lược về nguồn gốc, lịch sử phaùt triển của caâây dừa Trong tự nhieân từ nhiều thế kỷ nay, caây dừa ñaõ laø một trong những caâây trồng chính vaø phổ biến ở hầu hết caùc nước thuộc vuøng nhiệt đới vaø xích đạo treân thế giới. Chính do sự phaâân bố rộng raõi trong tự nhieân naøy, người ta ñaõ chứng minh caâây dừa coù nguồn gốc nhiệt đới, laø một loaïi hải thảo, thích hợp với caùc vuøng coù khí hậu noùng vaø ẩm của miền nhiệt đới. Nhưng xeùt về nguồn gốc phaùt sinh caâây dừa thì ñaõ coù nhiều cuộc tranh luận gay go của nhiều nhaø nghieân cứu treân thế giới hơn thế kỷ qua vaø cho đến nay vẫn chưa thống nhaáât một kết luận chung. Theo Von Martius (1928) ñaõ viết trong quyển: “Historia Naturalis Palmarum” cho rằng: “Nguồn gốc phaùt sinh của caâây dừa laø tại bờ biển phía Taâây của Trung Mỹ”. Lyù luận của Martius ñaõ dựa vaøo nguồn gốc phaùt sinh của caùc Loaøi, Bộ, Họ vaø ngay cả sự quan hệ với caùc giống của caây dừa ñaõ được tìm thấy ở Chaââu Mỹ. Ñaõ coù một thời, người ta baøn caõi laø: “Traùi dừa coù thể hay khoâng coù thể lan truyeàn khắp nơi bởi biển cả maø khoâng coù sự giuùp đỡ của con người”. Theo Cook (1901) rồi đến Werth (1913) ñaõ đưa ra lập luận nhằm coâng kích quan niệm cho rằng: “Traùi dừa được lan khắp nơi nhờ biển cả maø khoâng coù sự giuùp đỡ của con người”. Vì luùc bấy giờ, hai oâng ñaõ khoâng tìm thấy ở nơi naøo caâây dừa tự phaùt sinh được treân bờ biển. OÂng cho rằng : “Caùc loaïi caâây trồng ở quần đảo vaø bờ biển Thaùi Bình Dương đều coù nguồn gốc phaùt sinh từ Chaââu Mỹ vaø lịch sử cũng ñaõ chứng minh sự hiện diện laâu đời của caâây dừa tại Cuba, Puerto Tico, Brazil vaø Colombia vaø chính ngöôøi daâân ñaõ mang dừa đi khắp nơi”. Năm 1910, Cook bổ sung theâm: “Nguồn gốc thật sự của caâây dừa laø từ thung lũng Andine ở Colombia rồi được phaâân bố tiếp theo bởi người daâân đi veà phía caùc đảo của Thaùi Bình Dương vaø của biển Ấn Độ”. Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 5 Theo Ainsi Guppy (1906), Beccari (1917) vaø Ridley (1930) ñaõ viết trong taùc phẩm: “The dispersal of plants throughout the world” (sự phaùt taùn của caây trồng treân thế giới) ñaõ bổ sung theâm yù kiến cho rằng: “caây dừa coù nguồn gốc từ bờ biển Thaùi Bình Dương của vuøng nhiệt đới Chaâu Mỹ”. Theo Edmondson (1941) ñaõ chứng minh rằng: “Traùi dừa coù thể nảy mầm sau khi troâi nổi treân biển suốt thời gian laø 110 ngaøy, trong thời gian naøy, nếu gặp doøng nước thuận lợi traùi dừa coù thể được mang đi xa 5.000 km.” Nhưng nếu một traùi dừa coù thể mang đi thật xa bởi doøng nước biển thì những điều kiện may mắn để noù nảy mầm treân caùt của một vuøng duyeân hải laø điều rất hiếm bởi vì tự noù khoù tự bảo vệ vaø chống lại những thảm thực vật tại chỗ, cua, lợn rừng vaø những loaøi gặm nhấm khaùc sẽ ăn mất đi những mầm non của traùi. Tuy nhieân, traùi dừa coù thể tự mọc được maø khoâng cần coù sự giuùp đỡ của con người. Điều naøy ñaõ được thực tế chứng minh ở vực của nuùi lửa Krakatoa, thuộc đảo Java – Indonesia. Năm 1883, nuùi lửa ñaõ taøn phaù hoaøn toaøn caâây cối vaø động vật hiện diện ở vuøng naøy vaø caùc vuøng laâân cận như Verlaten, Lang, bị phủ đầy một lớp nham thạch nuùi lửa daøy 30 cm. Đến năm 1897, một đoaøn khảo saùt khoa học viếng thăm caùc vuøng naøy vaø ñaõ tìm thấy những caâây dừa khoâng được con người trồng ở treân đảo Lang vaø vaøo năm 1906 người ta ghi nhận caâây dừa mọc ở treân 2 đảo Krakatoa vaø Verlaten (Theo Hill, 1929). Theo Van Leeuwen (1933): vaøo năm 1932, người ta tìm thấy treân đảo Anak Krakatoa IV (một đảo vừa mới nổi leân năm 1930) trong khi nuùi lửa đang hoạt động coù 41 traùi dừa đang nảy mầm, một vaøi traùi ñaõ ra rễ rồi. Theo caùc taøi liệu về sau naøy cho rằng: Coù lẽ caâây dừa coù nguồn gốc xuất phaùt từ đảo Andes, trong quần đảo Polinesia ở Thaùi Bình Dương caùch nay từ 3000 – 4000 năm, người ta phỏng đoaùn rằng: “ Coù lẽ trước khi coù vườn dừa thieân nhieân mọc ven caùc bờ biển quần đảo Polinesia coù caùc traùi gìa rụng xuống biển, bị soùng ñaùnh bạt đi coù khi rất xa rồi troâi dạt vaøo những bôø Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 6 caùt ở vuøng đất liền rồi mọc leân vaø rồi cứ thế tiếp tục sinh sản vaø lan truyền ra xa maõi”. Theo Child (1964): Ñaõ coù nhiều yù kiến của caùc nhaø nghieân cứu cho rằng ở một nơi rieâng biệt naøo đoù coù sự taäp trung maïnh mẽ của một loại caâây trồng naøo đoù sẽ chưa đủ dữ kiện để kết luận rằng nơi đoù laø nguồn gốc xuất xứ của loại caâây trồng đoù. Nhưng điều chắc chắn rằng chính con người ñaõ đoùng goùp một phần rất quan trọng trong việc mở rộng vuøng trồng dừa maø người ta nhận thấy ngaøy nay. Theo Child (1964), Purseglove (1968) oâng cho rằng nguồn gốc caâây dừa laø ở vuøng Indo-Pacific (Ấn Độ - Thaùi Bình Dương). • Giaù trò kinh teá cuûa caây döøa: döøa laø moät caây coâng nghieäp laâu naêm. Caùc saûn phaåm töø döøa raát ña daïng vaø phong phuù, saûn phaåm töø döøa laø nguoàn nguyeân lieäu cô baûn cuûa coâng nghieäp cheá bieán, cung caáp thöïc phaåm cho con ngöôøi, saûn xuaát tieåu thuû coâng nghieäp, cung caáp haøng tieâu duøng phuïc vuï nhu caàu ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa nhaân daân vaø coù giaù trò xuaát khaåu cao. Ngoaøi ra, saûn phaåm töø döøa coøn laøm thöùc aên cho chaên nuoâi gia suùc, toâm, caù. Trung bình 50 trieäu traùi döøa seõ thu ñöôïc 12.600 taán côm döøa vaø eùp ra ñöôïc 6.930 taán daàu döøa thoâ, xaùc côm döøa sau khi eùp daàu coù theå nuoâi 600 taán heo hôi. Caùc maët haøng thuû coâng myõ ngheä, baùnh keïo saûn xuaát töø caùc boä phaän treân caây döøa khoâng nhöõng ñaùp öùng nhu caàu tieâu duøng trong nöôùc maø coøn laø caùc maët haøng xuaát khaåu mang laïi hieäu quaû kinh teá cao, giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm cho lao ñoäng nhaøn roãi ôû noâng thoân. Veà maët khoa hoïc, troàng döøa coù theå taän duïng ñöôïc nguoàn naêng löôïng maët trôøi thöøa thaûi chuyeån hoùa sang daïng hoùa naêng höõu ích, ngoaøi ra döøa coøn sinh tröôûng vaø phaùt trieån ñöôïc treân caùc vuøng nöôùc lôï, ñaát maën ven bieån, ven caùc cöûa soâng, do ñoù chuùng khoâng caïnh tranh ñaát ñai vôùi caùc caây troàng khaùc maø coøn coù theå troàng xen vôùi caùc caây khaùc nhö: Ca cao, Hoà tieâu, Döùa, Xoaøi, Sa poâ cheâ, Cam, Chanh, Maüng caàu, Chuoái,… Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 7 Caùc möông trong vöôøn döøa giöõ nhieät ñoä luoân aám aùp raát thích hôïp vôùi ngheà nuoâi troàng thuûy saûn nhö toâm, caù ñeå tieâu duøng noäi ñòa hoaëc xuaát khaåu. Tính giaù trò saûn xuaát haøng hoùa cuûa 1 ha vöôøn döøa thì thu hoïach lôùn hôn nhieàu so vôùi caùc loaïi caây laâu naêm khaùc. Ñoàng thôøi, troàng döøa mang laïi taùc duïng thieát thöïc trong vieäc baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi, haïn cheá ñöôïc tình traïng suïp lôû ñaát ñai doïc theo caùc soâng, keânh raïch lôùn. Vì theá, vieäc duy trì vaø phaùt trieån dieän tích troàng döøa ôû nöôùc ta trong giai ñoïan hieän nay laø raát caàn thieát vaø giöõ vò trí quan troïng, nhaát laø ñoái vôùi caùc tænh vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø caùc tænh duyeân haûi Nam Trung Boä. Ngoaøi ra, caùc boä phaän töø caây döøa nhö: reã döøa, thaân döøa, laù döøa, ñoït döøa, gaùo döøa, nhöïa hoa töï, nöôùc döøa, xô döøa coøn coù caùc coâng duïng raát thieát thöïc trong ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa ngöôøi daân (Theo Leâ Höõu Trung, 2004). 2.2. Nguồn gốc, lịch sử phaùt triển vaø khả năng gaâây hại của bọ caùnh cứng hại dừa (Brontispa longissima Gestro) Theo Finner, bọ dừa được tìm thấy đầu tieân tại Drawin vaøo thaùng 9 năm 1979. Trong chiến dịch phoøng trừ tổng hợp bọ dừa ñaõ giảm suùt vaøo năm 1981, đến 1989 dịch hại bọ dừa lại xuất hiện vaø gaâây hại trầm trọng tại Drawin vaø những vuøng laâân cận. Brontispa longissima coù nguồn gốc từ quần đảo Aru thuộc Indonesia, sau đoù tới Irian Jaya vaø Papua New Guinea bao gồm cả Bismarck Archipelago những nơi maø thỉnh thoảng loaøi coân truøng naøy phaùt sinh thaønh dịch. Loaøi coân truøng naøy cũng ñaõ được baùo caùo laø xuất hiện ở quần đảo Solomon vaøo năm 1929 vaø ở Vanuatu vaøo năm 1937 (Risbec, 1942). Sau đoù vaøi năm dịch xuất hiện ở New Caledonia. Theo Cohic (1961) thì đầu tieân ghi nhận loaøi coân truøng B. longissima tại New Caledonia (Tahiti). Bọ Caùnh Cứng hại Dừa cũng ñaõ xuất hiện ở American Samoa vaø Anon (Long, 1974), ở Bắc Australia (Fenner, 1984) vaø tại Taiwan (Shiau, 1982). Theo Hollingsworth R. vaø cộng sự (1988), B. longissima laø một dịch hại quan trọng tại Taâây Samoa, Bọ Dừa được đưa vaøo từ American Samoa vaøo năm 1979 Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 8 B.longissima lan truyền treân khắp hoøn đảo Upolu vaø Manono, sau đoù truyền sang vuøng đảo lớn nhất Samoa, Savaii (Wilco Liebregt, 1987, thoâng tin caù nhaâân). B. longissima coù nguồn gốc từ Indonesia vaø Papua New Guinea. Chuùng gaâây hại chủ yếu ở đảo Pacific laø treân caâây Dừa (Cocos nucifera L.). Từ đoù, noù được lan truyền sang Taiwan vaø ñaõ trở thaønh dịch hại chính treân caâây Dừa từ năm 1975. (Theo Chen Z. C, 1988). ÔÛ UÙc, coân truøng naøy được biết từ đảo Moa ở Torres Strait từ rất sớm (năm 1911). Sau đoù, noù được phaùt hiện tại Đức (laõnh thổ Northern) vaøo thaùng 12 năm 1979 ở thaønh phố vaø những khu vực laâân cận. Những cuộc thử nghiệm ñaõ bị thất bại vaø laõng queân vaøo năm 1981. Vaøo năm 1989, dịch hại xảy ra khắp nước Đức vaø Palmerston, ở nhiều khu vực noâng thoân laâân cận bao gồm Cox Peninsula. Từ đoù di chuyển về phía Đoâng đến Cairns vaø Cooktown vaø được phaùt hiện tại vuøng Viễn Nam ở Innisfail. Tuy nhieân, coù thoâng tin khaùc cho rằng gần đến năm 1981 dịch hại ñaõ trở neân nghiệm trọng tại khu vực trung taââm vaø tiến trình của noù được kiểm tra bằng sự giới hạn kiểm dịch ở vuøng Viễn Bắc Queensland. Từ đoù, B.longissima lan truyền từ 30 – 40 km Miền Nam của Đức vaø ñaõ hiện diện ở khu vực Broome (Tâaây UÙc) từ đầu thập nieân 1980. Theo Waterhouse (1985) một số nơi coù trồng dừa cũng chưa phaùt hiện loaøi coân truøng naøy xuất hiện laø Cook Islands, Fiji, Kiribati, Niue, Tokelau, Tonga vaø Tuvalu. Lần đầu tieân nhận thấy loaøi coân truøng B.longissima xuất hiện tại Hong kong treân 30 caâây Cau mo nhỏ ở trong vườn ươm vaøo năm 1988 (Lau, 1991). Nhưng đến maõi cuối năm 1991 mới thấy chuùng xuất hiện vaø gaây hại treân những caâây dừa giaø treân 30 năm tuổi. Thời gian gần ñaây, phần lớn caùc nước nhập những loại caâây như Cọ dầu, Cau mo nhỏ, Cau vua, Chaø laø luøn từ Trung Quốc thì coù loaøi coân truøng B.longissima phaùt taùn đi theo, theo yù kiến nhiều người thì chuùng coù nguồn gốc từ GuangDong (Hồ Vaên Chiến, 2003). † Đặc điểm sinh học Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 9 - Trứng: Coù maøu naââu, hình ellip, daøi khoảng 1,5 mm vaø rộng khoảng 1 mm. Trứng được đẻ rieâng lẻ hoặc thaønh từng chuỗi 4 – 5 trứng bao phủ xung quanh bằng chất tiết của con caùi, giai đọan naøy keùo daøi khoảng 4 – 5 ngaøy. - Ấu truøng: coù 4 tuổi Ấu truøng tuổi 1: Đầu lớn hơn thaâân, maøu vaøng nhạt, chiều daøi tương đương với kích thước của trứng, rộng khoảng 0,75mm. Phía cuối cơ thể coù một cặp gai đuoâi nhọn, cong vaøo phía beân trong. Sau khi lột xaùc ấu truøng bắt đầu ăn phaù taøu laù Dừa non chưa xoøe ra, thời gian phaùt triển giai đọan naøy khoảng 1 – 3 ngaøy. Ấu truøng tuổi 2: Luùc mới lột xaùc ấu truøng coù maøu trắng sữa, sau chuyển sang vaøng nhạt, caùc đốt bụng sau daøi hơn caùc đốt bụng trước, cơ thể phaùt triển đấy đủ hơn ấu truøng tuổi 1, giai đọan naøy keùo daøi 3 – 4 ngaøy. Ấu truøng tuổi 3: Về đặc điểm hình thaùi thì tương đương như ấu truøng tuổi 2 nhưng kích thước lớn hơn. Thời gian phaùt triển khoảng 7 – 8 ngaøy. Ấu truøng tuổi 4: Thaân mình hơi phẳng, ấu truøng đẫy sức daøi khoảng 9 mm, rộng 2,25 mm. Gai đuoâi coù dạng xẻng coù 2 moùc cong vaøo phía beân trong vaø bất động. Giai đọan naøy keùo daøi 7 – 8 ngaøy. - Nhộng: Tiền nhộng: Kích thước bằng ấu truøng tuổi 4, cơ thể bắt đầu co lại, khoâng ăn vaø ít di chuyển, thời gian phaùt triển khoảng 2 – 3 ngaøy. Nhộng: Nhộng thuộc loại nhộng trần, khi mới lột xaùc chuyển sang giai đoaïn nhộng coù maøu trắng sữa, sau coù maøu vaøng hơi naââu, gai đuoâi sậm hơn, ngaøy cuối trước khi vũ hoùa nhộng chuyển sang maøu naââu đen. Giai đọan naøy keùo daøi 4 – 6 ngaøy. - Thaønh truøng: Thaønh truøng mới lột xaùc coù maøu trắng đục, cơ thể rất mềm vaø yếu. Sau 1 giờ cơ thể chuyển sang maøu naââu đen. Thaønh truøng daøi khoaûng 8,5 – 9,5 mm, rộng khoảng 2,0 – 2,25 mm. Một caëp caùnh cứng maøu naââu đen boùng aùnh kim, raââu hình sợi chỉ chia thaønh 11 đốt daøi khoảng 2,75 mm, phần lưng của ngực trước coù moät mảnh đệm cứng maøu cam vaø ở giữa coù một đường khớp rất roõõ. Thaønh truøng coù 3 Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 10 cặp chaân phaùt triển khaù hoaøn chỉnh. Đốt ngực của thaønh truøng coù maøu hơi đỏ, mặt dưới của đốt ngực coù một đường raõnh nhỏ, phần dưới bụng cứng vaø đen bong. Thaønh truøng coù xu hướng traùnh aùnh saùng vaø ít di chuyển vaøo ban ngaøy, nhưng chuùng rất linh hoạt vaøo luùc chập tối vaø ban ñeâm tuy nhieân khả năng bay xa khoâng cao. Sau khi vũ hoùa được hai tuần thì bắt đầu đẻ trứng, trứng đẻ rieâng lẻ hoặc thaønh từng chuỗi 3 – 5 trứng nằm ở maët trong của laù. Thaønh truøng caùi đẻ tối đa 11 trứng/ngaøy. Tuy nhieân thaønh truøng caùi coù thể ngưng đẻ 3 – 4 ngaøy, sau đoù tiếp tục đẻ vaø khoâng tuaân theo bất cứ quy luật naøo. Trong suốt chu kỳ sống, thaønh truøng giao phối nhiều lần khoâng giống đa số coân truøng khaùc chỉ giao phối 1 lần. Thời gian phaùt triển của bọ dừa từ trứng đến thaønh truøng trong điều kiện phoøng thí nghiệm khoảng 32 – 36 ngaøy. • Đặc điểm phaân biệt thaønh truøng đực, caùi: Kích thước cơ thể thaønh truøng caùi lớn hơn so với thaønh truøng đực, gai phía đầu con caùi nhọn hơn. Thaønh truøng đực thaân hình thon nhỏ, trong khi thaønh truøng caùi coù phần cuối bụng hơi phình to ra. Hai đốt cuối bụng cũng coù sự khaùc biệt: đốt cuối vaø hậu moân ở con caùi khoâng phaân biệt roõ trong khi đoù ở con đực coù moät raõnh phaân cắt rất roõ. 2.2.1. Triệu chứng gaây hại Boï döøa gaây haïi ôû taát caû caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa caây döøa vaø caùc thaùng trong naêm nhöng vaøo muøa möa thì haàu nhö chuùng gaây haïi raát ít so vôùi muøa naéng. Giai ñoaïn caây töø 4 – 5 tuoåi ôû ngoaøi ñoàng vaø trong muøa khoâ laøm cho caây deã maãn caûm vôùi beänh (Maddison, 1983; Waterhouse vaø Norris,1987). AÁu truøng vaø thaønh truøng ñeàu gaây haïi nhöng haïi naëng nhaát laø giai ñoaïn aáu truøng treân nhöõng taøu laù non chöa nôû xoøe ra, chuùng aên phaàn moâ non doïc theo nhöõng ñöôøng thaúng song song vôùi gaân laù vaø sau ñoù lan roäng ra taïo thaønh caùc veát maøu naâu khi laù Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 11 bung ra. Caùc veát naøy nhaên nheo vaø co laïi laøm cho laù bò chaùy xuaát hieän caùc veát raùch, gaây haïi treân moâ cuûa laù non seõ ngaên caûn sinh tröôûng trong thôøi gian daøi, neáu bò haïi naëng coù theå laøm cheát caây. † Phoå kyù chuû: Kyù chuû chính cuûa B.longissima laø döøa (Cocos nucifera), ngoaøi ra chuùng coøn taán coâng caùc caây thuoäc hoï Cau döøa khaùc nhö: Metroxylon sagu, Areca Catechu, Bentinckia nicobarica, Elaeis guineensis, Washingtonia filifera, Thrinax parviflora, Carpentaria acuminate, Caryota mitis vaøHyophorbe lagenicaulis,Roystonea regia, Archontophoenix alexandrae, Arecastrum romanzoffianum, Cyrtostachys renda, Dictyosperma, album, Gulubia costata, Laccospadix australsica, Livistona muelleri, Phoenix dactylifera, Prichrdia pacifica, Prychosperma elegans, P. macarthuri, W.robusta vaø Ptychosperma sp. (Fenner, 1984, 1992; Waterhouse vaø Norris, 1987; Lake, 1998). c Coconut nucifera Cytostachys lakka Hyophorbe sp. Veitchia merricli Chrusalidocarpus sp. Dypsis pinnatifrons Phoenix loureiri Elaesis guineensis Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 12 Trachycarpus excelsus Caryota sp. Rhapis spinosa Cycas revolute Hình 2.1: Phoå kyù chuû cuûa boï döøa (Nguoàn:Traàn Taán Vieät, 2002, taøi lieäu chöa coâng boá) 2.2.2. Biện phaùp phoøng trừ 2.2.2.1. Bieän phaùp canh taùc: Bieän phaùp phaåu thuaät ñeå phoøng tröø ñaõ ñöôïc thöû nghieäm taïi quaàn ñaûo Solomon; ngöôøi ta caét boû nhöõng taøu laù bò haïi laø nôi aån naùu cuûa boï böøa (Brown vaø Green, 1958). Bieän phaùp naøy phaûi ñöôïc tieán haønh cuøng moät luùc vaø treân dieän roäng traùnh laøm laây lan sang caùc caây laân caän, neáu laëp laïi nhieàu laàn thì cuõng cho keát quaû toát. Ñoái vôùi nhöõng caây döøa töø 3 – 6 naêm tuoåi phaûi chòu maát moät laù trong 6 thaùng, nhöng nhöõng caây treû hôn neáu laøm nhö vaäy seõ laøm cho giaûm söùc sinh tröôûng raát lôùn (Tothill, 1929). Tuy nhieân, bieän phaùp naøy raát toán keùm vì nhöõng caây coù tuoåi giaø hôn cuõng phaûi xöû lyù thì maät soá cuûa B.longissima môùi giaûm ñöôïc (Tothill, 1929). Duøng cô giôùi ñeå caét boû laù ñoït bò nhieãm cuõng khoù khaên vaø ít höõu hieäu (Kalshoven, 1981). Ngoaøi ra, vieäc boùn phaân cho caây döøa laøm laù ñoït ruùt ngaén thôøi gian nôû bung ra hay noùi caùch khaùc söï phaùt trieån cuûa laù nhanh hôn khoâng taïo nôi cö truù thì nhaän thaáy maät soá cuûa boï caùnh cöùng haïi döøa cuõng bò giaûm moät caùch ñaùng keå. Moät caùch coù theå thöïc hieän ñeå traùnh laøm laây lan dòch haïi boï döøa laø quaûn lyù löu thoâng caùc caây caûnh thuoäc hoï Cau döøa töø vuøng naøy sang vuøng khaùc. 2.2.2.2. Bieän phaùp hoùa hoïc: Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 13 Duøng hoùa chaát ñeå xöû lyù phaûi phun xòt ñeán nhöõng keõ hôû cuûa laù ñoït vaø phaûi leo leân caây (ñoái vôùi caây döøa cao) vaø thuoác phaûi löu toàn thöôøng xuyeân trong suoát naêm vì B.longissima sinh saûn lieân tuïc vaø coù nhieàu theá heä trong moät naêm. Sau khi thaønh truøng ñeû tröùng khoaûng 1 tuaàn sau aáu truøng tuoåi 1 xuaát hieän, neáu caây ñöôïc xöû lyù maø thuoác khoâng löu toàn seõ laøm cho maät soá boï döøa gia taêng roõ reät vaø gaây thieät haïi traàm troïng (Brown vaø Green, 1958). Vieäc phun xòt thuoác theo ñònh kyø 10 ngaøy 1 laàn seõ cho hieäu quaû cao hôn 3 tuaàn 1 laàn vaø phaûi tuaân theo lieàu löôïng hôïp lyù, neáu khoâng seõ gaây ra hieän töôïng ngoä ñoäc sinh lyù. Phöông phaùp söû duïng thuoác hoùa hoïc giaù thaønh phaûi thaáp, hieäu quaû cao môùi coù theå ñöôïc ngöôøi daân chaáp nhaän (Brown vaø Green, 1958). Tuy vaäy, bieän phaùp naøy gaây oâ nhieãm moâi tröôøng xung quanh laø vaán ñeà ñang raát ñöôïc quan taâm hieän nay vì döøa thöôøng ñöôïc troàng trong khu vöïc daân cö, chaên nuoâi gia suùc, gia caàm, thuûy saûn. Caùc goác thuoác hoùa hoïc ñöôïc khuyeán caùo söû duïng nhö: nicotine sulphate, carbaryl, lindan (Maddison, 1983; Smee, 1965; Stapley, 1972; 1980a; Wu vaø Tao, 1976). Phun xòt ñònh kyø haèng thaùng baèng permethrin treân döøa con cuõng ñöôïc thöïc hieän ôû Taây Samoa (Hollingsworth et al., 1986; Peters et al., 1984). Taïi Australia, Jones vaø Elliot (1986) cuõng khuyeán caùo phun baèng carbaryl khi taøu ngoïn chöa nôû bung vaø phun laëp laïi khi taøu laù non môùi hình thaønh. Thuoác hoùa hoïc cuõng bò coân truøng B.longissima khaùng ñaõ ñöôïc daãn chöùng bôûi Georghiou vaø Lagunes-Tejeda (1991). ÔÛ Vieät Nam, haàu heát caùc loaïi thuoác tröø saâu ñeàu coù theå phoøng trò Boï caùnh cöùng haïi Döøa. Tuy nhieân, caây Döøa laø loaïi caây cao raát khoù leo treøo cuõng nhö vieäc phun xòt, maët khaùc caùc vöôøn Döøa ñeàu ñöôïc troàng quanh khu daân cö, chuoàng traïi chaên nuoâi gia suùc vaø ao hoà nuoâi toâm caù, vaán ñeà phoøng trò baèng thuoác hoùa hoïc gaây oâ nhieãm moâi tröôøng treân dieän roäng laø vaán ñeà heát söùc löu yù vaø ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu. Trong naêm 2001, coâng ty Vipesco ñaõ cho ra ñôøi thuoác Vicarp 95 BHN ñeå ñaët vaøo keõ laù döøa phoøng trò loaïi coân truøng naøy raát höõu hieäu vaø deã daøng söû duïng; coù hieäu löïc keùo daøi. Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 14 Tuy nhieân, bao giaáy thaám deã bò raùch, beå trong muøa möa laøm thuoác chaûy xuoáng ao hoà gaây ngoä ñoäc cho caù Thöïc hieän chæ ñaïo cuûa Boä NN vaø PTNT taïi coâng vaên soá 2040/BNN-BVTV ngaøy 30/7/2002 veà vieäc phaùt ñoäng thaùng phoøng tröø Boï caùnh cöùng haïi caây Döøa vaø quyeát ñònh soá 3245 QÑ/BNN-TCCB ngaøy 14/8/2002 cuûa Boä tröôûng Boä NN vaø PTNT veà vieäc thaønh laäp Ban Chæ Ñaïo dieät tröø boï caùnh cöùng haïi caây döøa, trong thôøi gian töø thaùng 8/2002 ñeán thaùng 12/2002 Ban Chæ Ñaïo caùc caáp töø trung öông ñeán ñòa phöông ñaõ taäp trung thöc hieän thaùng phoøng trò boï döøa vaø ñaõ thu ñöôïc keát quaû laø giaûm soá caây döøa bò haïi. 2.2.2.3. Bieän phaùp sinh hoïc: Lòch söû phoøng tröø baèng sinh hoïc ñoái vôùi loaøi coân truøng naøy taïi Indonesia vaø Pacific töø 1932 ñeán 1984 ñöôïc daãn chöùng bôûi Waterhouse vaø Norris (1987). Trong traän dòch B.longissima taïi Saluwesi, Indonesia vaøo naêm 1932, loaøi ong kyù sinh Tetrastichus brontispae ñöôïc nhaäp töø Java ñeå phoøng tröø thì caùc vöôøn vöøa ñöôïc phuïc hoài chæ vaøi naêm sau ñoù. Caùc vöôøn döøa moät phaàn giaûm thieät haïi do coân truøng B.longissima (Franssen vaø Mo, 1952). Tuy nhieân, söû duïng loaøi ong kyù sinh T.brontispae naøy ôû Java vaøo khoaûng naêm 1932 vaø 1937 cuõng nhö ôû mieàn trung Java vaøo naêm 1954 thì khoâng cho keát quaû khaû quan naøo (Rao et al, 1971). Theo Mo (1965) ñeå giaûi thích cho söï thaát baïi naøy cuõng nhö söï bieán ñoäng cuûa söï kyù sinh khoâng höõu hieäu cuûa loaøi ong naøy taïi caùc vuøng khaùc nhau thì chuûng kyù sinh töø mieàn Ñoâng vaø mieàn Trung Java coù theå chæ kyù sinh leân chuûng cuûa B.longissima coù chung nguoàn goác vôùi chuùng. ÔÛ moät chuûng khaùc phaàn lôùn kyù sinh treân nhoäng ñeàu bò cheát ôû 3 – 4 ngaøy sau khi nôû vaø sau ñoù vaøi ngaøy thì kyù chuû cuõng cheát theo. Kyù sinh T.brontispae ñaõ ñöôïc ñöa töø Solomon Islands tôùi Papua New Guinea vaøo naêm 1939, vì nôi naøy thænh thoaûng môùi thaáy söï thieät haïi bôûi B.lonissima, loaøi ong kyù sinh naøy ñaõ ñöôïc chuù yù vaø nhaân nuoâi nhöng trong thöïc teá khoâng ñöôïc ghi nhaän vaø baùo caùo (O’Connor, 1940). Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 15 T.brontispae cuõng ñaõ ñöôïc nhaân nuoâi vaø phoùng thích taïi Australia vaøo naêm 1984 (Waterhouse vaø Norris, 1987). Böôùc ñaàu thöû nghieäm T.brontispae taïi Solomon Islands ñöôïc du nhaäp töø Java vaø Sulawesi nhöng cuõng khoâng thaønh coâng (Lever, 1936 a, b). Sau ñoù laïi thöû nghieäm T.brontispae vaø Trichogrammatoidea nana vaøo nhöõng naêm 1930 cho keát quaû khaù khaû quan, nhöng khoâng ñaït nhö mong muoán (Johns, 1941). T.brontispae cuõng ñaõ ñöôïc tieán haønh laïi vaøo naêm 1968 vaø ñöôïc phoùng thích taïi Russell Island group. Sau ñoù, loaøi ong kyù sinh naøy ñöôïc öùng duïng roäng raõi. Söï xuaát hieän cuûa T.brontispae laøm giaûm tyû leä thieät haïi töø 95% soá caây bò haïi xuoáng coøn 5% treân gioáng döøa môùi troàng coù teân laø Federal Malay States (FMS) laø gioáng nhieãm ñöôïc keát hôïp vôùi vaøi laàn xöû lyù thuoác khi caàn thieát ñaõû cho moät keát quaû toát (Macfarlane, 1981; Stapley,1971, 1972, 1980a). Theo Stapley (1971) tyû leä kyù sinh nhoäng T.brontispae ñaõ leân ñeán 100% ñaõ ñöôïc tìm thaáy trong caùc vöôøn döøa. Ngoaøi ra, vieäc nghieân cöùu vaø söû duïng Kieán Vaøng (Oecophylla smaragdina) trong vieäc phoøng tröø sinh hoïc cuûa coân truøng B.longissima ñaõ ñöôïc thöïc hieän taïi Solomon Islands. Tuy nhieân, Kieán Vaøng khoâng laøm giaûm bôùt maät soá cuûa B.longissima ôû nhöõng caây döøa nhoû maø trôû neân nhieãm naëng hôn do luùc ñoù vöôøn döøa ñang ôû giai ñoaïn ra hoa thu huùt nhieàu loaøi coân truøng khaùc ñeán vaø chuùng ñaõ tieát ra raát nhieàu “maät thaûi” (Stapley, 1980). T.brontispae ñöôïc phoùng thích laàn ñaàu ôû French Polynesia vaøo naêm 1962 vaø ñaõ thaønh coâng trong nhieàu naêm töø sau ñoù, tyû leä kyù sinh leân ñeán 38% (Stapley, 1971). Nhaân nuoâi vaø phoùng thích T.brontispae ñöôïc baét ñaàu taïi Tubuai Island vaø Rangiroa Island vaøo thaùng 7 naêm 1984, cho thaáy raát höõu hieäu vaø vöôøn döøa ñöôïc phuïc hoài laïi moät caùch nhanh choùng sau khi bò B.longissima taán coâng vaø gaây haïi vaøo nhöõng naêm 1981 – 1983 (Gourves vaø Samuelson, 1979). T.brontispae ñaõ ñöôïc giôùi thieäu taïi New Caledonia do nhaäp töø Saipan thuoäc phía baéc cuûa Mariana Islands vaøo naêm 1963, loaøi ong kyù sinh naøy nhanh choùng theå hieän roõ taùc duïng vaø tyû leä kyù sinh leân ñeán 24%. Maët khaùc, do coù söï keát hôïp vôùi naám kyù sinh vaø Boø Keïp neân keát quaû chöa ñöôïc thuyeát phuïc (Ochereau, 1969). Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 16 T.brontispae thí nghieäm 4 laàn taïi American khoâng thaønh coâng vaø moät soá löôïng lôùn ong ñöôïc du nhaäp töø Taây Samoa vaøo naêm 1985, loaøi ong naøy chæ coù taùc duïng phoøng tröø (Waterhouse vaø Norris, 1987) keát quaû ñieàu tra laø khoâng coù moät kyù sinh T.brontispae naøo ñöôïc tìm thaáy taïi American Samoa (Vogele vaø Zeddies, 1990). Loaøi ong naøy cuõng ñöôïc öùng duïng roäng raõi taïi Taây Samoa vaøo naêm 1981 thu nhaäp töø New Caledonia (FAO, 1981). Trong hai naêm 1981 vaø 1982, moät chuûng T.brontispae töø Solomon Islands (nguoàn goác töø Tahiti) cuõng ñaõ ñöôïc nhaân thaû nhö chuûng töø Papua New Guinea naêm 1983. Nhieàu dieän tích troàng döøa ôû ñaây bò gaây haïi nghieâm troïng trong naêm 1981, ngay caû nhöõng caây döøa 50 – 70 naêm tuoåi cuõng bò thieät haïi haøng loaït; caùc taøu laù ôû giöõa cuûa taøu laù döøa ñeàu coù maøu naâu (tröø laù ñoït) sau ñoù chuùng ñöôïc phuïc hoài nhanh choùng vaøo cuoái 1982. Nhöng B.longissima töø töø di chuyeån sang khu vöïc môùi Upolu vaø Savai’i, phía Taây Samoa gaây thieät haïi nghieâm troïng cho hai vuøng naøy. Theo Hollingsworth vaø ctv (1988) phaùt hieän thaáy coù 4 vöôøn döøa maø taïi ñaây coân truøng B.longissima cheát do moät soá yeáu toá töï nhieân ôû Taây Samoa vaøo naêm 1985. Ong kyù sinh Chrysonotomyia sp. kyù sinh giai ñoïan aáu truøng tuoåi 4 cuûa B.longissima thu thaäp töø caùc vöôøn döøa bò loaøi ong naøy kyù sinh leân ñeán 75%. Ñoái vôùi naám gaây beänh cho coân truøng thì naám Metarhizium anisopliae phaùt hieän kyù sinh 65% aáu truøng tuoåi 3 vaø 4, 27% thaønh truøng. Ñuoâi Kieàm (Chelisoches morio) ñaõ ñöôïc phaùt hieän treân nhöõng caây döøa bò B.longissima gaây haïi (trung bình 5,1 con aáu truøng vaø 1,2 con thaønh truøng treân moät caây); thí nghieäm ñoái chöùng ñöôïc tieán haønh trong phoøng thí nghieäm cho thaáy chuùng taán coâng aáu truøng vaø nhoäng cuûa B.longissima. Qua ñieàu tra ñaùnh giaù treân 37.000 caây döøa, ñoái vôùi nhöõng caây ñaõ ñöôïc phoøng trò bôûi coân truøng B.longissima thì vieâc laøm giaûm naêng suaát khoâng coù yù nghóa so vôùi saûn löôïng ban ñaàu ñöôïc tính toaùn cho thaáy ôû möùc khaù cao töø 50 – 70%. Veà lôïi ích: chæ soá kinh teá cuûa chöông trình laø 3,9:1 trong suoát giai ñoïan töø 1981 – 1986 vaø 9,9:1 Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 17 trong giai ñoïan töø 1987 – 1990. Giaù trò thu hoài hôn 40% ñieàu naøy chöùng toû chöông trình phoøng tröø thaønh coâng. Tyû leä thieät haïi giaûm töø 42,4% naêm 1984 xuoáng coøn 15,4% naêm 1987 sau khi keát hôïp phoùng thích ong Tetrastichus brontispae vaø Asecodes sp. (Volgele vaø eddies,1990). Taïi American Samoa gaàn 74% nhöõng caây döøa ñaõ bò nhieãm so vôùi Taây Samoa chæ coù 14,3%. Tyû leä B.longissima cuõng bò nhieãm bôûi naám Metarhizium sp. leân ñeán 12,5% soá caây laáy maãu. Naêm 1984, aáu truøng cuûa Brontispa cuõng ñaõ ñöôïc phaùt hieän bò kyù sinh bôûi moät loaøi khaùc laø Chrysonotomyia sp. vaø noù cuõng xaûy ra taïi ñaûo Savai’i, nôi maø coân truøng Brontispa khoâng xuaát hieän cuøng luùc vôùi Papua New Guinea nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp do ñoù coù leõ ñaây laø moät loaøi ñòa phöông. Theâm vaøo ñoù, kyù sinh aáu truøng do “eulophid” caøng roäng hôn, khi bò kyù sinh thì buïng aáu truøng thaáy coù xen laãn nhöõng soïc traéng vaø ñen. Loaøi kyù sinh naøy ít phoå bieán hôn loaøi Chrysonotomyia sp., loaøi naøy ñöôïc bieát töø Papua New Guinea. Chrysonotomyia sp. phaùt hieän kyù sinh 96% aáu truøng tuoåi 4 vaø Metarhizium taán coâng khoaûng 65% aáu truøng tuoåi 3 vaø 4, 27% tröôûng thaønh Brontispa (Waterhouse vaø Norris, 1987). Moät chöông trình phoøng tröø sinh hoïc cuõng ñöôïc thöïc hieän thöôøng xuyeân taïi Taiwan (Chiu vaø Chien, 1989). Brontispa cuõng coù theå phoøng tröø baèng caùch phun dung dòch M.anisopliae. Loaøi naám naøy coù theå lan roäng ôû ñieàu kieän khoâng khí aåm vaø noù coù theå tieâu dieät hôn moät phaàn hai aáu truøng vaø thaønh truøng hieän dieän (Waterhouse vaø Norris, 1987). Trong töï nhieân coù hai thí nghieäm sinh hoïc coù theå duøng ñeå phoøng tröø Brontispa taïi khu vöïc Pingtung, Taiwan vaøo naêm 1986 vaø 1987. Sau khi phun 3 laàn vôùi M.anisopliae-1 vaø coân truøng thì khoâng theå chaån ñoaùn ñöôïc ñoái vôùi nhaân sinh khoái ñoàng “gene”, ôû daïng haït hay trong moät daïng huyeàn phuø baøo töû. Moät kinh nghieäm ôû American Samoa cho thaáy raèng khi caàn thieát ñeå phoùng thích moät löôïng kyù sinh vaøo trong moät quaàn theå oån ñònh cuûa Brontispa maø chaéc chaén Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 18 kyù sinh seõ phaùt trieån, vaø khaû naêng töông hôïp cuûa chuûng Tetrastichus phaûi ñaùnh giaù tröôùc khi phoùng thích baèng caùch thöû nghieäm chuûng naøy hay chuûng khaùc cuûa Brontispa thu thaäp töø nöôùc giôùi thieäu (Waterhouse vaø Norris, 1987). Rieâng taïi Vieät Nam ñöôïc nhaäp ong kyù sinh Asecodes hispinarum töø quaàn ñaûo Samoa veà theo quy trình kieåm dòch quoác teá ñöôïc tieán haønh thí nghieäm vaø ñöôïc Boä NN Vaø PTNN cho pheùp phoùng thích, sau ñoù ñöôïc nhaân nuoâi taäp trung taïi Tröôøng Ñaïi Hoïc Noâng Laâm – Tp. Hoà Chí Minh, Tröôøng Ñaïi Hoïc Caàn Thô, Trung Taâm Baûo Veä Thöïc Vaät phía Nam vaø moät soá caùc chi cuïc BVTV tænh (Hoà Vaên Chieán, 2005). Sau moät naêm phoùng thích thì tyû leä phuïc hoài cuûa caây döøa taêng leân roõ reät: Traø Vinh coù 94% soá caây döøa phuïc hoài, Beán Tre 81%, Bình Thuaän 80%, Tieàn Giang 78%, Vónh Long 76%, Caàn Thô 64%, Long An 60%.(Hoà Vaên Chieán, 2005). 2.2.2.4. Caùc bieän phaùp khaùc: Troàng gioáng khaùng: Nhöõng caây döøa taïi Solomon Islands ñöôïc xem laø nhöõng gioáng nhieãm vôùi B.longissima, nhöõng gioáng nhieãm coù theå coù söï ñaûo loän tröôùc söï caân baèng cuûa moät soá vuøng. Gioáng döøa Rennell laø moät gioáng ñöôïc phaân laäp töø ñaûo Rennell thuoäc quaàn ñaûo Solomon; gioáng raát hieám thaáy coân truøng B.longissima taán coâng trong khi ñoù nhöõng gioáng döøa töø Malaysia nhö gioáng FMS (Federated Malay States) vaø gioáng Döøa Löûa vaø gioáng Döøa Vaøng thì bò nhieãm raát cao. Nhöõng gioáng Döøa Luøn deã bò nhieãm cuûa Malaysia thì ñaõ ñöôïc ñöa vaøo vieäc lai taïo. Moät soá gioáng Döøa töø Ivory Coast (Bôø bieån Nga) ñeán Fiji thì coù söùc khaùng cao (Stapley, 1980a, 1981). Coùù 6 gioáng Döøa ñöôïc thöû nghieäm taïi Taây Samoa thì 5 gioáng bò boï döøa gaây haïi naëng vaø gioáng Döøa Luøn xanh hoaøn toaøn khaùng (FAO, 1983) 2.3. Giới thiệu sơ lược về ong kyù sinh ấu truøng bọ dừa Asecodes hispinarum Teân khoa hoïc: Asecodes hispinarum. Hoï: Eulophidae. Boä: Hymenoptera (caùnh maøng). Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 19 A.hispinarum ñöôïc nhaäp vaøo Vieät Nam töø Taây Samoa. ÔÛ Taây Samoa A.hispinarum laø loaøi ong kyù sinh aáu truøng boï döøa B.longissima chieám öu theá nhaát trong töï nhieân khoaûng 37% soá maãu trong ñoù kyù chuû chính laø aáu truøng tuoåi 4, aáu truøng tuoåi 2 vaø 3 cuõng thaáy coù kyù sinh nhöng vôùi tyû leä raát thaáp (Volgele, 1989). • Ñaëc ñieåm sinh hoïc: - Thaønh truøng: Cô theå coù kích thöôùc raát nhoû khoaûng 1 mm, maøu ñen. Ong caùi thöôøng coù kích thöôùc lôùn hôn so vôùi ong ñöïc. Sau khi vuõ hoùa ñöôïc 1 giôø thì baét caëp vaø ñeû tröùng, tuoåi thoï trung bình cuûa A.hispinarum khoaûng 7 ngaøy. Sau khi ñeû tröùng vaøo beân trong cô theå kyù chuû khoaûng 17 – 20 ngaøy thì ong seõ vuõ hoùa ôû nhieät ñoä 20oC. - Tröùng: Coù hình baàu duïc, giai ñoaïn naøy keùo daøi khoaûng 3 – 4 ngaøy. - AÁu truøng: AÁu truøng daïng gioøi, cô theå trong suoát, thôøi gian phaùt trieån giai ñoaïn naøy khoaûng 4 – 5 ngaøy. - Nhoäng: Ban ñaàu coù maøu traéng söõa sau ñoù chuyeån daàn sang maøu naâu ñen khi saép vuõ hoùa, giai ñoaïn naøy keùo daøi 7 – 8 ngaøy. • Trieäu chöùng kyù sinh: Trong ñieàu kieän baét buoäc, ong caùi coù theå taán coâng taát caû caùc giai ñoïan cuûa aáu truøng boï döøa. Tuy nhieân, ong khoâng theå phaùt trieån vaø vuõ hoùa ôû giai ñoaïn tuoåi 1, 2 do kích thöôùc cô theå aáu truøng nhoû khoâng cung caáp ñuû dinh döôõng caàn thieát cho söï phaùt trieån cuûa ong kyù sinh. Vì ñaëc ñieåm cuûa A.hipinarum laø noäi kyù sinh kieåu ña phoâi neân caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa ong kyù sinh ñeàu naèm trong côù theå kyù chuû, söû duïng chaát dinh döôõng trong cô theå kyù chuû. Sau khi kyù chuû bò kyù sinh thì vaãn soáng vaø aên nhö bình thöôøng, 4 – 6 ngaøy sau boû aên, khoaûng 7 – 8 ngaøy sau cô theå baét ñaàu chuyeån maøu naâu, 10 ngaøy sau coù maøu naâu ñen, 15 ngaøy sau xaùc aáu truøng khoâ laïi coù maøu ñen, 17 ngaøy sau kyù sinh ong seõ khoeùt loã treân cô theå aáu truøng chui ra ngoaøi. Moät ong caùi coù khaû naêng kyù sinh töø 1 – 3 aáu truøng boï döøa vaø ñeû töø 20 – 160 tröùng vaøo trong cô theå cuûa aáu truøng (Traàn Taán Vieät vaø ctv, 2002). 2.4. Giới thiệu sơ lược về ong kyù sinh nhộng bọ dừa T.brontispae Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 20 T.brontispae ñöôïc phaùt hieän trong quaù trình ñieàu tra boï döøa taïi quaän 9 – Tp. Hoà Chí Minh vaøo naêm 2004, ñaây laø loaøi ong kyù sinh ñòa phöông, kyù chuû chính cuûa noù laø nhoäng boï döøa. T.brontispae (Hymenoptera; Eulopphidae) coù nguoàn goác töø Indonesia vaø Papua New Guinea vaø ñaõ ñöôïc baùo caùo ôû vaøi loaøi cuûa Brontispa (O’Connor, 1940; Clausen, 1978). Noù taán coâng aáu truøng gìa, tieàn nhoäng, nhoäng cuûa boï döøa, kyù chuû bò kyù sinh seõ cheát sau khi bò kyù sinh nhöng ong vaãn soáng beân trong cô theå boï döøa söû duïng dinh döôõng trong cô theå kyù chuû ñeå phaùt trieån. T.brontispae coù theå kyù sinh 60 – 90% nhoäng vaø khoaûng 10% aáu truøng B.longissima (Awibowo, 1934). Voøng ñôøi cuûa T.brontispae chæ khoaûng 16 – 21 ngaøy, vì vaäy coù ít nhaát 2 theá heä ñöôïc saûn xuaát vôùi moãi moät theá heä B.longissima (Lever, 1936; Lange, 1950; Doutt, 1950; Waterhouse vaø Norris, 1987; Fenner, 1992). Loaøi ong naøy kích thöôùc khoaûng 1mm maøu ñen, söû duïng maät cuûa nhieàu loaøi hoa khaùc nhau vaø khi ñeû tröùng noù seõ tìm vaø ñeû vaøo trong cô theå nhoäng cuûa boï döøa, vaøi ong caùi ñeû tröùng leân cuøng moät nhoäïng vaø ong seõ vuõ hoùa sau khi kyù chuû bò kyù sinh khoaûng 3 tuaàn (Peters, A. Skatulia, U. Aukuso, O. Meleisea, S. Hammans, H., 1985). ÔÛ Taiwan, trong ñieàu kieän phoøng thí nghieäm, giai ñoaïn phaùt trieån tröùng, aáu truøng, nhoäng ôû 21o C laø 2 – 3 , 5 – 6, vaø 10 – 11 ngaøy töông öùng. Tuoåi thoï tröôûng thaønh laø 10,8 ngaøy ñoái vôùi ong caùi vaø 3,6 ngaøy ñoái vôùi ong ñöïc, ong kyù sinh thích ñeû tröùng vaøo nhoäng 1 – 2 ngaøy tuoåi cuûa B.longissima. Tyû leä ñöïc/caùi khoaûng 1:3,5. † Ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa T.brontispae: - Tröôûng thaønh: Cô theå raát nhoû, maøu ñen, daøi khoaûng 1,8 mm (töø choùp ñaàu ñeán ñoát buïng cuoái cuøng), cô theå coù nhieàu loâng bao phuû, loâng thuoäc daïng thaúng. Quan saùt baèng maét thöôøng coù theå phaân bieät ñöôïc thaønh truøng ñöïc vaø thaønh truøng caùi nhôø vaøo caùc ñaëc ñieåm sau: + Ong caùi: coù kích thöôùc lôùn hôn ong ñöïc, buïng troøn hoaëc tuø phình to ôû caùc ñoát giöõa vaø nhoïn phía cuoái buïng, raâu ñaàu coù 8 ñoát. + Ong ñöïc: coù buïng thon nhoû vaø baàu hôn ôû phía cuoái buïng, raâu ñaàu coù 9 ñoát. Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 21 - Tröùng: Tröùng coù hình baàu duïc, daøi 0,1 – 0,3 mm, khoâng maøu, trong suoát. Ong kyù sinh ñeû tröùng vaøo beân trong nhoäng boï döøa baèng voøi ñeû tröùng vaø vò trí ñeû tröùng khoâng coá ñònh treân cô theå nhoäng boï döøa. Giai ñoaïn naøy keùo daøi 2 – 3 ngaøy (tính töø sau khi cho ong tieáp xuùc vôùi nhoäng boï döøa 24 giôø). - AÁu truøng: AÁu truøng thuoäc daïng gioøi khoâng chaân neân di chuyeån nhôø vaøo söï co giaõn cuûa caùc ñoát cô theå, hình baàu duïc, nhoïn ôû hai ñaàu, cô theå goàm 14 ñoát, kích thöôùc 0,3 – 1,6 mm. Giai ñoaïn naøy 5 – 6 ngaøy. Maøu saéc cuûa cô theå thay ñoåi theo quaù trình phaùt duïc töø maøu naâu vaøng ñeán maøu naâu ñen, phía treân löng coù nhieàu chaám maøu traéng, caøng thaáy roõ khi aáu truøng chuyeån sang maøu naâu ñen. - Nhoäng: Nhoäng thuoäc daïng nhoäng traàn, kích thöôùc töø 1,5 – 1,8 mm. Maøu saéc chuyeån daàn töø maøu vaøng nhaït ñeán ñen. Maét keùp ôû giai ñoaïn ñaàu khoâng nhìn thaáy roõ, veà sau chuyeån sang maøu ñoû vaø ngaøy caøng ñaäm daàn sau ñoù chuyeån sang maøu ñen, ôû giai ñoaïn naøy khoù nhìn thaáy roõ ba maét ñôn, thôøi gian phaùt trieån cuûa nhoäng 7 – 8 ngaøy. 2.5. Nhaân nuoâi boï döøa vaø ong kyù sinh nhoäng T.brontispae. 2.5.1. Nhaân nuoâi boï döøa Boï Döøa thu ngoaøi ñoàng ñem veà phoøng thí nghieäm vaø phaân loaïi theo töøng tuoåi vaø nuoâi rieâng töøng hoäp baèng laù döøa non. Hoäp nhöïa duøng ñeå nuoâi tröôûng thaønh boï döøa laø hoäp daïng oval troøn trong, treân naêp coù ñuïc loã vaø daùn laïi baèng vaûi vole moûng taïo ñoä thoâng thoaùng. Thaønh truøng ñöôïc laáy rieâng vaø cho vaøo hoäp ñaõ chuaån bò saün 20 – 25 ñoaïn laù döøa non caét thaønh töøng ñoaïn daøi 15 – 20 cm khoaûng 40 – 50 con goàm caû ñöïc vaø caùivôùi tyû leä töông ñöông nhau vì giai ñoaïn thaønh truøng taán coäng phaù haïi raát maïnh neân caàn cho nhieàu laù non taïo nguoàn thöùc aên vaø laø nôi ñeû tröùng cuûa chuùng, tröùng ñöôïc ñeû thaønh töøng daõy 4 – 5 tröùng bao phuû treân beà maët bôûi chaát tieát cuûa con caùi. Sau 2 ngaøy thay thöùc aên vaø chuyeån sang hoäp nhöïa môùi coù saün laù duøng pen gaép vaø tröôùc khi chuyeån laáy coï meàm queùt nheï phaân xuoáng vì nay seõ laø nôi huùt aåm vaø taïo moâi tröôøng cho naám beänh phaùt sinh vaø laây lan. Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 22 Sau khi chuyeån thaønh truøng sang hoäp môùi neáu coù tröùng ôû maët trong laù thì cho vaøo hoäp troän theâm laù döøa töôi ñem uû khoaûng 4 – 5 ngaøy sau aáu truøng tuoåi 1 nôû. Ñeå tieän cho vieäc thu kyù chuû ñoàng ñeàu thì ta nuoâi chung töøng tuoåi, giai ñoaïn tuoåi 1 keùo daøi 3 ngaøy, tuoåi 2 khoaûng 4 – 5 ngaøy, tuoåi 3 töø 7 – 8 ngaøy, tuoåi 4traûi qua 7 – 8 ngaøy, tieàn nhoäng 3 ngaøy, nhoäng 6 ngaøy. Baét ñaàu giai ñoaïn tieàn nhoäng boï döøa raát ít aên neân chæ caàn cho 1 ít laù, nhoäng thì hoaøn toaøn khoâng aên nhöng phaûi cho vaøo hoäp vaøi laù taïo moâi tröôøng truù aån cho chuùng, sau 6 ngaøy nhoäng seõ loät xaùc thaønh thaønh truøng tieáp tuïc ñeû tröùng, qui trình nhaân nuoâi boï döøa laäp laïi vaø 2 ngaøy thay laù cho boï döøa 1 laàn ñeán khi thaønh truøng keát thuùc chu kyø soáng (Traàn Taán Vieät vaø ctv, 2002). Boï Döøa nhaân nuoâi trong phoøng ôû ñieàu kieän nhieät ñoä oån ñònh laø 28oC (Nguyeãn Thò Thuøy Oanh,2004) Hình 2.2: Nhaân nuoâi boï döøa 2.5.2. Nhaân nuoâi ong kyù sinh nhoäng T.brontispae Ong kyù sinh T.brontispae laø loaïi ong kyù sinh giai ñoïan nhoäng do ñoù caàn löïa nuoâi rieâng töøng tuoåi kyù chuû ñeå thu ñöôïc nhoäng ñoàng ñeàu hôn, neáu nhoäng nhieàu khoâng söû duïng heát ñem tröõ trong tuû laïnh 5oC. Ong kyù sinh sau khi môùi vuõ hoùa töø xaùc khoâ ra cho vaøo loàng coâ laäp duøng voû nhoäng baét ong thaû vaøo hoäp ñaõ chuaån bò saün maät ong 30% taåm trong giaáy thaám daùn leân thaønh hoäp nhöïa troøn hình truï, beân ngoaøi ghi roõ ngaøy vuõ hoùa, soá ong ñöïc vaø caùi,soá nhoäng cho vaøo. Luaän Vaên Toát Nghòeâp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 23 Soá löôïng ong cho vaøo moãi hoäp töø 30 – 50 ong caùi vaø khoaûng 30 – 50 ong ñöïc. Ñeå nhaân soá löôïng ong thì caùch 2 ngaøy cho vaøo hoäp 5 – 10 nhoäng non töø 1 – 2 ngaøy tuoåi, sau ñoù theo doõi vaø ghi nhaän keát quaû. Hình 2.3: Nhaân nuoâi ong kyù sinh Hình 2.4: Loàng coâ laäp baét ong nhoäng T.brontispe Luaän Vaên Toát Nghieäp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 25 Chöông 3 VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP THÍ NGHIEÄM 3.1. Thôøi gian vaø ñòa ñieåm Ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän taïi phoøng nghieân cöùu vaø kieåm dòch coân truøng thuoäc Boä Moân Baûo Veä Thöïc Vaät – Khoa Noâng Hoïc – Tröôøng Ñaïi Hoïc Noâng Laâm – Tp. Hoà Chí Minh töø ngaøy 15 thaùng 3 ñeán 30 thaùng 7 naêm 2005. 3.2. Vaät lieäu • Hoäp nhöïa hình chöõ nhaät kích thöôùc 25 cm x 15 cm, , hoäp oval, hoäp chöõ nhaät trung, hoäp nhöïa hình truï naép deûo (h =5 cm, ñk = 10 cm). • OÁng nghieäm lôùn (d = 13 cm, ñk = 3 cm), oáng nghieäm nhoû. • Laù döøa non, maät ong, giaáy thaám maät. • Loàng coâ laäp baét ong, voû nhoäng capsul. • Keùo caét caønh, khay nhöïa, baêng keo vaûi, buùt loâng, keùo caét giaáy. 3.3. Phöông phaùp thí nghieäm 3.3.1. Tuổi thọ ong kyù sinh nhộng bọ dừa T.brontispae Tìm hieåu tuoåi thoï ong kyù sinh raát quan troïng trong vieäc nhaân nuoâi taêng sinh khoái ong kyù sinh, vì khi bieát thôøi gian soáng cuûa ong ta tieán haønh cho ong kyù sinh tieáp xuùc nhieàu laàn vôùi nhoäng non boï döøa taän duïng thôøi gian ñeû tröùng cuûa ong ñeå nhaân nhanh soá ong kyù sinh. 3.3.1.1. AÛnh höôûng cuûa thöùc aên ñeán tuoåi thoï ong kyù sinh nhoäng boï döøa T. brontispae trong ñieàu kieän khoâng coù hoaït ñoäng kyù sinh Thí nghieäm goàm 5 nghieäm thöùc 20 laàn laäp laïi, boá trí theo kieåu hoaøn toaøn ngaãu nhieân ñôn yeáu toá ôû nhieät ñoä 28±1oC. • Nghieäm thöùc 1: AÊn baèng maät ong pha loaõng 50% • Nghieäm thöùc 2: AÊn baèng maät ong pha loaõng 30% Luaän Vaên Toát Nghieäp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 26 • Nghieäm thöùc 3: AÊn baèng maät ong pha loaõng 10% • Nghieäm thöùc 5: AÊn baèng nöôùc laõ • Nghieäm thöùc 6: Khoâng cho aên (ñoái chöùng) Caùch tieán haønh: Cho 20 ong caùi vaø 20 ong ñöïc rieâng töøng hoäp nhöïa coù maät ong theo caùc nghieäm thöùc, ghi nhaän ngaøy ong môùi vuõ hoùa ñem laøm thí nghieäm, teân thí nghieäm, teân nghieäm thöùc beân ngoaøi thaønh hoäp, moãi ngaøy kieåm tra maät ong vaø soá löôïng ong cheát ñeán khi ong cuoái cuøng cheát. 3.3.1.2. AÛnh höôûng cuûa thöùc aên vaø hoaït ñoäng kyù sinh ñeán tuoåi thoï cuûa ong caùi T.brontispae Nhaèm tìm hieåu hoaït ñoâng kyù sinh vaø nguoàn thöùc aên coù aûnh höôûng ñeán tuoåi thoï cuûa ong kyù sinh nhö theá naøo, yeáu toá naøo aûnh höôûng nhieàu hôn ñeán tuoåi thoï ong kyù sinh. Thí nghieäm goàm 4 nghieäm thöùc, 20 laàn laäp laïi vaø boá trí theo kieåu hoaøn toaøn ngaãu nhieân ñôn yeáu toá ôû nhieät ñoä 28±1oC • Nghieäm thöùc 1: Khoâng aên, khoâng hoaït ñoäng kyù sinh • Nghieäm thöùc 2: Khoâng aên, coù hoaït ñoäng kyù sinh • Nghieäm thöùc 3: Coù aên, khoâng hoaït ñoäng kyù sinh • Nghieäm thöùc 4: Coù aên, coù hoaït ñoäng kyù sinh Caùch tieán haønh thí nghòeâm: Cho vaøo hoäp nhöïa troøn khoaûng 20 ong caùi ñöôïc chuaån bò saün öùng vôùi töøng nghieäm thöùc, ghi nhaõn theo doõi (ngaøy baét ñaàu thí nghieäm, teân nghieäm thöùc, ngaøy ong vuõ hoùa), theo doõi thí nghieäm haèng ngaøy nhaèm cung caáp ñuû löôïng maät ong cho ñeán khi keát thuùc thí nghieäm, soá löôïng ong coøn laïi trong hoäp moãi ngaøy cho ñeán luùc con caùi cuoái cuøng cheát vaø keát thuùc thí nghieäm. 3.3.2. AÛnh höôûng cuûa tuổi kyù chủ ñeán khaû naêng kyù sinh cuûa T.brontispae Thí nghieäm nhaèm xaùc ñònh ôû giai ñoaïn phaùt trieån naøo cuûa kyù chuû boï döøa laø thích hôïp nhaát cho ong taán coâng kyù sinh tieâu dieät boï döøa. Thí nghieäm goàm 5 nghieäm thöùc 10 laàn laäp laïi ñöôïc boá trí theo kieåu hoaøn toaøn ngaãu nhieân moät yeáu toá ôû nhieät ñoä 28±1oC. Luaän Vaên Toát Nghieäp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 27 • Nghieäm thöùc 1: aáu truøng tuoåi 1 • Nghieäm thöùc 2: aáu truøng tuoåi 2 • Nghieäm thöùc 3: aáu truøng tuoåi 3 • Nghieäm thöùc 4: aáu truøng tuoåi 4 • Nghieäm thöùc 5: nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi Caùch tieán haønh thí nghieäm: Löïa kyù chuû theo töøng tuoåi öùng vôùi moãi nghieäm thöùc cho vaøo laù döøa non sau ñoù cho vaøo oáng nghieäm lôùn ñaõ chuaån bò saün maät ong 30% taåm vaøo giaáy thaám vaø daùn leân thaønh oáng nghieäm , thaû vaøo moãi oáng nghieäm 5 ong caùi môùi vuõ hoùa ñaõ baét caëp vaø 5 ong ñöïc , duøng vaøi moûng coät mieäng oáng nghieäm laïi traùnh ong bay ra ngoaøi, ngoaøi oáng nghieäm daùn nhaõn ghi roõ teân thí nghieäm, teân nghieäm thöùc, ngaøy ong vuõ hoùa. Sau 2 ngaøy tieáp xuùc tieán haønh thay kyù chuû sang oáng nghieäm môùi cho kyù chuû môùi vaøo vaø tieáp tuïc cho aên, theo doõi keát quaû cho ñeán khi con caùi cuoái cuøng cheát. Hình 3.1: Thí nghieäm tuoåi kyù chuû 3.3.3. Khả năng kyù sinh cuûa T.brontispae Thí nghieäm nhaèm xaùc ñònh ong T.brontispae coù theå kyù sinh thaønh coâng treân bao nhieâu kyù chuû vaø bao nhieâu ong môùi kyù sinh hieäu quaû treân 1 nhoäng boï döøa, töø ñoù ruùt ra caùch nhaân nuoâi thích hôïp taêng soá löôïng ong kyù sinh leân nhanh nhaát. Luaän Vaên Toát Nghieäp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 28 3.3.3.1. Phaûn öùng chöùc naêng Thí nghieäm goàm 3 nghieäm thöùc 20 laàn laäp laïi, boá trí theo kieåu hoaøn toaøn ngaãu nhieân ñôn yeáu toá ôû nhieät ñoä 28±1oC. • Nghieäm thöùc 1: 1 ong caùi vaø 1 nhoäng non 1 – 2 • Nghieäm thöùc 2: 1 ong caùi vaø 2 nhoäng non 1 – 2 • Nghieäm thöùc 3: 1 ong caùi vaø 3 nhoäng non 1 – 2 Caùch thí nghieäm: Cho vaøo oáng nghieäm lôùn daùn saün maät ong pha loaõng 30% soá löôïng kyù chuû öùng vôùi moãi nghieäm thöùc, sau 24 giôø tieáp xuùc thay kyù chuû sang oáng nghieäm khaùc cho kyù chuû môùi vaøo ghi nhaän keát quaû cho ñeán con caùi cuoái cuøng cheát. 3.3.3.2. Phaûn öùng soá löôïng Thí nghieäm goàm 5 nghieäm thöùc 10 laàn laäp laïi vaø boá trí theo kieåu hoaøn toaøn ngaãu nhieân moät yeáu toá ôû nhieät ñoä 28±1oC. • Nghieäm thöùc 1: 1 ong caùi vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi • Nghieäm thöùc 2: 2 ong caùi vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi • Nghieäm thöùc 3: 3 ong caùi vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi • Nghieäm thöùc 4: 4 ong caùi vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi • Nghieäm thöùc 5: 5 ong caùi vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi Caùch tieán haønh thí nghieäm: Löïa nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi (môùi loät xaùc caøng toát) cho vaøo oáng nghieäm ñaõ ñöôïc chuaån bò saün maät ong pha loaõng 30% taåm vaøo giaáy thaám daùn leân thaønh oáng nghieäm, duøng vaûi coät ñaàu oáng nghieäm laïi, daùn nhaõn theo doõi ghi roõ teân thí nghieäm, ngaøy ong vuõ hoùa, nghieäm thöùc. Sau 48 giôø tieáp xuùc tieán haønh thay maãu 1 laàn sang oáng nghieäm khaùc vaø cho kyù chuû môùi vaøo vaø theo doõi maät thöôøng xuyeân traùnh ñeå maät khoâ. Tieán haønh ghi nhaän soá lieäu cho ñeán khi ong caùi cuoái cuøng cheát. 3.3.4. Sinh saûn caù theå cuûa ong caùi T.brontispae Thí nghieäm nhaèm tìm hieåu trong buoàng tröùng cuûa ong coù bao nhieâu tröùng, khaû naêng ñeû tröùng cuûa 1 ong caùi trong 1 ngaøy laø bao nhieâu töø ñoù boá trí nhaân nuoâi taêng soá löôïng ong moät caùch nhanh nhaát. Luaän Vaên Toát Nghieäp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 29 Thí nghieäm ñöôïc boá trí hoaøn toaøn ngaãu nhieân ñôn yeáu toá, 10 laàn laäp laïi ôû nhieät ñoä 28±1oC. Tieán haønh thí nghieäm: cho 1 ong caùi môùi vuõ hoùa vaø baét caëp vaøo moãi oáng nghieäm lôùn ñaõ chuaån bò saün maät ong 30% laøm thöùc aên boå sung, sau ñoù cho vaøo 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi roài duøng vaûi moûng bòt ñaàu oáng nghieäm laïi. Moãi ngaøy thay nguoàn kyù chuû ra vaø tieán haønh phaãu thuaät xem beân trong coù bao nhieâu tröùng, theo doõi haèng ngaøy löôïng maät ong cho ñeán khi con caùi cheát. 3.3.5. Töông quan giöõa tyû leä kyù sinh, tyû leä vuõ hoùa vaø thôøi gian vuõ hoùa cuûa T.brontispae Nhaèm tìm hieåu moái lieân quan giöõa tyû leä kyù sinh, tyû leä vuõ hoùa, thôøi gian vuõ hoùa vôùi tyû leä ong caùi vuõ hoùa. Taùch rieâng khoaûng 100 xaùc khoâ boï döøa coù cuøng ngaøy tieáp xuùc vôùi ong vaøo töøng oáng nghieäm lôùn moãi xaùc khoâ/oáng nghieäm duøng nuùt boâng goøn ñaäy laïi xeáp vaøo khay nhöïa ghi roõ thôøi gian tieáp xuùc, khi ong trong xaùc khoâ vuõ hoùa thaû ong vaøo loàng coâ laäp duøng voû nhoäng baét ong cho vaøo hoäp troøn vaø ghi laïi soá ong vuõ hoùa treân moät xaùc khoâ, soá ong chöa vuõ hoùa hoaëc cheát, soá ong ñöïc vaø caùi vuõ hoùa treân moät xaùc khoâ. 3.3.5.1. AÛnh höôûng cuûa thôøi gian tieáp xuùc ñeán tyû leä ong caùi vuõ hoùa trong toång soá ong vuõ hoùa Caùc chæ tieâu veà tyû leä vuõ hoùa, % ong caùi coù yù nghóa raát quan trong trong vieäc ñaùnh giaù hieäu quaû nhaân nuoâi ong T.brontispae trong phoøng thí nghieäm ñeå öùng duïng phoøng tröø boï caùnh cöùng haïi döøa. Caùch tieán haønh thí nghieäm: Cho vaøo hoäp troøn nhoû 20 – 30 ong caùi vaø ñöïc coù saün maät ong 30%, sau 48 giôø tieáp xuùc laáy nhoäng ra vaø cho vaøo khoaûng 10 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi, coâ laäp töøng nhoäng vaø theo doõi soá nhoäng bò kyù sinh, tyû leä vuõ hoaù, tyû leä ñöïc caùi. Tyû leä vuõ hoùa (%) = (Soá ong soáng/Toång soá ong treân nhoäng) x 100 Tyû leä caùi (%) = (Soá ong caùi/ Toång soá ong) x 100 Tyû leä ñöïc (%) = (Soá ong ñöïc/ Toång soá ong) x 100 Luaän Vaên Toát Nghieäp SVTH: Toáng Thò Hueâ Khoa Noâng Hoïc 30 2.3.5.2. AÛnh höôûng cuûa tuoåi ong kyù sinh ñeán khaû naêng kyù sinh cuûa ong kyù sinh nhoäng boï döøa T.brontispae Thí nghieäm nhaèm xaùc ñònh vaøo thôøi ñieåm naøo sau vuõ hoùa ong coù khaû naêng kyù sinh nhieàu nhaát, töø ñoù nhaân nhanh soá löôïng ong kyù sinh kieåm soaùt dòch haïi boï döøa. Töông töï nhö thí nghieäm aûnh höôûng cuûa thôøi gian vuõ hoùa ñeán tyû leä kyù sinh cuûa ong kyù sinh nhoäng boï döøa chæ khaùc ôû chæ tieâu theo doõi laø soá nhoäng kyù sinh vuõ hoùa so vôùi toång soá nhoäng cho vaøo, laäp laïi cho ñeán khi ong caùi cuoái cuøng cheát.. Tyû leä kyù sinh (%) = (Soá nhoäng bò kyù sinh /toång soá nhoäng cho tieáp xuùc) x 100 Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 31 Chöông 4 KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN 4.1. Keát quaû 4.1.1. Tuổi thọ ong kyù sinh giai đoạn nhộng bọ dừa T.brontispae 4.1.1.1. AÛnh höôûng cuûa thöùc aên ñeán tuoåi thoï ong kyù sinh nhoäng boï döøa T. brontispae trong ñieàu kieän khoâng coù hoaït ñoäng kyù sinh. Baûng 4.1: AÛnh höôûng cuûa thöùc aên ñeán tuoåi thoï ong kyù sinh nhoäng boï döøa T.brontispae. Nghieäm thöùc Soá ong kyù sinh Tuoåi thoï TB ± SD (ngaøy) (con) Ong caùi Ong ñöïc Maät 50% 20 18,6±2,7 b 13,5±1,7 b Maät 30% 20 40,6±5,7a 24,3±4,0a Maät 10% 20 20,3±4,2 b 17,0±4,7 b Nöôùc laõ 20 6,9±1,5 c 5,3±1,6 c Khoâng aên (ñoái chöùng) 20 5,2±1,5 c 3,4±0,9 c * Caùc giaù trò trong cuøng moät coät coù maãu töï theo sau gioáng nhau thì söï khaùc bieät khoâng coù yù nghóa (Prob < 0,05). Qua baûng cho thaáy khoâng coù söï khaùc bieät veà tuoåi thoï khi cho aên baèng maät 50% (18,7ngaøy (ong caùi), 13,5 ngaøy (ong ñöïc)) vaø maät 10% (20,3 ngaøy (ong caùi), 17 ngaøy (ong ñöïc)), giöõa cho aên baèng nöôùc laõ vaø khoâng cho aên (ñoái chöùng), tuoåi thoï ong ñaït cao nhaát khi cho aên maät 30% (40,6 ngaøy(ong caùi), 24,3 ngaøy (ong ñöïc)).Trong nhaân nuoâi ong kyù sinh neân söû duïng maät ong 30% laøm thöùc aên boå sung laø thích hôïp nhaát. Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 32 4.1.1.2. AÛnh höôûng cuûa thöùc aên vaø hoaït ñoäng kyù sinh ñeán tuoåi thoï cuûa ong caùi T.brontispae. Baûng 4.2: AÛnh höôûng cuûa thöùc aên vaø hoaït ñoäng kyù sinh ñeán tuoåi thoï cuûa ong caùi T.brontispae . Nghieäm thöùc Soá ong kyù sinh Tuoåi thoï (con) TB ± SD (ngaøy) Ong caùi khoâng aên 20 5,3 ± 1,38 c khoâng hoaït ñoäng kyù sinh Ong caùi khoâng aên 20 5,4 ± 1,82 c coù hoaït ñoäng kyù sinh Ong caùi coù aên 20 40,6± 5,69a khoâng hoaït ñoäng kyù sinh Ong caùi coù aên 20 17,5 ± 4,73 b coù hoaït ñoäng kyù sinh * Caùc giaù trò trong cuøng moät coät coù maãu töï gioáng nhau thì söï khaùc bieät giöõa chuùng khoâng coù yù nghóa (Prob < 0,05). Qua baûng cho thaáy tuoåi thoï ong caùi thay ñoåi raát coù yù nghóa giöõa caùc nghieäm thöùc, tuoåi thoï ñaït cao nhaát khi cho aên baèng maät ong 30% (40,6 ngaøy), cho aên baèng maät ong 30% vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi (17,5 ngaøy) vaø thaáp laø khoâng cho aên coù hoaït ñoäng kyù sinh (5,4 ngaøy) vaø khoâng aên khoâng hoaït ñoäng kyù sinh(5,3ngaøy). Töø ñoù ruùt ra keát luaän tuoåi thoï ong caùi giaûm khi khoâng ñöôïc cung caáp thöùc aên boå sung vaø coù hoaït ñoäng kyù sinh tuoåi thoï ong giaûm nhieàu so vôùi tuoåi thoï cuûa ong caùi coù aên khoâng hoaït ñoäng kyù sinh. Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 33 4.1.2. AÛnh höôûng cuûa tuổi kyù chủ ñeán khaû naêng kyù sinh cuûa T.brontispae Baûng 4.3: AÛnh höôûng cuûa tuoåi kyù chuû ñeán khaû naêng kyù sinh cuûa T. brontispae trong ñieàu kieän khoâng coù söï löïa choïn kyù chuû . Nghieäm thöùc Soá maãu Soá nhoäng bò kyù sinh Soá ong vuõ hoaù/xaùc khoâ Soá nhoäng cheát khoâ Soá nhoäng phaùt trieån thaønh boï döøa (con) (con) (con) (con) (con) 5 ong caùi+AT1 50 0 0 42 8 5 ong caùi +AT2 50 0 0 34 16 5 ong caùi +AT 3 50 0 0 20 30 5ong caùi +AT 4 50 0 0 14 36 5 ong caùi +1 nhoäng (1 – 2 ngaøy tuoåi) 50 38 7 0 12 Chuù thích: AT1: aáu truøng tuoåi 1; AT2: aáu truøng tuoåi 2; AT3: aáu truøng tuoåi 3; AT4: aáu truøng tuoåi 4. Ong caùi T.brontispae laø loaøi ong kyù sinh chæ coù khaû naêng kyù sinh treân nhoäng boï döøa. Caùc giai ñoaïn aáu truøng, tieàn nhoäng cuûa boï döøa thì khoâng tìm thaáy trieäu chöùng kyù sinh maø chuùng vaãn phaùt trieån bình thöôøng thaønh tröôûng thaønh boï döøa hoaëc bò cheát do caùc ñieàu kieän trong töï nhieân nhö naám, vi khuaån. AÁu truøng tuoåi 1 vaø 2 do cô theå quaù nhoû neân khoù toàn taïi laâu trong moâi tröôøng thí nghieäm, chuùng thöôøng bò cheát. Aáu truøng tuoåi 3 vaø 4 phaùt trieån thaønh tröôûng thaønh hoaëc bò ong huùt chaát dinh döôõng laøm chuùng bò khoâ (do ong T.brontispae thuoäc boä caùnh maøng coù caáu taïo cuûa mieäng laø mieäng nhai gaëm hoaëc gaëm huùt). Söï kyù sinh cuûa ong T.brontispae coù hieäu quaû treân nhoäng non cuûa boï döøa 1 – 2 ngaøy tuoåi. Qua baûng treân duøng nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi laøm kyù chuû cho thaáy tyû leä kyù sinh khaù cao (76%), 24% kyù chuû phaùt trieån bình thöôøng. Töø ñoù, trong quaù trình löïa choïn kyù chuû cho kyù sinh neân nuoâi aáu truøng boï döøa Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 34 rieâng töøng tuoåi cho keát quaû ñoàng ñeàu, thu nhoäng non laøm kyù chuû nhaân nuoâi ong kyù sinh cho tyû leä kyù sinh cao. Hình 4.1: Nhoäng cheát do ong huùt dinh döôõng 4.1.3. Khả năng kyù sinh cuûa T.brontispae 4.1.3.1. Phaûn öùng chöùc naêng Baûng 4.4: AÛnh höôûng cuûa soá löôïng kyù chuû ñeán khaû naêng kyù sinh cuûa T. brontispae ôû nhieät ñoä 28±1oC. Nghieäm thöùc Soá maãu Nhoäng bò kyù sinh Nhoäng cheát Nhoäng phaùt trieån thaønh boï döøa (con) (con) (con) (con) 1 ong caùi + 1 nhoäng 20 0 2 18 1 ong caùi + 2 nhoäng 20 0 0 20 1 ong caùi + 3 nhoäng 20 0 1 19 Thí nghieäm ñöôïc thöïc hieän keát quaû cho thaáy khoâng coù kyù chuû naøo bò kyù sinh. Ñieàu naøy chöùng toû raèng, khi cho 1 ong caùi T.brontispae kyù sinh 1 – 3 nhoäng non boï döøa 1 – 2 ngaøy tuoåi thì ong khoâng ñuû khaû naêng taán coâng tieâu dieät nhoäng boï döøa hoaëc ong coù kyù sinh vôùi soá löôïng tröùng quaù ít neân cô theå nhoäng boï döøa coù khaû naêng khaùng laïi baèng caùch taïo maøng bao tröùng ong laïi laøm cho tröùng khoâng theå phaùt trieån thaønh tröôûng thaønh ong. Khi tieán haønh phaãu thuaät ong caùi sau vuõ hoùa 3 ngaøy vaø ñaõ baét caëp thaáy coù 1 chuøm goàm 6 buoàng tröùng chia laøm 2 nhaùnh moãi nhaùnh 3 buoàng Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 35 tröùng hình baàu duïc, coù oáng daãn tröùng daøi, trung bình coù 3 tröùng / buoàng tröùng. Tröùng ong kyù sinh hình haït gaïo maøu naâu thuoân daøi, ñöôïc bao bôûi maøng moûng trong suoát. Keát quaû cuûa thí nghieäm naøy laø nhoäng chuyeån sang giai ñoaïn thaønh truøng. Hình 4.2: Caáu taïo buoàng tröùng vaø tröùng cuûa T.brontispae 2 ngaøy sau kyù sinh 4 ngaøy sau kyù sinh 6 ngaøy sau kyù sinh 8 ngaøy sau kyù sinh 10 ngaøy sau kyù sinh 12 ngaøy sau kyù sinh 14 ngaøy sau kyù sinh 16 ngaøy sau kyù sinh Hình 4.3: Söï phaùt trieån cuûa T.brontispae sau kyù sinh trong nhoäng boï döøa Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 36 4.1.3.2. Phaûn öùng soá löôïng Baûng 4.5: AÛnh höôûng cuûa soá löôïng ong caùi kyù sinh leân khaû naêng kyù sinh cuûa ong kyù sinh T.brontispae trong ñieàu kieän nhieät ñoä 28 ± 1oC. Soá ong kyù sinh (con) Soá löôïng kyù chuû (con) Laàn laëp laïi (n) Soá nhoäng bò kyù sinh (%) Soá ong/xaùc khoâ (con) Soá ong caùi (%) Soá nhoäng cheát (%) Soá nhoäng phaùt trieån thaønh boï döøa (%) 1 1 10 0,0 d 0 d 0 6 94 2 1 10 14,0 c 4,2 c 73,8 8,0 78 3 1 10 20,0 b 7,4 b 68,9 10,0 70 4 1 10 28,0 b 7,9 b 81,0 8,0 64 5 1 10 34,0a 8,1a 84,0 4,0 62 * Caùc giaù trò trong cuøng moät coät coù maãu töï gioáng nhau thì söï khaùc bieät giöõa chuùng khoâng coù yù nghóa (Prob < 0,05). Qua baûng cho thaáy 5 ong kyù sinh vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi cho tyû leä kyù sinh cao nhaát (34%), soá ong vuõ hoùa trung bình treân 1 xaùc khoâ cao nhaát (8,1 ong), keá ñeán laø 4 ong caùi vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi kyù sinh 28%, soá ong/xaùc khoâ laø 7,9 ong, ôû 1 ong caùi vaø 1 nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi khoâng cho keát quaû kyù sinh naøo (cheát 6%, phaùt trieån thaønh boï döøa 94%). Töø keát quaû treân ruùt ra keát luaän: Trong quaù trình nhaân nuoâi ong kyù sinh choïn töø 3 – 4 ong caùi sau baét caëp trong ñieàu kieän thieáu nguoàn kyù chuû cho 5 ong caùi ñaõ ñöôïc baét caëp nhaèm nhaân soá löôïng ong kyù sinh leân moät caùch nhanh choùng. Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 37 Hình 4.4: T.brontispae ñang kyù sinh nhoäng boï döøa 4.1.4. Sinh saûn caù theå cuûa ong caùi Tetrastichus brontispae Baûng 4.6: Theo doõi khaû naêng sinh saûn caù theå ong caùi Tetrastichus brontispae ôû nhieät ñoä 28±1oC. Laàn laëp laïi Soá maãu Nhoäng bò kyù sinh Soá tröùng/nhoäng (con) (con) 1 10 0 0 2 10 0 0 3 10 0 0 4 10 0 0 5 10 0 0 Thí nghieäm ñöôïc thöïc hieän nhöng keát quaû phaåu thuaät nhoäng sau tieáp xuùc 48 giôø cho thaáy khoâng coù tröùng cuûa ong kyù sinh beân trong nhoäng boï döøa. Ñieàu naøy coù theå do ong caùi chöa ñöôïc baét caëp vôùi ong ñöïc sau vuõ hoùa, hoaëc do caù theå ong caùi ñeû quaù ít tröùng khoâng hieäu quaû trong kyù sinh nhoäng, cô theå nhoäng coù khaû naêng khaùng laïi baèng caùch taïo maøng bao tröùng laïi laøm cheát tröùng ngay trong cô theå nhoäng. Keát quaû cuûa thí nghieäm khoâng tìm thaáy söï kyù sinh. Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 38 4.1.5. Töông quan giöõa tyû leä kyù sinh, tyû leä vuõ hoùa vaø thôøi gian vuõ hoùa trong ngaøy cuûa Tetrastichus brontispae 4.1.5.1. AÛnh höôûng cuûa thôøi gian tieáp xuùc ñeán % ong caùi vuõ hoùa trong toång soá ong vuõ hoùa Sau thí nghieäm theo doõi 470 nhoäng ñem kyù sinh nhaân nuoâi thu ñöôïc keát quaû coù 264 nhoäng bò kyù sinh, soá ong vuõ hoùa trung bình laø 5,0 ong/xaùc khoâ, tyû leä ñöïc/caùi laø 1:2,29. Tuy nhieân, trong quaù trình nhaân nuoâi vaø theo doõi soá ong coù theå ñaït 26 ong /xaùc khoâ, soá ong ñöïc raát cao coù theå leân ñeán 8 -10 ong ñöïc/xaùc khoâ. Tyû leä ong ñöïc vaø caùi cao hay thaáp coù theå phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä thí nghieäm, kyù chuû coøn non hay giaø vaø chaát löôïng cuûa nguoàn thöùc aên cung caáp boå sung. Qua bieåu ñoà treân cho thaáy ôû 15 ngaøy sau tieáp xuùc ong baét ñaàu vuõ hoùa vôùi tyû leä cao (97,59%), sau ñoù taêng daàn ñaït ñænh ñieåm taïi 17 ngaøy sau tieáp xuùc (99,18%). Tyû leä naøy giaûm theo thôøi gian vuõ hoùa, caøng laâu sau khi tieáp xuùc thì tyû leä vuõ hoùa caøng giaûm vaø thaáp nhaát taïi 22 vaø 23 ngaøy sau tieáp xuùc (25%). Ñieàu naøy do ong tröôûng 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 (%) 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 ngaøy sau tieáp xuùc Bieåu ñoà 4.1: A ûnh höôûng cuûa thôø i gian tieáp xuùc ñeán % ong caù i vuõ hoùa tyû leä vuõ hoùa %ong caùi Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 39 thaønh trong cô theå nhoäng quaù yeáu khoâng ñuû söùc khoeùt loã ñeå chui ra ngoaøi neân cheát khoâ beân trong nhoäng. Ñoái vôùi ong vuõ hoùa/xaùc khoâ ít vaø trong thôøi gian 15 – 16 ngaøy sau tieáp xuùc thì thöôøng to vaø khoûe maïnh hôn, soáng laâu hôn, khaû naêng kyù sinh toát hôn so vôùi nhöõng con caùi vuõ hoùa 20 – 23 ngaøy sau tieáp xuùc. Soá ong /xaùc khoâ nhieàu hay ít laø phuï thuoäc vaøo soá ong caùi ñeû tröùng leân cuøng moät nhoäng hoaëc ong caùi ñeû tröùng nhieàu nhöng do tröùng khoâng ñuû söùc phaùt trieån thaønh ong tröôûng thaønh chui ra ngoaøi. Keát quaû thí nghieäm ruùt ra ñöôïc: trong nhöõng ngaøy ñaàu vuõ hoùa cho tyû leä vuõ hoùa vaø tyû leä ong caùi/toång soá ong vuõ hoùa cao. Trong nhaân nuoâi vaø thöïc hieän thí nghieäm neân choïn nhöõng ong caùi vuõ hoùa vaøo nhöõng ngaøy ñaàu seõ cho hieäu quaû cao. 4.1.5.2. AÛnh höôûng cuûa tuoåi ong kyù sinh ñeán tyû leä kyù sinh cuûa ong kyù sinh nhoäng boï döøa T.brontispae Qua bieåu ñoà treân nhaän thaáy ong T.brontispae ôû 15 – 20 ngaøy sau vuõ hoùa cho tyû leä kyù sinh cao nhaát vaø tyû leä kyù sinh ban ñaàu taêng raát nhanh nhöng cuoái chu kyø soáng giaûm ñaùng keå, 5 ngaøy sau vuõ hoùa kyù sinh 30%, 10 ngaøy sau vuõ hoùa 46%, 15 ngaøy sau vuõ hoùa 54%, 20 ngaøy sau vuõ hoùa 62%, 25 ngaøy sau vuõ hoùa 32%, 30 ngaøy sau Bieåu ñoà 4.2: AÛnh höôûng cuûa tuoåi ong kyù sinh ñeán khaû naêng kyù sinh cuûa T.brontispae 0 5 10 15 20 25 30 35 5 10 15 20 25 30 ngaøy sau vuõ hoùa con Kyùsinh cheát Thaønh truøng Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 40 vuõ hoùa thì khaû naêng kyù sinh giaûm coøn 16%, tyû leä nghòch vôùi soá thaønh truøng ôû cuoái thí nghieäm, tyû leä nhoäng cheát (cheát khoâ hoaëc nhuõn) tuy coù cao nhöng cuõng giaûm ñi ôû cuoái chu kyø soáng cuûa ong kyù sinh 4.2. Thaûo luaän Ong Tetrastichus brontispae laø loaøi ong coù khaû naêng kyù sinh giai ñoaïn nhoäng non 1 – 2 ngaøy tuoåi cuûa boï döøa nhöng vôùi tyû leä khoâng cao so vôùi Asecodes hispinarum, A.hispinarum coù khaû naêng kyù sinh giai ñoaïn aáu truøng vaø khaû naêng kyù sinh cao nhaát treân aáu truøng tuoåi 3, 4 vaø 1 ong coù theå taán coâng 2 kyù chuû (Theo Traàn Taán Vieät vaø ctv, 2003). Khaû naêng kyù sinh cuûa A. hispinarum cao (1 ong coù theå taán coâng 2 aáu truøng) coøn T.brontispae thì phaûi töø 2 ong caùi trôû neân môùi taán coâng gieát cheát 1 kyù chuû ( nhoäng boï döøa), trong ñieàu kieän thieáu nguoàn kyù chuû thì caøng nhieàu ong caùi taán coâng boï döøa cho tyû leä kyù sinh caøng cao. Thôøi gian phaùt trieån beân trong kyù chuû cuûa 2 loaøi ong naøy nhö nhau töø 15 -20 ngaøy sau tieáp xuùc. Tuy nhieân, tuoåi thoï cuûa chuùng raát khaùc nhau: A.hipinarum chæ soáng trung bình 3,37 (ong ñöïc) vaø 4,13 ngaøy (ong caùi) (Buøi Toâ Phöông Thaûo, 2004) coøn T.brontispae soáng ñeán 25 ngaøy (ong ñöïc) vaø 40,5 ngaøy (ong caùi) khi duøng maät ong 30% laøm thöùc aên. Trong ñieàu kieän khoâng coù nguoàn thöùc aên thì A.hispinarum soáng 1 – 2 ngaøy, T.brontispae soáng 4 – 5 ngaøy. Ñoái vôùi ong caùi Tetrastichus brontispae, tuoåi thoï cuûa ong cao nhaát ôû nghieäm thöùc cho aên baèøng maät ong 30% :40,6 ngaøy (ong caùi) vaø 24,3 ngaøy (ong ñöïc), keá ñeán laø nghieäm thöùc maät ong10%. Giöõa ong caùi coù hoaït ñoäng kyù sinh vaø ong caùi khoâng hoaït ñoäng kyù sinh cuõng coù söï cheânh leäch raát lôùn veà tuoåi thoï, ong caùi coù aên coù hoaït ñoäng kyù sinh soáng trung bình 17,5 ngaøy, ong caùi coù aên khoâng hoaït ñoäng kyù sinh soáng trung bình 40,6 ngaøy, ong caùi khoâng aên khoâng hoaït ñoäng kyù sinh soáng trung bình 5ngaøy, ong caùi khoâng aên coù hoaït ñoäng kyù sing soáng trung bình 5,4 ngaøy (khoâng cao hôn so vôùi ong caùi khoâng aên khoâng hoaït ñoäng kyù sinh). Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 41 1 ong caùi A.hispinarum coù khaû naêng ñeû 45,5 tröùng/aáu truøng neân khaû naêng nhaân loaøi ong naøy raát nhanh coøn T.brontispae cho ñeán nay thì coù khaû naêng ñeû tröùng raát thaáp chæ khoaûng 3 tröùng/ong caùi/ngaøy (Nguyeãn Thò Thuùy Vaân, 2005), soá tröùng /ong caùi trung bình töø 16 – 18 tröùng, trung bình 1 kyù chuû cuûa A.hispinarum vuõ hoùa töø 20 – 160 ong /xaùc khoâ (Traàn Taán Vieät vaø ctv, 2002), T.brontispae kyù sinh nhoäng trung bình cho 5,04 ong /xaùc khoâ, trong quaù trình theo doõi nhaân sinh khoái ong kyù sinh thì 1 xaùc khoâ coù theå cho 35 ong /xaùc khoâ nhöng ong naøy thöôøng coù kích thöôùc raát nhoû, hoaït ñoäng kyù sinh vaø tuoåi thoï thöôøng keùm hôn so vôùi ong vuõ hoùa 5 con / xaùc khoâ. Tyû leä ong ñöïc /caùi ôû T.brontispae laø 1:3,5 (ôû Taiwan), 1:3,4 (Nguyeãn Thò Thuùy Vaân, 2005), coøn trong quaù trình thöïc hieän thí nghieäm tyû leä naøy chæ ñaït 1: 2,29. Tyû leä ong vuõ hoùa ñaït cao nhaát ôû 16 – 17 ngaøy sau tieáp xuùc (99,18%), nhöõng ong vuõ hoùa sôùm coù söùc soáng vaø khaû naêng kyù sinh toát hôn so vôùi ong vuõ hoùa treã, taäp trung vuõ hoùa vaøo buoåi saùng (7 – 11 giôø). Luaän Vaên Toát Nghieäp Download» AGRIVIET.COM 42 GIÔÙI THIEÄU VEÀ TAØI LIEÄU Tài liệu bạn đang xem được download từ website WWW.AGRIVIET.COM WWW.MAUTHOIGIAN.ORG »Agriviet.com là website chuyên đề về nông nghiệp nơi liên kết mọi thành viên hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, chúng tôi thường xuyên tổng hợp tài liệu về tất cả các lĩnh vực có liên quan đến nông nghiệp để chia sẽ cùng tất cả mọi người. Nếu tài liệu bạn cần không tìm thấy trong website xin vui lòng gửi yêu cầu về ban biên tập website để chúng tôi cố gắng bổ sung trong thời gian sớm nhất. »Chúng tôi xin chân thành cám ơn các bạn thành viên đã gửi tài liệu về cho chúng tôi. Thay lời cám ơn đến tác giả bằng cách chia sẽ lại những tài liệu mà bạn đang có cùng mọi người. Bạn có thể trực tiếp gửi tài liệu của bạn lên website hoặc gửi về cho chúng tôi theo địa chỉ email [email protected] Lưu ý: Mọi tài liệu, hình ảnh bạn download từ website đều thuộc bản quyền của tác giả, do đó chúng tôi không chịu trách nhiệm về bất kỳ khía cạnh nào có liên quan đến nội dung của tập tài liệu này. Xin vui lòng ghi rỏ nguồn gốc “Agriviet.Com” nếu bạn phát hành lại thông tin từ website để tránh những rắc rối về sau. Một số tài liệu do thành viên gửi về cho chúng tôi không ghi rỏ nguồn gốc tác giả, một số tài liệu có thể có nội dung không chính xác so với bản tài liệu gốc, vì vậy nếu bạn là tác giả của tập tài liệu này hãy liên hệ ngay với chúng tôi nếu có một trong các yêu cầu sau : • Xóa bỏ tất cả tài liệu của bạn tại website Agriviet.com. • Thêm thông tin về tác giả vào tài liệu • Cập nhật mới nội dung tài liệu www.agriviet.com