Bài giảng Nhập môn tài chính tiền tệ - Chương 2: Những vấn đề cơ bản về tiền tệ

1Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp CHƯƠNG II NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TIỀN TỆ DHTM_TMU 2Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp Nội dung chính 2.1. Lịch sử ra đời và phát triển của tiền tệ (TT) 2.2. Chức năng và vai trò của TT 2.3. Các chế độ lưu thông TT 2.4. Cung cầu TT 2.5 Lạm phát và thiểu phát DHTM_TMU 2.1. Lịch sử ra đời và phát triển của TT 2.1.1 Nguồn gốc ra đời của tiền tệ (TT) - Gắn với sự phát triển của sản xuất và trao đổi hàng hóa (HH) - Kết quả quá trình phát triển của các hình thái giá trị trong trao đổi DHTM_TMU 2.1. Lịch sử ra đời và phát triển của TT (tiếp) 2.1.2 Khái niệm - Theo Mark, TT là một loại HH đặc biệt, tách ra khỏi thế giới HH, được dùng làm vật ngang giá chung để đo lường và biểu hiện giá trị của tất cả các HH khác và thực hiện trao đổi giữa chúng. - Theo quan điểm hiện đại, TT là bất cứ thứ gì được chấp nhận chung trong thanh toán để đổi lấy HH, dịch vụ (DV) và thực hiện các nghĩa vụ TC. 4Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp DHTM_TMU 5Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.1.3 Các hình thái tiền tệ 2.1.3.1 Hóa tệ - Khái niệm: HH đóng vai trò là tiền tệ. - Bao gồm: +Hóa tệ phi kim loại +Hóa tệ kim loại DHTM_TMU 2.1.3 Các hình thái tiền tệ 2.1.3.2 Tín tệ - Khái niệm: Là loại tiền không mang giá trị nội tại đầy đủ song được tín nhiệm của dân chúng và được chấp nhận trong lưu thông. - Bao gồm: + Tín tệ kim loại + Tiền giấy + Bút tệ + Tiền điện tử 6Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp DHTM_TMU 7Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.2. Chức năng và vai trò của tiền tệ 2.2.1. Chức năng của TT a. Chức năng thước đo giá trị - TT đo lường và biểu hiện giá trị của các HH khác. - Điều kiện thực hiện chức năng: - Ý nghĩa chức năng: DHTM_TMU 8Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp b. Chức năng phương tiện trao đổi và thanh toán - TT làm môi giới trong trao đổi HH và tiến hành thanh toán. - Điều kiện: - Ý nghĩa: DHTM_TMU 9Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp c. Chức năng phương tiện cất trữ/tích lũy giá trị - TT tạm thời rút khỏi lưu thông để chuẩn bị cho một nhu cầu tiêu dùng trong tương lai. - Điều kiện: - Ý nghĩa: DHTM_TMU 10Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.2.2 Vai trò của tiền tệ - Là phương tiện mở rộng, phát triển sản xuất, trao đổi HH. - Là phương tiện thực hiện, mở rộng các quan hệ hợp tác quốc tế. - Là phương tiện phục vụ mục đích của người sở hữu. DHTM_TMU 11Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.3. Các chế độ lưu thông TT 2.3.1. Khái niệm và các yếu tố cơ bản của chế độ lưu thông tiền tệ (CĐLT TT) a. Khái niệm: CĐLT TT là hình thức tổ chức lưu thông TT của 1 quốc gia hay nhóm quốc gia được quy định thành luật pháp, trong đó các yếu tố hợp thành của lưu thông TT được kết hợp thành 1 hệ thống thống nhất. DHTM_TMU 2.3.1. Khái niệm và các yếu tố cơ bản của chế độ lưu thông TT (tiếp) b. Các yếu tố cơ bản của chế độ lưu thông tiền tệ - Bản vị tiền - Đơn vị tiền tệ - Quy định chế độ đúc tiền và lưu thông tiền đúc - Quy định chế độ lưu thông các dấu hiệu giá trị 12Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp DHTM_TMU 13Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.3.2 Các chế độ lưu thông TT  Chế độ lưu thông tiền kim loại: - Lưu thông tiền kém giá - Lưu thông tiền đủ giá + Chế độ bản vị bạc + Chế độ song bản vị + Chế độ bản vị vàng  Chế độ lưu thông tiền phù hiệu (dấu hiệu) giá trị DHTM_TMU 14Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.4. Cung cầu tiền tệ 2.4.1 Các khối tiền trong lưu thông  M1(khối tiền giao dịch) gồm: - Tiền đang lưu hành (do NHTW phát hành) - Tiền gửi không kỳ hạn ở NHTM (tiền gửi có thể phát séc)  M2 (khối tiền giao dịch mở rộng) bao gồm: - Lượng tiền theo M1 - Tiền gửi tiết kiệm, tiền gửi có kỳ hạn tại các NHTM DHTM_TMU 15Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.4. Cung cầu tiền tệ (tiếp)  M3: bao gồm: - Lượng tiền theo M2 - Các khoản tiền gửi tại các định chế tài chính khác  L: bao gồm: - Lượng tiền theo M3 - Các loại giấy tờ có giá trong thanh toán có tính lỏng cao: thương phiếu, tín phiếu, cổ phiếu, trái phiếu DHTM_TMU 16Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.4 Cung cầu tiền tệ (tiếp) 2.4.2 Nhu cầu tiền trong nền kinh tế - Nhu cầu về tiền dành cho đầu tư: + Chủ thể đầu tư? Mục đích đầu tư ? + Các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư: Lãi suất tín dụng của ngân hàng và mức tỷ suất lợi nhuận; thu nhập. - Nhu cầu dùng cho tiêu dùng: + Chủ thể tiêu dùng? Mục đích tiêu dùng? + Các nhân tố ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu dùng: Thu nhập và giá cả. DHTM_TMU 17Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.4. Cung cầu tiền tệ (tiếp) 2.4.3 Các chủ thể cung ứng tiền trong nền kinh tế  Ngân hàng Trung ương: độc quyền phát hành giấy bạc ngân hàng vào lưu thông.  Các Ngân hàng trung gian: tạo bút tệ  Các chủ thể khác: cung cấp các loại giấy tờ có giá (các DN phát hành cổ phiếu, trái phiếu, Chính phủ phát hành trái phiếu Chính phủ,) DHTM_TMU 18Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.4 Cung cầu tiền tệ (tiếp) 2.4.4 Một số lý thuyết về tiền tệ và lưu thông tiền tệ  Quy luật lưu thông tiền tệ của K.Mark  Thuyết về số lượng tiền tệ - I.Fisher (Nhà kinh tế học người Mỹ) - Milton Friedman  Thuyết về ưu thích thanh khoản của Keynes DHTM_TMU 19Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5. Lạm phát, thiểu phát 2.5.1 Lạm phát a. Khái niệm và các mức độ lạm phát * Khái niệm: Là hiện tượng phát hành tiền vào lưu thông vượt quá lượng tiền cần thiết trong lưu thông, khiến sức mua của đồng tiền giảm, không phù hợp với giá trị danh nghĩa mà nó đại diện. DHTM_TMU 20Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5.1 Lạm phát (tiếp) * Các mức độ lạm phát: - Lạm phát vừa phải (Lạm phát 1 con số) - Lạm phát phi mã - Siêu lạm phát DHTM_TMU 21Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5.1 Lạm phát (tiếp) b. Nguyên nhân chủ yếu: - Do chính sách của Nhà nước (NN): - Do các chủ thể kinh doanh: - Do điều kiện tự nhiên: - Nguyên nhân khác: chiến tranh, giá dầu mỏ tăng DHTM_TMU 22Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 5.2. Lạm phát (tiếp) c. Ảnh hưởng của lạm phát đến nền KT * Ảnh hưởng tích cực: * Ảnh hưởng tiêu cực: - Trong lĩnh vực sản xuất - Trong lĩnh vực lưu thông hàng hóa - Trong lĩnh vực tiền tệ - tín dụng - Đối với tài chính của Nhà nước - Đối với tiêu dùng thực tế và đời sống của nhân dân DHTM_TMU 23Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5.1 Lạm phát (tiếp) d. Các biện pháp kiểm soát lạm phát * Các giải pháp cấp bách - chính sách TT: thắt chặt cung ứng TT, thực hiện chính sách đóng băng TT; quản lý và hạn chế khả năng tạo tiền của NHTM; nâng cao lãi suất tín dụng; đa dạng hóa các hình thức huy động vốn của NHTM - chính sách thu chi NSNN: Tăng thu; giảm chi DHTM_TMU 24Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5.1 Lạm phát (tiếp) * Các giải pháp cấp bách (tiếp) - Chính sách giá cả: kiểm soát giá, điều tiết giá cả thị trường đối với HH thiết yếu - Các giải pháp khác: khuyến khích tự do mậu dịch, nhập khẩu HH; ổn định giá vàng và ngoại tệ, DHTM_TMU 25Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5.1 Lạm phát (tiếp) * Các giải pháp chiến lược - Lập kế hoạch phát triển sản xuất và lưu thông HH của nền KTQD. - Điều chỉnh cơ cấu KT, phát triển ngành HH mũi nhọn cho xuất khẩu - Nâng cao hiệu lực của bộ máy quản lý NN DHTM_TMU 26Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5.2 Thiểu phát a. Khái niệm Là hiện tượng lượng tiền trong lưu thông ít hơn nhu cầu tiền cần thiết của nền KT, khiến giá cả của các HH, DV giảm xuống DHTM_TMU 27Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp b. Nguyên nhân: - Tổng cung HH, DV tăng nhanh do: - Tổng cầu giảm do: 2.5.2 Thiểu phát DHTM_TMU 28Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5.2 Thiểu phát (tiếp) c. Ảnh hưởng của thiểu phát đến nền kinh tế xã hội: - Trong lĩnh vực sản xuất - Trong lĩnh vực lưu thông hàng hóa - Trong lĩnh vực tiền tệ - tín dụng - Đối với tài chính của Nhà nước - Đối với tiêu dùng thực tế và đời sống của nhân dân DHTM_TMU 29Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp 2.5.2 Thiểu phát (tiếp) d. Các biện pháp ổn định tiền tệ trong điều kiện thiểu phát:  Các giải pháp cấp bách: - Chính sách tài khóa: Tăng chi tiêu của NSNN, giảm thuế - Chính sách TT: Kích cầu tín dụng, nới lỏng chính sách TT - Chính sách thu nhập: Tăng tiền lương, tăng phúc lợi XH - Các giải pháp khác + NN hỗ trợ DN trong việc tiêu thụ HH trên thị trường trong và ngoài nước + Hạn chế nhập khẩu, đẩy mạnh xuất khẩu DHTM_TMU 30Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp d. Các biện pháp ổn định tiền tệ trong điều kiện thiểu phát (tiếp): Giải pháp chiến lược -NN điều chỉnh cơ cấu sản xuất, cơ cấu đầu tư và cơ cấu xuất nhập khẩu -Nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy quản lý NN. 2.5.2 Thiểu phát (tiếp) DHTM_TMU 31Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG 2 1. Trình bày quá trình ra đời và phát triển của tiền tệ 2. Tiền tệ là gì? Phân tích tính chất đặc biệt của “Vàng - tiền tệ” so với các loại hàng hóa khác? 3. Phân tích các chức năng của tiền? Trong các chức năng đó, chức năng nào là quan trọng nhất? 4. Phân tích vai trò của tiền? 5. Phân tích nhu cầu tiền trong nền kinh tế. Theo bạn, nhu cầu tiền ở Việt Nam hiện nay chủ yếu bị chi phối bởi yếu tố nào? 6. Trình bày các khối tiền trong nền kinh tế? Theo bạn trong tương lai tỷ trọng các khối tiền có xu hướng thay đổi như thế nào? DHTM_TMU 32Bộ môn Tài chính Doanh Nghiệp Câu hỏi ôn tập chương 2 (tiếp) 7. Trình bày các chủ thể cung ứng tiền trong nền kinh tế? Chủ thể nào là quan trọng nhất? Tại sao? 8. Lạm phát là gì? Hãy trình bày các nguyên nhân dẫn đến lạm phát? Theo bạn thực trạng lam phát ở Việt Nam trong thời gian qua là do những nguyên nhân chủ yếu nào? 9. Phân tích các ảnh hưởng của lạm phát đến nền kinh tế xã hội? Liên hệ thực tế ảnh hưởng của lạm phát ở Việt Nam đến nền kinh tế xã hội trong thời gian qua. 10. Trình bày các biện pháp kiểm soát lạm phát? Theo bạn, Chính phủ Việt Nam đã đang và sẽ thực hiện những biện pháp gì để kiềm chế lạm phát? 11. Thiểu phát là gì? Phân tích ảnh hưởng của thiểu phát đến đời sống KTXH? Các giải pháp khắc phục thiểu phát? DHTM_TMU