Bài giảng môn Kế toán - Chương 5: Hệ thống kế toán trách nhiệm

11 Chương 5: HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM (Responsility Accounting) 2 MỤC TIÊU HỌC TẬP: • - Hiểu biết về các hệ thống trách nhiệm trong doanh nghiệp • - Nắm được các kỹ thuật đánh giá hiệu quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận, trung tâm đầu tư. Qua đó, giúp doanh nghiệp cải thiện và nâng cao hiệu quả hoạt động. 23 NOÄI DUNG: I. TOÅNG QUAN VEÀ HEÄ THOÁNG KEÁ TOAÙN TRAÙCH NHIEÄM. 1. Khaùi nieäm keá toaùn traùch nhieäm. 2. Phaân caáp quaûn lyù vaø yù nghóa keá toaùn traùch nhieäm. 3. Aûnh höôûng thaùi ñoä nhaø quaûn lyù ñeán keá toaùn traùch nhieäm. 4. Caùc trung taâm traùch nhieäm. 5. Moái quan heä giöõa keá toaùn traùch nhieäm vôùi toå chöùc quaûn lyù. II. ÑAÙNH GIAÙ THAØNH QUAÛ QUAÛN LYÙ CAÙC TRUNG TAÂM TRAÙCH NHIEÄM. 1. Ñaùnh giaù thaønh quaû trung taâm chi phí. 2. Ñaùnh giaù thaønh quaû trung taâm doanh thu. 3. Ñaùnh giaù thaønh quaû trung taâm kinh doanh. 4. Ñaùnh giaù thaønh quaû trung taâm ñaàu tö. 4 I. TOÅNG QUAN VEÀ HEÄ THOÁNG KEÁ TOAÙN TRAÙCH NHIEÄM. 1. Khaùi nieäm keá toaùn traùch nhieäm. 2. Phaân caáp quaûn lyù vaø yù nghóa keá toaùn traùch nhieäm. 3. Aûnh höôûng thaùi ñoä nhaø quaûn lyù ñeán keá toaùn traùch nhieäm. 4. Caùc trung taâm traùch nhieäm. 5. Moái quan heä giöõa keá toaùn traùch nhieäm vôùi toå chöùc quaûn lyù. 35 1.KHAÙI NIEÄM Keá toaùn traùch nhieäm laø moät heä thoáng thöøa nhaän moãi boä phaän (thaønh vieân, con ngöôøi) trong moät toå chöùc coù quyeàn chæ ñaïo vaø chòu traùch nhieäm veà nhöõng nghieäp vuï rieâng bieät thuoäc phaïm vi quaûn lyù vaø phaûi xaùc ñònh, ñaùnh giaù, baùo caùo cho toå chöùc ñeå thoâng qua ñoù caáp quaûn lyù cao hôn söû duïng thoâng tin naøy ñaùnh giaù thaønh quaû caùc boä phaän trong toå chöùc. 6 1.KHAÙI NIEÄM No ́i ca ́ch kha ́c: Keá toaùn traùch nhieäm lieân quan ñeán caùc khaùi nieäm vaø coâng cuï maø caùc keá toaùn vieân söû duïng ñeå ño löôøng söï thöïc hieän cuûa caùc caù nhaân vaø caùc boä phaän nhaèm thuùc ñaåy nhöõng noå löïc höôùng veà muïc tieâu chung cuûa toå chöùc (Hilton, 1991). 47 2. SÖÏ PHAÂN CAÁP QUAÛN LYÙ VAØ KEÁ TOAÙN TRAÙCH NHIEÄM Heä thoáng keá toaùn traùch nhieäm gaén lieàn vôùi söï phaân caáp quaûn lyù. Noù laø coâng cuï quaûn lyù ñeå khai thaùc tieàm naêng caùc thaønh vieân, boä phaän trong doanh nghieäp vaø ñoàng thôøi cuõng coâng cuï quaûn lyù nhaèm ñaûm baûo muïc tieâu, ñònh höôùng cuûa doanh nghieäp. 8 3. AÛNH HÖÔÛNG THAÙI ÑOÄ CUÛA NGÖÔØI QUAÛN LYÙ Heä thoáng keá toaùn traùch nhieäm gaén lieàn vôùi 2 maët : THOÂNG TIN & TRAÙCH NHIEÄM. Khi ñeà caäp ñeán maët thoâng tin ngöôøi quaûn lyù thöôøng coù thaùi ñoä tích cöïc, khi ñeà caäp ñeán maët traùch nhieäm nhaø quaûn lyù thöôøng coù thaùi ñoä tieâu cöïc. Vì vaäy, caàn giaûi quyeát haøi hoøa 2 maët naøy ñeå traùnh phaù saûn muïc tieâu keá toaùn traùch nhieäm; baùo caùo thaønh quaû song song vôùi giaûi thích thaønh quaû. 59 4.CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM (RESPONSIBILITY CENTERS) • Trung tâm trách nhiệm là gì? Là một bộ phận trong một tổ chức mà các nhà quản lý của nó chịu trách nhiệm đối với kết quả tài chính các hoạt động của đơn vị phụ thuộc. • Các trung tâm trách nhiệm trong một tổ chức: – Trung tâm chi phí – Trung tâm doanh thu – Trung tâm lợi nhuận (=trung tâm kinh doanh). – Trung tâm đầu tư 10 5. Moái quan heä giöõa keá toaùn traùch nhieäm vôùi toå chöùc quaûn lyù - Chi phí - Tyû leä chi phí treân doanh thu →Trung taâm chi phí→Caùc ñôn vò, boäphaän saûn xuaát - Doanh thu - Tyû leä lôïi nhuaän treân doanh thu → Trung taâm doanh thu→ Caùc chi nhaùnh, boä phaän baùn haøng - Lôïi nhuaän tröôùc thueá - Tyû leä lôïi nhuaän treân voán → Trung taâm kinh doanh→ Toång coâng ty, caùc Coâng ty, chi nhaùnh ñoäc laäp - RI - ROI→Trung taâm ñaàu tö→ Hoäi ñoàng quaûn trò Chæ tieâu ñaùnh giaù → Heä thoáng KT traùch nhieäm→ Cô caàu toå chöùc 611 CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM VÍ DỤ MINH HỌA CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM THUỘC TỔNG CÔNG TY G COÂNG TY X COÂNG TY Y PHOØNG BAÙN HAØNG PHOØNG KYÕ THUAÄT PHAÂN XÖÔÛNG CAÉT PHAÂN XÖÔÛNG CÔ KHÍ DAÂY CHUYEÀN CAÉT DAÂY CHUYEÀN ÑAÙNH BOÙNG DAÂY CHUYEÀN LAÉP RAÙP PHAÂN XÖÔÛNG LAÉP RAÙP PHAÂN XÖÔÛNG ÑOÙNG GOÙI PHOØNG SAÛN XUAÁT PHOØNG NHAÂN SÖÏ PHOØNG KEÁ TOAÙN COÂNG TY Z KHU VÖÏC PHÍA TAÂY COÂNG TY A COÂNG TY B KHU VÖÏC PHÍA ÑOÂNG TOÅNG COÂNG TY G 12 CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM VÍ DỤ MINH HỌA TOÅNG COÂNG TY KHU VÖÏC COÂNG TY PHOØNG BAN PHAÂN XÖÔÛNG TGÑ TOÅNG C.TY GÑ KHU VÖÏC GÑ COÂNG TY TRÖÔÛNG PHOØNG QUAÛN ÑOÁC TT ÑAÀU TÖ TT ÑAÀU TÖ TT LÔÏI NHUAÄN TT CHI PHÍ TT CHI PHÍ CAÁP QUAÛN LYÙ NGÖÔØI QUAÛN LYÙ TT TRAÙCH NHIEÄM DAÂY CHUYEÀN TOÅ TRÖÔÛNG TT CHI PHÍ 713 II. ÑAÙNH GIAÙ THAØNH QUAÛ QUAÛN LYÙ CAÙC TRUNG TAÂM TRAÙCH NHIEÄM. 1. Ñaùnh giaù thaønh quaû trung taâm chi phí. 2. Ñaùnh giaù thaønh quaû trung taâm doanh thu. 3. Ñaùnh giaù thaønh quaû trung taâm kinh doanh. 4. Ñaùnh giaù thaønh quaû trung taâm ñaàu tö. 14 1.QUYEÀN HAÏN – TRAÙCH NHIEÄM – THAØNH QUAÛ TAØI CHÍNH • Trung taâm chi phí coù quyeàn ñieàu haønh vaø chòu traùch nhieäm veà chi phí. Thaønh quaû taøi chính cuûa trung taâm chi phí theå hieän tröïc tieáp keát quaû quaù trình ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù trung taâm chi phí . • Trung taâm doanh thu coù quyeàn ñieàu haønh vaø chòu traùch nhieäm veà doanh thu. Thaønh quaû taøi chính cuûa trung taâm doanh thu theå hieän tröïc tieáp keát quaû quaù trình ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù trung taâm doanh thu. • Trung taâm kinh doanh coù quyeàn ñieàu haønh vaø chòu traùch nhieäm veà lôïi nhuaän.Trung taâm kinh doanh coù theå bao goàm nhieàu trung taâm chi phí, doanh thu. Thaønh quaû taøi chính cuûa trung taâm kinh doanh theå hieän tröïc tieáp vaø giaùn tieáp keát quaû quaù trình ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù trung taâm kinh doanh. • Trung taâm ñaàu tö chòu traùch nhieäm vaø coù quyeàn ñieàu khieån veà ñaàu tö daøi haïn. Thaønh quaû taøi chính cuûa trung taâm ñaàu tö theå hieän toång hôïp keát quaû quaù trình ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù trung taâm ñaàu tö. - BAÙO CAÙO THAØNH QUAÛ TAØI CHÍNH TRUNG TAÂM TRAÙCH NHIEÄM : • Baùo caùo thaønh quaû taøi chính laø moät baùo caùo phaûn aûnh keát quaû thöïc hieän caùc chæ tieâu taøi chính ôû töøng trung taâm traùch nhieäm trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Baùo caùo thaønh quaû taøi chính laø baùo caùo so saùnh caùc chæ tieâu thöc teá vôùi chæ tieâu döï toaùn phuø hôïp vôùi quyeàn haïn vaø phaïm vi traùch nhieäm taøi chính trung taâm traùch nhieäm. 815 2. ÑAÙNH GIAÙ TRAÙCH NHIEÄM TRUNG TAÂM CHI PHÍ - Chæ tieâu keá hoaïch : • Toång chi phí (CP) • Tyû leä chi phí treân doanh thu (TLCP-DT) - Keát quaû thöïc hieän : • Cheânh leäch chi phí = CPt – CPd • Cheânh leäch TLCP-DT = TLCP-DTt – TLCP-DTd - Thaønh quaû taøi chính : • Caùc möùc cheânh leäch ≤ 0 theå hieän nhaø quaûn lyù hoaøn thaønh traùch nhieäm giuùp doanh nghieäp kieåm soaùt muïc tieâu chung. Ngöôïc laïi, nhaø quaûn lyù khoâng hoaøn thaønh traùch nhieäm gaây baát lôïi cho doanh nghieäp kieåm soaùt muïc tieâu chung. • Nhaø quaûn lyù phaûi giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân taùc ñoäng ñeán keát quaû bieán ñoäng chi phí. 16 3.ÑAÙNH GIAÙ TRAÙCH NHIEÄM TRUNG TAÂM DOANH THU - Chæ tieâu : • Toång doanh thu (DT) • Tyû leä lôïi nhuaän treân doanh thu (TLLN-DT) - Keát quaû thöïc hieän : • Cheânh leäch doanh thu = DTt – DTd • Cheânh leäch TLLN-DT = TLLN-DTt – TLLN-DTd - Thaønh quaû taøi chính : • Caùc möùc cheânh leäch ≥ 0 daáu hieän nhaø quaûn lyù hoaøn thaønh traùch nhieäm goùp phaàn thuaän lôïi cho doanh nghieäp kieåm soaùt muïc tieâu chung. Ngöôïc laïi, nhaø quaûn lyù khoâng hoaøn thaønh traùch nhieäm gaây baát lôïi cho doanh nghieäp kieåm soaùt muïc tieâu chung. • Nhaø quaûn lyù phaûi giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân taùc ñoäng ñeán keát quaû bieán ñoäng doanh thu. 917 4.ÑAÙNH GIAÙ TRAÙCH NHIEÄM TRUNG TAÂM KINH DOANH - Chæ tieâu : • Toång lôïi nhuaän (TLN) • Tyû leä lôïi nhuaän treân voán (TLLN- Vhñ) - Keát quaû thöïc hieän : • Cheânh leäch lôïi nhuaän = TLNt – TLNd • Cheânh leäch TLLN- V = TLLN-Vt – TLLN-Vd - Thaønh quaû taøi chính : • Caùc möùc cheânh leäch ≥ 0 daáu hieäu nhaø quaûn lyù hoaøn thaønh traùch nhieäm giuùp doanh nghieäp kieåm soaùt muïc tieâu chung. Ngöôïc laïi, nhaø quaûn lyù khoâng hoaøn thaønh traùch nhieäm gaây khoù khaên cho doanh nghieäp veà kieåm soaùt muïc tieâu chung. • Nhaø quaûn lyù phaûi giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân taùc ñoäng ñeán keát quaû kinh doanh – chi phí, doanh thu, voán. 18 Các trung tâm đầu tư (investment centers) chịu trách nhiệm không chỉ về lợi nhuận mà còn phải chịu trách nhiệm về vốn đầu tư để tạo ra lợi nhuận đó. Các trung tâm đầu tư được đánh giá là hoạt động hiệu quả khi họ kiếm được lợi nhuận cao trên đồng vốn đầu tư bỏ ra. Để đánh giá thành quả của một trung tâm đầu tư, người ta sử dụng: + Suất thu lợi trên vốn đầu tư– Tỷ lệ hoàn vốn đầu tư (ROI - Return on Investment). + Thu nhập thặng dư (RI- RESIDUAL INCOME). 5. ÑAÙNH GIAÙ TRAÙCH NHIEÄM TRUNG TAÂM ÑAÀU TÖ 10 19 5. ÑAÙNH GIAÙ TRAÙCH NHIEÄM TRUNG TAÂM ÑAÀU TÖ - Chæ tieâu : • RI • ROI - Keát quaû thöïc hieän : • Cheânh leäch RI = RIt – RId • Cheânh leäch ROI = ROIt – ROId - Thaønh quaû taøi chính : • Caùc möùc cheânh leäch ≥ 0 daáu hieäu nhaø quaûn lyù hoaøn thaønh traùch nhieäm giuùp doanh nghieäp kieåm soaùt muïc tieâu chung. Ngöôïc laïi, nhaø quaûn lyù khoâng hoaøn thaønh traùch nhieäm gaây khoù khaên cho doanh nghieäp veà kieåm soaùt muïc tieâu chung. • Nhaø quaûn lyù phaûi giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân taùc ñoäng ñeán keát quaû bieán ñoäng lôïi nhuaän, voán. 20 a/ Tỷ lệ hoàn vốn đầu tư - ROI • CÔNG THỨC XÁC ĐỊNH ROI: tö ñaàu Voán thu Doanhx thu Doanh nhuaän Lôïi tö ñaàu Voán nhuaän Lôïi ROI == Tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu Heä soá quay voøng cuûa voán 11 21 • CÁC THÀNH PHẦN TRONG CÔNG THỨC XÁC ĐỊNH ROI: – Lợi nhuận: là lợi nhuận thuần trước trả lãi vay và thuế. – Vốn đầu tư: tổng giá trị tài sản của trung tâm đầu tư (được xác định từ Bảng cân đối kế toán) – Lưu ý: - Để phù hợp với chỉ tiêu lợi nhuận, giá trị tài sản được xác định trên bảng cân đối kế toán là giá trị còn lại. 2 kyøcuoái Voán kyøñaàu Voán tö ñaàu Voán += 22 Chỉ tiêu Khu vực Phía Đông Khu vực phía Tây 1. Lợi nhuận $300.000 $720.000 2. Doanh thu 6.000.000 1.800.000 3. Vốn đầu tư 2.000.000 3.600.000 4. Lãi trên doanh thu (1)/(2) 5. Hệ số quay vòng tài sản (2)/(3) 6. ROI (4)x(5) VD: tính ROI của Khu vực Phía Đông và Khu vực Phía Tây, là hai trung tâm đầu tư trong Tổng công ty G 12 23 Có 3 biện pháp để tăng ROI: 1. Tăng doanh thu 2. Giảm chi phí 3. Giảm vốn đầu tư BIỆN PHÁP TĂNG ROI: 24 BIỆN PHÁP TĂNG ROI 1. Tăng doanh thu:
Xem xét chính sách giá bán
Xem xét chính sách quảng cáo, khuyến mãi, cổ động bán hàng
Chính sách về sản phẩm: chất lượng, nhãn hiệu
Chính sách về nghiên cứu & phát triển
??? 13 25 2. Cắt giảm chi phí:
Tiết kiệm NVL trong quá trình sản xuất
Nghiên cứu sử dụng NVL rẻ hơn trong sản xuất
Tự động hóa qui trình sản xuất để tiết kiệm chi phí lao động
??? BIỆN PHÁP TĂNG ROI 26 3. Giảm vốn đầu tư:
Cắt giảm hàng tồn kho (hệ thống JIT, các mô hình tồn kho tối ưu)
Đẩy nhanh việc thu hồi nợ phải thu ---> cắt giảm các khoản đầu tư không cần thiết, trả bớt nợ vay
nói chung, không nên đầu tư quá mức vào vốn lưu động
??? BIỆN PHÁP TĂNG ROI 14 27 b/ THU NHẬP THẶNG DƯ (RESIDUAL INCOME – RI) • Thu nhập thặng dư một phương pháp khác để đánh giá sự thực hiện công việc của trung tâm đầu tư. • Thu nhập thặng dư là chênh lệch giữa thu nhập thực tế và mức thu nhập để đạt được suất thu lợi tối thiểu trên vốn đầu tư. Giá sử dụng vốn (cost of capital) Thu nhập thặng dư Lợi nhuận của trung tâm đầu tư Giá sử dụng vốn= - 28 Voán ñaàu tö bình quaân $ 100.000 $100.000 Lôïi nhuaän 20.000 20.000 Tyû suaát hoaøn voán ROI 20% 20% Giaù söû duïng voán (15%) 15.000 15.000 Thu nhaäp thaëng dö 5.000 5.000 Chỉ tiêu đánh giá ROI RI Bộ phận A Bộ phận B THU NHẬP THẶNG DƯ (RESIDUAL INCOME – RI) 15 29 • Giả sử mỗi trung tâm đầu tư có một cơ hội đầu tư với số vốn $25.000 và ước tính sức sinh lời là 18%. Trung tâm đầu tư nào sẽ chấp nhận cơ hội đầu tư trên? • Trung tâm đầu tư A (Bộ phận A): Đánh giá theo ROI THU NHẬP THẶNG DƯ (RESIDUAL INCOME – RI) 30 • Trung tâm đầu tư B (Bộ phận B): Đánh giá theo RI THU NHẬP THẶNG DƯ (RESIDUAL INCOME – RI) 16 31 • Hạn chế của RI: Sử dụng RI để đánh giá việc thực hiện của các trung tâm đầu tư có qui mô khác nhau sẽ đưa đến kết quả sai lầm, không công bằng Ví dụ: Xem xét kết quả hoạt động của hai trung tâm đầu tư X và Y Trung tâm X Trung tâm Y Vốn đầu tư bình quân $ 1.000.000 $250.000 Lợi nhuận 120.000 40.000 Giá sử dụng vốn (10%) 100.000 25.000 Thu nhập thặng dư 20.000 15.000 – Thu nhập thặng dư của trung tâm X lớn hơn của trung tâm Y, nhưng nếu đánh giá trung tâm X hoạt động hiệu quả hơn trung tâm Y sẽ là một sai lầm (vì sao?) THU NHẬP THẶNG DƯ (RESIDUAL INCOME – RI) 32 c/ AÛNH HÖÔÛNG RI, ROI ÑEÁN ÑAÙNH GIAÙ TRAÙCH NHIEÄM TRUNG TAÂM ÑAÀU TÖ RI : - Ñeå taêng RI nhaø quaûn lyù thöôøng phaûi taêng toång lôïi nhuaän, ñaáu tranh haï thaáp ROItc daãn ñeán thöôøng môû roäng ñaàu tö, ñaàu tö môùi taïo neân cô hoäi, tieàm naêng kinh teá toát cho töông lai nhöng voán ñaàu tö deã rôi vaøo daøn traõi, hieäu suaát thu hoài voán thaáp. - Doanh nghieäp, boä phaän naøo coù voán lôùn thöôøng ñaït ñöôïc RI toát hôn. ROI : - Ñeå taêng ROI nhaø quaûn lyù thöôøng phaûi taêng lôïi nhuaän, taêng doanh thu, giaûm voán ñaàu tö daãn ñeán taùc ñoäng naâng cao hieäu suaát thu hoài voán nhöng haïn cheá ñaàu tö môùi deã maát cô hoäi, tieàm naêng kinh teá trong töông lai. - Doanh nghieäp, boä phaän naøo coù voán nhoû, quy moâ nhoû thöôøng ñaït ñöôïc ROI toát hôn. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ CHÆ TIEÂU LÔÏI NHUAÄN, VOÁN ÑAÀU TÖ. - Neân choïn lôïi nhuaän tröôùc thueá, tröôùc chi phí laõi vay; - Neân choïn voán ñaàu tö thích hôïp theo phaïm vi traùch nhieäm, phaân caáp quaûn lyù voán cuûa nhaø quaûn lyù ñaàu tö. 17 33 VÍ DUÏ Naêm 2004Naêm 2003Naêm 2002Naêm 2001Chæ tieâu 4.000X5 2.0001.000Doanh thu 2.0001.2501.000X1Bieán phí 2.0001.250X3500Soá dö ñaûm phí 1.200X6600600Ñònh phí X8500X4- 100Lôïi nhuaän 8.0005.0004.000X2Voán hoaït ñoäng 8%X78%8%ROI tieâu chuaån 10%10%10%- 2,5%ROI thöïc teá X9 10080-RI Yeâu caàu : 1. Tính caùc X. 2. Ñaùnh giaù caùc trung taâm traùch nhieäm. Cho bieát, thueá suaát thueá thu nhaäp doanh nghieäp qua caùc naêm 2001, 2002 laø 20%, qua caùc naêm 2003, 2004 laø 25%. 3. Trình baøy giaûi phaùp taêng RI vaø taêng ROI. Theo soá lieäu töø coâng ty ABC qua caùc naêm nhö sau : 34 ÑAÙNH GIAÙ TRAÙCH NHIEÄM TRUNG TAÂM ÑAÀU TÖ 1. Tính caùc chæ tieâu X : X1 = X2 = X3 = X4 = X5 = X6 = X7 = X8 = X9 = 2. Ñaùnh giaù caùc trung taâm : - Trung taâm chi phí ? - Trung taâm doanh thu ? - Trung taâm kinh doanh ? - Trung taâm ñaàu tö ? 18 352.ROI Nhaän xeùt : Nhaän xeùt : Nhaän xeùt : 2.Tyû leä lôïi nhuaän treân voán 1.Lôïi nhuaän TRUNG TAÂM KINH DOANH 2004200320022001Chæ tieâu TRUNG TAÂM CHI PHÍ 1.Toång chi phí 2.Tyû leä chi phí treân doanh thu TRUNG TAÂM DOANH THU 1.Toång doanh thu 2.Tyû leä lôïi nhuaän treân doanh thu TRUNG TAÂM ÑAÀU TÖ 1.RI Nhaän xeùt : Thaønh quaû taøi chính caùc trung taâm – VÍ DỤ