Đề tài Giải pháp hạn chế rủi ro trong thanh toán hàng xuất theo phương thức tín dụng chứng từ tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

1 MUÏC LUÏC Phaàn môû ñaàu ........................................................................................................ 1 Chöông 1: Lyù luaän cô baûn veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø vaø ruûi ro................ 4 1. Giôùi thieäu veà phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø ...................................6 1.1. Khaùi nieäm ...................................................................................................6 1.2. Caùc beân lieân quan.......................................................................................7 1.3. Nhöõng quy ñònh quoác teá aùp duïng trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø ......................... ...................................................................................................8 1.4. Quy trình nghieäp vuï thanh toaùn tín duïng chöùng töø ......................................9 1.4.1. Giai ñoaïn môû L/C (opening phase) ....................................................10 1.4.2. Giai ñoaïn thöïc hieän L/C (utilisation phase)........................................11 1.5. Phaân loaïi L/C...........................................................................................13 1.5.1. Phaân loaïi theo nghóa vuï vaø traùch nhieäm:............................................13 1.5.2. Phaân loaïi theo thôøi haïn thanh toaùn .....................................................13 1.5.3. Phaân loaïi theo phöông thöùc söû duïng..................................................14 2. Ruûi ro trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø .....................................................19 2.1. Khaùi nieäm ruûi ro ........................................................................................19 2.2. Ruûi ro trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø ..............................................20 2.2.1. Ruûi ro tín duïng ....................................................................................20 2.2.2. Ruûi ro quoác gia....................................................................................20 2.2.3. Ruûi ro veà nhaø nhaäp khaåu ....................................................................20 2.2.4. Ruûi ro veà nhaø xuaát khaåu .....................................................................21 2.2.5. Ruûi ro veà ngaân haøng ...........................................................................21 2.2.6. Ruûi ro khaùc..........................................................................................21 Chöông 2: Thöïc traïng ruûi ro trong thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ……………………………………………21 1. Tình hình thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ......22 1.1. Söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngaân haøng...........................................................22 1.2. Tình hình thanh toaùn xuaát khaåu.................................................................23 1.2.1. Moät soá thaønh töïu.................................................................................25 1.2.2. Nhöõng maët coøn haïn cheá......................................................................26 2. Quy trình nghieäp vuï thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam..............................................................26 2.1. Thoâng baùo L/C, xaùc nhaän L/C...................................................................26 2.2. Tieáp nhaän, kieåm tra vaø göûi chöùng töø ñoøi tieàn............................................27 2 2.3. Chieát khaáu chöùng töø ..................................................................................29 2.3.1.Chieát khaáu mieãn truy ñoøi:....................................................................29 2.3.2. Chieát khaáu truy ñoøi .............................................................................29 3. Nhöõng ruûi ro thöôøng gaëp trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø ................................................................................................................30 3.1. Ruûi ro trong quaù trình thoâng baùo L/C ........................................................31 3.2. Ruûi ro trong quaù trình thanh toaùn L/C .......................................................32 3.2.1. Ruûi ro ngay trong nhöõng ñieàu khoaûn, ñieàu kieän cuûa L/C ...................32 3.2.2. Ruûi ro veà ngaân haøng môû .....................................................................36 3.2.3. Ruûi ro quoác gia, ruûi ro phaùp lyù............................................................37 3.2.4. Ruûi ro ngöôøi mua ................................................................................40 3.3. Ruûi ro trong vieäc xaùc nhaän L/C .................................................................41 3.4. Ruûi ro trong vieäc chieát khaáu chöùng töø .......................................................42 4. Nguyeân nhaân gaây neân ruûi ro cho NHTM Vieät Nam trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø ................................................................................................................43 4.1. Do chính baûn thaân caùc NHTM Vieät Nam..................................................44 4.2. Do caùc ñoanh nghieäp xuaát khaåu Vieät Nam ...............................................44 4.3. Do moâi tröôøng kinh teá chính trò .................................................................45 Chöông 3: Giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø ……………………………………………………………………………………………………………………..46 1. Nhöõng giaûi phaùp ñoái vôùi baûn thaân caùc ngaân haøng .........................................47 1.1. Môû roäng quan heä ñaïi lyù .............................................................................47 1.2. Môû roäng quan heä khaùch haøng, höôùng daãn, tö vaán vaø hoã trôï nghieäp vuï ....47 1.3.Naâng cao trình ñoä nghieäp vuï, thaùi ñoä laøm vieäc cuûa nhaân vieân ..................50 1.4. Ñoåi môùi coâng ngheä vaø hoaøn thieän quy trình nghieäp vuï.............................51 1.5. Baùn vaø chuyeån ruûi ro .................................................................................55 1.6. Caùc bieän phaùp kinh doanh ngoaïi teä ñeå haïn cheá ruûi ro tyû giaù ....................55 1.7. Phaùt trieån coâng taùc thu thaäp, löu tröõ, phaân tích thoâng tin vaø döï baùo, phoøng ngöøa ruûi ro ........................................................................................................56 2. Nhöõng kieán nghò ñoái vôùi nhaø nöôùc vaø ngaân haøng nhaø nöôùc ñeå phaùt trieån xuaát nhaäp khaåu vaø phaùt trieån thanh toaùn qua ngaân haøng.............................................58 2.1. Kieán nghò ñoái vôùi nhaø nöôùc .......................................................................58 2.3. Kieán nghò ñoái vôùi ngaân haøng nhaø nöôùc .....................................................59 Keát luaän ...............................................................................................................61 3 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Ñoái vôùi theá giôùi, Vieät Nam laø moät nöôùc ñang trong trong quaù trình phaùt trieån. Chuùng ta coøn thua xa caùc nöôùc phaùt trieån vaø ngay caû nhöõng nöôùc laân caän trong khu vöïc Asean. Do ñoù, khoâng ngöøng ñoåi môùi vaø phaùt trieån laø haønh ñoäng caáp thieát ñeå ruùt ngaén khoaûng caùch naøy. Naêm 1986, thôøi kyø ñoåi môùi cuûa Vieät Nam baét ñaàu khôûi ñoäng, chuyeån ñoåi töø neàn kinh teá chæ huy taäp trung sang neàn kinh teá thò tröôøng. Trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá cuûa quoác gia, xuaát nhaäp khaåu laø lónh vöïc ñöôïc quan taâm haøng ñaàu, trong ñoù höôùng xuaát khaåu laø muïc tieâu cuûa taêng tröôûng. Töø khi ñoåi môùi ñeán nay, kinh teá Vieät Nam khoâng ngöøng phaùt trieån, kim ngaïch xuaát khaåu khoâng ngöøng gia taêng. Xuaát khaåu gia taêng keùo theo doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc ngaân haøng thöông maïi gia taêng. Caùc ngaân haøng khoâng chæ giuùp cho caùc doanh nghieäp xuaát khaåu hoaøn taát khaâu thanh toaùn cuûa hoaït ñoäng kinh doanh moät caùch thuaän lôïi maø coøn hoã trôï ñaéc löïc cho doanh nghieäp trong vieäc taøi trôï voán cuõng nhö haïn cheá ruûi ro trong kinh doanh. Giöõa hai beân mua baùn caàn coù nhöõng phöông thöùc thanh toaùn phuø hôïp, thuaän tieän cuõng nhö an toaøn cho caû hai beân. Coù raát nhieàu phöông thöùc thanh toaùn phoå bieán nhö: nhôø thu (collection), ñoåi chöùng töø traû tieàn (CAD), ghi soå (open- account), tín duïng chöùng töø,… Trong ñoù, phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø laø phöông thöùc ñöôïc söû duïng roäng raõi, an toaøn vì coù söï cam keát traû tieàn cuûa moät beân thöù ba laø ngaân haøng. 4 Phöông thöùc thanh toaùn naøy ñaõ phoå bieán treân theá giôùi töø raát laâu nhöng ñoái vôùi ña soá caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam thì noù vaãn coøn töông ñoái môùi vì trong thôøi kyø bao caáp thì nhieäm vuï thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu ñöôïc nhaø nöôùc giao cho moät ngaân haøng duy nhaát laø ngaân haøng Ngoaïi Thöông. Vì vaäy, khoâng ít ruûi ro ñaõ phaùt sinh do söï thieáu am hieåu töôøng taän veà thoâng leä quoác teá cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. Hôn nöõa, khi caøng hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá theá giôùi thì caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam phaûi ñoái ñaàu vôùi söï caïnh tranh cuûa caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi daøy daïn kinh nghieäm, coâng ngheä hieän ñaïi vaø dòch vuï ña daïng. Do ñoù, ñeå giaûm thieåu nhöõng ruûi ro cuõng nhö ñeå naâng cao naêng löïc caïnh tranh, chaát löôïng dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu thì caùc ngaân haøng thuông maïi caàn xaùc ñònh ñöôïc nhöõng ruûi ro coù theå gaëp vaø ñeà ra nhöõng giaûi phaùp thích hôïp ñeå xöû lyù nhöõng ruûi ro naøy. Ñoù chính laø lyù do ñeå toâi choïn ñeà taøi “Giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam” laøm luaän vaên thaïc só kinh teá cuûa mình. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu Vieäc nghieân cöùu ñeà taøi naøy nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu sau: Thöù nhaát, ñieàu tra veà thöïc traïng dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam, nhöõng maët ñaït ñöôïc vaø nhöõng haïn cheá. Thöù hai, xaùc ñònh ñöôïc nhöõng ruûi ro trong thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. Thöù ba, treân cô sôû xaùc ñònh vaø phaân tích nhöõng ruûi ro ñeå tìm ra nhöõng giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro vaø naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. 5 3. Phaïm vi, ñoái töôïng nghieân cöùu Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi chæ nhaèm xoaùy vaøo nghieân cöùu dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam trong thôøi kyø ñoåi môùi vaø hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeå thöïc hieän muïc tieâu nghieân cöùu, luaän vaên naøy ñaõ söû duïng phöông phaùp duy vaät bieän chöùng ñeå luaän giaûi caùc vaán ñeà lieân quan. Beân caïnh ñoù, caùc phöông phaùp nghieân cöùu sau ñaõ ñöôïc söû duïng: Phöông phaùp thoáng keâ: Thu thaäp vaø xöû lyù thoâng tin qua hai nguoàn: ¾ Duøng döõ lieäu noäi boä ngaønh ngaân haøng töø nguoàn baùo caùo, chöùng töø cuûa Ngaân haøng nhaø nuôùc, moät soá ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam vaø moät soá taøi lieäu hoäi thaûo cuûa caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi. ¾ Duøng döõ lieäu ngoaïi vi thu thaäp töø taøi lieäu nghieäp vuï cuûa phoøng thöông maïi quoác teá (ICC), caùc nguoàn saùch baùo, caùc phöông tieän truyeàn thoâng, thoâng tin thöông maïi, caùc toå chöùc, hieäp hoäi. Phöông phaùp toång hôïp: Saøng loïc vaø ñuùc keát töø thöïc tieãn vaø lyù luaän ñeå ñeà ra giaûi phaùp vaø böôùc ñi nhaèm thöïc hieän muïc tieâu nghieân cöùu. 5. Keát caáu cuûa luaän vaên Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän thì luaän vaên bao goàm 3 chöông: Chöông 1: Lyù luaän cô baûn veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø vaø ruûi ro Chöông 2: Thöïc traïng ruûi ro trong thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. Chöông 3: Giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø 6 CHÖÔNG 1: LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ VAØ RUÛI RO 1. Giôùi thieäu veà phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø 1.1. Khaùi nieäm Phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø (Documentary credit) laø moät thoûa thuaän maø trong ñoù moät ngaân haøng (ngaân haøng môû thö tín duïng) ñaùp öùng yeâu caàu cuûa khaùch haøng (ngöôøi môû thö tín duïng) cam keát seõ traû moät soá tieàn nhaát ñònh cho ngöôøi thöù ba (ngöôøi höôûng lôïi soá tieàn cuûa thö tín duïng) hoaëc chaáp nhaän hoái phieáu do ngöôøi thöù ba kyù phaùt trong phaïm vi soá tieàn ñoù khi ngöôøi thöù ba naøy xuaát trình cho ngaân haøng moät boä chöùng töø thanh toaùn phuø hôïp vôùi nhöõng quy ñònh ñeà ra trong thö tín duïng. Thö tín duïng (L/C) laø vaên kieän cuûa ngaân haøng ñöôïc vieát theo yeâu caàu cuûa ngöôøi xin môû thö tín duïng nhaèm dieãn ñaït nhöõng cam keát cuûa ngaân haøng môû thö tín duïng ñoái vôùi ngöôøi thuï höôûng keøm theo caùc ñieàu khoaûn, ñieàu kieän ñeå yeâu caàu ngöôøi thuï höôûng phaûi thöïc hieän nghóa vuï neáu muoán ñöôïc thanh toaùn. YÙ nghóa: ¾ L/C laø phöông tieän chuû yeáu trong phöông thöùc tín chöùng töø. Do ñoù, neáu L/C heát thôøi haïn hieäu löïc thì phöông thöùc tín duïng chöùng töø seõ khoâng coù yù nghóa. ¾ L/C laø vaên baûn theå hieän söï cam keát cuûa ngaân haøng môû L/C ñoái vôùi ngöôøi thuï höôûng. Noù ñöôïc soaïn thaûo treân cô sôû hôïp ñoàng mua baùn nhöng noù hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi hôïp ñoàng. ¾ L/C laø cô sôû phaùp lyù chính cuûa veäc thanh toaùn. Noù raøng buoäc taát caû caùc beân höõu quan tham gia vaøo phöông thöùc tín duïng chöùng töø. 7 ¾ L/C coøn söû duïng ñeå cuï theå hoaù, chi tieát hoùa, söûa ñoåi boå sung caùc ñieàu khoaûn ñaõ ñöôïc kyù keát trong hôïp ñoàng. 1.2. Caùc beân lieân quan Thoâng thöôøng thì coù boán beân sau ñaây coù lieân quan trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø: Ngöôøi xin môû thö tín duïng (applicant, account party, accountee): laø nhaø nhaäp khaåu, ngöôøi mua haøng hoùa vaø coù nhu caàu thanh toaùn theo hình thöùc tín duïng chöùng tö.ø Ngaân haøng phaùt haønh thö tín duïng (Opening/Issuing bank): laø ngaân haøng phuïc vuï nhaø nhaäp khaåu, môû L/C vaø ñaûm nhaän vieäc thanh toaùn. Ngöôøi höôûng lôïi thö tín duïng (Beneficiary): laø nhaø xuaát khaåu, ngöôøi baùn haøng hoùa hoaëc coù theå laø ngöôøi khaùc do nhaø xuaát khaåu chæ ñònh – seõ nhaän tieàn thanh toaùn. Ngaân haøng thoâng baùo thö tín duïng (advising bank): thöôøng laø ngaân haøng ñaïi lyù hoaëc chi nhaùnh cuûa ngaân haøng môû thö tín duïng coù truï sôû taïi nöôùc ngöôøi xuaát khaåu. Ngaân haøng naøy coù nhieäm vuï xaùc nhaän tính chaân thaät cuûa L/C vaø thoâng baùo L/C ñeán cho ngöôøi höôûng lôïi. Ngoaøi ra, coøn coù caùc ñoái töôïng lieân quan khaùc nhö: - Ngaân haøng xaùc nhaän (Confirming bank): laø ngaân haøng xaùc nhaän traùch nhieäm cuûa mình seõ cuøng ngaân haøng môû thö tín duïng baûo ñaûm vieäc traû tieàn cho ngöôøi xuaát khaåu trong tröôøng hôïp ngaân haøng môû thö tín duïng khoâng coù khaû naêng thanh toaùn, chæ xuaát hieän khi coù yeâu caàu cuûa nhaø xuaát khaåu. Ñaây thöôøng laø moät ngaân haøng lôùn, coù uy tín treân thò tröôøng tín duïng vaø taøi chính quoác teá. - Ngaân haøng chaáp nhaän (Accepting bank): laø ngaân haøng kyù chaáp nhaän leân hoái phieáu. 8 - Ngaân haøng thanh toaùn (Paying bank): laø ngaân haøng thanh toaùn tieàn cho ngöôøi xuaát khaåu hay chieát khaáu hoái phieáu. Ñaây coù theå laø ngaân haøng môû thö tín duïng hay moät ngaân haøng naøo khaùc ñöôïc chæ ñònh trong thö tín duïng bôûi ngaân haøng môû thö tín duïng. - Ngaân haøng chuyeån nhöôïng (Transfering bank): laø ngaân haøng thöïc hieän vieäc chuyeån nhöôïng thö tín duïng. - Ngaân haøng chieát khaáu - thöông löôïng boä chöùng töø (Negotiating Bank): laø ngaân haøng ñöùng ra thöông löôïng boä chöùng töø, thöôøng laø ngaân haøng thoâng baùo thö tín duïng hoaëc coù theå laø moät ngaân haøng cuï theå naøo ñoù ñöôïc quy ñònh trong thö tín duïng hoaëc baát cöù ngaân haøng naøo neáu L/C quy ñònh “available at any bank by negotiation” - Ngaân haøng chæ ñònh (Nominated bank): thuaät ngöõ chæ caùc ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh, phaân coâng trong thö tín duïng. - Ngaân hoaøn traû (Reimbursing bank): laø ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh vaø uûy quyeàn bôûi ngaân haøng phaùt haønh ñeå traû tieàn cho caùc chöùng töø theo thö tín duïng. - Ngaân haøng ñoøi tieàn (Claiming bank): laø ngaân haøng laäp thö ñoøi tieàn göûi ñeán ngaân haøng phaùt haønh keøm theo boä chöùng töø. - Ngaân haøng chuyeån chöùng töø (Remitting bank): coù nhieäm vuï chuyeån boä chöùng töø cho ngaân haøng môû thö tín duïng. 1.3. Nhöõng quy ñònh quoác teá aùp duïng trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø - Uniform Customs and Practice for Documentary Credits ( UCP500 ): Töø ngaøy ra ñôøi ñeán nay, UCP traûi qua 5 laàn söûa ñoåi vaøo caùc naêm 1951, 1962, 1974, 1983 vaø laàn sau cuøng nhaát laø thaùng 10/1993 coù hieäu löïc töø ngaøy 01/01/1994. Tuy nhieân, caùc vaên baûn ra ñôøi sau qua caùc laàn söûa ñoåi khoâng huûy boû caùc vaên baûn tröôùc ñoù cho neân caùc vaên baûn ñeàu coù giaù trò thöïc haønh thanh toaùn 9 Uniform Rules for Bank – to – Bank Reimbursement Under Documentary Credits ( URR No 525- ICC 1995 ): ñöôïc xem nhö laø söï môû roäng vaø chi tieát hoaù ñieàu khoaûn 19 (thoûa thuaän veà hoaøn traû lieân haøng) cuûa UCP 500. URR 525 khoâng mang tính chaát baét buoäc caùc beân mua baùn phaûi aùp duïng. International Standard Banking Practice for the examination of documents under documentary letter of credit (ISBP): trôû thaønh vaên baûn chính thöùc cuûa ICC töø 10/2002, giaûi thích chi tieát hôn UCP500, ñöôïc coi laø moät coâng cuï thöïc haønh UCP500 1.4. Quy trình nghieäp vuï thanh toaùn tín duïng chöùng töø Sô ñoà 1.1: Quy trình toaøn boä nghieäp vuï thanh toaùn tín duïng chöùng töø 10 Quy trình naøy ñöôïc chia thaønh hai giai ñoaïn: giai ñoaïn môû L/C (opening phase) vaø giai ñoaïn thöïc hieän (utilisation phase). 1.4.1. Giai ñoaïn môû L/C (opening phase) (3) Ngaân haøng môû L/C (issuing bank) Ngöôøi mua (Applicant) Ngaân haøng thoâng baùo (advising bank) Ngöôøi baùn (Beneficiary) Hôïp ñoàng Ñôn xin môû L/C L/ L/ (1) (2) (4) Sô ñoà 1.2: Quy trình giai ñoaïn môû L/C Böôùc 1: Ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn kyù keát moät hôïp mua baùn ngoaïi thöông trong ñoù coù quy ñònh thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø ( L/C ). Böôùc 2: Caên cöù vaøo hôïp ñoàng mua baùn ñaõ kyù keát, ngöôøi mua laøm ñôn xin môû L/C vaø göûi cho ngaân haøng môû L/C keøm theo moät soá chöùng töø yeâu caàu ngaân haøng môû L/C cho ngöôøi baùn. Böôùc 3: Caên cöù vaøo ñôn xin môû L/C, Ngaân haøng môû L/C tieán haønh môû L/C vaø thoâng baùo noäi dung cho ngöôøi baùn bieát baèng caùch göûi baûn chính L/C cho ngöôøi baùn thoâng qua ngaân haøng thoâng baùo. Ngaân haøng môû L/C coù theå gôûi L/C ñeán ngöôøi thuï höôûng qua ba con ñöôøng: ñöôøng thö tín, Telex, Swift. Böôùc 4: Khi nhaän ñöôïc L/C töø ngaân haøng môû, ngaân haøng thoâng baùo kieåm tra tính chaân thaät cuûa L/C: 11 - Neáu L/C ñöôïc chuyeån baèng ñöôøng thö tín thì ngaân haøng thoâng baùo seõ kieåm tra chöõ kyù treân L/C. - Neáu L/C ñöôïc chuyeån baèng ñieän thì ngaân haøng thoâng baùo seõ kieåm tra maõ khoùa cuûa ngaân haøng môû. Sau ñoù, ngaân haøng thoâng baùo seõ chuyeån L/C chính cho ngöôøi baùn (ngöôøi thuï höôûng L/C). Ngöôøi baùn sau khi kieåm tra L/C neáu coù coù ñieåm naøo baát lôïi thì lieân heä vôùi ngöôøi mua ñeå söûa ñoåi L/C. Ngaân haøng thoâng baùo neáu ñöôïc yeâu caàu xaùc nhaän L/C thì hoï seõ xem xeùt vieäc xaùc nhaän naøy. 1.4.2. Giai ñoaïn thöïc hieän L/C (utilisation phase) (7) (8) Ngaân haøng môû L/C (issuing bank) Ngöôøi mua (Applicant) Ngaân haøng chæ ñònh Ngöôøi baùn (Beneficiary) Boä chöùng töø Boä chöùng töø + Thö ñoøi tieàn Boä chöùng töø (5) (10) (6) Haøng hoùa (9) (9) Tieàn Tieàn (11) Tieàn Sô ñoà 1.3: Quy trình giai ñoaïn thöïc hieän L/C Böôùc 5: Ngöôøi baùn thöïc hieän vieäc giao haøng vaø chuaån bò boä chöùng töø theo chæ daãn trong L/C. 12 Böôùc 6: Ngöôøi baùn xuaát trình boä chöùng töø cho ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh trong L/C hay baát cöù ngaân haøng naøo (neáu L/C ghi: Available with any bank by negotiation). Böôùc 7: Ngaân haøng chæ ñònh treân cô sôû boä chöùng töø kieåm tra ñoái chieáu vôùi nhöõng ñieàu khoaûn quy ñònh cuûa L/C, neáu chöùng töø phuø hôïp thì seõ haønh ñoäng theo ñuùng höôùng daãn cuûa ngaân haøng L/C (thöôøng laø chieát khaáu boä chöùng töø töùc laø mua laïi boä chöùng töø hay öùng tröôùc tieàn cho ngöôøi baùn). Böôùc 7 naøy coù theå xaûy ra hoaëc khoâng xaûy ra tuøy theo quyeát ñònh cuûa ngaân haøng chæ ñònh. Böôùc 8: Ngaân haøng chæ ñònh chuyeån boä chöùng töø keøm phieáu göûi chöùng töø (covering letter, ñoàng thôøi laø thö ñoøi tieàn) göûi ñeán ngaân haøng môû L/C. Ngaân haøng chæ ñònh cuõng coù theå ñieän ñoøi tieàn tröôùc neáu L/C cho pheùp ñoøi tieàn baèng ñieän (telegraphic reimbursement allowed). Böôùc 9: Ngaân haøng môû L/C khi nhaän ñöôïc boä chöùng töø kieåm tra moät caùch caån thaän, ñoái chieáu boä chöùng töø vôùi nhöõng ñieàu khoaûn quy ñònh cuûa L/C. Neáu boä chöùng töø phuø hôïp thì phaûi thanh toaùn ngay. Neáu chöùng töø baát hôïp leä thì ñöôïc quyeàn töø choái thanh toaùn nhöng phaûi thoâng baùo baát hôïp leä cho ngaân haøng chæ ñònh trong voøng 7 ngaøy laøm vieäc keå töø ngaøy nhaän chöùng töø ñoàng thôøi hoûi yù kieán cuûa ngöôøi mua xem coù chaáp nhaän boä chöùng töø baát hôïp leä hay khoâng. Neáu ngöôøi mua chaáp nhaän thì ngaân haøng môû seõ thöïc hieän vieäc thanh toaùn. Khi nhaän ñöôïc tieàn töø ngaân haøng môû thì ngaân haøng chæ ñònh seõ chuyeån cho ngöôøi baùn sau khi tröø caùc khoaøn phí lieân quan nhö phí thöông löôïng, phí chuyeån chöùng töø, ñieän phí. Böôùc 10: Ngaân haøng môû chuyeån boä chöùng töø cho ngöôøi mua ñoàng thôøi ngöôøi mua thanh toaùn heát khoaûn tieàn coøn nôï cho ngaân haøng môû. Böôùc 11: Ngöôøi mua caàm chöùng töø vaän taûi ñi nhaän haøng. 13 1.5. Phaân loaïi L/C Tuøy theo caùch phaân chia maø ta coù nhieàu loaïi hình thö tín duïng khaùc nhau. 1.5.1. Phaân loaïi theo nghóa vuï vaø traùch nhieäm: - L/C coù theå huûy ngang (Revocable L/C) : Ñaây laø loaïi L/C maø beân môû L/C coù theå söûa ñoåi, huûy boû, boå sung baát cöù luùc naøo maø khoâng caàn baùo tröôùc cho ngöôøi höôûng lôïi. Tuy nhieân, söï huûy boû hay söûa ñoåi naøy phaûi ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi ngöôøi baùn giao haøng. Loaïi L/C naøy ít ñöôïc söû duïng trong thanh toaùn quoác teá vì loaïi L/C naøy thöïc chaát chæ laø thoâng baùo ñeå ngöôøi baùn chuaån bò haøng chöù khoâng phaûi laø lôøi cam keát. - L/C khoâng huûy ngang (Irrevocable L/C) : Laø loaïi L/C maø ngaân haøng môû L/C khoâng ñöôïc quyeàn ñôn phöông söûa ñoåi hay huûy boû L/C baát cöù luùc naøo vaø chæ coù theå söûa ñoåi, huûy boû khi coù söï ñoàng yù cuûa ngöôøi thuï höôûng. Theo ñieàu 6 UCP 500 quy ñònh neáu thö tín duïng khoâng ghi loaïi gì thì ñöôïc xem laø L/C khoâng huûy ngang. - L/C xaùc nhaän (confirmed L/C): Laø loaïi L/C khoâng huûy ngang trong ñoù coù moät ngaân haøng uy tín ñöùng ra ñaûm baûo vieäc traû tieàn theo L/C cuøng vôùi ngaân haøng môû. Loaïi L/C naøy ñöôïc yeâu caàu khi ngöôøi baùn khoâng tin töôûng vaøo khaû naêng thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû L/C. Theo taäp quaùn caùc nöôùc chaâu AÂu, ngaân haøng xaùc nhaän laø ngaân haøng traû tröïc tieáp cho ngöôøi baùn. Do vaäy, ngöôøi baùn kyù phaùt hoái phieáu ñoøi tieàn tröïc tieáp ngaân haøng xaùc nhaän. 1.5.2. Phaân loaïi theo thôøi haïn thanh toaùn - L/C traû ngay (L/C At Sight): Laø thö tín duïng khoâng theå huûy ngang, trong ñoù ngaân haøng ñaïi dieän ngöôøi baùn (ngöôøi xuaát khaåu) ñöôïc ngaân haøng phaùt haønh cam keát thanh toaùn moät phaàn 14 - L/C traû chaäm (Usance L/C): Laø thö tín duïng khoâng theå huûy ngang, trong ñoù ngaân haøng ñaïi dieän ngöôøi baùn (ngöôøi xuaát khaåu) ñöôïc ngaân haøng phaùt haønh cam keát thanh toaùn moät phaàn hay toaøn boä soá tieàn cuûa tín duïng thö cho ngöôøi höôûng lôïi theo thôøi haïn quy ñònh trong thö tín duïng ñoù sau khi nhaän ñöôïc chöùngtöø phuø hôïp vôùi caùc ñieàu khoaûn cuûa L/C. 1.5.3. Phaân loaïi theo phöông thöùc söû duïng - L/C tuaàn hoaøn (Revolving L/C): Laø loaïi L/C khoâng huûy ngang trong ñoù quy ñònh khi L/C söû duïng heát kim ngaïch hoaëc sau khi L/C heát thôøi haïn hieäu löïc thì noù laïi töï ñoäng coù giaù trò nhö cuõ, vaø cöù nhö vaäy L/C tuaàn hoaøn ñeán khi naøo hoaøn taát trò giaù hôïp ñoàng. Loaïi L/C naøy ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp hai beân xuaát khaåu vaø nhaäp khaåu coù quan heä thöôøng xuyeân vaø ñoái töôïng thanh toaùn khoâng thay ñoåi. Söû duïng cho nhöõng tröôøng hôïp coù giaù trò cao, thôøi haïn giao haøng daøi ñeå tieát kieäm ñöôïc chi phí môû L/C. L/C tuaàn hoaøn coù hai loaïi : + L/C tuaàn hoaøn coù tích luõy (cumulative revolving L/C): cho pheùp nhaø xuaát khaåu chuyeån kim ngaïch ñôït giao haøng tröôùc vaøo ñôït giao haøng sau neáu ñôït giao haøng tröôùc chöa giao heát vaø cöù nhö vaäy cho ñeán ñôït giao haøng cuoái cuøng. Nghóa laø, neáu nhaø xuaát khaåu trong laàn giao haøng thöù n, vì lyù do naøo ñoù, giao khoâng ñuû soá löôïng haøng nhö quy ñònh, coøn thieáu moät löôïng haøng laø k thì ôû laàn giao haøng thöù (n+1) nhaø xuaát khaåu seõ giao soá löôïng haøng laø k + soá löôïng L/C quy ñònh vaø cöù nhö vaäy cho ñeán laàn cuoái cuøng. 15 + L/C tuaàn hoaøn khoâng tích luõy (non-cumulative L/C) : khoâng cho pheùp nhaø xuaát khaåu chuyeån soá dö ñôït giao haøng tröôùc vaøo ñôït giao haøng sau. Ngoaøi ra, L/C tuaàn hoaøn coù theå chia laøm ba loaïi: + L/C tuaàn hoaøn töï ñoäng: khi ñôït giao haøng tröôùc heát thì ñôït giao haøng sau töï ñoäng coù giaù trò hieäu löïc, khoâng caàn söï thoâng baùo cuûa ngaân haøng môû L/C. + L/C tuaàn hoaøn baùn töï ñoäng: neáu sau ngaøy môû L/C, tröôùc thôøi haïn hieäu löïc hoaëc ñaõ söû duïng heát giaù trò L/C maø khoâng coù yù kieán thoâng baùo naøo cuûa ngaân haøng môû L/C. + L/C tuaàn hoaøn khoâng töï ñoäng: ñôït giao haøng sau muoán coù giaù trò thì phaûi coù söï thoâng baùo cuûa ngaân haøng môû L/C. - L/C chuyeån nhöôïng (Transferable L/C) Laø loaïi L/C khoâng theå huûy ngang trong ñoù quy ñònh quyeàn ñöôïc chuyeån nhöôïng toaøn boä hay moät phaàn giaù trò cuûa L/C cho moät hay nhieàu ngöôøi theo leänh cuûa ngöôøi höôûng lôïi ñaàu tieân, caám taùi chuyeån nhöôïng töø ngöôøi höôûng lôïi thöù hai cho ngöôøi khaùc. Tröôøng hôïp ngöôøi höôûng lôïi thöù hai khoâng giao haøng hay giao haøng khoâng ñuùng hay chöùng töø khoâng hoaøn haûo thì ngöôøi höôûng lôïi thöù nhaát phaûi chòu traùch nhieäm veà phía beân xuaát khaåu theo hôïp ñoàng ñaõ kyù. Loaïi L/C naøy ñöôïc söû duïng khi mua haøng qua caùc ñaïi lyù, trung gian. Loaïi L/C naøy giuùp cho nhaø xuaát khaåu tieán haønh caùc dòch vuï xuaát khaåu maø khoâng caàn ñeán voán cuûa mình. Hieän nay, L/C chuyeån nhöôïng ñöôïc aùp duïng roäng raõi vaø phoå bieán trong thanh toaùn quoác teá. - L/C giaùp löng (Back to back L/C) : Laø loaïi L/C khoâng huûy ngang, ñöôïc môû roäng treân cô sôû moät L/C khaùc laøm baûo ñaûm (goïi laø L/C goác – Master L/C). Sau khi nhaän ñöôïc L/C (master L/C) do ngöôøi mua môû yeâu caàu cho mình, ngöôøi höôûng lôïi seõ seõ yeâu caàu ngaân haøng cuûa 16 Loaïi L/C naøy thöôøng ñöôïc söû duïng mua baùn qua trung gian trong tröôøng hôïp L/C goác khoâng ñöôïc pheùp chuyeån nhöôïng hoaëc caùc chöùng töø caàn coù trong L/C goác khoâng truøng hôïp vôùi L/C thöù hai; vaø khi ngöôøi trung gian muoán bí maät moät soá thoâng tin trong L/C goác. - L/C ñoái öùng (Reciprocal L/C) : Ñaây laø loaïi L/C ñöôïc quy ñònh laø chæ co giaù trò hieäu löïc khi L/C khaùc ñoái öùng vôùi noù ñöôïc môû ra. Thoâng thöôøng L/C naøy ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp mua baùn haøng ñoåi haøng hay phoå bieán hôn laø trong tröôøng hôïp gia coâng haøng hoùa. - L/C vôùi ñieàu khoaûn ñoû (Red clause L/C) hay L/C öùng tröôùc (Advance Clause L/C) : Laø loaïi L/C coù ñieàu khoaûn ñaëc bieät, tröôùc ñaây ñöôïc ghi baèng möïc ñoû ôû ñieàu khoaûn naøy. Laø moät söï uûy quyeàn cuûa ngaân haøng môû L/C ñoái vôùi ngaân haøng chieát khaáu, öùng tröôùc moät khoaûn tieàn cho ngöôøi höôûng lôïi ñeå giuùp ngöôøi naøy coù theâm nguoàn voán giao haøng cho L/C ñaõ môû. Theo L/C ñieàu khoaûn ñoû, ngöôøi höôûng lôïi coù theå ñoøi ñöôïc moät khoaûn tieàn nhaát ñònh cuûa L/C tröôùc khi giao haøng. Vaø khi ñaõ nhaän ñöôïc moät khoaûn tieàn nhaát ñònh naøo ñoù thì trong töông lai, khi xuaát trình chöùng töø giao haøng tôùi ngaân haøng chieát khaáu, soá tieàn ñoù seõ ñöôïc tröø vaøo tieàn haøng xuaát khaåu vaø ngöôøi höôûng lôïi chæ nhaän ñöôïc soá tieàn baèng soá tieàn cuûa hoùa ñôn tröø ñi tieàn öùng tröôùc. L/C vôùi ñieàu khoaûn ñoû coù hai loaïi : + L/C khoâng ñaûm baûo: khoaûn tieàn öùng tröôùc khoâng ñöôïc ñaûm baûo ñoái vôùi ngaân haøng môû L/C, töùc laø khoaûn tieàn traû tröôùc ñöôïc thöïc hieän khi ngöôøi xuaát khaåu trình hoùa ñôn vôùi moät söï cam keát cuûa hoï. 17 + L/C coù ñaûm baûo: beân caïnh caùc giaáy tôø treân, ngöôøi xuaát khaåu coøn phaûi xuaát trình theâm chöùng töø coù giaù trò nhö baûo laõnh cuûa ngaân haøng phuïc vuï ngöôøi xuaát khaåu hoaëc giaáy nhaäp kho. - L/C döï phoøng (Standby L/C) : Laø loaïi L/C maø trong ñoù ngaân haøng môû L/C cam keát vôùi nhaø nhaäp khaåu laø seõ thanh toaùn laïi cho hoï trong truôøng hôïp nhaø xuaát khaåu khoâng hoaøn thaønh nghóa vuï giao haøng theo L/C ñaõ ñeà ra cho nhaø nhaäp khaåu. YÙ nghóa quan troïng cuûa loaïi L/C naøy laø vieäc ñaûm baûo hoaøn laïi cho ngöôøi ñaët haøng soá tieàn öùng tröôùc khi ngöôøi saûn xuaát khoâng hoaøn thaønh nghóa vuï giao haøng. L/C döï phoøng ñöôïc aùp duïng phoå bieán ôû Myõ, Nhaät trong quan heä moät beân laø ngöôøi ñaët haøng vaø moät beân laø ngöôøi saûn xuaát. Caùc khoaûn tín duïng maø ngöôøi ñaët haøng caáp cho ngöôøi saûn xuaát nhö tieàn coïc, tieàn öùng tröôùc, chi phí chieám tyû troïng 10-15% toång giaù trò ñôn ñaët haøng. Standby L/C laø moät vaên baûn do ngaân haøng phaùt haønh theo chæ thò cuûa ngöôøi môû thö tín duïng (Applicant hay Account party) cam keát thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng trong thôøi haïn hieäu löïc cuûa tín duïng khi ngöôøi thuï höôûng xuaát trình nhöõng chöùng töø sau : + Chöùng töø yeâu caàu thanh toaùn. + Chöùng töø chöùng minh vieäc khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng/ nghóa vuï cuûa ngöôøi yeâu caàu môû thö tín duïng. So saùnh standby L/C vaø L/C thoâng thöôøng : ¾ L/C thoâng thöôøng: ngaân haøng thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng khi hoï xuaát trình nhöõng chöùng töø thöông maïi (Commercial invoice, B/L, C/O, packing list . . .) chöùng minh ñaõ hoaøn thaønh nghóa vuï giao haøng. 18 ¾ Standby L/C: ngaân haøng thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng khi hoï xuaát trình chöùng töø (Certificate non-performance/Statement of Default) chöùng minh vieäc ngöôøi yeâu caàu môû L/C khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng hay ñieàu kieän ñaõ ñöôïc quy ñònh trong L/C. Phaân loaïi Standby L/C : + Standby L/C daïng baûo laõnh taøi chính (Financial guarantee – type standby L/C): trong ñoù ngaân haøng cam keát seõ hoaøn traû cho ngöôøi thuï höôûng nhöõng khoaûn tieàn öùng tröôùc, nhöõng khoaûn tieàn ñaõ cho vay . . . khi ngöôøi yeâu caàu môû Standby L/C khoâng hoaøn thaønh nghóa vuï ñoái vôùi ngöôøi thuï höôûng. + Standby L/C baûo laõnh vieäc thöïc hieän nghóa vuï (Performance – based standby L/C): trong ñoù ngaân haøng cam keát traû tieàn cho ngöôøi thuï höôûng nhöõng khoaûn tieàn ñaõ cam keát khi ngöôøi yeâu caàu môû Standby L/C khoâng hoaøn thaønh nghóa vuï cuûa hoï. Phaïm vi öùng duïng cuûa Standby L/C : Ñöôïc söû duïng raát roäng raõi, standby L/C ñöôïc söû duïng nhö moät baûo laõnh ngaân haøng ñeå ñaûm baûo cho nhöõng khoaûn tieàn vay trong xaây döïng, baûo ñaûm khoaûn tieàn öùng tröôùc, baûo ñaûm cho vieäc thöïc hieän hôïp ñoàng thöông maïi, hôïp ñoàng gia coâng, hôïp ñoàng ñaàu tö lieân doanh, tham gia döï thaàu . . . ; standby L/C baûo ñaûm khaû naêng thanh toaùn; standby L/C ñöôïc söû duïng keøm vôùi caùc phöông thöùc baûo laõnh, thanh toaùn khaùc trong cuøng moät thöông vuï. Standby L/C coøn coù theå söû duïng ñeå ñaûm baûo cho nhöõng nghóa vuï taøi chính theo phaùn quyeát cuûa toaø aùn. 19 2. Ruûi ro trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø 2.1. Khaùi nieäm ruûi ro Ruûi ro thöôøng ñöôïc hieåu laø nhöõng söï kieän xaûy ra daãn ñeán keát quaû khoâng nhö mong ñôïi vaø thöôøng ñem laïi keát quaû xaáu. Tuøy theo quan ñieåm cuûa ngöôøi xem xeùt maø coù raát nhieàu khaùi nieäm veà ruûi ro. Theo töø ñieån tieáng Vieät nhaø xuaát baûn Khoa hoïc vaø xaõ hoäi xuaát baûn naêm 1998, “ruûi ro” ñöôïc giaûi thích laø “ñieàu khoâng laønh, khoâng toát, baát ngôø xaûy ra”. Allan Willett ñònh nghóa: “ruûi ro laø söï baát traéc cuï theå lieân quan ñeán moät bieán coá khoâng mong ñôïiù”. Trong quyeån “Phöông phaùp maïo hieåm vaø phoøng ngöøa ruûi ro trong kinh doanh”, taùc giaû Nguyeãn Höõu Thaân cho raèng : “ruûi ro laø söï baát traéc gaây ra nhöõng thieät haïi”. Taùc giaû Ngoâ Quang Haân cuûa quyeån “Quaûn trò ruûi ro” cho raèng: “Ruûi ro laø söï bieán ñoäng tieàm aån ôû keát quaû“. Trong quyeån “Phaân tích taøi chính NHTM”, taùc giaû Hoà Dieäu cho raèng: “ruûi ro laø söï toån thaát veà taøi saûn hay laø söï giaûm suùt lôïi nhuaän thöïc teá so vôùi lôïi nhuaän döï kieán”. Theo taùc giaû Mark R.green vaø Oscar N.Serbein [Mark R.Green-1983]” Ruûi ro laø söï khoâng chaéc chaén cuûa vieäc xaûy ra nhöõng thieät haïi veà kinh teá”. Ñoù laø nhöõng khaùi nieäm khaùc nhau veà ruûi ro. Tuy moãi moät khaùi nieäm ñöôïc söû duïng baèng nhöõng ngoân töø khaùc nhau nhöng ñeàu coù ñieåm chung laø ñeà caäp ñeán nhöõng thieät haïi laøm aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Nhieäm vuï cuûa caùc nhaø quaûn trò ruûi ro laø phaûi nhaän daïng cho ñöôïc nhöõng nhaân toá coù theå laøm phaùt sinh nhöõng ruûi ro ñeå coù nhöõng bieän phaùp phoøng choáng hieäu quaû nhaèm naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp. 20 2.2. Rủi ro trong phương thức tín dụng chứng từ Trong xu theá kinh doanh hieän ñaïi, caùc NHTM seõ giaûm daàn tyû troïng tín duïng vaø taêng daàn tyû troïng dòch vuï. Nhö vaäy, söï rủi ro trong hoaït ñoäng ngaân haøng haàu nhö coù maët trong töøng nghieäp vuï neáu nhöõng nghieäp vuï ñoù khoâng ñuôïc quaûn lyù theo moät quy trình chaët cheõ. Hôn nöõa, muoán coù nhieàu lôïi nhuaän thì phaûi ñoái maët vôùi ruûi ro. Trong phương thức thanh toán tín dụng chứng từ có thể nhận dạng đuợc các rủi ro sau: 2.2.1. Rủi ro tín dụng Laø ruûi ro phaùt sinh trong tröôøng hôïp ngaân haøng khoâng thu ñöôïc voán cho vay ñuùng haïn (ruûi ro sai heïn) hay voán cho vay khoâng thu hoài ñöôïc (ruûi ro phaù saûn). 2.2.2. Ruûi ro quoác gia Laø khaû naêng xaûy ra nhöõng haønh ñoäng cuûa chính quyeàn moät quoác gia nhö tòch thu, chieám höõu hay quoác höõu hoùa haøng hoùa; nhöõng söï kieän chính trò nhö chieán tranh, baïo ñoäng, bò caám vaän; söï thieáu huït nguoàn ngoaïi teä gaây aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc hieän traùch nhieäm thanh toaùn cuûa ngöôøi mua hay ngaân haøng môû taïi quoác gia ñoù. Laø khaû naêng nhöõng raøo caûn phaùp lyù hay raøo caûn khaùc coù theå ngaên caûn ngöôøi mua hay ngaân haøng môû trong vieäc chuyeån ñoåi töø ñoàng noäi teä sang ngoaïi teä vaø trong vieäc chuyeån ngoaïi teä. Nhöõng ruûi ro naøy thöôøng xaûy ra ôû nhöõng quoác gia keùm phaùt trieån vaø nhöõng quoác gia ñang phaùt trieån. 2.2.3. Ruûi ro veà nhaø nhaäp khaåu Khaû naêng nhaø nhaäp khaåu trì hoaõn thanh toaùn hay khoâng muoán thanh toaùn do giaù haøng treân thò tröôøng xuoáng thaáp, do haøng hoùa khoâng ñaït chaát löôïng hay bò thaát thoaùt treân ñöôøng vaän chuyeån. 21 Ruûi ro khi nhaø nhaäp khaåu maát khaû naêng thanh toaùn hay bò phaù saûn. 2.2.4. Ruûi ro veà nhaø xuaát khaåu Khi nhaø nhaäp khaåu khoâng naém roõ uy tín vaø tình hình taøi chính, saûn xuaát kinh doanh cuûa nhaø xuaát khaåu thì coù theå gaëp nhaø xuaát khaåu coù haønh vi löøa ñaûo, coù theå laø moät coâng ty ma vaø giaû maïo chöùng töø. Ruûi ro khi nhaø xuaát khaåu giao haøng khoâng ñuùng chuûng loaïi hay khoâng ñaït chaát löôïng, giao haøng treã hay khoâng giao haøng. 2.2.5. Ruûi ro veà ngaân haøng Tröôøng hôïp ngaân haøng môû, ngaân haøng xaùc nhaän khoâng ñaûm baûo khaû naêng taøi chính hay bò phaù saûn vo thôøi ñieåm thanh toaùn. 2.2.6. Ruûi ro khaùc Ruûi ro ngoaïi hoái: vaøo thôøi ñieåm thanh toaùn ñoái vôùi L/C traû chaäm, söï bieán ñoäng maïnh veà tyû giaù coù theå gaây ruûi ro cho nhaø nhaäp khaåu khi phaûi traû nhieàu tieàn hôn hay gaây ruûi ro cho nhaø xuaát khaåu khi löôïng tieàn nhaän ñöôïc giaûm. Ruûi ro veà laõi suaát: Ruûi ro naøy khoâng quan troïng neáu kyø haïn thanh toaùn ngaén, neáu kyø haïn thanh toaùn caøng daøi thì ruûi ro naøy caøng lôùn. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 Nhöõng kieán thöùc trình baøy trong chöông 1 ñaõ cho chuùng ta naém ñöôïc nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà tín duïng thö, phaân loaïi tín duïng thö, quy trình thanh toaùn tín duïng chöùng töø. Beân caïnh ñoù, chöông 1 cuõng ñeà caäp ñeán khaùi nieäm ruûi ro vaø moät soá ruûi ro trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø. Nhö vaäy, chuùng ta ñaõ coù cô sôû lyù luaän ñeå tieáp tuïc tìm hieåu nhöõng ruûi ro thöïc teá xaûy ra ôû caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam maø chöông 2 seõ ñeà caäp ñeán. 22 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN HAØNG XUAÁT THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ TAÏI CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VIEÄT NAM 1. Tình hình thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam 1.1. Söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngaân haøng Sau naêm 1975, caû nöôùc hoaøn toaøn thoáng nhaát, ñaát nöôùc böôùc vaøo thôøi kyø môùi, thôøi kyø xaây döïng vaø phaùt trieån kinh teá. Boái caûnh chung veà hoaït ñoäng ngaønh ngaân haøng coù theå khaùi quaùt nhö sau: + Tröôùc thôøi kyø ñoåi môùi (naêm 1986), neàn kinh teá nöôùc ta vaän haønh theo cô cheá taäp trung. Vì vaäy hoaït ñoäng ngaân haøng trong thôøi gian naøy mang tính chaát quaûn lyù kinh teá hôn laø kinh doanh. Hoaït ñoäng ngoaïi thöông trong giai ñoaïn naøy keùm phaùt trieån, chæ giao dòch vôùi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa nhöng döôùi daïng trao ñoåi haøng hoùa hay vieän trôï. Thöïc hieän cô cheá ñoäc quyeàn trong ngoaïi thöông, nhaø nöôùc quaûn lyù chaët cheõ xuaát nhaäp khaåu haøng hoùa vaø chæ ñònh caùc xí nghieäp quoác doanh ñöôïc XNK. Vieäc quaûn lyù ngoaïi hoái cuõng tieán haønh nghieâm ngaët, tyû giaù hoái ñoaùi laø tyû giaù coá ñònh do nhaø nöôùc coâng boá. NH Ngoaïi Thöông (Vietcombank) laø NH ñoäc quyeàn kinh doanh trong lónh vöïc ñoái ngoaïi, thanh toaùn quoác teá. Heä thoáng NH hoaït ñoäng theo cô cheá moät caáp. Chính saùch tín duïng mang tính bao caáp, hieäu quaû söû duïng voán vay thaáp, laïm phaùt traàm troïng (naêm 1986 leân ñeán 487%), heä thoáng laõi suaát xaây döïng thieáu thöïc teá, neàn kinh teá sa suùt nghieâm troïng. Tröôùc thöïc traïng naøy, ñoøi hoûi phaûi toå chöùc laïi heä thoáng ngaân haøng cho phuø hôïp vôùi xu höôùng phaùt trieån cuûa thôøi ñaïi. 23 + Töø naêm 1986, neàn kinh teá nöôùc ta baét ñaàu giai ñoaïn ñoåi môùi. Kinh teá ñaát nöôùc baét ñaàu chuyeån töø cô cheá taäp trung sang cô cheá thò tröôøng coù söï ñieàu tieát cuûa nhaø nöôùc. Tröôùc ñoøi hoûi böùc thieát phaûi hình thaønh moät heä thoáng caùc NHTM nhaèm ñaùp öùng coâng cuoäc ñoåi môùi vaø phaùt trieån kinh teá ñaát nöôùc, Nghò ñònh 53 ngaøy 26/03/1988 cuûa Hoäi Ñoàng Boä Tröôûng, cho pheùp heä thoáng NH ñöôïc taùch laøm hai caáp roõ neùt: ¾ Ngaân haøng Nhaø Nöôùc Vieät Nam : Thöïc hieän chöùc naêng hoaïch ñònh, xaây döïng vaø thöïc thi chính saùch tieàn teä quoác gia. Laø cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veà caùc hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä. ¾ Caùc ngaân haøng thöông maïi : Thöïc hieän chöùc naêng chuû yeáu laø kinh doanh tieàn teä. + Sau khi coù Phaùp Leänh Ngaân Haøng (1990), haøng loaït caùc NHTM ñöôïc ra ñôøi. Vieäc hình thaønh caùc NHTM coå phaàn, NH lieân doanh, NH nöôùc ngoaøi ñaõ xoaù boû tình tình ñoäc quyeàn trong kinh doanh cuûa caùc NH quoác doanh, taïo moâi tröôøng caïnh tranh giöõa caùc NHTM vôùi nhau. Ñaây chính laø ñoäng löïc ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån. 1.2. Tình hình thanh toaùn xuaát khaåu Vôùi chuû truông ñaåy maïnh xuaát khaåu cuûa nhaø nöôùc thì tình hình xuaát khaåu cuûa Vieät Nam khoâng ngöøng gia taêng. Naêm 2004, vôùi keát quaû kim ngaïch xuaát ñaït 26tyû USD, xuaát khaåu Vieät Nam ñöôïc ñaùnh giaù laø coù möùc taêng tröôûng cao nhaát trong voøng 8 naêm qua. Ñaït ñuôïc keát quaû nhö vaäy tröôùc heát laø do saûn löôïng xuaát khaåu vaø giaù trò haøng hoùa xuaát khaåu ñeàu ñöôïc naâng leân. Nhöõng maët haøng coù toác ñoä taêng tröôûng xuaát khaåu cao laø daàu thoâ 48,3%, than ñaù 46,8%, gaïo 30,7%. Ngoaøi 4 maët haøng truyeàn thoáng coù kim ngaïch xuaát khaåu treân 1 tyû USD, naêm 2004 ñaõ xuaát hieän theâm 2 nhoùm haøng laø linh kieän maùy tính vaø saûn phaåm goã. 24 Tieáp nöõa laø thò truôøng xuaát khaåu cuõng ñöôïc môû roäng. 10 thò tröôøng xuaát khaåu lôùn hieän nay cuûa Vieät Nam laø Myõ, Nhaät, Trung Quoác, UÙc, Singapore, Ñöùc, Anh, Ñaøi Loan, Haøn Quoác vaø Malaysia ñeàu coù möùc taêng tröôûng cao. Nhöõng thò truôøng naøy ñaõ tieâu thuï treân 18 tyû USD haøng hoùa cuûa Vieät Nam, trong ñoù hai thò tröôøng giöõ vai troø ñoäng löïc thuùc ñaåy xuaát khaåu haøng hoùa nöôùc ta naêm 2004 taêng voït laø Myõ ( vôùi möùc taêng kyû luïc treân 1 tyû USD vaø ñaõ ñaït tôùi quy moâ gaàn 5 tyû USD) vaø Trung Quoác ( vôùi möùc taêng gaàn 1 tyû USD vaø ñaït tôùi quy moâ treân 2,7 tyû USD). Haøng hoùa xuaát khaåu cuûa nöôùc ta ñaõ vöôn tôùi haàu heát caùc quoác gia vaø vuøng laõnh thoå, giaûm daàn xuaát khaåu qua caùc thò tröôøng trung gian. Nguyeân nhaân laøm xuaát khaåu taêng maïnh laø do saûn xuaát coâng nghieäp taêng tröôûng vôùi toác ñoä cao. Caùc ñòa phöông vaø doanh nghieäp ñaõ taän duïng trieät ñeå caùc coâng cuï chính saùch cuûa nhaø nöôùc trong nhöõng naêm qua vaø nhöõng öu ñaõi cuûa caùc nöôùc ñeå naâng ñôõ xuaát khaåu. Vôùi toác ñoä xuaát khaåu taêng maïnh nhö theá thì dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi cuõng phaùt trieån ñeå ñaùp öùng nhu caàu vaø hoã trôï doanh nghieäp trong hoaït ñoäng kinh doanh. Sau ñaây laø doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh trong 4 naêm qua [Baûng 2.1] Ñôn vò: trieäu USD Naêm 2001 2002 2003 2004 Doanh soá thanh toaùn XK 4.487,44 4.299.25 4.900,6 6.199.37 (Nguoàn: Baùo caùo toång hôïp caùc hoaït ñoäng ngoaïi hoái toaøn heä thoáng caùc ngaân haøng thöông maïi treân ñòa baøn Tp.HCM) 25 Qua ñoù ta thaáy toác ñoä taêng tröôûng bình quaân haøng naêm laø 12,1%. Naêm 2002 toác ñoä coù giaûm 4,2% coøn 2 naêm 2003 vaø 2004 coù toác ñoä taêng khaù, nhaát laø naêm 2004 taêng 26,5%. 1.2.1. Moät soá thaønh töïu Kim ngaïch thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu taïi caùc NHTM ngaøy caøng gia taêng veà doanh soá. Chieán löôïc cuûa moät soá NHTM trong giai ñoaïn hieän taïi: xem hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá laø hoaït ñoäng troïng ñieåm. Do vaäy, hoï ñaõ khuyeán khích caùc doanh nghieäp taêng cöôøng doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc NH naøy baèng nhöõng chính saùch öu ñaõi nhö : öu tieân tín duïng vôùi laõi suaát thaáp, naâng tyû leä chieát khaáu leân 100%, öu tieân baùn ngoaïi teä cho vieäc thanh toaùn. Nhôø caùc bieän phaùp naøy ñaõ laøm gia taêng vöôït baäc doanh soá xuaát nhaäp khaåu. Coâng taùc tö vaán cho khaùch haøng trong lónh vöïc XNK (tö vaán veà caùc ñieàu khoaûn trong thö tín duïng, tö vaán veà vieäc taïo laäp boä chöùng töø ) cuõng ñöôïc moät soá NHTM nhö Eximbank, ACB, Ñoâng AÙ quan taâm vaø thöïc hieän khaù hieäu quaû. Nhôø hoaït ñoäng naøy maø caùc NH naøy ñaõ loâi keùo ñöôïc nhieàu khaùch haøng giao dòch XNK, hieäu quaû hoaït ñoäng hoaït ñoäng kinh doanh cuûa khaùch haøng ñöôïc naâng cao, giaûm thieåu ruûi ro cho ngaân haøng. Maïng löôùi giao dòch cuûa caùc NHTM ngaøy caøng roäng nhaèm taïo ñieàu kieän thöïc hieän toát coâng taùc thanh toaùn xuaát khaåu. Ví duï: NH Ngoaïi Thöông coù quan heä ñaïi lyù vôùi hôn 1400 ngaân haøng taïi 85 nöôùc treân theá giôùi, NH Saøi Goøn Coâng Thöông ñaõ quan heä ñöôïc vôùí 467 ñaïi lyù ôû 62 quoác gia treân theá giôùi, NH AÙ Chaâu coù giao dòch vôùi 351 ñaïi lyù taïi 54 quoác gia, NH Sacombank vôùi 560 ñaïi lyù ôû 67 quoác gia, NH ñaàu tö vaø phaùt trieån coù hôn 800 ñaïi lyù,… Ñieàu naøy chöùng toû uy tín vaø chaát löôïng thanh toaùn cuûa caùc NHTM ngaøy caøng ñöôïc naâng cao. Haàu heát caùc NHTM ñöôïc pheùp thanh toaùn XNK ñeàu tham gia maïng SWIFT (society worldwide interbank financial telecommunication). Nhôø ñoù, caùc nghieäp vuï thanh 26 1.2.2. Nhöõng maët coøn haïn cheá Beân caïnh nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc, caùc NHTM Vieät Nam coøn boäc loä nhöõng haïn cheá trong hoaït ñoäng thanh toaùn xuaát khaåu nhö: Coøn non nôùt kinh nghieäm trong dòch vuï naøy do ña soá caùc NHTM Vieät Nam thöïc hieän hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá chöa laâu. Khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi coøn yeáu do nguoàn voán thaáp, chöa ña daïng hoùa caùc saûn phaåm dòch vuï, chöa coù chính saùch khaùch haøng hôïp lyù. Ña soá NHTM Vieät Nam chöa coù ñöôïc maïng löôùi ñaïi lyù roäng khaép theá giôùi neân chöa hoã trôï ñöôïc nhieàu cho doanh nghieäp XNK trong vieäc tö vaán thoâng tin veà khaùch haøng, veà ngaân haøng môû, veà thò tröôøng. 2. Quy trình nghieäp vuï thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam Vôùi chöùc naêng laø ngaân haøng phuïc vuï cho nhaø xuaát khaåu, NHTM Vieät Nam ñoùng caùc vai troø sau: thoâng baùo L/C; tieáp nhaän, kieåm tra vaø göûi chöùng töø ñoøi tieàn; xaùc nhaän L/C; chieát khaáu chöùng töø. 2.1. Thoâng baùo L/C, xaùc nhaän L/C Khi nhaän ñöôïc L/C hay tu chænh L/C töø ngaân haøng nöôùc ngoaøi, thanh toaùn vieân phaûi kieåm tra maõ khoùa, maãu ñieän thích hôïp MT700, 701, 705, 710, 720, 707 (neáu baèng SWIFT) vaø maãu chöõ kyù (neáu baèng thö). - Maõ khoùa, maãu ñieän hay chöõ kyù laø ñuùng thì thanh toaùn vieân laäp thoâng baùo theo maãu quy ñònh göûi cho khaùch haøng. Ñoái vôùi caùc L/C baèng ñieän thì phaûi xoùa maõ khoùa treân ñieän ñoù. Nhöõng ñieän môû L/C hay tu chænh L/C töø ngaân haøng ñaïi lyù göûi ñeán coù xaùc nhaän ñuùng maõ vaø maãu ñieän ñöôïc coi laø vaên baûn hieäu löïc. 27 - Maõ khoùa hay maãu chöõ kyù khoâng ñuùng hay coù nghi vaán thì thanh toaùn vieân phaûi lieân laïc ngay vôùi ngaân haøng môû L/C ñeå xaùc nhaän laïi. Neáu nhaø xuaát khaåu coù yeâu caàu thoâng tin thì giao cho hoï baûn sao khoâng coù xaùc nhaän chöùng thöïc tính chaân thaät vaø ngaân haøng khoâng chòu traùch nhieäm veà vieäc cung caáp thoâng tin ñoù. - Tröôøng hôïp ngaân haøng töø choái thoâng baùo L/C thì phaûi thoâng baùo ngay cho ngaân haøng môû L/C bieát. - Tröôøng hôïp ngaân haøng môû L/C yeâu caàu xaùc nhaän L/C thì tuøy töøng tröôøng hôïp cuï theå maø ngaân haøng thoâng baùo xem xeùt vaø quyeát ñònh coù xaùc nhaän hay khoâng xaùc nhaän, yeâu caàu ngaân haøng môû L/C kyù quyõ hay khoâng kyù quyõ. Neáu ñoàng yù xaùc nhaän thì treân thoâng baùo L/C ñeán ngöôøi thuï höôûng phaûi ghi “chuùng toâi thoâng baùo L/C naøy keøm theo söï xaùc nhaän cuûa chuùng toâi”. Neáu khoâng ñoàng yù xaùc nhaän thì phaûi thoâng baùo cho ngaân haøng môû bieát vaø treân thoâng baùo L/C cho ngöôøi thuï höôûng ghi roõ “chuùng toâi thoâng baùo L/C naøy khoâng keøm theo söï xaùc nhaän cuûa chuùng toâi”. Ñieàu kieän ñeå caùc NHTM Vieät Nam xaùc nhaän thöôøng laø: uy tín cuûa ngaân haøng môû thoâng qua löôïng giao dòch, ñoä tin caäy trong thanh toaùn, ngaân haøng môû L/C coù quan heä ñaïi lyù, tình hình kinh teá chính trò cuûa nöôùc nhaäp khaåu. - Khi thoâng baùo L/C hay tu chænh L/C thì thanh toaùn vieân laäp phieáu thu phí thoâng baùo theo bieåu phí hieän haønh cuûa töøng ngaân haøng. - Thoâng baùo ñöôïc laäp thaønh 2 baûn: baûn goác giao cho ngöôøi thuï höôûng, baûn sao löu taïi hoà sô löu cuûa ngaân haøng. 2.2. Tieáp nhaän, kieåm tra vaø göûi chöùng töø ñoøi tieàn Khi nhaän ñöôïc thö yeâu caàu thanh toaùn vaø chöùng töø do nhaø xuaát khaåu xuaát trình keøm baûn goác L/C vaø caùc tu chænh lieân quan (neáu coù) cuøng vôùi thö thoâng baùo L/C, tu chænh L/C coù xaùc nhaän maõ/chöõ kyù ñuùng, thanh toaùn vieân phaûi kieåm tra soá löôïng töøng loaïi chöùng töø, soá lieäu treân thö yeâu caàu thanh toaùn vaø ghi roõ ngaøy giôø nhaän chöùng töø. 28 Vieäc kieåm tra chöùng töø phaûi tieán haønh nhanh choùng, kòp thôøi ngay sau khi nhaän chöùng töø. Thanh toaùn vieân phaûi kyù xaùc nhaän vaøo maët sau L/C trò giaù boä chöùng töø xuaát trình vaø ruùt soá dö treân L/C goác, kieåm tra söï phuø hôïp veà noäi dung, soá löôïng chöùng töø so vôùi caùc ñieàu kieän, ñieàu khoaûn trong L/C vaø tu chænh lieân quan, kieåm tra söï phuø hôïp giöõa caùc chöùng töø vôùi nhau. Sau khi kieåm tra, neáu chöùng töø coù sai soùt thì thoâng baùo nhaø xuaát khaåu ñeå söûa chöõa cho phuø hôïp. Khi chöùng töø phuø hôïp thì laøm thuû tuïc göûi chöùng töø ñi vaø ñoøi tieàn theo quy ñònh cuûa L/C. Tröôøng hôïp chöùng töø khoâng phuø hôïp vôùi L/C: - Treân phieáu göûi chöùng töø cho ngaân haøng môû, neâu roõ caùc ñieåm baát hôïp leä vaø chæ thò traû tieàn neáu ñöôïc chaáp nhaän. - Göûi nguyeân traïng boä chöùng töø maø khoâng neâu baát hôïp leä treân phieáu göûi. - Göûi chöùng töø treân cô sôû nhôø thu nhöng tuaân thuû theo UCP 500. Neáu quaù 7 ngaøy laøm vieäc keå töø ngaøy ngaân haøng môû nhaän chöùng töø maø vaãn khoâng nhaän ñöôïc baùo coù hay thoâng tin töø ngaân haøng môû thì thanh toaùn vieân phaûi ñieän nhaéc. Tröôøng hôïp ngaân haøng môû L/C thoâng baùo baát hôïp leä vaø töø choái thanh toaùn thì ngaân haøng phaûi thoâng baùo ngay cho nhaø xuaát khaåu ñoàng thôøi xem xeùt laïi lyù do töø choái. Neáu lyù do töø choái khoâng hôïp lyù thì phaûi ñieän phaûn ñoái vaø yeâu caàu ngaân haøng môû thanh toaùn. Khi nhaän ñöôïc baùo coù töø nöôùc ngoaøi thì phaûi chuyeån tieàn vaøo taøi khoaûn cuûa nhaø xuaát khaåu sau khi tröø caùc khoaûn phí thanh toaùn theo quy ñònh. 29 2.3. Chieát khaáu chöùng töø 2.3.1.Chieát khaáu mieãn truy ñoøi: Ngaân haøng seõ mua ñöùt boä chöùng töø vaø chòu moïi ruûi ro khi nöôùc ngoaøi khoâng traû tieàn. Ñieàu kieän ñeå caùc NHTM Vieät Nam thöïc hieän chieát khaáu mieãn truy ñoøi: - L/C traû tieàn ngay. Tuy nhieân, hieän nay do caïnh tranh vôùi caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi neân moät soá NHTM lôùn cuûa Vieät Nam nhö Vietcombank ñaõ thöïc hieän chieát khaáu mieãn truy ñoøi ñoái vôùi caû chöùng töø cuûa L/C traû chaäm vôùi ñieàu kieän Vietcombank ñaõ nhaän ñöôïc chaáp nhaän thanh toaùn töø ngaân haøng môû. - L/C quy ñònh B/L laäp theo leänh ngaân haøng môû vaø toaøn boä baûn goác B/L phaûi xuaát trình qua ngaân haøng. - Chöùng töø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi L/C - Ngaân haøng môû L/C phaûi laø ngaân haøng coù uy tín treân thò tröôøng quoác teá, thöôøng xuyeân giao dòch vaø thanh toaùn toát. - Nhaø nhaäp khaåu vaø ngaân haøng cuûa nhaø nhaäp khaåu thuoäc thò tröôøng truyeàn thoáng, tình hình thanh toaùn toát. - Nhaø xuaát khaåu laø khaùch haøng quen thuoäc. - Ñaùp öùng moät soá thoâng tin khaùc lieân quan ñeán maët haøng xuaát khaåu nhö giaù caû haøng hoùa vaøo thôøi ñieåm chieát khaáu. - Tyû leä chieát khaáu ñöôïc quy ñònh cuï theå töøng tröôøng hôïp. 2.3.2. Chieát khaáu truy ñoøi Ñaây laø hình thöùc chieát khaáu maø caùc NHTM Vieät Nam thöïc hieän nhieàu vì ngaân haøng thöïc hieän chieát khaáu ñöôïc truy ñoøi nhaø xuaát khaåu neáu nöôùc ngoaøi töø choái traû tieàn. Ñieàu kieän ñeå thöïc hieän chieát khaáu coù truy ñoøi: - Ngaân haøng môû L/C laø ngaân haøng coù uy tín. 30 - Nhaø nhaäp khaåu vaø ngaân haøng cuûa nhaø nhaäp khaåu thuoäc thò tröôøng truyeàn thoáng. - Nhaø xuaát khaåu laø khaùch haøng coù uy tín, coù quan heä thanh toaùn toát, môû taøi khoaûn vaø thöôøng xuyeân giao dòch taïi ngaân haøng. Trong xu theá caïnh tranh hieän nay, thì caùc ngaân haøng thoaùng hôn trong ñieàu kieän naøy. Ñoái vôùi Vietcombank, nhöõng khaùch haøng môùi cuõng coù theå ñöôïc duyeät chieát khaáu neáu chöùng töø phuø hôïp hoaøn toaøn vôùi L/C. - Chöùng töø phuø hôïp vôùi L/C. Neáu laø nhaø xuaát khaåu laø khaùch haøng quen thuoäc, coù uy tín thì ngaân haøng coù theå öu ñaõi chieát khaáu duø chöùng töø khoâng phuø hôïp. - Nhaø xuaát khaåu cam keát hoaøn traû soá tieàn chieát khaáu cho ngaân haøng trong tröôøng hôïp ngaân haøng môû töø choái thanh toaùn. 3. Nhöõng ruûi ro thöôøng gaëp trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø Nhö ñaõ noùi ôû treân, hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá coøn töông ñoái môùi ôû Vieät Nam neân ruûi ro laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi. Ñeå giaûm thieåu ruûi ro thì chuùng ta caàn xaùc ñònh ñöôïc nhöõng ruûi ro vaø nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro ñeå coù nhöõng giaûi phaùp quaûn lyù ruûi ro hôïp lyù. Phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø laø phöông thöùc khaù an toaøn cho phía xuaát khaåu. Tuy nhieân, khoâng phaûi laø khoâng coù ruûi ro. Vôùi vieäc phuïc vuï cho nhaø xuaát khaåu thì caùc NHTM Vieät Nam giöõ caùc vai troø sau: ngaân haøng thoâng baùo L/C, ngaân haøng xaùc nhaän L/C, ngaân haøng thöông löôïng, ngaân haøng chieát khaáu, ngaân haøng chuyeån chöùng töø. Vôùi nhöõng vai troø ñoù thì caùc NHTM Vieät Nam phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng ruûi ro seõ ñöôïc ñeà caäp sau ñaây. 31 3.1. Ruûi ro trong quaù trình thoâng baùo L/C L/C do ngaân haøng môû phaùt haønh thöôøng ñöôïc thoâng baùo ñeán nhaø xuaát khaåu Vieät Nam qua caùc ngaân haøng thoâng baùo ôû Vieät Nam. L/C coù theå baèng thö hay baèng ñieän. Do ñoù, nhieäm vuï cuûa ngaân haøng thoâng baùo laø phaûi xaùc thöïc ñöôïc tính chaân thaät cuûa L/C tröôùc khi chuyeån cho nhaø xuaát khaåu (ngöôøi thuï höôûng) baèng caùch kieåm tra maãu chöõ kyù (ñoái vôùi L/C baèng thö) vaø kieåm tra maãu ñieän vaø maõ khoùa (ñoái vôùi L/C môû baèng ñieän Swift hay telex). Ñoái vôùi L/C ñöôïc môû baèng thö thì ruûi ro khoâng xaùc thöïc ñöôïc tính chaân thaät cuûa L/C laø khoâng xaùc ñònh ñöôïc chöõ kyù treân L/C laø thaät hay giaû. Neáu ngaân haøng môû coù quan heä ñaïi lyù vôùi ngaân haøng thoâng baùo ôû Vieät Nam thì taïi ngaân haøng Vieät Nam coù löu hoà sô chöõ kyù cuûa nhöõng ngöôøi coù thaåm quyeàn kyù L/C cuûa ngaân haøng môû. Tuy nhieân, khoâng phaûi luùc naøo hoà sô löu chöõ kyù cuõng ñöôïc caäp nhaät ñaày ñuû, chính xaùc. Coù tröôøng hôïp ngöôøi coù chöõ kyù ñoù ñaõ nghæ vieäc hay thay ñoåi chöõ kyù khaùc maø ngaân haøng Vieät Nam khoâng nhaän ñöôïc thoâng baùo veà vieäc naøy töø ngaân haøng môû do ngaân haøng môû queân thoâng baùo hay do thoâng baùo ñoù bò thaát laïc. Ñoái vôùi L/C môû baèng ñieän thì ngaân haøng Vieät Nam phaûi xaùc nhaän ñöôïc maõ khoùa ñieän vaø maãu ñieän phuø hôïp (MT 700, MT701: ñieän L/C , MT705: sô baùo L/C, MT710: L/C chuyeån tieáp töø moät ngaân haøng khaùc, MT720: L/C chuyeån nhöôïng, MT707: tu chænh L/C). Nhieàu caùc NHTM Vieät Nam nhaát laø nhöõng ngaân haøng coå phaàn chöa thieát laäp ñöôïc quan heä ñaïi lyù vôùi nhieàu ngaân haøng neân chöa xaùc nhaän ñöôïc maõ khoùa cuûa ngaân haøng môû. Khi khoâng theå xaùc nhaän ñöôïc tính chaân thaät cuûa L/C thì ngaân haøng thoâng baùo phaûi maát thôøi gian lieân laïc vôùi ngaân haøng môû ñeå xaùc nhaän laïi chöõ kyù (ñoái vôùi tröôøng hôïp 2 ngaân haøng coù thieát laäp quan heä ñaïi lyù) hay ñeå yeâu caàu ngaân haøng môû nhôø moät ngaân haøng maø ngaân haøng môû coù quan heä ñaïi lyù ñeå xaùc nhaän tính chaân thaät cho L/C. 32 Söï haïn cheá trong thieát laäp quan heä ñaïi lyù vôùi caùc ngaân haøng quoác teá cuûa nhieàu NHTM Vieät Nam cuõng phaàn naøo ñoù aûnh höôûng ñeán quaù trình thoâng baùo L/C, laøm cho vieäc xaùc nhaän tính chaân thaät cuûa L/C phaûi maát nhieàu thôøi gian (vì phaûi thoâng qua nhieàu ngaân haøng thoâng baùo), keùo daøi thôøi gian thoâng baùo L/C ñeán cho nhaø xuaát khaåu laøm aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng kinh doanh cuûa nhaø xuaát khaåu (cuï theå laø nhaø xuaát khaåu chöa coù ñaûm baûo ñeå giao haøng vaø laäp boä chöùng töø ñoøi tieàn). Ñieàu naøy laøm aûnh höôûng ñeán uy tín cuûa caùc NHTM naøy, khieán cho caùc nhaø xuaát khaåu khi choïn ngaân haøng thoâng baùo seõ choïn nhöõng ngaân haøng lôùn coù nhieàu ñaïi lyù, laøm aûnh höôûng ñeán doanh thu cuûa caùc NHTM naøy. 3.2. Ruûi ro trong quaù trình thanh toaùn L/C 3.2.1. Ruûi ro ngay trong nhöõng ñieàu khoaûn, ñieàu kieän cuûa L/C Ruûi ro trong quaù trình thanh toaùn L/C chính laø ruûi ro boä chöùng töø khoâng ñöôïc thanh toaùn hay chaäm thanh toaùn chuû yeáu do boä chöùng töø baát hôïp leä. Caên cöù traû tieàn duy nhaát cuûa phöông thöùc L/C laø boä chöùng töø. Tuy nhieân, ñeå laäp ñöôïc moät boä chöùng töø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi nhöõng ñieàu khoaûn vaø ñieàu kieän cuûa L/C khoâng phaûi laø chuyeän ñôn giaûn ñoái vôùi nhieàu nhaø xuaát khaåu. Thöïc teá, raát nhieàu L/C ñöôïc môû vôùi nhöõng ñieàu khoaûn chi tieát [ví duï xem phuï luïc 1: phaàn moâ taû haøng hoùa trong L/C lieät keâ raát chi tieát] , phöùc taïp, caùc ñieàu khoaûn maâu thuaãn, thieáu logic, ñieän bò nhieãu hoaëc thieáu, gaây khoù khaên cho nhaø xuaát khaåu trong vieäc laäp chöùng töø. Ña soá nhöõng L/C haøng deät may xuaát ñi Myõ raát daøi, yeâu caàu raát nhieàu loaïi chöùng töø vôùi nhöõng ñieàu khoaûn chi tieát veà noäi dung chöùng töø cuõng nhö moâ taû haøng hoùa, lòch giao haøng. Ñieàu naøy gaây khoù khaên raát nhieàu cho caùc doanh nghieäp deät may trong vieäc laäp boä chöùng töø. Hôn nöõa, soá löôïng xuaát khaåu haøng deät may raát lôùn neân vieäc laäp chöùng töø ñeå kòp thôøi haïn xuaát trình ôû ngaân haøng 33 cuõng laø moät vaán ñeà nan giaûi cuûa doanh nghieäp. Do ñoù, phaàn lôùn boä chöùng töø haøng deät may xuaát trình qua caùc NHTM Vieät Nam ñeàu khoâng phuø hôïp vôùi L/C. Tröôøng hôïp L/C môû bò sai soùt veà nhöõng ñieàu khoaûn nhö: giaù FOB nhöng laïi quy ñònh B/L theå hieän Freight Prepaid hay giaù CFR nhöng quy ñònh B/L theå hieän Freight Collect, ñôn giaù sai, soá lieäu tính toaùn phaàn moâ taû chi tieát haøng hoùa sai, caûng boác, caûng dôõ sai loãi chính taû, yeâu caàu ngöôøi vaän chuyeån ñích danh nhöng laïi ñaùnh khoâng chính xaùc teân, haøng hoùa khoâng phuø hôïp vôùi hôïp ñoàng, yeâu caàu chöùng töø chöùng nhaän söùc khoûe do Nafiquaved nhöng thöïc teá teân ñuùng cuûa cô quan naøy laø Nafiqaved … Nhöõng tröôøng hôïp naøy nhieàu nhaø xuaát khaåu neáu khoâng caån thaän vaø kòp thôøi tu chænh L/C seõ daãn ñeán xuaát trình boä chöùng töø khoâng phuø hôïp vôùi L/C. Nhaø xuaát khaåu cuõng neân löu yù khi L/C yeâu caàu nhöõng chöùng töø do nhaø nhaäp khaåu laäp nhö chöùng nhaän kieåm tra (Inspection Certificate). Neáu khoâng coù loaïi chöùng töø naøy ñaùp öùng yeâu caàu cuûa L/C thì boä chöùng töø seõ bò töø choái thanh toaùn. Tröôøng hôïp naøy nhaø xuaát khaåu phaûi phuï thuoäc hoaøn toaøn vaøo ñoái taùc. Chuùng ta haõy xem xeùt tröôøng hôïp cuï theå sau ñaây cuûa coâng ty Vinafor Saøi Goøn: Ngaân haøng United Overseas Bank Ltd Singapore môû moät L/C haøng baøn gheá theo leänh nhaø nhaäp khaåu laø Wayco International Singapore cho ngöôøi thuï höôûng ôû Vieät Nam laø Vinafor Saøi Goøn vôùi ñieàu kieän thanh toaùn laø 85% traû ngay khi Vinafor xuaát trình chöùng töø phuø hôïp cho ngaân haøng môû, coøn 15% seõ traû khi Vinafor xuaát trình chöùng töø kieåm tra (inspection Certificate) do nhaø nhaäp khaåu Wayco International laäp. Chöùng töø phuø hôïp ñöôïc xuaát trình taïi Vietcombank Hoà Chí Minh vaø göûi ñeán ngaân haøng môû ñuùng haïn xuaát trình vaø Vinafor nhaän ñöôïc khoaûn thanh toaùn 85% trò giaù loâ haøng. Ngöôøi mua sau khi thanh toaùn 85% trò giaù chöùng töø ñaõ nhaän boä chöùng töø ñi nhaän haøng vaø sau ñoù khoâng phaùt haønh 34 Inspection certificate vôùi lyù do haøng khoâng ñaùp öùng chaát löôïng nhö thoûa thuaän. Vaäy laø Vinafor khoâng thu ñöôïc 15% trò giaù haøng. Ruûi ro boä chöùng töø baát hôïp leä do giao haøng treã, xuaát trình treã, L/C heát haïn hieäu löïc cuõng hay xaûy ra. Ñoái vôùi L/C quy ñònh vieäc giao haøng nhieàu laàn theo lòch thì nhieàu nhaø xuaát khaåu do khoâng naém roõ UCP500 neân ñaõ coù boä chöùng töø baát hôïp leä, ñoù laø neáu moät loâ haøng giao treã thì L/C seõ khoâng coøn giaù trò ñoái vôùi laàn giao haøng ñoù vaø nhöõng laàn giao haøng sau ñoù. Moät soá vaán ñeà veà ñieàu kieän thanh toaùn cuûa caùc L/C haøng thuûy saûn do caùc ngaân haøng ôû Baéc Myõ vaø Chaâu Aâu phaùt haønh [xem phuï luïc soá 2: tröôøng 47A L/C haøng thuûy saûn xuaát ñi Canada cuûa coâng ty Vaïn Ñöùc:”It is the condition of this credit that the documents will be released to the applicant, against a trust receipt, to enable CFIA (Canadian Food Inspection Agency) to inspect the the merchandise. Hence, payment under this credit will only be effected after receipt by us of documentary evidence or notification from the applicant stating that the relative merchandise has been passed by Canadian Food Inspection Agency. Receipt of notification that the relative merchandise has not passed Canadian Food Inspection Agency , will be advised to the negotiating bank immediatele, thus releasing us from our payment obligation” : Nhö chuùng ta ñaõ bieát, haøng thuûy saûn nhaäp vaøo thò tröôøng Baéc Myõ vaø Chaâu Aâu phaûi traõi qua söï kieåm tra nghieâm ngaët veà chaát löôïng cuûa caùc cô quan chöùc naêng caùc nöôùc, ví duï nhö cô quan kieåm ñònh thöõc phaåm vaø döôïc phaåm Myõ (US FDA – US Food and Drugs Administration), cô quan kieåm tra thöïc phaåm Canada (CFIA – Canada Food Inspection Agency),… Ñaõ coù nhieàu truôøng hôïp haøng thuûy saûn cuûa Vieät Nam khoâng ñuû chaát löôïng ñaõ bò tieâu huûy hay bò göûi traû veà. Do ñoù, neáu môû L/C vôùi ñieàu kieän thanh toaùn thoâng thöôøng thì nhaø nhaäp khaåu phaûi thöïc 35 hieän thanh toaùn hoaëc chaáp nhaän thanh toaùn treân cô sôû chöùng töø xuaát trình phuø hôïp, trong khi hoï coù theå seõ gaùnh chòu ruûi ro do haøng hoùa khoâng vöôït qua ñöôïc söï kieåm tra chaát löôïng. Do ñoù, ñeå loaïi boû ruûi ro naøy thì caùc nhaø nhaäp khaåu ôû Baéc Myõ vaø chaâu Aâu yeâu caàu ngaân haøng cuûa hoï phaùt haønh L/C coù ñieàu kieän thanh toaùn nhö sau: Ngaân haøng phaùt haønh L/C seõ giao boä chöùng töø ñöôïc xuaát trình bôûi nhaø xuaát khaåu cho nhaø nhaäp khaåu ñeå nhaän haøng mang ñi kieåm tra chaát löôïng treân cô sôû cam keát cuûa nhaø nhaäp khaåu veà vieäc seõ thoâng baùo cho ngaân haøng phaùt haønh L/C keát quaû kieåm tra cuûa cô quan chöùc naêng. Khi nhaän ñöôïc thoâng baùo haøng ñaõ qua khaâu kieåm tra vaø ñöôïc nhaäp vaøo thò tröôøng nöôùc nhaäp khaåu thì ngaân haøng phaùt haønh môùi thanh toaùn tieàn cho nhaø xuaát khaåu. Ngaân haøng phaùt haønh L/C ñöôïc mieãn tröø traùch nhieäm thanh toaùn cho nhaø xuaát khaåu neáu nhaän ñöôïc thoâng haøng khoâng ñuû chaát löôïng, khoâng cho nhaäp khaåu haøng hoùa cuûa cô quan chöùc naêng. Ñieàu khoaûn naøy coù lôïi cho nhaø nhaäp khaåu nhöng laïi heát söùc baát lôïi cho nhaø xuaát khaåu. Cam keát thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû khoâng coøn laø moät nghóa vuï ñoäc laäp maø phuï thuoäc vaøo moät beân thöù ba (ngöôøi môû L/C). Ñieàu naøy hoaøn toaøn traùi vôùi tinh thaàn cuûa UCP 500 vaø laøm maát ñi yù nghóa cuûa L/C nhö laø moät phöông thöùc thanh toaùn ñaûm baûo quyeàn lôïi cho caû ngöôøi höôûng vaø ngöôøi môû. Vai troø trung gian ñoäc laäp ñaûm baûo cho giao dòch cuûa ngaân haøng môû khoâng coøn nöõa. Nghóa vuï thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû khoâng chæ phuï thuoäc vaøo vieäc xuaát trình chöùng töø maø coøn phuï thuoäc vaøo thieän chí cuûa ngöôøi mua (ngöôøi môû L/C). Ngöôøi mua coù theå laøm voâ hieäu nghóa vuï thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû chæ ñôn giaûn laø khoâng xuaát trình ñöôïc yeâu caàu. Khoâng coù ñieàu kieän naøo raøng buoäc ngöôøi mua phaûi thoâng baùo cho ngaân haøng môû ngay sau khi haøng hoùa ñaõ hoaøn thaønh thuû tuïc kieåm tra chaát löôïng vaø ñöôïc pheùp nhaäp caûnh. Ngöôøi mua thöôøng lôïi duïng 36 ñieàu kieän naøy ñeå trì hoaõn thanh toaùn, thaäm chí gaây söùc eùp ñoøi giaûm giaù cho duø treân thöïc teá ngöôøi mua ñaõ ñöôïc cô quan kieåm tra caáp pheùp vaø nhaän haøng. Do ñoù, caùc NHTM Vieät Nam neáu ñoùng vai troø ngaân haøng thanh toaùn seõ cuõng gaëp ruûi ro neáu boä chöùng töø phuø hôïp nhöng haøng hoùa khoâng qua ñöôïc khaâu kieåm tra. 3.2.2. Ruûi ro veà ngaân haøng môû Hieän nay, ñieàu kieän ñeå thaønh laäp moät ngaân haøng khoâng quaù khoù khaên neân treân theá giôùi coù raát nhieàu ngaân haøng, Do ñoù, nhieàu ngaân haøng chöa coù naêng löïc taøi chính vöõng maïnh cuõng nhö kinh nghieäm trong nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá. Ruûi ro veà ngaân haøng môû laø ñieàu taát yeáu. L/C laø moät cam keát thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû. Do ñoù, uy tín, kinh nghieäm, trình ñoä chuyeân moân vaø tình hình taøi chính cuûa ngaân haøng môû laø ñieàu ñaùng quan taâm. Ngoaøi ruûi ro veà vieäc ngaân haøng phaù saûn coøn coù caùc ruûi ro chöùng töø bò töø choái thanh toaùn nhö ngaân haøng môû ñöùng veà phía nhaø nhaäp khaåu vaø coá tình neâu ra nhöõng loãi nhoû treân chöùng töø ñeå giuùp nhaø nhaäp khaåu töø choái hay trì hoaõn thanh toaùn vaø thu phí baát hôïp leä. Ngoaøi ra, quan ñieåm giöõa caùc ngaân haøng khoâng thoáng nhaát vôùi nhau trong vieäc kieåm tra chöùng töø cuõng gaây ra ruûi ro chöùng töø bò töø choái thanh toaùn. Ví duï, nhöõng boä chöùng töø cuûa coâng ty Haprosimex Hoà Chí Minh göûi ñeán ngaân haøng môû laø Bank Alfalah Ltd chi nhaùnh Jodia Bazar ñeàu bò ngaân haøng môû baét baát hôïp leä laø khoâng xuaát trình master B/L theo yeâu caàu cuûa L/C. Xem phuï luïc soá 3, ta thaáy ôû tröôøng 46A cuûa L/C yeâu caàu B/L ñöôøng bieån (marine B/L) vaø ôû phaàn ñieàu kieän phuï coù theâm caâu: Only original master B/L acceptable. 37 B/L maø Haprosimex xuaát trình do RCL (Vietnam) Co.,Ltd (ñaïi lyù cho ngöôøi chuyeân chôû laø Regional Container Lines) laäp. Theo quan ñieåm cuûa ngaân haøng môû thì master B/L laø B/L do master (thuyeàn tröôûng) kyù. Ngaân haøng cuûa nhaø xuaát khaåu laø Vietcombank ñaõ coù ñieän khoâng ñoàng yù baát hôïp leä naøy vì master B/L laø B/L do ngöôøi chuyeân chôû chính thöùc (effective carrier) phaùt haønh, ñöôïc duøng ñeå phaân bieät vôùi house B/L laø B/L do ngöôøi giao nhaän phaùt haønh treân cô sôû master B/L, chöù khoâng phaûi master B/L phaûi laø B/L do master phaùt haønh. Ngaân haøng môû sau ñoù duø thanh toaùn nhöng vaãn tröø phí baát hôïp leä. Moät soá ngaân haøng khoâng hieåu caên cöù vaøo ñaâu maø cöù cho raèng “shipping company” phaûi laø “carrier”. Do ñoù, coù nhöõng truôøng hôïp L/C yeâu caàu B/L ñöôïc phaùt haønh bôûi “shipping company” maø nhaø xuaát khaåu xuaát trình B/L do ñaïi lyù cuûa “carrier” laäp bò baét baát hôïp leä [xem phuï luïc 3 vaø phuï luïc 4]. Do ñoù, söï thieáu hieåu bieát cuûa ngaân haøng môû daãn ñeán vieäc töø choái thanh toaùn cuõng gaây ruûi ro cho phía Vieät Nam. 3.2.3. Ruûi ro quoác gia, ruûi ro phaùp lyù Vôùi vai troø laø ngaân haøng cuûa nhaø xuaát khaåu thì caùc NHTM Vieät Nam cuõng caàn löu yù nhöõng ruûi ro khi giao dòch vôùi nhöõng quoác gia keùm phaùt trieån, nhöõng quoác gia bò caám vaän hay coù tình traïng kinh teá chính trò khoâng oån ñònh. Nhöõng baát oån veà chính trò coù theå daãn ñeán: - Vieäc khoâng thanh toaùn. Ngaân haøng môû hay ngaân haøng xaùc nhaän coù theå ngöng hoaït ñoäng vì nhöõng chieán tranh, noåi daäy, roái loaïn vaø trong tröôøng hôïp naøy chöùng töø duø coù phuø hôïp vôùi L/C cuõng khoâng ñöôïc thanh toaùn. - Vieäc ngaên caám söï chuyeån tieàn. Ngaân haøng môû cuõng coù theå laø ngaân haøng thuoäc quoác gia bò caám vaän nhö Syria, Baéc Trieàu Tieân, Burma (Myanmar), Cuba, 38 Iraq, … hay coù lieân quan ñeán toå chöùc Al-Qaeda hay laø lieân quan ñeán vieäc röûa tieàn. L/C laø moät trong nhöõng coâng cuï maø boïn toäi phaïm röûa tieàn öa thích söû duïng nhaát vì caùc giao dòch “ma” thanh toaùn baèng phöông thöùc naøy ít bò nghi ngôø vaø coù theå quan maët ngaân haøng vaø caû cô quan phaùp luaät. Moät trong nhöõng yeáu toá haáp daãn L/C laø caùc beân giao dòch seõ chæ caên cöù vaøo chöùng töø chöù khoâng caên cöù vaøo haøng hoùa maø caùc chöùng töø coù lieân quan ñeán (Ñieàu 4 UCP 500), töùc laø ngaân haøng seõ thanh toaùn hay chieát khaáu khi nhaän ñöôïc chöùng töø phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän vaø ñieàu khoaûn cuûa L/C. Neáu giao dòch bò phaùt hieän coù lieân quan ñeán caùc toå chöùc röûa tieàn, khuûng boá, caám vaän thì taøi khoaûn cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam seõ bò phong toûa vaø coù theå bò phaït raát naëng. Nhöõng tröôøng hôïp nhö theá raát ñaùng lo ngaïi cho phía xuaát khaåu vì tuaân theo nhöõng luaät leä quoác teá tieàn thanh toaùn coù theå seõ khoâng ñöôïc chuyeån veà cho nhaø xuaát khaåu. Xem phuï luïc soá 5 ñeå bieát theâm thoâng tin veà nhöõng quoác gia bò Myõ caám vaän vaø nhöõng ruûi ro coù theå xaûy ra khi giao dòch vôùi nhöõng quoác gia ñoù. - Vieäc quoác höõu hoùa, tòch thu haøng hoùa. - Söï thay ñoåi luaät phaùp cuõng coù theå ngaên caûn vieäc giao nhaän haøng. ÔÛ nhöõng thò tröôøng xa xoâi hay nhöõng quoác gia keùm phaùt trieån thì khi xuaát haøng vaøo ñoù phía Vieät Nam cuõng gaëp nhieàu khoù khaên nhö cöôùc phí vaän chuyeån cao, khoâng an toaøn; caùc ngaân haøng môû khoâng coù quan heä ñaïi lyù vôùi caùc ngaân haøng Vieät Nam neân khoâng ñaûm baûo veà khaû naêng thanh toaùn; ngöôøi mua khoâng ñaùng tin töôûng vì ít coù giao dòch; chöùng töø chuyeån ñi maát nhieàu thôøi gian vaø deã thaát laïc,… Ngoaøi ruûi ro quoác gia thì caùc NHTM Vieät Nam cuõng ñoái maët vôùi ruûi ro phaùp lyù. 39 Taàm quan troïng cuûa giao dòch tín duïng chöùng töø ñoøi hoûi phaûi coù haønh lang phaùp lyù ñeå caùc ngaân haøng thöïc hieän. Baûn Quy taéc thoáng nhaát tín duïng chöùng töø (UCP 500) theå hieän ñaày ñuû thoâng leä vaø taäp quaùn quoác teá vaø ñöôïc caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi chaáp nhaän vaø aùp duïng. Nhöng tín duïng chöùng töø coøn laø caùc giao dòch phaùt sinh trong nöôùc töø moái quan heä giöõa ngaân haøng - ngöôøi môû, ngaân haøng - ngöôøi höôûng. Noù luoân ñöôïc chi phoái bôûi luaät phaùp quoác gia. Nhö vaäy, giao dòch tín duïng chöùng töø ñöôïc tieán haønh treân haønh lang phaùp lyù cuûa quoác teá vaø quoác gia. UCP 500 laø thoâng leä quoác teá ñöôïc aùp duïng treân toaøn caàu, coøn luaät phaùp quoác gia thì chæ aùp duïng trong nöôùc. Möùc ñoä vaän duïng UCP 500 vaøo thöïc tieãn tuøy thuoäc vaøo heä thoáng phaùp luaät cuûa töøng quoác gia. Do tín duïng chöùng töø bò lôïi duïng ñeå gian laän vaø löøa ñaûo neân moät soá luaät quoác gia ñaõ söûa ñoåi luaät theo höôùng baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi bò haïi. Luaät cuûa moät soá nöôùc cho pheùp Toøa aùn cuûa hoï aùp duïng bieän phaùp cöôõng cheá nhaèm ñaûm baûo söï coâng baèng trong buoân baùn quoác teá, baát keå quyeát ñònh ñoù traùi ngöôïc vôùi UCP 500. Taïi Vieät Nam, coù tröôøng hôïp moät coâng ty xuaát nhaäp khaåu baùn haøng cho khaùch haøng Phaùp thanh toaùn baèng L/C do ngaân haøng Phaùp phaùt haønh. Tröôùc khi thanh toaùn cho ngöôøi höôûng, ngaân haøng phaùt haønh ñaõ ñöôïc leänh cuûa toøa aùn gaêm giöõ moät phaàn tieàn cuûa L/C ñeå giaûi quyeát nôï cuûa coâng ty xuaát nhaäp khaåu naøy vôùi moät khaùch haøng khaùc theo ñôn kieän cuûa chuû nôï taïi toøa. Ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh giaûi thích raèng mình ñaõ chieát khaáu chöùng töø theo uûy quyeàn cuûa ngaân haøng phaùt haønh, do vaäy soá tieàn ñoù laø cuûa ngaân haøng chieát khaáu. Ngaân haøng phaùt haønh traû lôøi hoï khoâng theå laøm khaùc vì ñaây laø phaùn quyeát cuûa toøa aùn quoác gia. Sau ñaây laø ví duï cuï theå gaàn ñaây nhaát lieân quan ñeán luaät phaùp quoác gia maø phaàn thieät haïi thuoäc veà phía Vieät Nam [xem phuï luïc 6]. Coâng ty Nam Thaùi Bình Döông xuaát trình boä chöùng töø xuaát caù côø kieám ñoâng laïnh ñi YÙ theo L/C ñöôïc môû bôûi ngaân haøng Banca Intersa SPA, L/C naøy ñöôïc chuyeån nhöôïng bôûi ngaân haøng 40 Ñaõ coù raát nhieàu ngaân haøng treân theá giôùi hoûi yù kieán Phoøng Thöông maïi quoác teá (ICC) veà nhöõng tröôøng hôïp toøa aùn ñòa phöông coù quyeát ñònh gaây toån thaát cho hoï. Caâu traû lôøi cuûa ICC laø: “Toøa aùn quyeát ñònh moïi vaán ñeà treân cô sôû luaät phaùp Quoác gia vaø UCP. Neáu coù söï caùch bieät giöõa hai heä thoáng phaùp luaät thì quyeát ñònh cuûa Toøa coù theå vöôït leân taát caû, keå caû UCP”. 3.2.4. Ruûi ro ngöôøi mua Theo toång keát cuûa ICC, chöùng töø xuaát trình ñoøi tieàn theo L/C phaàn lôùn laø baát hôïp leä nhöng raát ít tröôøng hôïp bò töø choái hoaøn toaøn. Do vaäy, ñieàu quyeát ñònh söï an toaøn trong thanh toaùn cuûa giao dòch tín duïng chöùng töø laø moái quan heä cuûa caùc beân lieân quan. Duø L/C laø phöông thöùc khaù an toaøn ñoái vôùi ngöôøi baùn khi giao dòch vôùi nhöõng ngöôøi mua môùi ôû nhöõng thò tröôøng môùi nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù ruûi ro veà ngöôøi mua. Phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø phuï thuoäc vaøo söï phuø hôïp cuûa boä chöùng töø ñoái vôùi L/C. Tuy nhieân, nhö chuùng ta ñaõ bieát, ñeå laäp ñöôïc boä chöùng töø hoaøn toaøn phuø hôïp laø ñieàu khoâng deã. Ngoaøi ra, boä chöùng töø coù theå ngöôøi baùn thaáy phuø hôïp nhöng ngaân haøng môû nhaát quyeát xaùc ñònh laø khoâng phuø hôïp, ñieàu naøy xaûy ra nhieàu ñeán noãi ICC ñaõ nhieàu laàn phaùt haønh caùc Tình huoáng nghieân 41 Nhieàu tröôøng hôïp ngöôøi baùn khoâng tìm hieåu roõ uy tín ngöôøi mua neân ñaõ gaëp ruûi ro trong vieäc thu hoài tieàn haøng. Ngöôøi mua seõ tìm caùch eùp giaù ngöôøi baùn hay seõ trì hoaõn thanh toaùn. Coù tröôøng hôïp ngöôøi baùn do quaù tin töôûng ngöôøi mua neân chaáp nhaän caû L/C môû chæ quy ñònh 2/3 B/L goác xuaát trình qua ngaân haøng, coøn 1/3 B/L goác göûi tröïc tieáp cho ngöôøi mua. Ngöôøi mua coù B/L goác ñaõ ñi nhaän haøng vaø bieán maát, khoâng thanh toaùn tieàn haøng cho ngöôøi baùn. Ngoaøi ra, ñoái vôùi ngöôøi mua môùi giao dòch laàn ñaàu hay ôû nhöõng thò tröôøng môùi thì xaùc suaát ruûi ro cho phía xuaát khaåu caøng cao. Daãn chöùng minh hoïa: naêm 2004, coâng ty Intimex Hoà Chí Minh baùn haït tieâu ñen cho coâng ty R.H.Enterprises ôû Pakistan, boä chöùng töø xuaát trình bò baát hôïp leä neân ngaân haøng môû Bank Al Habib Ltd töø choái thanh toaùn. Luùc naøy khaû naêng thanh toaùn phuï thuoäc vaøo thieän chí cuûa ngöôøi mua. Nhöng do R.H.Enetrprises laø khaùch haøng maø Intimex môùi tìm kieám qua maïng vaø chöa giao dòch laàn naøo neân khoâng roõ veà uy tín cuûa hoï, R.H. ñaõ lôïi duïng vaøo boä chöùng töø baát hôïp leä ñeå eùp giaù Intimex vaø cuoái cuøng Intimex phaûi ñoàng yù chæ nhaän khoaûn thanh toaùn 80% trò giaù loâ haøng, thöông vuï naøy gaây thieät haïi khoâng nhoû cho coâng ty. 3.3. Ruûi ro trong vieäc xaùc nhaän L/C Trong thöïc teá thì caùc NHTM Vieät Nam chöa thöïc hieän nhieàu. Phaàn lôùn nghieäp vuï naøy chuû yeáu do caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi thöïc hieän. 42 Ngay caû ngaân haøng Vietcombank, moät ngaân haøng Vieät Nam raát maïnh veà thanh toaùn quoác teá vôùi khoaûng 30% thò phaàn doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu ôû Vieät Nam cuõng raát ít khi thöïc hieän vieäc xaùc nhaän L/C. Nhöng trong töông lai, khi phaûi caïnh tranh vôùi caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi thì caùc NHTM Vieät Nam caàn phaûi ña daïng hoùa dòch vuï. Beân caïnh ñoù, dòch vuï xaùc nhaän L/C ñem laïi moät khoaûn thu khoâng nhoû cho ngaân haøng. Do ñoù, vieäc xaùc ñònh ruûi ro ñeå coù theå coù giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro laø moät vieäc caàn phaûi laøm. Nhöõng ruûi ro maø ngaân haøng xaùc nhaän coù theå gaëp laø: - Ruûi ro quoác gia - Ruûi ro ngaân haøng ñaïi lyù - Ruûi ro phaùp lyù - Ruûi ro chöùng töø 3.4. Ruûi ro trong vieäc chieát khaáu chöùng töø Chieát khaáu chöùng töø laø dòch vuï phoå bieán ñoái vôùi caùc NHTM Vieät Nam. Caùc ngaân haøng khoâng nhöõng thu ñöôïc laõi suaát chieát khaáu maø coøn duøng dòch vuï naøy ñeå caïnh tranh vôùi nhau, loâi keùo khaùch haøng veà mình baèng caùch öu ñaõi laõi suaát vaø thoaùng hôn veà ñieàu kieän chieát khaáu. Ngaân haøng chieát khaáu phaûi ñoái maët vôùi nhöõng ruûi ro sau: - Chöùng töø baát hôïp leä vaø bò töø choái thanh toaùn. - Chöùng töø phuø hôïp hoaøn toaøn vôùi L/C, ngaân haøng môû saün saøng thanh toaùn nhöng toøa aùn coù leänh khoâng cho thanh toaùn [tröôøng hôïp coâng ty Nam Thaùi Bình Döông ñaõ neâu ôû phaàn treân – xem phuï luïc 6]. - Söï giaû maïo chöùng töø: Vieäc chieát khaáu chæ döïa treân boä chöùng töø xuaát khaåu vaø ngaân haøng chæ kieåm tra chöùng töø vôùi söï caån thaän hôïp lyù ñeå xaùc nhaän chöùng töø phuø hôïp vôùi L/C vaø khoâng chòu traùch nhieäm veà chöùng töø giaû maïo. Beân caïnh ñoù, coù nhöõng NHTM vì lyù do caïnh tranh maø ñaõ töông ñoái deã daõi trong vieäc chieát 43 khaáu chöùng töø , chieát khaáu cho caû nhöõng khaùch haøng môùi giao dòch maø khoâng roõ tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. Ñieàu naøy taïo keû hôû cho nhöõng ñoái töôïng coù möu ñoà löøa ñaûo lôïi duïng baèng caùch laäp boä chöùng töø giaû trình chieát khaáu roài oâm tieàn bieán maát. - Chöùng töø phuø hôïp nhöng haøng hoùa khoâng qua ñöôïc khaâu kieåm tra chaát löôïng cuûa cô quan y teá nöôùc nhaäp khaåu. Thò tröôøng Baéc Myõ, chaâu AÂu haøng thuûy saûn phaûi thoâng qua söï kieåm nghieäm cuûa cô quan y teá laø haøng hoùa phaûi ñaït chaát löôïng thì ngöôøi mua môùi thanh toaùn (thôøi gian ñeå hoaøn taát kieåm nghieäm khoaûng 90 ngaøy). Neáu cô quan y teá nöôùc nhaäp khaåu thaáy haøng khoâng ñaït chaát löôïng theo yeâu caàu cuûa hoï thì haøng bò traû veà. Ñieàu naøy gaây ruûi ro cho phía ngaân haøng trong tröôøng hôïp chieát khaáu chöùng töø [ tröôøng hôïp coâng ty Vaïn Ñöùc ôû phuï luïc 7]. - Chöùng töø xuaát trình theo L/C maø coù nhöõng boä chöùng töø tröôùc ñoù xuaát trình ôû caùc ngaân haøng khaùc (L/C töï do chieát khaáu). Khi ñoù, ngaân haøng chieát khaáu seõ khoù naém ñöôïc soá dö chính xaùc cuûa L/C cuõng nhö soá löôïng haøng ñaõ xuaát neân khoù xaùc ñònh laø chöùng töø ñoù coù phuø hôïp vôùi L/C veà ñieàu khoaûn soá löôïng haøng hoùa hay khoâng. - Ruûi ro tyû giaù vaø ruûi ro laõi suaát. Ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp chieát khaáu boä chöùng töø theo L/C traû chaäm treân 90 ngaøy thì ngaân haøng chieát khaáu cuõng neân löu yù vì trong thôøi gian daøi thì vieäc tyû giaù giaûm hay laõi suaát huy ñoäng taêng cuõng gaây baát lôïi cho ngaân haøng, laøm giaûm lôïi nhaän cuûa ngaân haøng. 4. Nguyeân nhaân gaây neân ruûi ro cho NHTM Vieät Nam trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø Ruûi ro maø caùc NHTM Vieät Nam phaûi gaùnh chòu xuaát phaùt töø nguyeân nhaân chuû quan laãn khaùch quan. 44 4.1. Do chính baûn thaân caùc NHTM Vieät Nam Thöù nhaát, caùc ngaân haøng Vieät Nam chöa coù ñöôïc cô sôû haï taàng, trang thieát bò hieän ñaïi ñeå ñaùp öùng ngaøy caøng cao vôùi toác ñoä phaùt trieån cuûa theá giôùi. Heä thoáng thieát bò coøn thieáu ñoàng boä neân möùc ñoä töï ñoäng hoùa chöa cao, nhieàu thuû tuïc coøn mang tính chaát thuû coâng, ví duï nhö vieäc nhaän vaø kieåm tra tính chaân thaät cuûa L/C. Thöù hai, trình ñoä nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá ôû nhieàu NHTM Vieät Nam cuõng coøn non nôùt. Kieán thöùc veà thanh toaùn quoác teá maø nhaân vieân tieáp thu ôû nhaø tröôøng khoâng nhieàu, kinh nghieäm thöïc tieãn cuõng haïn cheá, taøi lieäu nghieäp vuï cuõng chöa ñöôïc caäp nhaät ñaày ñuû. Nhaân vieân chuû yeáu laø töï hoïc vaø hoïc hoûi laãn nhau chöù chöa coù chöông trình ñaøo taïo chính thöùc, raát hieám coù tröôøng hôïp ñöôïc ñi tu nghieäp nöôùc ngoaøi nhö caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi thöôøng laøm. Do ñoù, khi coù tranh chaáp thì caùc NHTM Vieät Nam thöôøng luùng tuùng trong caùch xöû lyù. Thöù ba, söï sô soùt, thieáu caån thaän trong quaù trình kieåm tra chöùng töø deã daãn ñeán tröôøng hôïp chöùng töø baát hôïp leä. Söï deã daõi trong quaù trình chieát khaáu chöùng töø cuûa nhaân vieân ngaân haøng deã daãn ñeán ruûi ro bò löøa ñaûo. Thöù tö, maïng löôùi ñaïi lyù treân theá giôùi chöa ñöôïc môû roäng neân coøn haïn cheá trong vieäc naém roõ thoâng tin veà ngaân haøng môû cuõng nhö nhaø nhaäp khaåu vaø thò tröôøng nhaäp khaåu. Thöù naêm, chöa coù söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa caùc boä phaän nghieäp vuï ñeå naâng cao hieäu quaû cuõng nhö tính an toaøn trong dòch vuï thanh toaùn quoác teá. Thöù saùu, chöa coù boä phaän chuyeân kieåm tra quy trình nghieäp vuï, theo doõi vaø xaùc ñònh ruûi ro vaø ñeà ra nhöõng giaûi phaùp döï phoøng ñeå traùnh ruûi ro. 4.2. Do caùc ñoanh nghieäp xuaát khaåu Vieät Nam Vì khoâng naém roõ nghieäp vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø neân moät soá nhaø xuaát khaåu ñaõ khoâng yeâu caàu tu chænh nhöõng L/C coù 45 ñieàu khoaûn baát lôïi cho mình. Do ñoù, daãn ñeán tình traïng khoâng theå laäp ñöôïc boä chöùng töø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi L/C. Nhieàu nhaø xuaát khaåu môùi döôøng nhö khoâng bieát caùch laäp chöùng töø hoaøn haûo ñeå ñoøi tieàn. Caùc doanh nghieäp xuaát khaåu neân löu yù raèng boä chöùng töø phuø hôïp laø caên cöù traû tieàn trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø. Beân caïnh ñoù, nhieàu nhaø xuaát khaåu cöù nghó phöông thöùc L/C laø an toaøn nhaát cho mình neân khoâng tìm hieåu kyõ hoaëc quaù tin töôûng vaøo nhaø nhaäp khaåu vaø ngaân haøng môû. Do vaäy, nhaø xuaát khaåu khoâng caån thaän trong vieäc laäp chöùng töø vì cöù nghó vôùi moái quan heä buoân baùn laâu daøi thì nhaø nhaäp khaåu seõ chaáp nhaän chöùng töø baát hôïp leä vaø thanh toaùn tieàn haøng. 4.3. Do moâi tröôøng kinh teá chính trò Caùc bieán ñoäng veà kinh teá chính trò (chieán tranh, baïo ñoäng, caám vaän,…) cuûa moät quoác gia seõ aûnh höôûng ñeán caùc cam keát thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø. Caùc chính saùch kinh teá cuûa moät quoác gia cuõng aûnh höôûng raát nhieàu caùc quy ñònh haïn cheá xuaát nhaäp khaåu, caùc chính saùch veà ngoaïi hoái, caùc yeâu caàu khaét khe veà chaát löôïng haøng hoùa, … Caùc aûnh höôûng cuûa luaät phaùp cuõng taùc ñoäng ñeán hoaït ñoäng thanh toaùn xuaát khaåu. Leänh cuûa toaø aùn coù theå ngaên chaën ngaân haøng môû trong vieäc thanh toaùn tieàn. 46 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2 Chöông 2 ñaõ trình baøy tình hình thanh toaùn xuaát khaåu cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. Caùc soá lieäu vaø daãn chöùng minh hoïa cuõng ñaõ cho thaáy ñöôïc thöïc traïng ruûi ro trong phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø. Beân caïnh ñoù, taùc giaû cuõng ñaõ xaùc ñònh caùc nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro, nguyeân nhaân chuû quan töø phía caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam cuõng nhö caùc nguyeân nhaân khaùch quan töø beân ngoaøi. Ñeå naâng cao hieäu quaû cuûa hoaït ñoäng thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc L/C thì chöông 3 cuûa luaän vaên seõ ñöa ra nhöõng giaûi phaùp, kieán nghò nhaèm haïn cheá toái ña ruûi ro cuõng nhö naâng cao uy tín, khaû naêng caïnh tranh cuûa caùc NHTM Vieät Nam. 47 CHÖÔNG 3: GIAÛI PHAÙP HAÏN CHEÁ RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN HAØNG XUAÁT THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ 1. Nhöõng giaûi phaùp ñoái vôùi baûn thaân caùc ngaân haøng 1.1. Môû roäng quan heä ñaïi lyù Quan heä ñaïi lyù ñöôïc môû roäng treân phaïm vi toaøn theá giôùi seõ laøm cho uy tín vaø teân tuoåi cuûa caùc NHTM Vieät Nam taêng leân nhieàu treân tröôøng quoác teá, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu thanh toaùn cuûa khaùch haøng moïi luùc moïi nôi treân theá giôùi, naâng taàm caùc NHTM Vieät Nam ngang vôùi nhieàu ngaân haøng thöông maïi trong khu vöïc. Thöïc teá hôn laø vôùi maïng löôùi quan heä ñaïi lyù roäng raõi caùc NHTM Vieät Nam seõ nhanh choùng hôn trong vieäc thoâng baùo L/C vì khoâng phaûi thoâng qua nhieàu ngaân haøng thoâng baùo khaùc. Beân caïnh ñoù, vôùi söï hoã trôï cuûa maïng löôùi ngaân haøng ñaïi lyù treân toaøn theá giôùi, caùc NHTM Vieät Nam seõ naém roõ hôn thoâng tin veà ngaân haøng môû L/C, nhaø nhaäp khaåu, tình hình kinh teá chính trò, moâi tröôøng phaùp lyù cuûa quoác gia nhaäp khaåu ñeå coù theå traùnh ñöôïc nhöõng ruûi ro trong quaù trình thanh toaùn vaø chieát khaáu chöùng töø. Taêng cöôøng thaét chaët moái quan heä ñaïi lyù vôùi caùc ngaân haøng lôùn treân theá giôùi ñeå tranh thuû ñöôïc söï giuùp ñôõ veà kinh nghieäm chuyeân moân, coâng ngheä vaø voán. 1.2. Môû roäng quan heä khaùch haøng, höôùng daãn, tö vaán vaø hoã trôï nghieäp vuï Nhaø xuaát khaåu laø ñoái töôïng phuïc vuï cuûa NHTM trong dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu. Ruûi ro cuûa nhaø xuaát khaåu cuõng aûnh höôûng ñeán ngaân haøng. Do ñoù, ngaân haøng phaûi coù chính saùch khaùch haøng hôïp lyù ñeå thu huùt khaùch haøng ñoàng thôøi hoã trôï hoï veà nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá. 48 Chính saùch khaùch haøng hôïp lyù bao goàm: - Thaønh laäp boä phaän quan heä khaùch haøng ñeå chuû ñoäng tìm kieám khaùch haøng, hieåu roõ nhu caàu cuûa khaùch haøng cuõng nhö uy tín vaø tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng. - Phaân loaïi khaùch haøng ñeå coù chính saùch hôïp lyù cho töøng khaùch haøng, öu tieân ñoái vôùi khaùch haøng truyeàn thoáng, coù doanh soá xuaát khaåu lôùn nhö giaûm chi phí, haï thaáp laõi suaát chieát khaáu, öu ñaõi veà mua baùn ngoaïi teä; hoã trôï khaùch haøng môùi trong vieäc chieát khaáu. - Cung caáp cho khaùch haøng nhöõng thoâng tin veà ngaân haøng môû, tình hình kinh teá chính trò vaø moâi tröôøng phaùp lyù cuûa nöôùc nhaäp khaåu. - Toå chöùc caùc hoäi thaûo chuyeân ñeà, giaûi ñaùp caën keõ thaéc maéc cuûa caùc doanh nghieäp. - Tö vaán veà nghieäp vuï cho caùc doanh nghieäp nhö: tö vaán trong vieäc kyù keát caùc hôïp ñoàng ngoaïi thöông, tö vaán trong vieäc löïa choïn caùc phöông thöùc thanh toaùn, tö vaán trong vieäc löïa choïn caùc haõng vaän taûi, baûo hieåm, tö vaán trong vieäc löïa choïn thò tröôøng, tö vaán veà luaät phaùp lieân quan ñeán lónh vöïc XNK. Caùc NHTM Vieät Nam caàn phaûi quan taâm theo chieàu roäng laãn chieàu saâu caùc hoaït ñoäng tö vaán cuûa mình, nhaèm taïo lôïi theá trong caïnh tranh vôùi caùc NH nöôùc ngoaøi. Caùc NHTM neân löu yù caùc doanh nghieäp xuaát khaåu phaûi thaän troïng ngay töø khaâu löïa choïn ñoái taùc ñaëc bieät laø phaûi naém ñöôïc uy tín cuõng nhö tình hình taøi chính cuûa ngöôøi mua, kieåm tra kyõ L/C vaø thoâng baùo ngay caùc ñieàu khoaûn baát lôïi, maâu thuaãn cho doanh nghieäp xuaát khaåu ñeå hoï coù theå söûa ñoåi L/C kòp thôøi. Ví duï nhö tröôøng hôïp L/C haøng thuûy saûn xuaát ñi Baéc Myõ vaø chaâu Aâu [ xem phuï luïc 2], nhaèm haïn cheá ruûi ro maø vaãn ñaûm baûo thoûa maõn ñöôïc yeâu caàu cuûa nhaø nhaäp khaåu ngaân haøng neân tö vaán cho caùc doanh nghieäp xuaát khaåu theo giaûi phaùp sau ñeå hoï thöông löôïng vôùi ñoái taùc môû L/C boå sung ñieàu kieän: Ngay sau khi 49 Ñoái vôùi nhöõng L/C môû töø caùc nöôùc coù tình hình chính trò khoâng oån ñònh hay nhaø nhaäp khaåu vaø ngaân haøng môû L/C khoâng ñaùng tin töôûng thì ngaân haøng neân tö vaán cho nhaø xuaát khaåu yeâu caàu L/C ñöôïc xaùc nhaän bôûi moät ngaân haøng coù uy tín, khi ñoù seõ coù cam keát thanh toaùn töø ngaân haøng xaùc nhaän trong tröôøng hôïp chöùng töø phuø hôïp nhöng ngaân haøng môû khoâng thanh toaùn. Löu yù nhaø xuaát khaåu haïn cheá chaáp nhaän nhöõng L/C coù ñieàu khoaûn, ñieàu kieän nhö: yeâu caàu göûi 1/3 B/L tröïc tieáp cho nhaø nhaäp khaåu, yeâu caàu chöùng töø do nhaø nhaäp khaåu phaùt haønh, nhöõng yeâu caàu maø khoù coù theå thöïc hieän ñöôïc. - Ñeå traùnh maát nhieàu thôøi gian ñi laïi laäp chöùng töø cuõng nhö ñeå baûo ñaûm an toaøn vieäc thu tieàn haøng xuaát, caùc NHTM Vieät Nam neân trieån khai boä phaän “hoã trôï khaùch haøng” trong vieäc laäp chöùng töø thanh toaùn nhaát laø ñoái vôùi nhöõng boä chöùng töø phöùc taïp, kieåm tra caùc chöùng töø nhaùp cho ñôn vò xuaát khaåu khi coù yeâu caàu. 50 Ñeå ña daïng hoùa dòch vuï, haïn cheá ruûi ro vaø taêng theâm doanh soá thì caùc ngaân haøng neân hình thaønh boä phaän chuyeân lo thuû tuïc quy trình xuaát khaåu cho nhöõng khaùch haøng coù yeâu caàu bao goàm töø khaâu choïn ñoái taùc, kyù hôïp ñoàng cho ñeán khaâu laäp boä chöùng töø ñoøi tieàn. Ña daïng hoùa dòch vuï laø moät giaûi phaùp höõu hieäu nhaèm taêng hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. 1.3. Naâng cao trình ñoä nghieäp vuï, thaùi ñoä laøm vieäc cuûa nhaân vieân Dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø ñoøi hoûi nhaân vieân ngaân haøng phaûi vöõng nghieäp vuï vaø phaûi coù söï caån thaän hôïp lyù. Ñeå coù theå hoã trôï toát cho khaùch haøng thì nhaân vieân ngaân haøng caàn phaûi coù neàn taûng kieán thöùc vöõng chaéc vaø thöôøng xuyeân caäp nhaät veà nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá, nghieäp vuï vaän taûi, nghieäp vuï baûo hieåm nhö UCP 500, ISBP, Case study vaø taïp chí chuyeân ngaønh nhö DC Insight do ICC phaùt haønh. Muoán vaäy thì caùc NHTM Vieät Nam caàn phaûi coù chöông trình ñaøo taïo rieâng cho nhaân vieân cuõng nhö thöôøng xuyeân göûi nhaân vieân ñi tu nghieäp ôû caùc ngaân haøng lôùn treân theá giôùi. Caàn khuyeán khích caùc nhaân vieân naâng cao trình ñoä ngoaïi ngöõ ñeå coù theå naém baét ñöôïc noäi dung caùc böùc ñieän deã daøng vaø coù khaû naêng nghieân cöùu caùc taøi lieäu nöôùc ngoaøi coù lieân quan ñeán coâng vieäc cuûa mình. Vieäc caäp nhaät taøi lieäu chuyeân ngaønh thöôøng xuyeân seõ giuùp nhaân vieân coù neàn taûng kieán thöùc vöõng chaéc, khoâng luùng tuùng trong xöû lyù khi coù tranh caõi vôùi nöôùc ngoaøi. Hoïc theo caùch laøm cuûa caùc ngaân haøng lôùn treân theá giôùi nhö Citibank: - Coù ñoäi nguõ huaán luyeän nhaân vieân rieâng. Caùc nhaân vieân cao caáp cuûa Trung taâm taïi Penang cuõng tham gia quaù trình huaán luyeän nhaân vieân. Ngoaøi ra, hoï coøn coù chuyeân vieân tö vaán nghieäp vuï cao caáp, coù theå giaûi ñaùp caùc tình huoáng nghieäp vuï cho caùc chi nhaùnh thaønh vieân khi caùc chi nhaùnh hoaëc taïi trung taâm gaëp phaûi caùc tình huoáng phöùc taïp. 51 - Nhaân vieân laøm vieäc chuyeân nghieäp, taùc phong nhanh nheïn, thao taùc thuaàn thuïc. - Thöôøng xuyeân hoïp ñeå caùc nhaân vieân taïi trung taâm xöû lyù ruùt tæa kinh nghieäm ñeå traùnh caùc vaáp vaùp maø ñoàng nghieäp ñaõ gaëp phaûi. - Thöôøng xuyeân ñaùnh giaù chaát löôïng coâng vieäc cuûa töøng nhaân vieân moät caùch coâng khai theo tuaàn, theo thaùng treân baûng. Caùc nhaân vieân seõ ñöôïc ghi teân treân baûng vaø neáu coù sai phaïm nghieäp vuï thì soá laàn phaïm loãi ñöôïc ghi roõ treân baûng. - Tieán ñoä xöû lyù coâng vieäc ñöôïc quaûn lyù chaët cheõ theo giôø. Haèng hai giôø ñoàng hoà, tieán ñoä xöû lyù coâng vieäc, khoái löôïng coâng vieäc ñaõ hoaøn thaønh cuûa caùc nhoùm ñöôïc baùo caùo vaø ghi coâng khai treân baûng ñeå nhaém bieát tieán ñoä xöû lyù coâng vieäc, coâng vieäc luùc naøo thì chaïy, luùc naøo khoâng chaïy. - Luoân ñaët chaát löôïng coâng vieäc leân vò trí haøng ñaàu. Boä phaän naøo cuõng ñeàu ñöôïc gaén caùc göông khaåu hieäu chaát löôïng ñeå nhaéc nhôû nhaân vieân coá gaéng laøm vieäc ñaït chaát löôïng cao. - Caùc thao taùc nghieäp vuï ñeàu ñöôïc chuaån hoùa nhaém taïo ñieàu kieän cho nhaân vieân thöïc hieän toát nghieäp vuï cuûa mình. - Tính kyû luaät cuûa nhaân vieân cao. Baûo maät phaûi ñöôïc chuù yù. 1.4. Ñoåi môùi coâng ngheä vaø hoaøn thieän quy trình nghieäp vuï Trong boái caûnh caïnh tranh vaø hoäi nhaäp thò tröôøng taøi chính vaø coâng nghieäp, dòch vuï taøi chính – ngaân haøng ngaøy caøng phaùt trieån maïnh meõ ñoøi hoûi caùc NHTM Vieät Nam phaûi coù nhöõng caûi caùch maïnh meõ veà heä thoáng thoâng tin vaø kyõ thuaät coâng ngheä ñeå phuïc vuï toát nhaát cho dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu. Phaùt trieån coâng ngheä khoâng nhöõng giaûi phoùng söùc lao ñoäng cuûa con ngöôøi maø coøn laøm cho coâng vieäc tieán haønh nhanh hôn, chính xaùc vaø an toaøn hôn. Caùc NHTM Vieät Nam caàn taêng cöôøng phaùt trieån kyõ thuaät coâng ngheä theo höôùng sau: 52 Böôùc ñaàu laø hoaøn chænh vaø naâng cao maïng SWIFT laø heä thoáng truyeàn tin chuû yeáu trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá ñeå ñaûm baûo cho L/C, ñieän chuyeån tieàn ñöôïc truyeàn ñi nhanh choùng, chính xaùc. Sau ñoù, daàn daàn hieän ñaïi hoùa haï taàng coâng ngheä thoâng tin theo höôùng xöû lyù giao dòch taäp trung cuûa nhieàu nöôùc, chi nhaùnh veà moät trung taâm. Giaûi phaùp naøy coù öu ñieåm: - Taïo ra moät trung taâm xöû lyù tuyeät haûo - Khaû naêng ñaùp öùng yeâu caàu xöû lyù nghieäp vuï ngaøy caøng taêng - Giaûm thieåu chi phí xöû lyù - Taïo ra quy trình cuõng nhö caùch xöû lyù caùc nghieäp vuï ñoàng nhaát cho taát caû caùc chi nhaùnh Hieän nay, ñaây laø caùch laøm cuûa caùc ngaân haøng lôùn treân theá giôùi nhö Citibank coù trung taâm xöû lyù taøi chính thöông maïi (Trade Finance) ôû Penang (Malaysia), Bank of New York coù trung taâm xöû lyù ôû Thöôïng Haûi (Trung Quoác). Vì ña phaàn phaûi xöû lyù chöùng töø treân maùy neân caàn phaûi ñaàu tö trang thieát bò hieän ñaïi ñeå ñaùp öùng nhu caàu coâng vieäc: - Maùy vi tính toác ñoä cao, maøn hình lôùn ñeå nhaân vieân deã xöû lyù nghieäp vuï - Maùy in toác ñoä cao vaø chuyeân nghieäp ñöôïc trang bò ñeå ñaùp öùng yeâu caàu in aán cho trung taâm. - Maùy scan vaø coâng ngheä hình aûnh ñöôïc ñaàu tö toát vaø toán keùm do taát caû caùc chöùng töø goác ñöôïc löu giöõ taïi caùc chi nhaùnh vaø taïi caùc quaày giao dòch tieáp khaùch coøn caùc nhaân vieân taïi trung taâm xöû lyù chæ xöû lyù coâng vieäc treân maùy sau khi chöùng töø ñaõ ñöôïc caùc chi nhaùnh scan veà trung taâm. - Maùy fax, maùy in phaûi coù thuøng bao boïc nhaèm traùnh thaát laïc caùc chöùng töø caàn xöû lyù. 53 - Caùc giaáy tôø caàn huûy ñöôïc taäp trung vaøo thuøng coù khoaù vaø ngöôøi coù traùch nhieäm seõ huûy caùc chöùng töø naøy nhaèm ñaûm baûo bí maät thoâng tin cho khaùch haøng. Veà quy trình nghieäp vuï vaø boä maùy laøm vieäc thì caàn hoaøn thieän hôn theo höôùng phaùt trieån nhöõng boä phaän rieâng bieät hoã trôï cho dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu nhö quan heä ñaïi lyù, quan heä khaùch haøng vaø taêng cöôøng boä phaän kieåm tra giaùm saùt hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá ñeå haïn cheá ñöôïc ruûi ro, boä phaän phaùp lyù. Nhöõng boä phaän naøy phaûi coù söï phoái hôïp chaët cheõ vôùi nhau. Cuï theå laø boä phaän quan heä ñaïi lyù caàn cung caáp ñaày ñuû thoâng tin veà ngaân haøng môû L/C, tình hình kinh teá chính trò cuûa quoác gia nhaäp khaåu cho boä phaän thanh toaùn xuaát khaåu. Boä naøy cuõng caàn caäp nhaäp ñaày ñuû thoâng tin veà nhöõng quoác gia bò caám vaän, nhöõng toå chöùc coù lieân quan ñeán khuûng boá, röûa tieàn. Boä phaän quan heä khaùch haøng seõ tìm kieám khaùch haøng xuaát khaåu vaø thaåm ñònh tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng ñeå hoã trôï boä phaän thanh toaùn xuaát khaåu giaûm thieåu ruûi ro trong quy trình chieát khaáu. Boä phaän kieåm tra seõ thöôøng xuyeân giaùm saùt caùc hoaït ñoäng ñeå nhanh choùng phaùt hieän caùc sai phaïm ñeå kòp thôøi xöû lyù, traùnh ñöôïc nhöõng toån thaát lôùn coù theå xaûy ra. Boä phaän phaùp lyù seõ bao goàm nhöõng ngöôøi khoâng nhöõng naém roõ UCP, ISBP, nghieäp vuï vaän taûi, baûo hieåm maø coøn phaûi am hieåu veà luaät quoác gia cuõng nhö quoác teá ñeå coù theå hoã trôï toát cho boä phaän thanh toaùn xuaát khaåu khi coù tranh chaáp vôùi nöôùc ngoaøi. Caàn kieåm tra chaët cheõ quy trình chieát khaáu chöùng töø vaø quy trình xaùc nhaän L/C. Ñoái vôùi quy trình chieát khaáu thì caàn kieåm tra thaät kyõ chöùng töø ñeå traùnh tröôøng hôïp baát hôïp leä. Ngoaøi ra cuõng löu yù veà söï giaû maïo chöùng töø vaän taûi baèng 54 - Giao haøng baèng container thì B/L phaûi theå hieän soá container, soá container treân B/L: soá container phaûi coù 11 kyù töï trong ñoù 4 kyù töï ñaàu laø chöõ vaø 7 kyù töï sau laø soá, löu yù laø kyù töï thöù 4 luoân luoân laø chöõ U. - Soá löôïng haøng hoùa treân B/L so vôùi söùc chöùa cuûa container: container 20 feet chæ chöùa ñöôïc haøng hoùa coù troïng löôïng khoaûng 25 taán, container 40 feet chöùa khoaûng 30 taán. - B/L do ngöôøi giao nhaän phaùt haønh ôû phaàn tieâu ñeà in saün luoân coù ñaày ñuû ñòa chæ, soá ñieän thoaïi lieân laïc cuûa ngöôøi giao nhaän. Ngoaøi ra, ngaân haøng chieát khaáu cuõng neân kieåm tra thaät kyõ nhöõng boä chöùng töø theo L/C cho pheùp töï do chieát khaáu ôû baát cöù ngaân haøng naøo. Ñoái vôùi nhöõng boä chöùng töø cuøng L/C xuaát trình tröôùc ñoù ôû moät ngaân haøng khaùc thì phaûi yeâu caàu nhaø xuaát khaåu noäp baûn löu hoùa ñôn vaø B/L ñeå theo doõi soá löôïng ñaõ xuaát traùnh tröôøng hôïp vöôït soá löôïng haøng hoùa hay vöôït tieàn L/C. Ñoái vôùi quy trình xaùc nhaän L/C: caàn lieân laïc vôùi caùc ñaïi lyù ôû nöôùc nhaäp khaåu ñeå tìm hieåu veà ngaân haøng môû vaø nhaø nhaäp khaåu. Moät soá daáu hieäu ñaùng nghi veà nhaø nhaäp khaåu: môùi thaønh laäp vaøi thaùng tröôùc khi L/C ñöôïc môû, coù quaù ít nhaân vieân vaø taøi saûn coù giaù trò, ñòa chæ coâng ty laø ñòa chæ nhaø rieâng cuûa caù nhaân. Khi giao dòch vôùi ngaân haøng môû L/C ôû moät quoác gia naèm trong trong danh saùch caám vaän cuûa Myõ thì caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam neân coù nhöõng chæ thò yeâu caàu chuyeån tieàn thích hôïp nhö khoâng chuyeån qua caùc ngaân haøng cuûa Myõ ñeå traùnh tröôøng hôïp khoaûn tieàn thanh toaùn bò phong toûa. Beân caïnh ñoù, caàn lieân heä vôùi toå chöùc CCS (Commercial Crime Services) cuûa ICC ñeå bieát theâm veà caùc thoâng tin veà toäi phaïm, löøa ñaûo. Ngoaøi ra, caàn löu yù caùc daáu hieäu cho thaáy söï giaû maïo, löøa ñaûo: L/C khoâng coù phaàn moâ taû haøng hoùa, 55 1.5. Baùn vaø chuyeån ruûi ro Ñoái vôùi nhöõng chöùng töø traû chaäm ñaõ ñöôïc chieát khaáu mieãn truy ñoøi thì ruûi ro cao neân caùc NHTM Vieät Nam coù theå baùn laïi cam keát chaáp nhaän thanh toaùn chöùng töø cuûa ngaân haøng môû (coøn goïi laø thuaän nhaän) cho moät ngaân haøng khaùc, luùc aáy lôïi nhuaän thu ñöôïc coù giaûm ñi chuùt ít nhöng ruûi ro thì ñaõ bò trieät tieâu vì ruûi ro ñaõ chuyeån sang ngaân haøng khaùc. Thöôøng caùc ngaân haøng mua laïi nhöõng thuaän nhaän naøy laø caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi, ñaây laø nghieäp vuï quen thuoäc cuûa hoï, nhöng ñoái vôùi caùc NHTM Vieät Nam vaãn coøn chöa coù. Ngoaøi ra, caùc NH chieát khaáu sau khi thöïc hieän vieäc chieát khaáu cho khaùch haøng coù theå mua baûo hieåm cho haøng xuaát khaåu ñeå chuyeån ruûi ro. Trong tröôøng hôïp vì lyù do naøo ñoù haøng xuaát khaåu khoâng ñöôïc thanh toaùn thì coâng ty baûo hieåm seõ thanh toaùn thay. 1.6. Caùc bieän phaùp kinh doanh ngoaïi teä ñeå haïn cheá ruûi ro tyû giaù Ñeå haïn cheá ruûi ro tyû giaù khi chieát khaáu chöùng töø caùc NHTM neân choïn löïa thöïc hieän nhöõng nghieäp vuï kinh doanh ngoai