Báo cáo Khoa họ Nghiên cứu ảnh hưởng của đạm đến một số chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển và năng suất lúa tại huyện Phúc Thọ, tỉnh Hà Tây

Báo cáo khoa học: Nghiên cứu ảnh hưởng của đạm đến một số chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển và năng suất lúa tại huyện phúc thọ, tỉnh hà tây Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña ®¹m ®Õn mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt lóa t¹i huyÖn phóc thä, tØnh hµ t©y Affection of nitrogen on the growth, development and the grain yield of rice plant in Phuctho district, Hatay province NguyÔn ThÞ Lan1, §ç ThÞ H−êng1 vµ NguyÔn V¨n Th¸i SUMMARY The experiment was carried out in Tinh Gia breeding farm at Phuc Tho district, Ha Tay province to determine the affection of the Nitrogen levels (N) on the growth, development and yield of the rice cultivar N18 in autumn cropping season of 2005. The plants were applied with different nitrogen fertilizer levels (0; 50; 100; 150; 200 and 250 kg N per ha) with the same base of farmyard manure (5 ton per ha), P2O5 (90kg per ha) and K2O (90kg per ha). The experiment was laid in Randomized Complete Block design (RCB) with 3 replications, plot size of 18m2. The results showed that all the growth characters viz., leaf area index (LAI), dry mater accumulation, yield components and grain yield of the plant were highly affected as increasing N fertilizer levels. It was found that N fertilizer applied at the rate of 150 kg per ha gave the highest grain yield (5.53 ton per ha). However the economic effect of N under this treatment (9.1 kg grain per 1 kg nitrogen) was lower than under the treatment 100 kg N per ha (9.2) Key words: Grain yield, nitrogen, N18 cultivar, rice plant,. 1. §ÆT VÊN §Ò §¹m (N) lµ yÕu tè v« cïng quan träng ®èi víi c¬ thÓ sinh vËt v× nã lµ thµnh phÇn c¬ b¶n cña cña protein, nucleotit, AND, ARN vµ enzym;... §¹m cßn lµ yÕu tè c¬ b¶n tham gia vµo qu¸ tr×nh ®ång ho¸ cacbon, kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña bé rÔ vµ viÖc hÊp thu c¸c chÊt dinh d−ìng kh¸c. C©y lóa cÇn ®¹m trong suèt qu¸ tr×nh sèng ®Æc biÖt lµ gia ®o¹n sinh tr−ëng sinh d−ìng. Do vËy, viÖc sö dông ph©n bãn ®Æc biÖt lµ ph©n ®¹m trong s¶n xuÊt lóa lµ rÊt cÇn thiÕt nh−ng ph¶i bãn ®ñ, bãn hîp lý, c©n ®èi vµ ®óng c¸ch. NÕu bãn ph©n kh«ng c©n ®èi vµ hîp lý sÏ lµm gi¶m 20 - 50% n¨ng suÊt (NguyÔn V¨n Bé, 1999). ë ViÖt Nam, c¸c nghiªn cøu vÒ vai trß cña ®¹m cho lóa trªn ®Êt phï sa s«ng Hång cho thÊy: trong ®iÒu kiÖn bãn (6 tÊn ph©n chuång + 90kg P2O5 + 60kg K2O)/ha, l−îng bãn 160kg ®¹m cho n¨ng suÊt cao nhÊt. Nh−ng bãn tíi 240kg ®¹m n¨ng suÊt chØ cßn t−¬ng ®−¬ng møc bãn 80kg ®¹m (Mai V¨n QuyÒn; 2000. DÉn theo Vâ Minh Kha). Theo NguyÔn Thuû Träng (2000): khi bãn 120kg N + 60kg P2O5 + 60kg K2O/ha trªn nÒn 10 tÊn ph©n chuång/ha cho lóa Khang d©n 18 vô Xu©n ë L©m Thao, Phó Thä cho n¨ng suÊt cao nhÊt. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña NguyÔn Nh− Hµ (2006) t¹i xi Quang Minh, HuyÖn B¾c Quang tØnh Hµ Giang víi gièng lóa chÞu h¹n CH5 trong c¸c vô mïa tõ 2002 ®Õn 2005 cho thÊy nªn bãn (120N + 90 P2O5 + 90 K2O)kg/ha trªn nÒn 8 tÊn ph©n chuång ë mËt ®é 55 khãm/m2. Dßng N 18 lµ dßng lóa thuÇn ®ang trong thêi gian më réng s¶n xuÊt thö nghiÖm ®Ó ®−îc c«ng nhËn lµ gièng quèc gia. V× vËy, nghiªn cøu nµy cña chóng t«i nh»m x¸c ®Þnh ®−îc l−îng ph©n ®¹m bãn thÝch hîp gãp phÇn hoµn thiÖn quy tr×nh th©m canh dßng N 18. 1 Khoa N«ng häc, Tr−êng §H N«ng nghiÖp I. T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2007: TËp V, Sè 1: 8-12 §¹i häc N«ng nghiÖp I 2. VËT LIÖU Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU ThÝ nghiÖm ®−îc thùc hiÖn t¹i tr¹i gièng lóa TÝch Giang, huyÖn Phóc Thä, tØnh Hµ T©y trong vô mïa 2005. §Êt thÝ nghiÖm cã ®é dµy tÇng canh t¸c tõ 15 - 18 cm; pH KCL tõ 5,5 -7,0; hµm l−îng chÊt h÷u c¬ (OM%) 1,8 - 2,2%. §èi t−îng nghiªn cøu lµ dßng lóa thuÇn N 18 do Bé m«n C«ng nghÖ sinh häc Khoa N«ng häc Tr−êng §HNN I chän t¹o cã chøa gen Xa 21 kh¸ng bÖnh b¹c l¸. Dßng N 18 cÊy vô mïa cã thêi gian sinh tr−ëng 100 - 105 ngµy, thÝch hîp trªn ch©n ®Êt vµn vµ vµn cao. ë ®ång b»ng B¾c Bé vµ Trung du, N 18 bÞ nhiÔm bÖnh kh« v»n nhÑ. ThÝ nghiÖm gåm 6 møc bãn ®¹m (6 c«ng thøc); néi dung c¸c c«ng thøc (tÝnh theo kg/ha) nh− sau: C«ng thøc I: 0 N (§/C) C«ng thøc II: 50 N C«ng thøc III:100 N C«ng thøc IV: 150 N C«ng thøc V: 200 N C«ng thøc VI 250 N NÒn thÝ nghiÖm: (5 tÊn ph©n chuång + 90kg P2O5 + 90kg K2O)/ha. D¹ng ®¹m Urª 46% N, l©n Supe 16,5% P2O5 vµ KCl 60% K2O. C¸ch bãn: Bãn lãt toµn bé ph©n chuång + l©n + 1/3N +1/2 K2O. Bãn thóc lÇn 1: thóc ®Î nh¸nh 1/3N. Bãn thóc lÇn 2 (bãn thóc ®ßng): 1/3N + 1/2 K2O ThÝ nghiÖm ®−îc thiÕt kÕ kiÓu khèi ngÉu nhiªn ®Çy ®ñ (RCB) (Gomez K. And Gomez A.; 1986), diÖn tÝch « 18 m2 (kÝch th−íc 3 m × 6 m) víi 3 lÇn nh¾c l¹i. MËt ®é cÊy 40 khãm/m2 vµ cÊy 1 d¶nh/khãm. C¸c chØ tiªu theo dâi: Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng, chØ sè diÖn tÝch l¸ (LAI), kh¶ n¨ng nhiÔm s©u bÖnh h¹i chÝnh, tÝnh chèng ®æ (theo tiªu chuÈn cña Bé NN & PTNT 2004) vµ nhãm chØ tiªu vÒ n¨ng suÊt. 3. KÕT QU¶ NGHI£N CøU Vµ TH¶O LUËN 3.1. ¶nh h−ëng cña l−îng ®¹m bãn ®Õn mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng B¶ng 1. Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng cña dßng N18 v¬i c¸c møc bãn ®¹m kh¸c nhau C«ng thøc ChiÒu cao c©y (cm) Sè d¶nh tèi ®a/khãm Sè d¶nh h÷u hiÖu TGST (ngµy) I (§/C) 122,3 ± 0,5 8,8 ± 0,2 5,3 98 II 124,8 ± 0,8 8,8 ± 0,3 5,4 100 III 125,6 ± 0,6 9,3 ± 0,1 5,5 100 IV 125,8 ± 0,4 9,5 ± 0,2 5,3 101 V 126,7 ± 0,7 9,5 ± 0,2 5,2 102 VI 128,3 ± 0,5 9,9 ± 0,2 5,0 103 Ghi chó: TGST: Thêi gian sinh tr−ëng. C¸c møc ®¹m bãn kh¸c nhau cã ¶nh h−ëng ®Õn chiÒu cao còng nh− sè d¶nh tèi ®a/khãm (b¶ng 1). L−îng N bãn t¨ng lªn chiÒu cao vµ sè nh¸nh còng t¨ng, cao nhÊt lµ møc bãn 250kg N (128,3 cm vµ 9,9 d¶nh/khãm); thÊp nhÊt lµ c«ng thøc ®èi chøng 0 kgN (122,3 cm vµ 8,8 d¶nh/khãm). Nh−ng ë chØ tiªu sè d¶nh h÷u hiÖu th× sù kh¸c nhau kh«ng nhiÒu vµ cã biÓu hiÖn bãn nhiÒu ®¹m sè nh¸nh h÷u hiÖu gi¶m (bãn 250kg N chØ cßn 5,0 d¶nh h÷u hiÖu/khãm, trong khi ®ã c«ng thøc ®èi chøng cã 5,3 d¶nh h÷u hiÖu/khãm). Sè d¶nh h÷u hiÖu/khãm t¨ng dÇn tõ 0 kgN vµ ®¹t cao nhÊt ë møc 150 kgN (5,5 d¶nh hi÷u hiÖu/khãm). Thêi gian sinh tr−ëng còng dµi h¬n khi l−îng ®¹m bãn t¨ng, thÊp nhÊt lµ ®èi chøng 98 ngµy vµ dµi nhÊt lµ 103 ngµy ë møc 250kg N. 3.2. ¶nh h−ëng cña l−îng ®¹m bãn kh¸c nhau ®Õn LAI vµ tÝch luü chÊt kh« ë 3 giai ®o¹n KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña c¸c møc bãn ®¹m kh¸c nhau ®Õn chØ sè diÖn tÝch l¸ (LAI: m2l¸/m2 ®Êt) vµ tÝch luü chÊt kh« (g/khãm) ë 3 giai ®o¹n ®Î nh¸nh ré, trç vµ chÝn s÷a ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 2. B¶ng 2. ChØ sè LAI vµ chÊt kh« tÝch luü ë c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng §Î nh¸nh ré Trç ChÝn s÷a C«ng thøc LAI ChÊt kh« LAI ChÊt kh« LAI ChÊt kh« I (§/c) 5,8 18,9 3,5 30,2 1,8 46,2 II 5,8 22,0 4,1 34,5 2,0 52,2 III 6,1 22,2 4,5 36,8 2,1 56,2 IV 6,4 22,6 4,5 37,5 2,2 54,8 V 6,5 24,1 4,5 33,3 2,0 50,3 VI 6,6 24,9 4,4 33,7 2,0 50,2 L¸ lµ c¬ quan quang hîp cña c©y, tuæi thä cña l¸ cã ý nghÜa quan träng víi n¨ng suÊt sau nµy. ChØ sè diÖn tÝch l¸ cã mèi liªn quan mËt thiÕt tíi n¨ng suÊt. Qua kÕt qu¶ cho thÊy: LAI gi¶m dÇn tõ giai ®o¹n ®Î ré; trç vµ giai ®o¹n chÝn s÷a ë c¸c møc ®¹m bãn kh¸c nhau. Nh−ng, trong khi lóa ®Î ré møc ®¹m bãn t¨ng th× LAI còng t¨ng (thÊp nhÊt ë c«ng thøc ®èi chøng ®¹t 5,8m2 l¸/m2 ®Êt, cao nhÊt ë c«ng thøc VI ®¹t 6,6 m2 l¸/m2 ®Êt lµ). C¸c giai ®o¹n trç vµ chÝn s÷a th× LAI t¨ng dÇn tõ 0 kg ®¹m ®Õn 150 kg ®¹m sau ®ã LAI cã xu thÕ gi¶m khi ®¹m t¨ng. Theo chóng t«i ®iÒu nµy lµ phï hîp víi quy luËt vÒ vai trß cña ®¹m víi c©y lóa. ë tÊt c¶ c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm, kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt kh« t¨ng tõ giai ®o¹n ®Î nh¸nh ré ®Õn giai ®o¹n chÝn s÷a (b¶ng 2). Tuy nhiªn, trong cïng mét giai ®o¹n theo dâi, møc bãn ®¹m t¨ng th× kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt kh« t¨ng ë giai ®o¹n ®Î nh¸nh ré; nh−ng ë c¸c gia ®o¹n sau, kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt kh« cã biÓu hiÖn gi¶m khi l−îng ®¹m bãn v−ît qu¸ 150kg N/ha (giai ®o¹n trç) vµ 100kgN/ha (giai ®o¹n chÝn s÷a). L−îng chÊt kh« tÝch luü ®−îc cao nhÊt ë c«ng thøc bãn 250 kg N/ha (®¹t 24,9 g/khãm), ë c«ng thøc 150 kgN/ha (®¹t 37,5 g/khãm) vµ c«ng thøc bãn 100 kg N/ha (®¹t 56,2g/khãm) t−¬ng øng víi giai ®o¹n ®Î nh¸nh ré, trç vµ chÝn s÷a. Nh− vËy ë thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc ®¹m kh«ng cßn lµ nh©n tè gi÷ vai trß chñ ®¹o. 3.3 T×nh h×nh s©u bÖnh h¹i chÝnh vµ kh¶ n¨ng chèng ®æ Qua theo dâi vÒ t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i ®èi víi dßng N18 vô mïa n¨m 2005 t¹i ®Þa ®iÓm nghiªn cøu cho thÊy: ë c¸c c«ng thøc bãn ®¹m kh¸c nhau ®Òu xuÊt hiÖn s©u bÖnh h¹i chÝnh: ®èm n©u; kh« v»n; ®èm säc vi khuÈn; b¹c l¸; s©u cuèn l¸ nhá; bä trÜ; bä xÝt; rÇy n©u; s©u ®ôc th©n nh−ng ë møc ®é nhÑ. Dßng N18 cã chiÒu cao c©y thuéc nhãm trung b×nh, c©y cøng, ®Î nh¸nh khoÎ nªn kh¶ n¨ng chèng ®æ tèt. Song ë c¸c møc bãn ®¹m kh¸c nhau th× kh¶ n¨ng chèng ®æ cã kh¸c nhau: bãn tõ (0; 50; 100 vµ 150) kgN/ha kh¶ n¨ng chèng ®æ ®¹t ®iÓm 1, bãn (200 vµ 250)kgN/ha kh¶ n¨ng chèng ®æ ®¹t ®iÓm 3. 3.4. ¶nh h−ëng cña l−îng bãn ®¹m ®Õn mét sè chØ tiªu cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu v« cïng qua träng ®Ó ®¸nh gi¸ gièng. B¶ng 3 tr×nh bµy kÕt qu¶ theo dâi vÒ ¶nh h−ëng cña l−îng bãn ®¹m ®Õn c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña dßng N 18. B¶ng 3. Mét sè chØ tiªu cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt ChØ tiªu C«ng thøc Sè b«ng/m2 Sè h¹t/b«ng Tû lÖ h¹t ch¾c (%) Khèi l−îng 1000 h¹t (g) NSLT (t¹/ha) NSTT (t¹/ha) NSTT so §/C (%) I (§/c) 212 186 74,9 21,8 64,4 41,7d 100 II 216 224 66,7 22,0 71,0 45,6 c 109,4 III 216 218 68,3 22,1 71,7 50,9b 122,1 IV 220 234 68,0 22,2 77,7 55,3 a 132,6 V 200 220 63,6 21,9 61,3 47,2c 113,2 VI 206 231 62,4 22,0 66,3 41,7 d 100 Ghi chó: NSLT: n¨ng suÊt lý thuyÕt; NSTT: n¨ng suÊt thùc thu N¨ng suÊt thùc thu: LSD0,05 = 3,2 t¹/ha; CV% = 3,70. 41.7 45.6 50.9 55.3 47.2 41.7 0 10 20 30 40 50 60 Nang suÊt (t¹/ha I(Ð/c) II III IV V VI C«ng thøc H×nh 1. N¨ng suÊt thùc thu cña c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm KÕt qu¶ trong b¶ng 4 cho nhËn xÐt sau: Sè b«ng/m2: Trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña lóa th× chØ tiªu nµy cã vai trß quyÕt ®Þnh vµ bÞ chi phèi bëi: mËt ®é, sè nh¸nh h÷u hiÖu, c¸c biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c, gièng vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm cho thÊy chØ tiªu nµy giao ®éng tõ 200 b«ng/m2 (bãn 200 kg N/ha) ®Õn 220 b«ng/m2 (møc 150 kgN/ha). Nh− vËy bãn t¨ng ®¹m trªn møc 150 kg N chØ tiªu sè b«ng/m2 cã xu thÕ gi¶m. C¸c chØ tiªu: sè h¹t/b«ng ®¹t cao nhÊt ë bãn 150 kg N (234 h¹t/b«ng) thÊp nhÊt lµ c«ng thøc ®èi chøng (186 h¹t/b«ng). Tû lÖ h¹t ch¾c/b«ng ®¹t cao nhÊt ë c«ng thøc 0 kg N (74,9%) vµ thÊp nhÊt víi møc bãn 250 kg N (62,4%). Cßn khèi l−îng 1000 h¹t cã sù kh¸c nhau kh«ng nhiÒu ë c¸c c«ng thøc nghiªn cøu. N¨ng suÊt thùc thu: bãn ®¹m ë c¸c møc kh¸c nhau cho n¨ng suÊt kh¸c ë møc ý nghÜa 5%. Khi t¨ng l−îng ®¹m tõ 0 kg ®¹m ®Õn 150 kg ®¹m n¨ng suÊt thùc thu t¨ng. Tuy nhiªn, bãn 150 kg N/ha ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt (55,3 t¹/ha). Cßn khi bãn 200 kg N/ha vµ 250 kg N/ha n¨ng suÊt l¹i cã xu thÕ gi¶m chØ b»ng ®èi chøng (41,7 t¹/ha). KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i phï hîp víi kÕt qu¶ cña NguyÔn Thuû Träng (2000); NguyÔn V¨n Bé (1999) vµ NguyÔn Nh− Hµ (2006). 3.5. HiÖu qu¶ cña ®¹m víi n¨ng suÊt lóa N 18 Tõ n¨ng suÊt thùc thu trong c¸c c«ng thøc, chóng t«i tÝnh hiÖu qu¶ cña bãn ®¹m cho dßng N 18, sè liÖu thu ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 5. B¶ng 4. HiÖu qu¶ cña ®¹m víi lóa N 18 (kg thãc/1 kg N) ChØ tiªu C«ng thøc N¨ng suÊt thùc thu V−ît so víi ®èi chøng HiÖu qu¶ (kg thãc/1kgN) I (§/c) 41,7 0 0 II 45,6 3,9 7,8 III 50,9 9,2 9,2 IV 55,3 13,6 9,1 V 47,2 5,5 2,8 V 41,7 0 0 KÕt qu¶ cho thÊy hiÖu qu¶ cña c¸c møc ®¹m cã kh¸c nhau, hiÖu qu¶ cao thÓ hiÖn ë møc 100 kgN/ha (9,2 kg thãc/1kgN) vµ 150 kgN/ha (9,1 kg thãc/1kg N). Bãn t¨ng ®¹t 200 kg N/ha hiÖu qu¶ chØ cßn 2,8 kg thãc/1kg N vµ bãn 250 kg N/ha hiÖu qu¶ 0 kg thãc/1kg N. Nh− vËy h¹ch to¸n kinh tÕ ë møc 250 kg N/ha lµ lç (mÊt tiÒn mua ®¹m) mµ kh«ng thu thªm ®−îc thãc. 4. KÕt luËn HiÖu lùc cña ®¹m víi chiÒu cao c©y; sè d¶nh tèi ®a/khãm vµ thêi gian sinh tr−ëng ë lóa N 18 lµ kh¸c nhau. Khi bãn t¨ng ®¹m th× chiÒu cao, sè d¶nh tèi ®a/khãm vµ thêi gian sinh tr−ëng t¨ng theo ®¹t cao nhÊt ë møc bãn 250 kg N/ha. Nh−ng sè d¶nh h÷u hiÖu l¹i cã xu thÕ t¨ng tõ 0 kg N/ha ®Õn 100 kg N/ha, nh−ng nÕu t¨ng tiÕp l−îng N bãn th× sè d¶nh h÷u hiÖu b¾t ®Çu gi¶m dÇn. ChØ sè diÖn tÝch l¸ gi¶m dÇn nh−ng kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt kh« t¨ng dÇn theo c¸c giai ®o¹n theo dâi ë tÊt c¶ c¸c c«ng thøc. Tuy nhiªn, trong cïng mét giai ®o¹n theo dâi khi møc bãn ®¹m t¨ng: LAI vµ tÝch luü chÊt kh« t¨ng ë giai ®o¹n ®Î nh¸nh (®¹t cao nhÊt ë c«ng thøc VI: 6,6 m2 l¸/m2 ®Êt vµ 24,9 g/khãm), ë giai ®o¹n sau c¸c chØ tiªu tiªu nµy t¨ng, sau ®ã gi¶m khi møc bãn ®¹m v−ît qu¸ 150 kg N/ha (giai ®o¹n trç) vµ 100 kg N/ha (giai ®o¹n chÝn s÷a). N¨ng suÊt thùc thu cã sù kh¸c nhau ë møc ý nghÜa 5%, trong ®ã møc bãn 150 kg N/ha ®¹t kÕt qu¶ cao nhÊt (5,53 tÊn/ha), hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt ë c«ng thøc bãn 100 kg N/ha trªn nÒn (ph©n chuång 5 tÊn + 90 kg P2O5 + 90 kg K2O)/ha. Tµi liÖu tham kh¶o Bé NN & PTNT (2004). Quy ph¹m kh¶o nghiÖm gièng lóa, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. NguyÔn V¨n Bé (1999). Bãn ph©n c©n ®èi vµ hîp lý cho c©y trång. NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. NguyÔn Nh− Hµ (2006). Nghiªn cøu møc ph©n bãn vµ mËt ®é cÊy thÝch hîp cho lóa chÞu h¹n t¹i Hµ Giang. T¹p chÝ KHKTNN. tr−êng §HNN I; Sè 4+5/2006. Trang 135-138. T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2007: TËp V, Sè 1: 92 §¹i häc N«ng nghiÖp I NguyÔn Thuû Träng (2000). Nghiªn cøu x¸c ®Þnh yÕu tè dinh d−ìng ®a l−îng h¹n chÕ n¨ng suÊt lóa vµ c«ng thøc bãn ph©n hîp lý cho lóa t¹i huyÖn L©m Thao, Phó Thä. LuËn ¸n Th¹c sÜ khoa häc N«ng nghiÖp. Kwanchai.A.Gomez and Arturo A. Gomez (1986). Statistical procedures for Agricultural research. Second Edition 1986 Vâ Minh Kha (1995). B−íc ®i vµ gi¶i ph¸p ®Ó thùc hiÖn hÖ thèng c©y trång phèi hîp c©n ®èi tiÕn tíi n«ng nghiÖp bÒn v÷ng ë ViÖt nam ®Õn n¨m 2000. Héi th¶o quèc gia vÒ chiÕn l−îc ph©n bãn víi ®Æc ®iÓm ®Êt ViÖt Nam; Hµ Néi.