Bài giảng Những nguyên tắc cơ bản của thư điện tử

PhÇn II Th­ tõ vµ trß chuyÖn Trong phÇn nµy... Tin ®ån, t¸n gÉu, nãi ®ïa, c¸ch lµm mãn ¨n, chØ dÉn du lÞch chØ lµ mét sè Ýt ®iÒu mµ b¹n cã thÓ ®äc vµ viÕt vÒ th­ ®iÖn tö vµ tin tøc. H·y ®äc ®Ó t×m hiÓu. Ch­¬ng 7 Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña th­ ®iÖn tö Trong ch­¬ng nµy §Þa chØ th­ tÝn Göi th­ NhËn th­ Quy t¾c göi th­ Th­ ®iÖn tö ch¾c ch¾n lµ dÞch vô Internet ®­îc sö dông réng r·i nhÊt. Mäi hÖ thèng (ngoµi nh÷ng m¸y chñ t¹o ®­êng dÉn vµ c¸c m¸y t­¬ng tù) hç trî cho mét sè lo¹i dÞch vô th­ tÝn nµo ®ã, cã nghÜa lµ bÊt kÓ lo¹i m¸y tÝnh nµo mµ b¹n ®ang sö dông, nÕu nã ®ang ë trªn Internet th× b¹n cã thÓ göi vµ nhËn th­. Th­ tÝn, h¬n bÊt kú mét dÞch vô Internet nµo kh¸c, ®­îc kÕt nèi víi rÊt nhiÒu hÖ thèng kh«ng thuéc Internet, cã nghÜa lµ b¹n cã thÓ trao ®æi th­ tÝn víi rÊt nhiÒu ng­êi kh«ng ë trªn Internet còng nh­ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®ang ë trªn ®ã (Xem chi tiÕt trong ch­¬ng 8). Hép th­ chç nµy, hép th­ chç kia Tr­íc khi gëi th­ nhËn th­, b¹n cÇn nghÜ ra ®Þa chØ th­ ®iÖn tö cña b¹n ®Ó b¹n cã thÓ b¸o cho nh÷ng ng­êi mµ b¹n muèn liªn hÖ biÕt. Vµ b¹n cÇn biÕt mét vµi ®Þa chØ cña hä ®Ó b¹n cã thÓ viÕt cho hä (T«i gi¶ thiÕt nÕu r»ng b¹n kh«ng cã b¹n bÌ hoÆc chØ dù kiÕn göi th­ nÆc danh th× b¹n cã thÓ bá qua phÇn nµy). C¸c ®Þa chØ th­ Internet cã hai phÇn, ng¨n c¸ch bëi dÊu @. PhÇn tr­íc dÊu @ lµ hép th­, nãi chung ®ã lµ tªn cña b¹n vµ phÇn sau ®ã lµ l·nh vùc (domain), th­êng lµ tªn m¸y tÝnh b¹n sö dông. §«i khi l·nh vùc sö dông lµ mét nhãm chøa toµn bé c¸c m¸y tÝnh côc bé. VÝ dô, nÕu b¹n lµm viÖc cho Nuke the Whales Foundation, m¸y tÝnh cña b¹n cã thÓ ®­îc gäi lµ shamu.ntw.org, nh­ng l·nh vùc cã thÓ chØ lµ ntw.org. §iÒu nµy lµm cho hÖ thèng th­ côc bé cã thÓ ®­a th­ cña b¹n ®Õn ®óng m¸y tÝnh trong nhãm, ®iÒu ®Æc biÖt h÷u Ých nÕu ta chuyÓn ®æi m¸y tÝnh rÊt nhiÒu - nã tr¸nh viÖc ph¶i b¸o cho phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi biÕt mçi lÇn b¹n di chuyÓn tõ phßng nµy sang phßng kh¸c. §Þa chØ cña t«i lµ g×? Hép th­ th­êng lµ tªn sö dông cña b¹n (tøc lµ tªn mµ b¹n dïng ®Ó login vµo m¸y tÝnh, víi gi¶ thiÕt b¹n dïng mét m¸y tÝnh cÇn ph¶i login), do ®ã ®Þa chØ cña b¹n cã thÓ lµ [email protected]. C¸c tªn l·nh vùc nãi chung ®­îc biÓu diÔn b»ng ch÷ hoa (nh­ NTW.ORG) vµ tªn hép th­ b»ng ch÷ th­êng hoÆc ch÷ hçn hîp (nh­ king). Nh­ng ch÷ hoa hay ch÷ th­êng kh«ng lµ vÊn ®Ò g× quan träng trong c¸c l·nh vùc vµ Ýt khi thµnh vÊn ®Ò trong tªn hép th­. Do ®ã, ®Ó dÔ ®äc, hÇu hÕt c¸c tªn l·nh vùc vµ tªn hép th­ trong s¸ch nµy ®­îc viÕt b»ng ch÷ th­êng. NÕu b¹n göi mét th«ng ®iÖp tíi mét ng­êi sö dông kh¸c trong l·nh vùc cña b¹n (cïng m¸y hoÆc cïng nhãm m¸y) th× b¹n cã thÓ bá phÇn l·nh vùc khi b¹n ®¸nh ®Þa chØ. NÕu b¹n ®ang sö dông mét m¸y PC hoÆc Mac kh«ng xö lý nhiÒu ng­êi sö dông th× b¹n vÉn cã mét tªn hép th­ nh­ng c¸ch b¹n thiÕt lËp tªn kh¸c nhau tïy theo hÖ thèng. Trong mét sè tr­êng hîp, b¹n thiÕt lËp tªn khi b¹n khëi ®éng m¸y; trong nh÷ng tr­êng hîp kh¸c, b¹n login khi b¹n b¾t ®Çu ch­¬ng tr×nh th­ tÝn. NÕu th­ ®Õn cña b¹n ®­îc l­u tr÷ trong mét mail server (Xem phÇn d­íi "C¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n cã ph¶i lµ nh÷ng m¸y tÝnh thùc sù, sö dông cho th­ tÝn hay kh«ng?") th× b¹n ph¶i dïng cïng tªn hép th­ trªn m¸y tÝnh c¸ nh©n cña b¹n nh­ khi b¹n ë trªn server nÕu b¹n cßn muèn thu ®­îc c¸c th­ tr¶ lêi cho th­ cña b¹n. Mét vÊn ®Ò thùc tiÔn ph¸t sinh trong viÖc thiÕt lËp c¸c ®Þa chØ th­ ®iÖn tö lµ kh«ng cã mét c¸ch g¸n tªn ng­êi sö dông mét c¸ch nhÊt qu¸n. Mét sè tªn ng­êi sö dông bao gåm tªn, hä, tªn viÕt t¾t, tªn vµ tªn viÕt t¾t, tªn viÕt t¾t ®Çu vµ hä hoÆc bÊt kú mét thø g× kh¸c kÓ c¶ tªn ®Çy ®ñ. VÝ dô nh­ tõ tr­íc ®Õn nay t«i ®· sö dông c¸c tªn john, johnl, jrl, jlevine, jlevine3 (¾t h¼n ph¶i cã Ýt nhÊt 3 jlevines ë ®ã) vµ c¶ q0246. Trë l¹i thêi kú khi mµ cã rÊt Ýt ng­êi sö dông th­ ®iÖn tö vµ hÇu hÕt nh÷ng ng­êi sö dông mét hÖ thèng nµo ®ã ®Òu biÕt nhau mét c¸ch trùc tiÕp th× kh«ng khã l¾m ®Ó t×m ra ai sö dông tªn g×. Nh­ng hiÖn nay, vÊn ®Ò ®· trë nªn phøc t¹p, do ®ã nhiÒu tæ chøc ®ang s¸ng t¹o ra nh÷ng tªn hép th­ nhÊt qu¸n cho tÊt c¶ mäi ng­êi sö dông, th«ng th­êng nhÊt lµ tªn vµ hä cña ng­êi sö dông víi mét dÊu chÊm ë gi÷a. Trong kÕ ho¹ch nµy, tªn hép th­ cña b¹n cã thÓ lµ mét thø t­¬ng tù nh­ [email protected] (Nµy, nÕu tªn b¹n kh«ng ph¶i Elvis Presley th× h·y ®iÒu chØnh vÝ dô nµy mét c¸ch thÝch hîp. Tr¸i l¹i, nÕu tªn b¹n lµ Elvis Presley, xin liªn hÖ t«i ngay. T«i biÕt mét sè ng­êi ®ang t×m b¹n ®Êy). Göi th­ ra thÕ giíi bªn ngoµi Mét trong nh÷ng ®iÒu tèt nhÊt cña th­ Internet lµ nã kÕt nèi ®­îc mét c¸ch ®¸ng ng¹c nhiªn víi mäi lo¹i hÖ thèng th­ tÝn kh¸c. Trong hÇu hÕt c¸c tr­êng hîp, kÕt nèi lµ ®ñ liÒn l¹c ®Ó b¹n göi th­ ®Õn nh÷ng ng­êi sö dông kh«ng thuéc Internet víi mét c¸ch hoµn toµn t­¬ng tù nh­ khi b¹n göi th­ cho nh÷ng ng­êi sö dông trùc tiÕp trªn Internet. Trong nh÷ng tr­êng hîp kia, b¹n ph¶i ®¸nh vµo nh÷ng dÊu hiÖu nh­ !, * vµ % nh­ng nãi chung b¹n sÏ lu«n göi vµ nhËn th­ theo cïng mét c¸ch t­¬ng tù. H·y xem ch­¬ng 8 vµ 9 ®Ó biÕt thªm vÒ ®Þa chØ. C¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n cã ph¶i lµ nh÷ng m¸y tÝnh thùc sù, sö dông cho th­ tÝn hay kh«ng? §¸ng buån thay, th­êng lµ kh«ng. Th­ Internet ®­îc l­u th«ng b»ng c¸ch sö dông mét thø cã tªn lµ Giao thøc ChuyÓn th­ §¬n gi¶n (Simple Mail Transfer Protocol - SMTP) (®­îc ®Æt tªn bëi mét vµi th¶o ch­¬ng viªn cã tÝnh hµi h­íc v× nã chØ ®¬n gi¶n nÕu so s¸nh víi nh÷ng ®iÒu phøc t¹p nh­ viÖc t¸i tµi trî nî quèc gia ch¼ng h¹n). SMTP ®­îc thiÕt kÕ víi gi¶ thiÕt r»ng mäi m¸y trªn Net ®Òu ®­îc chuÈn bÞ ®Ó nhËn th­ hÇøu nh­ mäi lóc. Khi mét m¸y chñ cã mét th­ cÇn göi th× nã mau chãng liªn hÖ víi m¸y chñ n¬i ®Õn b»ng c¸ch sö dông SMTP vµ göi th«ng ®iÖp. (Mét ®iÒu hay cña th­ Internet lµ th«ng th­êng th«ng ®iÖp sÏ ®­îc göi trong vßng mét hai phót). §iÒu nµy cã nghÜa lµ hÇu hÕt c¸c hÖ thèng lu«n cã mét SMTP daemon (lµ mét ch­¬ng tr×nh th­êng ®­îc gäi lµ smail hoÆc sendmail Èn nÊp phÝa sau chê c«ng viÖc ®Ó lµm) chê mét cuéc gäi ®iÖn tho¹i thùc sù víi th­ ®Õn. NÕu m¸y cña n¬i ®Õn kh«ng tr¶ lêi th× m¸y cña ng­êi göi ®­a th«ng ®iÖp vµo mét n¬i an toµn vµ cè g¾ng gäi l¹i sau mét sè giê, víi gi¶ thiÕt lµ m¸y n¬i ®Õn sÏ mau chãng lµm viÖc l¹i. NÕu th«ng ®iÖp kh«ng thÓ ®­îc chuyÓn, vÝ dô nh­, sau ba ngµy th× m¸y cña ng­êi göi sÏ bá kh«ng gäi n÷a. M« h×nh xö lý th­ nµy ch¾c ch¾n kh«ng b¾ùt ®Çu trong thÕ giíi DOS. DOS, do kh«ng ph¶i lµ mét hÖ ®iÒu hµnh thùc sù (T«i kh«ng cã ¸c ý g×, ®ã chØ lµ mét thùc tÕ), nªn chØ cho phÐp ch¹y mçi lÇn mét ch­¬ng tr×nh. Do ®ã, nÕu ai ®ã muèn göi th­ cho b¹n th× cã thÓ x¶y ra lµ m¸y cña b¹n ®ang ch¹y Virtual Valerie hoÆc mét sè øng dông th­¬ng m¹i kh¸c thay v× lµ mét ch­¬ng tr×nh th­ tÝn. Do ®ã, c¸c c¬ héi cña ch­¬ng tr×nh th­ tÝn cña b¹n vµ mét ch­¬ng tr×nh göi th­ cïng tô häp cho SMTP gÇn nh­ b»ng 0. VÊn ®Ò nµy cã thÓ ®­îc gi¶i quyÕt b»ng mét trong ba c¸ch: NÕu b¹n cã mét tr¹m lµm viÖc hay mét hÖ thèng nhiÒu ng­êi sö dông ë gÇn ®ã th× b¹n cã thÓ ®Ó cho nã xö lý mäi th­ tõ cña b¹n vµ login vµo ®ã khi cÇn b»ng c¸ch sö dông telnet (Xem ch­¬ng 14). Trªn mét m¹ng víi rÊt nhiÒu m¸y PC, nhiÒu tæ chøc ch¹y mét hÖ thèng th­ tÝn m¹ng PC nh­ cc:Mail hoÆc Microsoft Mail gi÷ toµn bé c¸c hép th­ trªn mét m¸y PC server th­ tÝn, råi sö dông mét cæng nèi ®Ó chuyÓn d÷ liÖu gi÷a hÖ thèng th­ tÝn PC vµ th­ tÝn SMTP Internet. Trong tr­êng hîp nµy, b¹n göi vµ nhËn c¸c th«ng ®iÖp theo c¸ch th«ng th­êng víi hÖ thèng th­ tÝn cña b¹n b»ng c¸ch sö dông mét sè dÊu chÊm c©u nµo ®ã ®Ó yªu cÇu nã chuyÓn th«ng ®iÖp cho Internet. B¹n ph¶i hái ý kiÕn mét chuyªn viªn vÒ th­ tÝn. §èi víi nh÷ng ng­êi sö dông Internet dµnh cho m¸y PC, cã thÓ l­u tr÷ th­ tõ cña b¹n trªn mét tr¹m lµm viÖc UNIX (hoÆc vÒ nguyªn t¾c, trªn bÊt kú m¸y nµo kh¸c cã thÓ xö lý mail daemon tuy r»ng trªn thùc tÕ chóng lµ c¸c hép th­ UNIX). Khi b¹n muèn kiÓm tra th­ cña b¹n, b¹n ch¹y mét ch­¬ng tr×nh sö dông POP2 hoÆc POP3 (viÕt t¾t cña Post Office Protocol - Giao thøc B­u ®iÖn) ®Ó truy cËp th­ tõ míi cña b¹n tõ m¸y ®ang gi÷ chóng. Sau ®ã sö dông mét bé ®äc th­ PC côc bé trªn th­ tõ míi ®Õn. Thay v× lµ mét b­íc tiÕp theo ®Ó thu thËp th­ tõ cña b¹n, c¸c ch­¬ng tr×nh ®äc th­ POP ho¹t ®éng rÊt gièng bÊt kú c¸c ch­¬ng tr×nh ®äc th­ nµo kh¸c. §èi víi th­ göi ®i, mét sè POP göi chóng tr¶ l¹i m¸y chñ göi ®Ó tõ ®ã göi ®i; mét sè bé ®äc th­ kh¸c sö dông SMTP mét c¸ch trùc tiÕp. H·y hái chuyªn viªn vÒ viÖc b¹n cã ®­îc cµi ®Æt POP hay ch­a. Tïy vµo ch­¬ng tr×nh th­ tÝn trªn m¸y PC cña b¹n, sö dông POP cã thÓ phøc t¹p, v× ®«i khi b¹n ph¶i sö dông nh÷ng lÖnh bÝ hiÓm ®Ó truy cËp th­ tõ míi cña b¹n tõ server POP. Trõ khi b¹n cã ch­¬ng tr×nh th­ tÝn tù ®éng hãa tÊt c¶ c¸c ®iÒu nµy (hÇu hÕt c¸c ch­¬ng tr×nh th­ tÝn Windows lµm ®­îc) hoÆc b¹n cã mét phÇn mÒm xö lý v¨n b¶n trªn m¸y PC (§Ó viÕt nh÷ng th«ng ®iÖp míi), th­êng th× sö dông kü thuËt ®Çu tiªn lµ dÔ dµng vµ ®ì r¾c rèi h¬n nhiÒu: login vµo mét m¸y chñ th­ tÝn vµ ®äc th­ cña b¹n ë ®ã. Kh«ng cã vÊn ®Ò g× khi cã nhiÒu tªn cho cïng mét hép th­, do ®ã c¸c tªn míi, dµi h¬n, ®ång nhÊt cña ng­êi sö dông kh«ng ngõng ®­îc s¸ng t¹o ra ngoµi nh÷ng tªn cò ng¾n gän. NÕu b¹n kh«ng biÕt ®Þa chØ th­ ®iÖn tö cña b¹n, c¸ch tèt nhÊt lµ tù göi cho m×nh mét th«ng ®iÖp, sö dông tªn login cña b¹n nh­ mét tªn hép th­. Sau ®ã kiÓm tra ®Þa chØ håi b¸o trªn th«ng ®iÖp. Xem ch­¬ng 9 vÒ c¸c ®Ò nghÞ t×m ®Þa chØ th­ ®iÖn tö. C¸c ch­¬ng tr×nh th­ ®iÖn tö (mailer) Nh­ vËy b©y giê b¹n ®· biÕt ®Þa chØ cña m×nh, hoÆc b¹n quyÕt ®Þnh lµ kh«ng cÇn quan t©m ®Õn. Dï sao ®i n÷a, ®©y còng lµ lóc t×m hiÓu thªm vÒ hÖ thèng th­ ®iÖn tö cña b¹n. Cã Ýt ra lµ hµng t¸ c¸c ch­¬ng tr×nh viÕt vµ ®äc th­ ®iÖn tö kh¸c nhau ®­îc sö dông trªn Internet cho riªng c¸c tr¹m lµm viÖc UNIX vµ nhiÒu lo¹i ch­¬ng tr×nh kh¸c cho c¸c lo¹i m¸y tÝnh kh¸c trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp nèi tíi Internet. C¸c vÝ dô d­íi ®©y lµ 3 ch­¬ng tr×nh th­ ®iÖn tö tiªu biÓu ®­îc lùa chän bëi mét ph­¬ng ph¸p cã tÝnh khoa häc cao dùa vµo nh÷ng g× ®· ®­îc cµi ®Æt lªn m¸y tÝnh côc bé cña t«i. Berkeley mail: ®­îc gäi lµ mail, Mail hoÆc mailx, nã lµ ch­¬ng tr×nh th­ ®iÖn tö c¬ b¶n ®i kÌm theo hÇu hÕt c¸c hÖ thèng UNIX. Gièng nh­ hÇu hÕt mäi ng­êi, chóng ta gäi nã lµ Berkeley mail v× nã ®­îc viÕt t¹i University of California t¹i Berkeley. xmail: §©y lµ b¶n ®å häa cña Berkeley mail ch¹y trªn hÖ thèng XWindows. elm: §©y lµ mét ch­¬ng tr×nh kh¸ ®Ñp víi giao diÖn tr¹m cuèi toµn mµn h×nh. Gièng nh­ rÊt nhiÒu phÇn mÒm Internet, elm ®­îc viÕt vµ ®­îc tÝch cùc duy tr× bëi nh÷ng ng­êi tù nguyÖn. T¸c gi¶ ban ®Çu cña elm lµm viÖc cho Hewlett-Packard vµ tÊt c¶ c¸c tr¹m lµm viÖc HP ®Òu dïng elm nh­ mét ch­¬ng tr×nh th­ tÝn chuÈn. C¸ch göi th­ Göi th­ th× dÔ dµng. B¹n ch¹y ch­¬ng tr×nh th­ tÝn cña b¹n, ®¸nh vµo ®Þa chØ b¹n muèn göi tíi: mail [email protected] Ch­¬ng tr×nh mail truyÒn thèng cña UNIX ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c cña UNIX "kh«ng cã tin tøc lµ tin tèt", do ®ã t¹i ®iÓm nµy, nÕu kh«ng cã mét vÊn ®Ò g× ®ã lµm khëi ®éng ch­¬ng tr×nh mail, th× ch­¬ng tr×nh nµy kh«ng ho¹t ®éng g× hÕt. Tïy theo cÊu h×nh cña mail (cã kho¶ng 14 tØ tØ kh¶ n¨ng lùa chän nh­ng hÇu hÕt trong sè ®ã ®Òu v« Ých), nã cã thÓ yªu cÇu b¹n ®­a ra dßng chñ ®Ò. NÕu vËy, b¹n h·y cho nã chñ ®Ò nh­ trong vÝ dô sau (nÕu nã kh«ng yªu cÇu th× b¹n còng vÉn cã thÓ cho nh­ng chóng ta bµn vÒ ®iÒu ®ã sau): mail [email protected] Subject: Hound dogs B©y giê b¹n ®¸nh vµo th«ng ®iÖp cña b¹n, cã thÓ lµ tÊt c¶ nh÷ng g× vµ dµi chõng nµo tïy ý b¹n. D­íi ®©y lµ mét vÝ dô ng¾n: mail [email protected] Subject: Hound dogs When you said that I ain't nothing but a hound dog, did you mean a greyhound, or some other kind of hound? Signed. A Curious Admirer B©y giê b¹n ®· lµm xong. B¹n cã thÓ kÕt thóc th«ng ®iÖp cña m×nh b»ng mét trong hai c¸ch (UNIX th× lu«n nh­ vËy - råi b¹n sÏ quen víi ®iÒu nµy). Trong hÇu hÕt c¸c b¶n ch­¬ng tr×nh mail, b¹n cã thÓ ®¸nh vµo mét dÊu chÊm ®øng riªng trªn mét dßng ®Ó nãi r»ng b¹n ®· kÕt thóc. NÕu nã ®­îc chÊp nhËn th× ch­¬ng tr×nh mail sÏ ®¸p l¹i b»ng EOT (End of Text). NÕu mét dÊu chÊm kh«ng ®­îc th× b¹n cã thÓ sö dông Ctrl-D mµ UNIX lu«n cho b¹n dïng ®Ó ®¸nh dÊu mét sù kÕt thóc nhËp vµo. Chó ýù: CÈn thËn kh«ng dïng Ctrl-D qu¸ mét lÇn nÕu b¹n ch­a muèn logout. §ã lµ tÊt c¶ nh÷ng g× b¹n cÇn lµm. Th«ng ®iÖp ®­îc chuyÓn, nÕu kh«ng th× b¹n sÏ nhËn ®­îc mét c©u tr¶ lêi bÝ Èn tõ mail gi¶i thÝch lý do t¹i sao. Nh©n tiÖn nãi vÒ dßng chñ ®Ò: nÕu mail kh«ng yªu cÇu b¹n ®­a ra chñ ®Ò vµ b¹n muèn thªm vµo th× trong khi ®­a th«ng ®iÖp vµo, b¹n ®¸nh vµo mét dßng víi dÊu ~, ch÷ s (chØ Subject - chñ ®Ò) vµ b¶n th©n chñ ®Ò, nh­ sau: ~s Hound dogs KiÓu nµy ®­îc gäi lµ tilde escape vµ cã kho¶ng vµi chôc lo¹i tån t¹i nh­ng phÇn lín kh«ng h÷u Ých l¾m. NÕu b¹n may m¾n sö dông elm, viÖc göi mét th«ng ®iÖp sÏ dÔ h¬n ®¸ng kÓ. B¹n b¾t ®Çu gÇn nh­ cïng mét c¸ch t­¬ng tù trõ viÖc ch¹y elm thay v× mail. elm [email protected] Mét mµn h×nh hiÖn ra vµ ®îi b¹n ®­a vµo mét chñ ®Ò Send only mode [ELM 2.3 PL11] To: [email protected] Subject: Sau khi ®· ®­a chñ ®Ò vµo, elm cã thÓ hái Copies to:, ®iÒu b¹n cã thÓ bá qua (NhÊn Enter ®Ó bá qua). Sau ®ã elm tù ®éng ch¹y phÇn mÒøm so¹n th¶o v¨n b¶n côc bé tiªu chuÈn mµ nÕu may m¾n th× b¹n ®· biÕt c¸ch sö dông (NÕu kh«ng, h·y xem UNIX for Dummies, John Levine vµ Margaret Levine Young, IDG Books Worldwide, 1993). H·y ®­a vµo th«ng ®iÖp b»ng c¸ch sö dông bÊt kú lo¹i so¹n th¶o v¨n b¶n cò nµo mµ b¹n muèn. Sau khi ®· lµm xong vµ l­u tr÷ file (mét file t¹m thêi do elm t¹o ra cho th«ng ®iÖp cña b¹n), elm trë l¹i víi mét menu nhá: And now: s Choose e)dit message; !)shell, h)eaders, c)opy file, s)end, or f)orget. Ch­¬ng tr×nh elm ®Ò nghÞ b¹n nhÊn s ®Ó göi th«ng ®iÖp ®i. Lóc nµy, h·y cè g¾ng c­ìng l¹i sù th«i thóc ph¶i thö tÊt c¶ c¸c lùa chän trªn mµn h×nh, h·y nhÊn s ®Ó göi nã ®i. Ch­¬ng tr×nh elm ®¸p l¹i víi th«ng b¸o Mail sent! vµ thÕ lµ xong. NÕu b¹n ®ang sö dông xmail th× cuéc ®êi phøc t¹p h¬n nhiÒu. Tr­íc hÕt b¹n ph¶i khëi ®éng xmail b»ng c¸ch ®¸nh vµo xmail ®Õn UNIX shell hoÆc mét c¸ch th©n thiÖn víi ng­êi sö dông nµo kh¸c ®­îc ng­êi ®iÒu hµnh m¹ng côc bé cña b¹n thiÕt lËp. Sau khi khëi ®éng, xmail biÓu hiÖn trªn mét cöa sæ nh­ trong H×nh 7.1. H×nh 7.1: xmail khëi ®éng NÕu b¹n nh×n cÈn thËn vµo H×nh 7.1, b¹n chó ý r»ng mét trong hµng t¸ button ë gi÷a cöa sæ lµ Send. Khi b¹n click vµo button nµy, xmail hiÖn ra mét cöa sæ míi ch¹y phÇn mÒm so¹n th¶o v¨n b¶n (cã thÓ lµ vi, mét phÇn mÒm so¹n th¶o v¨n b¶n th«ng th­êng cña UNIX). B¹n cã thÓ nãi "Khoan! Cßn dßng chñ ®Ò th× sao? Ai lµ ng­êi t«i sÏ göi ®Õn?". V× mét lý do nµo ®ã, xmail lµm mäi thø theo thø tù ng­îc l¹i: tr­íc hÕt b¹n ®¸nh th«ng ®iÖp vµo vµ sau ®ã b¹n ghi ®Þa chØ cho nã. H·y lµm nh­ vËy. ViÕt th«ng ®iÖp cña b¹n, l­u tr÷ file (file t¹m thêi dµnh cho th«ng ®iÖp cña b¹n vµ rêi khái phÇn mÒm so¹n th¶o v¨n b¶n. Sau ®ã, xmail cßn hiÖn ra mét cöa sæ n÷a tr«ng gièng nh­ trong H×nh 7.2. H×nh 7.2: xmail yªu cÇu chñ ®Ò vµ ®Þa chØ H·y ®¸nh vµo ®Þa chØ th­ ®iÖn tö cña ng­êi b¹n muèn göi th­ vµ nhÊn Enter ®Ó sang dßng thø hai. §¸nh chñ ®Ò vµo. Sau ®ã click Deliver vµ xmail sÏ göi th«ng ®iÖp ®i. B¹n cã thÓ ®o¸n ®­îc tõ vÝ dô nµy lµ xmail ®­îc thiÕt kÕ ®Ó lµm tiÖn lîi cho ng­êi ®iÒu hµnh h¬n lµ cho ng­êi sö dông. Nh­ng nay ®· qu¸ trÔ kh«ng cßn lµm ®­îc g× nhiÒu n÷a råi. NÕu t«i cã mét lo¹i m¸y tÝnh nµo kh¸c th× sao? Mét ®Æc ®iÓm cña Internet lµ cã hµng tr¨m lo¹i m¸y tÝnh kh¸c nhau kh«ng t­¬ng thÝch kÕt nèi vµo nã, tÊt c¶ ®Òu lµm viÖc h¬i kh¸c nhau. Göi th­ ®iÖn tö lu«n liªn quan ®Õn Ýt nhiÒu c¸c b­íc t­¬ng tù nh­ng c¸c chi tiÕt kh«ng bao giê gièng hÖt nhau. NÕu b¹n ë trªn m¸y PC, tïy vµo lo¹i nµo trong sè hµng t¸ ch­¬ng tr×nh th­ tÝn PC kh¸c nhau mµ b¹n ®ang sö dông, b¹n cã thÓ ph¶i ch¹y mét ch­¬ng tr×nh riªng biÖt sau khi ch­¬ng tr×nh th­ tÝn t¶i c¸c th«ng ®iÖp göi ®i ®Õn mét mail hub. NÕu b¹n ®ang sö dông mét hÖ thèng th­ tÝn kh«ng thuéc Internet víi mét cæng nèi, b¹n cã thÓ ph¶i sö dông mét cÊu tróc ng÷ ph¸p kú l¹ ®Ó cho nã biÕt r»ng b¹n ®ang sö dông th­ Internet. VÝ dô, trªn c¸c hÖ thèng Digital VMS, th«ng th­êng b¹n ph¶i dïng mét ®Þa chØ th­ tÝn nh­ sau: INTERNET : :"[email protected]" (Th«ng th­êng, chø kh«ng ph¶i lu«n lu«n v× nhiÒu phÇn mÒm trän gãi Internet kh¸c nhau s½n cã cho VMS vµ do ®ã cã nhiÒu c¸ch ®Ó thiÕt lËp hÖ thèng th­ tÝn. Xem danh s¸ch c¸c ch­¬ng tr×nh th­ tÝn trong ch­¬ng 9). Ch­¬ng tr×nh th­ tÝn cña t«i tèt h¬n cña anh §Æc biÖt trªn c¸c hÖ thèng UNIX cã hµng t¸ c¸c ch­¬ng tr×nh th­ tÝn kh¸c nhau víi nh÷ng tªn nh­ pine, MH, must vaø zmail. Mçi ch­¬ng tr×nh ®Òu cã c¸c thuËn lîi vµ bÊt lîi kh¸c nhau. Mét sè nh­ pine dÔ sö dông cho ng­êi míi b¾t ®Çu. Nh÷ng ch­¬ng tr×nh kh¸c nh­ MH th× linh ®éng h¬n dµnh cho nh÷ng ng­êi sö dông cã th©m niªn vµ nhiÒu c«ng viÖc h¬n. (Nh÷ng ng­êi sö dông th­ ®iÖn tö nhiÒu cã thÓ dÔ dµng cã trªn 100 th«ng ®iÖp mçi ngµy - t«i cã kho¶ng 80 nÕu ®Õm toµn bé danh s¸ch th­ tÝn mµ t«i ë trªn ®ã). Mét ®iÒu mµ mäi ch­¬ng tr×nh th­ ®iÖn tö ®Òu cã lµ cã nh÷ng ng­êi sÏ nãi víi b¹n r»ng nã lµ ch­¬ng tr×nh th­ tÝn tèt nhÊt thÕ giíi vµ thËt lµ ngu ngèc nÕu b¹n sö dông ch­¬ng tr×nh kh¸c. ThËt ra, trong viÖc sö dông hµng ngµy, kh«ng cã kh¸c biÖt nhiÒu gi÷a c¸c ch­¬ng tr×nh th­ tÝn. H·y sö dông ch­¬ng tr×nh mµ bÊt kú ai ®ã sö dông v× nã sÏ dÔ dµng h¬n cho b¹n khi thu thËp nh÷ng kü x¶o göi th­ vµ t×m ra ai ®ã cã thÓ gióp b¹n khi gÆp r¾c rèi. Nh­ ®· tõng ®Ò cËp ®Õn, nÕu b¹n ®ang ch¹y mét m¹ng PC kh«ng sö dông TCP/IP gèc cña Internet (Xem ch­¬ng 6 ®Ó biÕt thªm vÒ TCP/IP) th× vÉn cã nhiÒu c¸ch kh¸c ®Ó göi th­ Internet. B¹n l¹i ph¶i hái mét chuyªn gia t¹i chç vÒ c¸c c¸ch nµy. Th­ ®Õn! NÕu b¹n b¾t ®Çu göi th­ ®iÖn tö (vµ trong hÇu hÕt c¸c tr­êng hîp ngay c¶ khi b¹n kh«ng göi), th× b¹n còng sÏ b¾t ®Çu nhËn ®­îc th­. ViÖc th­ ®iÖn tö ®Õn, lu«n lµ ®iÒu thó vÞ ngay c¶ khi b¹n nhËn ®­îc 50 th«ng ®iÖp mçi ngµy, th­êng ®­îc b¸o tr­íc b»ng mét dÊu hiÖu tõ m¸y tÝnh cña b¹n. NÕu b¹n sö dông mét hÖ thèng víi nhiÒu cöa sæ trªn mµn h×nh (nh­ m¸y Mac hoÆc m«i tr­êng lµm viÖc ®å häa nh­ Windows) th× cê trªn icon cña ch­¬ng tr×nh th­ tÝn cã thÓ chuyÓn ®éng tr«ng gièng nh­ H×nh 7.3. H×nh 7.3: C¸c icon th­ tÝn tr­íc vµ sau khi mét th«ng ®iÖp ®Õn Trªn mét sè m¸y tÝnh, viÖc th­ ®Õn ®­îc th«ng b¸o b»ng mét ©m thanh tõ loa cña m¸y, bao gåm tõ mét tiÕng beep nhá cho ®Õn ©m thanh cña kÌn trumpet. Chän mét tiÕng beep nhá, l¸ng giÒng cña b¹n sÏ biÕt ¬n b¹n. Khi b¹n nghÜ r»ng b¹n cã th­ ®iÖn tö, h·y ch¹y ch­¬ng tr×nh th­ tÝn mµ b¹n ­a thÝch. B¹n sÏ thÊy mét danh s¸ch c¸c th«ng ®iÖp míi, gièng nh­ kiÓu liÖt kª cña elm trong H×nh 74. H×nh 7.4: elm liÖt kª nh÷ng th«ng ®iÖp míi ®Õn NÕu b¹n cã mét ch­¬ng tr×nh th­ tÝn hoµn toµn cò, nã ngay lËp tøc cã thÓ cho b¹n xem th«ng ®iÖp ®Çu tiªn. Khi ®ã, h·y yªu cÇu mét ch­¬ng tr×nh tèt h¬n. Nh÷ng giíi h¹n vÒ ng©n quü kh«ng ph¶i lµ lý do v× mét sè nh÷ng ch­¬ng tr×nh th­ tÝn rÊt tèt nh­ elm vµ pine lµ miÔn phÝ. Gi¶ sö b¹n cã mét ch­¬ng tr×nh th­ tÝn thùc sù, b¹n th­êng ®äc nh÷ng th«ng ®iÖp b»ng c¸ch di chuyÓn con trá tõ th«ng ®iÖp mµ b¹n quan t©m vµ nhÊn Enter ®Ó xem nh­ trong H×nh 7.5. NÕu b¹n ®ang sö dông mét ch­¬ng tr×nh h­íng ®Õn tõng dßng nh­ Berkeley mail, nã biÓu hiÖn c¸c th«ng ®iÖp b»ng c¸ch g¸n sè cho tõng th«ng ®iÖp. Gâ vµo sè hiÖu th«ng ®iÖp mµ b¹n muèn xem. Trong xmail, click dßng cã th«ng ®iÖp mµ b¹n muèn vµ click button Read. NÕu b¹n ®ang sö dông mét ch­¬ng tr×nh th­ tÝn nµo kh¸c, b¹n ph¶i lµm mét ®iÒu g× ®ã t­¬ng tù (Hái ý kiÕn chuyªn gia). H×nh 7.5: §äc mét th«ng ®iÖp míi ®Õn Sau khi ®· xem xong th«ng ®iÖp, b¹n cã thÓ lµm rÊt nhiÒu ®iÒu kh¸c nhau víi nã (phÇn lín t­¬ng tù nh­ th­ viÕt b»ng giÊy). D­íi ®©y lµ c¸c lùa chän th«ng th­êng: Bá nã ®i Tr¶ lêi l¹i ChuyÓn cho nh÷ng ng­êi kh¸c L­u tr÷ Kh¸c víi th­ giÊy, b¹n cã thÓ lµm bÊt kú ®iÒu g× hoÆc tÊt c¶ trong sè trªn víi mét th«ng ®iÖp. C¸c chi tiÕt kh¸c nhau tïy theo ch­¬ng tr×nh th­ tÝn (chóng t«i kh«ng thÓ liÖt kª c¸c chi tiÕt cña tõng lùa chän cho tõng ch­¬ng tr×nh th­ tÝn, nÕu kh«ng quyÓn s¸ch nµy sÏ rÊt dµi). Nãi chung, b¹n nhÊn r ®Ó tr¶ lêi, f ®Ó chuyÓn ®i, s ®Ó l­u tr÷ v.v... NÕu b¹n kh«ng cho ch­¬ng tr×nh th­ tÝn cña b¹n biÕt ph¶i lµm g× víi mét th«ng ®iÖp th× nã hoÆc sÏ ë trong hép th­ cña b¹n chê ®­îc xem xÐt sau hoÆc ®­îc l­u tr÷ trong mét file ®­îc gäi lµ mbox. NÕu ch­¬ng tr×nh th­ tÝn cña b¹n tù ®éng l­u tr÷ c¸c th«ng ®iÖp trong mbox th× b¹n ph¶i b¶o ®¶m kiÓm tra hép th­ cña b¹n mçi tuÇn nÕu kh«ng nã sÏ trë nªn rÊt lín vµ kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®­îc. Xem ch­¬ng 8 ®Ó biÕt thªm vÒ c¸c dÊu hiÖu trong viÖc l­u tr÷ vµ chuyÓn c¸c th«ng ®iÖp. Quy t¾c göi th­ Th­ ®iÖn tö lµ mét ®iÒu thó vÞ so víi viÖc gäi ®iÖn tho¹i (hoÆc th­ b»ng tiÕng nãi) vµ th­ th­êng. Mét mÆt, nã nhanh chãng vµ th­êng kh«ng chÝnh thøc; mÆt kh¸c, nã ®­îc viÕt ra h¬n lµ nãi, do ®ã b¹n kh«ng thÊy bÊt kú biÓu hiÖn nµo trªn mÆt hoÆc nghe c¸c giäng nãi. Th­ ®iÖn tö lu«n lu«n cã vÎ th« lç h¬n ng­êi ta nghÜ §iÒu nµy cã nghÜa lµ: Khi b¹n göi mét th«ng ®iÖp, h·y chó ý c¸ch b¹n viÕt. NÕu ai ®ã göi cho b¹n mét th«ng ®iÖp cùc kú ®¸ng ghÐt vµ cã tÝnh xóc ph¹m cã thÓ cã cã thÓ kh«ng lµ do sai sãt hoÆc ®ïa giìn. H·y bá qua nh÷ng kiÓu tho¸ m¹ kh«ng thµnh Êy. Ph¶n øng l¹i khi nhËn mét th«ng ®iÖp xóc ph¹m Nh÷ng sù xóc ph¹m v« Ých vµ qu¸ ®¸ng lµ phæ biÕn trong th­ ®iÖn tö do ®ã xin ®õng lµm nh­ vËy v× nã sÏ lµm cho b¹n tr«ng cã vÎ ngu ngèc. Khi b¹n nhËn ®­îc mét th«ng ®iÖp mang tÝnh xóc ph¹m ®Õn nçi mµ b¹n chØ muèn tr¶ ®òa l¹i ngay, h·y ®­a nã vµo hép th­ cña b¹n trong mét chèc l¸t. Sau ®ã, ®õng tr¶ ®òa l¹i. Ng­êi göi cã thÓ kh«ng nhËn thÊy th«ng ®iÖp tr«ng cã vÎ nh­ thÕ nµo ®©u. Trong kho¶ng 20 n¨m sö dông th­ ®iÖn tö, t«i cã thÓ nãi r»ng t«i ch­a bao giê hèi tiÕc v× kh«ng göi ®i mét th«ng ®iÖp giËn d÷ nµo. (Nh­ng t«i l¹i hèi tiÕc lµ ®· göi mét sè!) Khi b¹n ®ang göi th­, h·y nhí r»ng ai ®ã ®ang ®äc nã mµ kh«ng cã ý t­ëng g× vÒ nh÷ng g× b¹n dù ®Þnh sÏ nãi - chØ biÕt nh÷ng g× b¹n thùc sù nãi ra. Nh÷ng sù mØa mai tinh vi vµ ch©m biÕm hÇu nh­ kh«ng thÓ sö dông trong th­ ®iÖn tö vµ th­êng trë nªn nhµm ch¸n (NÕu b¹n lµ mét ng­êi viÕt cùc kú xuÊt s¾c, b¹n cã thÓ bá qua lêi khuyªn nµy nh­ng ®õng nãi r»ng b¹n kh«ng ®­îc b¸o tr­íc). §«i khi ®­a vµo mét dÊu :-) (®­îc gäi lµ smiley - dÊu mÆt c­êi) lµ ®iÒu h÷u Ých v× nã cã nghÜa r»ng ®©y lµ mét trß ®ïa. T¹i mét sè céng ®ång, ®Æc biÖt lµ CompuServe, hoÆc ®ãng vai trß t­¬ng tù. D­íi ®©y lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh: People who don't believe that we are all part of a warm, caring community who love and support each other are no better than rabid dogs and should be hunted down and shot. :-) Smiley ®«i khi gióp Ých nh­ng nÕu mét c©u nãi ®ïa cÇn mét smiley th× cã thÓ nã kh«ng xøng ®¸ng. Nã cã thÓ lµm cho toµn béï th­ ®iÖn tö cña b¹n ®Òu ®­îc xem nh­ nh÷ng chuyÖn kh«ng ph¶i ®ïa. Kh«ng ph¶i tåi tÖ nh­ vËy nh­ng b¹n nªn giíi h¹n viÖc ®ïa giìn. Th­ ®iÖn tö cã tÝnh riªng t­ nh­ thÕ nµo? Kh¸ nhiÒu nh­ng kh«ng hoµn toµn. BÊt kú ng­êi nµo nhËn th­ b¹n còng cã thÓ chuyÓn nã cho nh÷ng ng­êi kh¸c. Mét sè ®Þa chØ th­ tÝn thùc sù lµ nh÷ng danh s¸ch göi th­ ph©n ph¸t l¹i c¸c th«ng ®iÖp cho nh÷ng ng­êi kh¸c. Trong mét tr­êng hîp sai sãt næi tiÕng, mét ®Þa chØ th­ tÝn ®· göi mét th«ng ®iÖp ®Õn hµng chôc ngµn ng­êi ®äc. Nã b¾t ®Çu nh­ sau "Em th©n yªu, sau cïng chóng ta ®· cã mét c¸ch ®Ó göi th­ hoµn toµn riªng t­..." Quy t¾c chñ yÕu lµ kh«ng göi bÊt kú thø g× mµ b¹n kh«ng muèn thÊy ®­îc d¸n trªn bån n­íc hoÆc viÕt nguÖch ngo¹c kÕ bªn ®iÖn tho¹i. C¸c hÖ thèng th­ ®iÖn tö míi nhÊt ®ang b¾t ®Çu bao gåøm nh÷ng ®Æc ®iÓm m· hãa cho phÐp c¶i thiÖn tèt h¬n tÝnh riªng t­, sao cho tÊt c¶ nh÷ng ai kh«ng cã tõ khãa ®Òu kh«ng gi¶i m· ®­îc th«ng ®iÖp. Ch­a cã tiªu chuÈn nµo cho th­ tÝn ®­îc m· hãa, do ®ã b¹n ph¶i hái ý kiÕn ë chç m×nh xem cã bÊt kú sù m· hãa th­ ®iÖn tö nµo ch­a, nÕu cã, nh÷ng lo¹i ng­êi nhËn nµo cã thÓ ®äc chóng. Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t Nh÷ng ng­êi sö dông th­ ®iÖn tö th­êng lµ nh÷ng ng­êi ®¸nh m¸y l­êi biÕng vµ do ®ã viÖc cã nhiÒu ch÷ viÕt t¾ùt lµ phæ biÕn. D­íi ®©y lµ mét vµi ch÷ viÕt t¾ùt ®­îc sö dông réng r·i nhÊt: Ch÷ viÕt t¾t NghÜa BTW By the way (Nh©n tiÖn) IMHO In my humble opinion (Theo thiÓn ý cña t«i) RSN Real soon now (SÏ nhanh chãng thµnh sù thùc) RTFM Read the __________ manual _________ you could and should have looked it up yourself (H·y ®äc s¸ch h­íng dÉn __________ b¹n cã thÓ vµ lÏ ra nªn tù m×nh t×m thÊy) TIA Thanks in advance (C¶m ¬n tr­íc) TLA Three-letter acronym (Tªn viÕt t¾t b»ng ba ch÷) Mét trong nh÷ng ch­¬ng tr×nh m· hãa ®­îc sö dông réng r·i nhÊt c¶ ë Mü vµ n­íc ngoµi ®­îc gäi lµ PGP (Pretty Good Privacy - TÝnh riªng t­ kh¸ tèt). PGP ®ñ tèt ®Ó ng¨n c¶n hÇu hÕt chØ trõ ch­¬ng tr×nh t×m ®äc phøc t¹p nhÊt (C¬ quan An ninh Quèc gia ch¾c ch¾n kh«ng gÆp r¾c rèi khi dß t×m nh­ng nÕu hä muèn ®äc th­ cña b¹n th× b¹n cã nhiÒu vÊn ®Òø phøc t¹p h¬n nh÷ng g× t«i muèn xem xÐt). PGP s½n cã vµ miÔn phÝ trªn Internet; ng­êi ®iÒu hµnh m¹ng cña b¹n cã thÓ download vµ cµi ®Æt trong mét hai tiÕng ®ång hå. Mét kh¶ n¨ng kh¸c cÇn nhí lµ vÒ mÆt kü thuËt th× gi¶ m¹o c¸c ®Þa chØ håi b¸o cña th­ ®iÖn tö lµ kh«ng khã l¾ùm, do ®ã nÕu b¹n nhËn ®­îc th«ng ®iÖp tõ mét ng­êi nµo mµ giäng v¨n nghe cã vÎ kh«ng gièng cña ng­êi ®ã th× cã thÓ ai ®ã ®· gi¶ m¹o (Kh«ng, t«i sÏ kh«ng chØ cho b¹n c¸ch gi¶ m¹o th­ ®iÖn tö. B¹n nghÜ t«i ngèc l¾m sao? Xin chµo, ngµi tr­ëng phßng b­u ®iÖn (postmaster) Mäi m¸y chñ Internet cã thÓ göi hoÆc nhËn th­ ®Òu cã mét ®Þa chØ th­ tÝn ®Æc biÖt ®­îc gäi lµ Postmaster chÞu tr¸ch nhiÖm nhËn th«ng ®iÖp göi ®Õn ng­êi phô tr¸ch m¸y chñ ®ã. NÕu b¹n göi th­ cho ai ®ã vµ nhËn ®­îc nh÷ng th«ng b¸o lçi kú l¹ th× b¹n nªn cè g¾ng göi th«ng ®iÖp cho tr­ëng phßng b­u ®iÖn. VÝ dô, nÕu [email protected] tr¶ l¹i mét b¸o lçi tõ ntw.com, b¹n cã thÓ hái [email protected]. Tr­ëng phßng b­u ®iÖn lµ mét ng­êi ®iÒu hµnh hÖ thèng tù nguyÖn cã rÊt nhiÒu viÖc ph¶i lµm, do ®ã nªn nhê ng­êi ®ã gióp ®ì mét c¸ch lÞch sù h¬n lµ hái Cã mét hép th­ nµo trªn hÖ thèng nµy hay kh«ng?