Báo cáo Khoa học Hiệu lực của phân lân và thời điểm (mùa) bón cho cà phê vối (Coffea canephora Pierre) kinh doanh trên đất bazan ở Tây Nguyên

Báo cáo khoa học: Hiệu lực của phân lân và thời điểm (mùa) bón cho cà phê vối (Coffea canephora Pierre) kinh doanh trên đất bazan ở Tây Nguyên HiÖu lùc cña ph©n l©n vµ thêi ®iÓm (mïa) bãn cho cµ phª vèi (Coffea canephora Pierre) kinh doanh trªn ®Êt bazan ë T©y Nguyªn The effect of phosphate and time manure for robusta coffee on basaltic soil in Tay Nguyen Lª Hång LÞch1, NguyÔn Quang Th¹ch2, Vâ Kim Oanh1, Lª Minh TuÊn1 Summary Field experiment using 14 years-old coffee trees was carried out to study the efficiency of phosphate fertilizer. Double application of phosphate each year, in January-February of dry season and April-May of early rainy season was most effective in maintaining the phosphate availability in soil and total phosphorus in leaves. Moreover, double application reduced berry dropping by 7.28-7.50%. Combination super phosphate (SSP) and fused calcium magnesium phosphate (FMP) yielded higher and significant increase in phosphorus content in soil and leaves than any single application. It was concluded that phosphorus application, although did not affect the fruit volume, weight and bean weight but was positively increased yield. An addition of sulphur was recommended. Key words: Coffea canephora Pierre, fused calcium magnesium phosphate (FMP), super phosphate (SSP), yield 1. §Æt vÊn ®Ò Cµ phª lµ mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu chÝnh ë T©y Nguyªn. Trong thêi gian qua viÖc ®Çu t− nghiªn cøu vµ øng dông c¸c tiÕn bé kü thuËt trong c«ng t¸c s¶n xuÊt, chän t¹o gièng, kü thuËt canh t¸c vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn cµ phª,... rÊt ®−îc chó träng. Tuy nhiªn, trong chõng mùc nµo ®ã cho ®Õn nay viÖc ®i s©u nghiªn cøu ph©n bãn cho cµ phª vÉn cßn nhiÒu ®iÒu ch−a ®−îc lµm s¸ng tá. Trong khu«n khæ cña bµi b¸o nµy chóng t«i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò: “Chän lo¹i ph©n l©n vµ thêi gian bãn l©n cho cµ phª (mïa)” cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cho ng−êi s¶n xuÊt. Theo NguyÔn Kh¶ Hßa (1994) l©n kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña bé rÔ, t¹o th©n cµnh mµ cßn lµm t¨ng n¨ng suÊt cµ phª. Trªn ®Êt bazan Phñ Quú, møc bãn 200 kg P2O5/ha mang l¹i n¨ng suÊt cao nhÊt cho cµ phª. 2. vËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh trªn c¸c c©y cµ phª vèi, ë thêi kú kinh doanh, 14 tuæi, trång trªn ®Êt bazan t¹i Bu«n Ma Thuét, DakLak. Ph©n l©n ®−îc sö dông lµ ph©n l©n nung ch¶y (FMP) V¨n §iÓn, Super phosphat (SSP) L©m Thao. ThÝ nghiÖm ®−îc bè trÝ ngÉu nhiªn, ba lÇn nh¾c l¹i, 10 c©y/«. Ph©n tÝch mÉu ®Êt, mÉu l¸ theo sæ tay ph©n tÝch: §Êt, n−íc, ph©n bãn, c©y trång cña (ViÖn Thæ nh−ìng N«ng hãa, 1998). 1Trung t©m nghiªn cøu ®Êt T©y Nguyªn 2 ViÖn Sinh häc N«ng nghiÖp, §¹i häc N«ng nghiÖp I T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2006, TËp IV, Sè 6: 22- 27 §¹i häc N«ng nghiÖp I a) VÒ ®Êt: - pH Kcl: §o trªn pH met - Mïn: Tiurin - §¹m tæng sè: Kjeldahl - L©n tæng sè: Lª V¨n TiÒm - L©n dÔ tiªu: Oniani - Ca2+, Mg2+: Trilon B b)VÒ c©y: - N%: Kjeldahl - P%: So mÇu - K%: Quang kÕ ngän löa - Ca%, Mg %: Trilon B - Träng l−îng 100 qu¶: C©n - ThÓ tÝch 100 qu¶: §ong trong n−íc - Träng l−îng 1000 nh©n: C©n - Tû lÖ qu¶ 1 nh©n : §Õm - Tû lÖ qu¶ t−íi/nh©n: C©n - Tû lÖ qu¶ kh«/nh©n: C©n C¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm nh− sau (L−îng l©n bãn: 100P2O5 kg/ha) C«ng thøc Thêi ®iÓm bãn vµ tû lÖ bãn (%) T−íi lÇn 1 (th¸ng 1-2) §Çu mïa m−a (th¸ng 4-5) 1.FMP (L©n V¨n §iÓn) - 100 (§/c) 2.FMP 100 - 3.FMP 50 50 4.SSP (L©n L©m Thao) 50 50 5.SSP 100 - 6.FMP + SSP 25 + 25 25 +25 NÒn: 300N (Urª) + 300K2O (KCl) kg/ha, kh«ng bãn ph©n chuång. Sè liÖu ®−îc xö lý b»ng phÇn mÒm Excel vµ IRRISTAT. 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 3.1. ¶nh h−ëng cña lo¹i vµ thêi ®iÓm bãn ph©n l©n ®Õn ®éng th¸i l©n dÔ tiªu trong ®Êt, l©n trong c©y vµ hµm l−îng SO4 2- ë tÊt c¶ c¸c c«ng thøc, hµm l−îng l©n dÔ tiªu trong ®Êt t¨ng nhanh sau khi bãn vµ kÐo dµi ®Õn cuèi mïa m−a. §iÒu nµy cho thÊy, trong ®iÒu kiÖn Èm ®é thÊp vµ chuyÓn ho¸ l©n kÐm, do ®ã l−îng l©n dÔ tiªu trong ®Êt thÊp nÕu nh− kh«ng bãn l©n trong giai ®o¹n nµy cµ phª sÏ thiÕu l©n. Víi cïng l−îng ph©n l©n, nh−ng bãn lµm hai lÇn (th¸ng 1, 5) hµm l−îng l©n dÔ tiªu trong ®Êt æn ®Þnh h¬n c¶ (CT3, CT4, CT6), nhÊt lµ bãn phèi hîp 50% FMP + 50% SSP (CT6). B¶ng 1. §éng th¸i l©n dÔ tiªu trong ®Êt tõ khi t−íi ®Õn cuèi mïa m−a (mg P2O5/100g ®Êt) Tr−íc bãn Sau bãn (Th¸ng) C«ng thøc T1 T3 T5 T7 T9 T11 1 7,7 8,1 13,4 14,0 12,2 8,1 2 7,4 12,1 14,3 12,5 10,1 7,8 3 7,6 11,7 13,0 13,5 13,0 10,1 4 7,6 12,9 12,9 13,2 12,9 10,2 5 8,7 11,6 13,4 12,4 10,0 8,9 6 7,8 12,0 14,5 13,3 13,2 10,5 Ghi chó: T1, T3, T5, T9, T11: Th¸ng 1, 3, 5, 7, 9, 11 0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 1 2 3 4 5 6 Tháng H àm lư ợ n g lâ n (m gP 2O 5/ 10 0g ñ ấ t) CT1 CT2 CT3 CT4 CT5 CT6 H×nh 1. §éng th¸i l©n trong ®Êt Còng nh− trong ®Êt, hµm l−îng l©n trong l¸ cµ phª ë c¸c c«ng thøc cã bãn l©n trong mïa kh« ®Òu t¨ng so víi ®èi chøng (b¶ng 2). Nh÷ng c«ng thøc bãn mét lÇn vµo mïa kh« (CT2, CT5) hµm l−îng l©n trong l¸ ®Òu t¨ng, song cuèi mïa m−a l¹i gi¶m. §¸ng chó ý, bãn supe l©n (CT5) gi¶m sím h¬n bãn FMP. Bãn hai lÇn (th¸ng 1, 5) hµm l−îng l©n trong l¸ lu«n ®¹t ng−ìng thÝch hîp ®èi víi c©y cµ phª. §Æc biÖt c«ng thøc bãn FMP vµ SSP chia lµm hai lÇn (CT6) hµm l−îng P trong l¸ ®iÒu hoµ vµ thÝch hîp trong suèt vô. B¶ng 2. §éng th¸i l©n trong l¸ tõ khi t−íi ®Õn cuèi mïa m−a ( P% chÊt kh«) C«ng thøc Th¸ng 1 Th¸ng 3 Th¸ng 5 Th¸ng 7 Th¸ng 9 Th¸ng 11 1 0,08 0,09 0,12 0,14 0,13 0,09 2 0,08 0,12 0,12 0,13 0,12 0,09 3 0,09 0,11 0,13 0,14 0,12 0,11 4 0,09 0,11 0,12 0,13 0,12 0,11 5 0,08 0,11 0,13 0,12 0,09 0,08 6 0,10 0,11 0,12 0,14 0,13 0,12 Theo LouÐ ë Cote d’lvoire hµm l−îng l©n trong l¸ tõ 0,12-0,15% lµ ®ñ, trªn 0,15% lµ thõa cßn theo Franlart ë Congo l©n cã gi¸ trÞ tèi thÝch 0,15 vµo th¸ng 3, 4; cßn theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn Nghiªn cøu cµ phª 1995, hµm l−îng l©n trong l¸ ë v−ên cµ phª tèt cã n¨ng suÊt cao lµ 0,11%, vïng thÝch hîp 0,11- 0,15% P (NguyÔn Tri Chiªm, 1985). Ph©n tÝch hµm l−îng SO4 trong ®Êt tr−íc vµ sau thÝ nghiÖm (b¶ng 3) cho thÊy: c¸c c«ng thøc cã bãn SSP hµm l−îng SO4 trong ®Êt cao h¬n chØ bãn FMP. Nh− vËy, c¸c c«ng thøc cã bãn SSP hµm l−îng SO4 2- trong ®Êt ®Òu cao. §©y cã thÓ lµ lîi thÕ trong viÖc bæ sung l−u huúnh cho cµ phª nÕu nh− dïng supe phèt ph¸t (SSP) bãn trong mïa kh«. 0.00 0.05 0.10 0.15 T1 T3 T5 T7 T9 T11 Tháng H àm lư ợ n g lâ n (% ) CT1 CT2 CT3 CT4 CT5 CT6 H×nh 2. §éng th¸i l©n trong l¸ B¶ng 3. Hµm l−îng SO4 trong ®Êt tr−íc vµ sau thÝ nghiÖm (%) C«ng thøc SO4 tr−íc TN SO4 sau 3 n¨m TN 1 0,127 0,126 2 0,127 0,127 3 0,125 0,127 4 0,126 0,130 5 0,127 0,129 6 0,126 0,131 Ghi chó: TN: ThÝ nghiÖm 3.2 ¶nh h−ëng cña ph©n l©n vµ thêi ®iÓm bãn ®Õn sù ra hoa, ®Ëu qu¶ vµ kÝch th−íc qu¶ lóc thu ho¹ch B¶ng 4. Sù ra hoa vµ ®Ëu qu¶ cµ phª qua c¸c th¸ng ë c¸c c«ng thøc bãn l©n Th¸ng 3 Th¸ng 6 Th¸ng 9 C«ng thøc Sè hoa në T1 Sè qu¶ % so T1 Sè qu¶ % so T1 Sè qu¶ % so T1 1 844 687 81,40 478 56,64 235 27,84 2 793 659 83,10 454 57,25 237 29,89 3 860 724 84,19 532 61,86 302 35,12 4 880 742 84,32 537 61,02 294 33,41 5 850 708 83,29 493 58,00 255 30,00 6 914 777 85,01 567 62,04 323 35,34 Ghi chó: T1, T3, T6, T9: Th¸ng 1, 3, 6, 9. B¶ng 5. ThÓ tÝch (V) vµ träng l−îng (P) qu¶, nh©n cµ phª lóc thu ho¹ch C«ng thøc V100 qu¶ (cm3) P100 qu¶ (g) P100 nh©n (g) 1 91,9 93,3 12,3 2 92,0 93,9 12,3 3 91,8 94,0 12,7 4 92,0 94,1 12,4 5 91,8 93,6 12,4 6 92,8 94,6 12,7 LSD0,05 0,98 0,82 0,48 Quan tr¾c sù ra hoa vµ ®Ëu qu¶ t¹i bèn thêi ®iÓm: Tõ th¸ng 1 (ra hoa) ®Õn khi qu¶ vµo ch¾c th¸ng 9 (b¶ng 4) cho thÊy: Sau khi në hoa 3 th¸ng tû lÖ ®Ëu qu¶ ë c¸c c«ng thøc ®¹t tõ 81,40-85,01% nghÜa lµ tû lÖ rông qu¶ tõ 13,89-14,99%. Vµo thêi ®iÓm 6 th¸ng qu¶ tiÕp tôc rông vµ tû lÖ rông qu¶ ë c¸c c«ng thøc biÕn ®éng t¨ng tõ 22,33-25,85% so víi th¸ng 3, vµ giai ®o¹n nµy c¸c c«ng thøc chØ bãn 1 lÇn vµo mïa kh« (CT2, CT5) cã tû lÖ rông qu¶ cao nhÊt. ë thêi ®iÓm th¸ng 9, sè qu¶ cßn l¹i vÉn gi¶m tøc lµ sù rông qu¶ ë c¸c c«ng thøc tiÕp tôc diÔn ra, trong ®ã c¸c c«ng thøc bãn mét lÇn (CT1, CT2, CT5) tû lÖ qu¶ cßn l¹i chØ 27,84- 30,0% so víi sè qu¶ ban ®Çu, trong khi ®ã c¸c c«ng thøc bãn l©n hai lÇn (CT3, CT4, CT6) sè qu¶ cßn l¹i ®Òu cao h¬n, cao nhÊt lµ CT6: phèi hîp hai lo¹i ph©n l©n vµ bãn lµm hai lÇn. Ph©n tÝch thÓ tÝch, träng l−îng 100 qu¶ vµ träng l−îng 100 nh©n vµo thêi ®iÓm thu ho¹ch (b¶ng 5) cho thÊy ®Òu kh«ng cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa gi÷a c¸c c«ng thøc (chªnh lÖch ch−a v−ît LSD0,05). Tû lÖ t−¬i nh©n vµ n¨ng suÊt cµ phª qua 3 n¨m thÝ nghiÖm tr×nh bµy t¹i b¶ng 6 vµ biÓu diÔn trªn h×nh 3 cã thÓ nhËn thÊy c¸c gi¸ trÞ vÒ tû lÖ t−¬i nh©n gi÷a c¸c c«ng thøc qua 3 n¨m thÝ nghiÖm cã kh¸c nhau nhÊt lµ c¸c c«ng thøc bãn hai lÇn b»ng FMP hoÆc FMP phèi trén víi SSP, mÆc dï sù chªnh lÖch nµy kh«ng lín vµ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª song rÊt cã ý nghÜa trong viÖc lµm t¨ng n¨ng suÊt cµ phª. §èi víi n¨ng suÊt, trong 3 n¨m thÝ nghiÖm sù chªnh lÖch gi÷a c¸c c«ng thøc lu«n cã ý nghÜa thèng kª, nhÊt lµ c¸c c«ng thøc bãn l©n hai lÇn trong mïa kh« vµ ®Çu mïa m−a. XÐt vÒ mÆt tû lÖ, n¨ng suÊt trung b×nh cña c¸c c«ng thøc trong ba n¨m thÝ nghiÖm t¨ng so víi ®èi chøng tõ 5,4-19,1%, trong ®ã c«ng thøc CT4, CT6 t¨ng cao nhÊt 18,5-19,1%. 2.400 2.500 2.600 2.700 2.800 2.900 3.000 3.100 3.200 3.300 N ă n g s u ấ t (K g/ ha /n ă m ) 1 2 3 TB Năm CT1 CT2 CT3 CT4 CT5 CT6 H×nh 3. N¨ng suÊt cµ phª qua 3 n¨m thÝ nghiÖm B¶ng 6. Tû lÖ t−¬i nh©n vµ n¨ng suÊt cµ phª nh©n 3 n¨m thÝ nghiÖm Tû lÖ t−¬i nh©n (kg t−¬i/kg nh©n) N¨m thÝ nghiÖm N¨ng suÊt nh©n (kg/ha) N¨m thÝ nghiÖm C«ng thøc 1 2 3 TB 1 2 3 TB % 1 4,44 4,43 4,38 4,42 2,398 2,649 2,841 2,629 100,0 2 4,44 4,41 4,36 4,40 2,688 2,735 2,891 2,771 105,4 3 4,26 4,28 4,27 4,27 3,000 3,134 3,214 3,116 118,5 4 4,30 4,33 4,35 4,33 2,942 2,939 2,985 2,955 112,4 5 4,45 4,38 4,34 4,39 2,813 2,866 2,978 2,886 109,8 6 4,25 4,26 4,25 4,25 3,104 3,164 3,121 3,130 119,1 LSD0,05 0,17 0,25 0,26 - 278 582 284 206 - Ghi chó: TB: trung b×nh. 4. KÕt luËn Bãn l©n cho cµ phª vèi kinh doanh hai lÇn vµo thêi ®iÓm gi÷a mïa kh« (t−íi lÇn 1, kho¶ng th¸ng 1, 2) vµ ®Çu mïa m−a (th¸ng 4- 5) ® n©ng cao vµ duy tr× hµm l−îng l©n dÔ tiªu trong ®Êt ®Õn cuèi mïa m−a (7-8 th¸ng). Trong khi ®ã cïng l−îng ph©n l©n nh−ng bãn mét lÇn vµo gi÷a mïa kh« (t−íi lÇn 1) hoÆc ®Çu mïa m−a (th¸ng 4-5) hµm l−îng l©n dÔ tiªu trong ®Êt còng t¨ng cao nh−ng duy tr× trong thêi gian ng¾n (3-4 th¸ng) sau bãn. Vµ ë trong l¸, hµm l−îng l©n còng diÔn biÕn t−¬ng tù hµm l−îng l©n trong ®Êt. Tuy tèc ®é t¨ng chËm nh−ng æn ®Þnh h¬n. Bãn riªng ph©n l©n nung ch¶y (FMP) hay supe l©n (SSP) th× hµm l−îng l©n trong ®Êt còng nh− trong l¸ kh«ng cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ trong tõng cÆp so s¸nh. Bãn phèi hîp 50% FMP + 50% SSP hai lÇn hµm l−îng l©n trong ®Êt vµ trong l¸ ®Òu cao h¬n c¸c c«ng thøc kh¸c trong mäi thêi ®iÓm quan tr¾c. C¸c c«ng thøc bãn 100% SSP hay cã phèi trén 50% SSP hµm l−îng SO4 trong ®Êt sau thÝ nghiÖm cao h¬n bãn FMP ®¬n ®éc. Bãn l©n hai lÇn (gi÷a mïa kh« vµ ®Çu mïa m−a) ® lµm gi¶m tû lÖ rông qu¶ cµ phª tõ 2,14-7,50% so víi ®èi chøng, trong ®ã bãn FMP vµ FMP + SSP gi¶m nhiÒu nhÊt 7,28- 7,50%; Bãn FMP (CT2) hay SSP (CT5) mét lÇn tû lÖ rông qu¶ gÇn nh− kh«ng sai kh¸c, cïng bãn hai lÇn tû lÖ rông qu¶ ë c«ng thøc bãn FMP (CT3) Ýt h¬n bãn SSP (CT4); Bãn phèi hîp FMP + SSP (CT6) tû lÖ rông qu¶ Ýt nhÊt 64,66% so víi 72,16% (CT1). C¸c c¸ch xö lý bãn l©n kh¸c nhau gÇn nh− kh«ng ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn thÓ tÝch, träng l−îng qu¶ còng nh− träng l−îng nh©n cµ phª; §èi víi tû lÖ t−¬i/nh©n tuy sù kh¸c nhau kh«ng cã ý nghÜa thèng kª, song c¸c gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cã ý nghÜa trong viÖc lµm t¨ng n¨ng suÊt cµ phª; Sù t¨ng gi¶m n¨ng suÊt cµ phª gi÷a c¸c c«ng thøc trong 3 n¨m thÝ nghiÖm cã ý nghÜa thèng kª ë møc x¸t suÊt LSD0.05 vµ so víi ®èi chøng c¸c c«ng thøc cã bãn l©n trong mïa kh« ® lµm t¨ng 5,4-19,1% n¨ng suÊt, nhÊt lµ CT6 vµ CT3. §øng vÒ mÆt c©n ®èi tû lÖ phèi hîp nh− CT6 bÒn v÷ng h¬n v× ®−îc bæ sung thªm S. Tµi liÖu tham kh¶o Lª Hång LÞch (2005). Bãn ph©n cho cµ phª - Sæ tay ph©n bãn - ViÖn Thæ nh−ìng N«ng hãa; NXB N«ng nghiÖp, trang 188. NguyÔn Kh¶ Hßa (1994). L©n víi c©y cµ phª chÌ. NXB N«ng nghiÖp, trang 35. NguyÔn Tri Chiªm (1995). ChuÈn ®o¸n nhu cÇu dinh d−ìng kho¸ng cña c©y cµ phª ®Ó cã c¬ sæ bãn ph©n hîp lý. KÕt qu¶ 10 n¨m nghiªn cøu khoa häc. ViÖn Nghiªn cøu cµ phª. T«n N÷ TuÊn Nam (1995). Th¨m dß ¶nh h−ëng cña yÕu tè l−u huúnh ®Õn sinh tr−ëng vµ s¶n l−îng cµ phª qua c¸c d¹ng vµ liÒu l−îng N, K. KÕt qu¶ 10 n¨m nghiªn cøu khoa häc - ViÖn Nghiªn cøu cµ phª, trang 267. ViÖn Thæ nh−ìng-N«ng ho¸ (1998), Sæ tay ph©n tÝch §Êt, n−íc, ph©n bãn, c©y trång. NXB N«ng nghiÖp, trang 19- 162; trang 450-458