Bài giảng Giáo dục và Truyền thông Môi trường - Chương 1 Tổng quan về giáo dục môi trường

15/04/2015 1 15/04/2015 2 15/04/2015 3 Theo em, từ khi nào GDMT được nhắc đến như một hoạt động cần thiết được thực hiện: - trên thế giới? - ở Việt Nam từ khi nào? 15/04/2015 4 Theo em, có lý do đặc biệt nào dẫn tới sự ra đời của thuật ngữ “Giáo dục môi trường” không? 15/04/2015 5 Mong muốn của bản thân sau khi kết thúc môn học: - Về kiến thức? - Về kỹ năng? - Về thái độ? 15/04/2015 6 Giáo dục và Truyền thông Môi trường 15/04/2015 7 - Số tín chỉ: 2, Số tiết: 30 - Phân bố thời gian loại giờ tín chỉ: - Lý thuyết: 25 tiết - Thảo luận và làm bài tập: 5 tiết THÔNG TIN CHUNG 15/04/2015 8 - Mục tiêu: nắm được kiến thức: + Ý nghĩa và tầm quan trọng của hoạt động GDMT; + Tâm lý người học; + Phương pháp truyền đạt kiến thức cho các đối tượng khác nhau; + Phương pháp xây dựng một chương trình giáo dục môi trường; + Ý nghĩa, tầm quan trọng và phương pháp làm việc với cộng đồng; + Những phương pháp và phương tiện truyền thông áp dụng trong giáo dục môi trường; + Quy trình thiết kế chương trình và sản phẩm truyền thông. THÔNG TIN CHUNG 15/04/2015 9 -Yêu cầu: sau khi học môn Giáo dục môi trường: + Biết cách xây dựng một chương trình giáo dục môi trường phù hợp cho các từng đối tượng với nhiều nội dung ưu tiêu khác nhau; + Có khả năng thiết kế chương trình truyền thông và sản phẩm truyền thông. THÔNG TIN CHUNG 15/04/2015 10 - Mô tả vắn tắt nội dung môn học: Nội dung môn học được chia thành bốn chương. + Chương 1 trình bày các kiến thức tổng quan về Giáo dục môi trường. + Chương 2 trình bày quá trình lập kế hoạch và thực hiện chương trình giáo dục môi trường. + Chương 3 tập trung nghiên cứu các kiến thức và kỹ năng trong quá trình làm việc với cộng đồng về bảo tồn tài nguyên. + Chương 4 trình bày khái niệm truyền thông, truyền thông môi trường và các bước xây dựng một chương trình truyền thông môi trường. THÔNG TIN CHUNG 15/04/2015 11 THÔNG TIN CHUNG - Chủ đề thảo luận: 1. Chương 1: 1 bài. 2. Chương 2: 1 bài. 3. Chương 3: 1 bài. 4. Chương 4: 2 bài. 15/04/2015 12 Tiêu chuẩn đánh giá Chuyên cần + ý thức Kiểm tra giữa kỳ Thảo luận Thi hết môn Tổng cộng Trọng số (%) 10 15 15 60 100 - Tiêu chuẩn đánh giá sinh viên: THÔNG TIN CHUNG 15/04/2015 13 15/04/2015 14 1. Vũ Cao Đàm. Nghiên cứu xã hội về Môi trường, NXB Khoa học & Kỹ thuật, Hà Nội, 2009. 2. Lưu Đøc H¶i – NguyÔn Ngäc Sinh. Qu¶n lý m«i trêng cho sù ph¸t triÓn bÒn vững, NXB Đ¹i häc Quèc gia, Hµ néi, 2000. 3. Micheal Matarasso, Maurits Servaas. Gi¸o dôc b¶o tån cã sù tham gia cña céng ®ång, WWF, Hµ Néi, 2004. 4. NguyÔn Đình HoÌ (chñ biªn): Sæ tay hưíng dÉn truyÒn th«ng m«i trêng, Së KH&CN H¶i D¬ng, 07/2002. 5. Hoµng Đøc NhuËn, NguyÔn Văn Khang. Mét sè ph¬ng ph¸p tiÕp cËn Gi¸o dôc m«i trêng, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1999. 6. Thaddeus C. Trzyna: ThÕ giíi bÒn vững - ®Þnh nghÜa vµ tr¾c lîng ph¸t triÓn bÒn vững, ViÖn nghiªn cøu chiÕn lîc, Hµ néi, 2001. Chương 1 Tổng quan về giáo dục môi trường 1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Giáo dục môi trường 1.1.1. Ý nghĩa của việc nghiên cứu lịch sử hình thành và phát triển của GDMT Nhằm mục đích: - tìm hiểu, - đánh giá - sự thay đổi - và cải thiện nhận thức, hành vi của con người trong mối quan hệ với môi trường tự nhiên. - giải pháp mới; - chiến lược mới 15/04/2015 15 15/04/2015 16 Trước đây Hiện nay 15/04/2015 17 Tìm hiểu - quá trình ra đời - trưởng thành hoạt động giáo dục môi trường - mốc thời gian, - sự kiện môi trường đặc biệt; - và các nhân vật điển hình. 15/04/2015 18 15/04/2015 19 Những nhân tố quan trọng liên quan đến việc ra đời của GDMT: - yêu cầu: + đổi mới phương pháp dạy học; + nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi nhằm làm giảm tác động tiêu cực của các hành động của con người đến môi trường tự nhiên. - sự cải thiện trong mối quan hệ hợp tác giữa các nước trên thế giới; - sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật. 1.1.2. Các mốc quan trọng trong quá trình phát triển nhận thức của thế giới về Giáo dục môi trường 1- Sir Patrick Geddes, gi¸o s thùc vËt häc, x· héi häc, ®Þa lý häc, quy ho¹ch ®« thÞ ngêi Scotland (1854 – 1932); 15/04/2015 20 1.1.2. Các mốc quan trọng trong quá trình phát triển nhận thức của thế giới về Giáo dục môi trường + ChØ ra mèi liªn hÖ quan träng gi÷a chÊt lîng m«i trêng víi chÊt lîng gi¸o dôc vµo kho¶ng n¨m 1892. + Gedes còng ®i ®Çu trong viÖc gi¶ng d¹y t¹o c¬ héi cho ngêi häc tiÕp xóc trùc tiÕp víi m«i trêng xung quanh. 15/04/2015 21 2 - Hai tõ “m«i trêng” vµ “gi¸o dôc” ®îc chÝnh thøc kÕt hîp víi nhau lÇn ®Çu tiªn vµo kho¶ng gi÷a nh÷ng n¨m 1960. - Đặc biệt là từ năm 1962 khi Rachel Carson xuất bản cuốn sách của mình “Mùa xuân thầm lặng” (Silent Spring). xem là xuất phát điểm cho phong trào bảo vệ môi trường toàn cầu; - Rachel Louise Carson (1907 – 1964) là nhà động vật học và sinh học biển người Mỹ. 15/04/2015 22 - “Mùa xuân tĩnh lặng” (Silent Spring) đề cập đến sự suy thoái môi trường và những nguy hiểm đang rình rập cuộc sống của con người (chủ yếu do việc lạm dụng thuốc trừ sâu trong ngành nông nghiệp Mỹ); 15/04/2015 23 - Cuốn sách được xem như đã góp phần thúc đẩy sự ra đời của luật cấm sử dụng DDT ở Mỹ năm 1972. - Nó cũng đã được biết đến rộng rãi như là một bước ngoặt quan trọng trong sự thay đổi nhận thức của nhân loại về các vấn đề môi trường. 15/04/2015 24 15/04/2015 25 Rachel Carson được truy tặng huân chương tổng thống về tự do (Presidential Medal of Freedom). 15/04/2015 26 WHO khuyên dùng thuốc trừ sâu DDT trở lại??? 3. N¨m 1972, Héi nghÞ toµn cÇu lÇn thø nhÊt vÒ M«i tr- êng nh©n v¨n ®îc tæ chøc ë Stockholm (Thôy §iÓn), vµ kh¸i niÖm GDMT chÝnh thøc ra ®êi. - N¨m 1975, Héi nghÞ ë Belgrade (Serbia) t¹i ®©y ngêi ta ®· ®a ra ®Þnh nghÜa ®Çu tiªn vÒ GDMT. 15/04/2015 27 - N¨m 1977, Héi nghÞ Liªn chÝnh phñ vÒ GDMT ®îc tæ chøc ë Tbilisi (Liªn X« cò), chÝnh thøc t¸n thµnh ®Þnh nghÜa vµ c¸c nguyªn t¾c cña GDMT. 15/04/2015 28 4. N¨m 1980, ChiÕn lîc B¶o tån ThÕ giíi nhÊn m¹nh b¶n chÊt thèng nhÊt cña tÊt c¶ c¸c hîp phÇn trong sinh quyÓn, trong ®ã cã céng ®ång nh©n lo¹i. ChiÕn lîc kªu gäi cÇn cã mét "®¹o lý" míi trong x· héi loµi ngêi ®Ó chung sèng hµi hoµ víi thÕ giíi tù nhiªn mµ con ngêi vèn vÉ n ph¶i phô thuéc ®Ó sinh tån vµ ph t¸ triÓn. 15/04/2015 29 5. N¨m 1987, Héi nghÞ thÕ giíi lÇn thø hai vÒ GDMT tæ chøc ë Moscow (Liªn X« cò) thõa nhËn r»ng nhiÒu s¸ng kiÕn GDMT trong sè nh÷ng s¸ng kiÕn ®Çu tiªn ®· bÞ thÊt b¹i. 15/04/2015 30 - GDMT ®îc d¹y nh mét m«n häc riªng trong gi¸o tr×nh chÝnh kho¸, GDMT qu¸ lý thuyÕt vµ kh«ng ®ñ tÝnh thùc tiÔn. - Sau Héi nghÞ nµy c¸c ho¹t ®éng hiÖn trêng bïng næ. C¸c hiÖp héi ®îc thµnh lËp ë rÊt nhiÒu níc kh¸c nhau vµ mäi nç lùc ®Òu ®i theo ®Þnh híng “suy nghÜ ë cÊp toµn cÇu vµ hµnh ®éng ë cÊp ®Þa ph¬ng”. 15/04/2015 31 6. N¨m 1992, Héi nghÞ Thîng ®Ønh vÒ Tr¸i ®Êt ®îc tæ chøc ë Rio de Janeiro, Brazil. T¹i Héi nghÞ nµy, c¸c nhµ l·nh ®¹o trªn toµn thÕ giíi ®· cïng x©y dùng vµ nhÊt trÝ vÒ nh÷ng chiÕn lîc chung ®Þnh híng ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho quèc gia cña m×nh, nghÜa lµ “ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm h¹i ®Õn kh¶ n¨ng tù ®¸p øng nhu cÇu b¶n th©n cña thÕ hÖ t- ¬ng lai.” 15/04/2015 32 7. N¨m 2002, Héi nghÞ thîng ®Ønh thÕ giíi vÒ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng tæ chøc ë Johannesburg, Nam Phi. KÓ tõ sau Héi nghÞ thîng ®Ønh vÒ Tr¸i §Êt (n¨m 1992), trªn thÕ giíi ®· xuÊt hiÖn sù ®ång t©m nhÊt trÝ cho r»ng viÖc phÊ n ®Ê u ®Ó ®¹t ®îc ph t¸ triÓn bÒn v÷ng, vÒ b¶n chÊt, lµ mét qu¸ tr×nh häc hái. 15/04/2015 33 §Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ßi hái ph¶i cã: + nh÷ng c«ng d©n n¨ng ®éng, cã kiÕn thøc, + nh÷ng nhµ ra quyÕt ®Þnh quan t©m, cËp nhËt th«ng tin, cã kh¶ n¨ng ®a ra nh÷ng lùa chän vµ quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng phøc t¹p, cã quan hÖ t¬ng t¸c mµ x· héi ®ang ®¬ng ®Çu. 15/04/2015 34 Nh vË y, giê ®©y môc ®Ých cña gi o¸ dôc m«i trưêng ®ể trë thµnh viÖc theo ®uæi của tÊt c¶ c c¸ ho¹t ®éng gi o¸ dôc. 15/04/2015 35 8. Hội nghị cấp cao Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu, diễn ra từ 7-18/12/2009 tại Copenhagen (Đan Mạch). 9. Hội nghị Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu, trong các ngày 2 và 3/12/2010, tại Cancun – Mexico. Các cuộc họp về những vấn đề kỹ thuật chi tiết như CDM, về công nghệ thu hồi và lưu giữ cácbon, giảm nhẹ, hợp tác 10. Hội nghị Thượng đỉnh Trái Đất Rio + 20. 15/04/2015 36 70s’ 80s’ 90s’ Học sinh được tiếp cận với các thông tin về các vấn đề môi trường. GDMT được diễn ra trong môi trường. GDMT hướng tới các hành động vì môi trường. Sự phát triển của GDMT 15/04/2015 37 1.2. Định nghĩa Giáo dục môi trường và các vấn đề liên quan 1.2.1. Các định nghĩa về giáo dục môi trường Có nhiều định nghĩa khác nhau về Giáo dục môi trường 15/04/2015 38 Héi nghÞ quèc tÕ vÒ GDMT trong Ch¬ng tr×nh häc ®êng do IUCN/UNESCO tæ chøc t¹i Nevada, Mü n¨m 1970. Héi nghÞ nµy ®· th«ng qua ®Þnh nghÜa sau vÒ GDMT: “Lµ qu¸ tr×nh thõa nhËn gi¸ trÞ vµ lµm râ kh¸i niÖm ®Ó x©y dùng nh÷ng kü n¨ng vµ th¸i ®é cÇn thiÕt gióp hiÓu biÕt vµ ®¸nh gi¸ ®óng mèi t¬ng quan gi÷a con ngêi víi nÒn v¨n ho¸ vµ m«i trêng lý sinh xung quanh m×nh. Gi¸o dôc m«i trêng còng t¹o c¬ héi cho viÖc thùc hµnh ®Ó ra quyÕt ®Þnh vµ tù h×nh thµnh quy t¾c øng xö tríc nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÊt lîng m«i trêng”. (IUCN, 1970) 15/04/2015 39 Héi nghÞ ë Belgrade (1975), GDMT míi ®îc ®Þnh nghÜa trªn qui m« toµn cÇu. KÓ tõ ®ã, céng ®ång quèc tÕ thõa nhËn ®Þnh nghÜa vÒ GDMT lµ: “Qu¸ tr×nh nh»m ph¸t triÓn mét céng ®ång d©n c cã nhËn thøc râ rµng vµ quan t©m ®Õn toµn bé m«i trêng cïng nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan, cã kiÕn thøc, kü n¨ng, ®éng c¬ vµ cam kÕt ®Ó cã thÓ lµm viÖc ®éc lËp hoÆc hîp t¸c víi ngêi kh¸c nh»m t×m ra gi¶i ph¸p cho nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn cã vµ phßng chèng nh÷ng vÊn ®Ò cã thÓ x¶y ra trong t¬ng lai”. (Belgrade, 1975) 15/04/2015 40 GDMT hiÖn ®¹i, ®Þnh nghÜa cña HiÖp héi Gi¸o dôc m«i trêng B¾c Mü, n¨m 1993: “mét qu¸ tr×nh gióp ngêi häc tiÕp thu kiÕn thøc, kü n¨ng, vµ nh÷ng kinh nghiÖm m«i trêng tÝch cùc ®Ó cã thÓ ph©n tÝch vÊn ®Ò, ®¸nh gi¸ lîi Ých vµ rñi ro, ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®îc th«ng tin ®Çy ®ñ, vµ thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng cã tr¸ch nhiÖm nh»m ®¹t ®îc vµ duy tr× chÊt lîng m«i trêng”. 15/04/2015 41 ĐÞnh nghÜa t¬ng ®èi míi vÒ GDMT cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng: “Gi¸o dôc m«i trêng lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng t×nh huèng d¹y/häc h÷u Ých gióp ngêi d¹y vµ ngêi häc tham gia gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng cã ¶nh hëng ®Õn hä vµ t×m ra nh÷ng c©u tr¶ lêi dÉn ®Õn mét lèi sèng cã tr¸ch nhiÖm, ®îc th«ng tin ®Çy ®ñ” (Jonathon Wigley, 2000) 15/04/2015 42 15/04/2015 43 "Giáo dục môi trường là một quá trình thông qua các hoạt động giáo dục chính quy và không chính quy nhằm giúp con người có được sự hiểu biết, kỹ năng và quan điểm về giá trị, tạo điều kiện cho họ tham gia vào phát triển một xã hội bền vững về sinh thái". Mét sè ®iÓm c¬ b¶n chung: 1. Thø nhÊt, lµ GDMT lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra trong mét kho¶ng thêi gian, ë nhiÒu ®Þa ®iÓm kh¸c nhau, th«ng qua nh÷ng kinh nghiÖm kh¸c nhau vµ b»ng nh÷ng ph- ¬ng thøc kh¸c nhau. 2. Thø hai, GDMT nh»m thay ®æi hµnh vi. 3. Thø ba, khung c¶nh häc tËp lµ b¶n th©n m«i trêng vµ nh÷ng vÊn ®Ò cã trong thùc tÕ. 4. Thø t, GDMT bao gåm gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ ra quyÕt ®Þnh vÒ c¸ch sèng. 15/04/2015 44 15/04/2015 45 1. So sánh các định nghĩa về GDMT trên các phương diện: - Đối tượng - Mục tiêu - Phương pháp 2. Định nghĩa về GDMT nào mà em thích nhất? Giải thích cho lựa chọn đó. 1.2.2. Mục đích, mục tiêu và nguyên tắc của GDMT a. Môc ®Ých chÝnh cña GDMT -T¨ng cêng nhËn thøc vµ sù quan t©m ®Õn c¸c mèi quan hÖ phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ vµ sinh th¸i ë thµnh thÞ còng nh n«ng th«n; - T¹o c¬ héi cho mäi ngêi tiÕp thu nh÷ng kiÕn thøc, c¸ch nh×n nhËn gi¸ trÞ, th¸i ®é, ý thøc vµ kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng; 15/04/2015 46 1.2.2. Mục đích, mục tiêu và nguyên tắc của GDMT a. Môc ®Ých chÝnh cña GDMT -T¹o ra c¸c m« h×nh vÒ hµnh vi th©n thiÖn víi m«i trêng cho tõng c¸ nh©n, céng ®ång vµ toµn x· héi; - KhuyÕn khÝch, cñng cè vµ/hoÆc ph¸t huy nh÷ng th¸i ®é vµ hµnh vi tÝch cùc ®èi víi m«i trêng hiÖn cã. 15/04/2015 47 b. Môc tiªu cña GDMT N¨m môc tiªu GDMT chÝnh đã ®îc nhÊt trÝ, t¸n thµnh ë Héi nghÞ Tbilisi (1977) lµ: (1) KiÕn thøc: GDMT nh»m cung cÊp cho c¸c c¸ nh©n vµ céng ®ång nh÷ng kiÕn thøc còng nh sù hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ m«i tr- êng vµ mèi quan hÖ phô thuéc lÉn nhau gi÷a con ngêi vµ m«i trêng; 15/04/2015 48 b. Môc tiªu cña GDMT N¨m môc tiªu GDMT chÝnh đã ®îc nhÊt trÝ, t¸n thµnh ë Héi nghÞ Tbilisi (1977) lµ: (2) NhËn thøc: GDMT thóc ®Èy c¸c c¸ nh©n, céng ®ång x· héi t¹o dùng nhËn thøc vµ sù nh¹y c¶m ®èi víi m«i trêng còng nh c¸c vÊn ®Ò m«i trêng; 15/04/2015 49 b. Môc tiªu cña GDMT N¨m môc tiªu GDMT chÝnh đã ®îc nhÊt trÝ, t¸n thµnh ë Héi nghÞ Tbilisi (1977) lµ: (3) Th¸i ®é: GDMT khuyÕn khÝch c¸c c¸ nh©n, céng ®ång x· héi t«n träng vµ quan t©m tíi tÇm quan träng cña m«i trêng, thóc giôc hä tham gia tÝch cùc vµo viÖc c¶i thiÖn vµ b¶o vÖ m«i trêng; 15/04/2015 50 (4) Kü n¨ng: GDMT cung cÊp c¸c kü n¨ng trong viÖc x¸c ®Þnh, dù ®o¸n, ng¨n ngõa vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i trêng; (5) Sù tham gia: GDMT cung cÊp cho c¸c c¸ nh©n vµ céng ®ång x· héi c¬ héi tham gia tÝch cùc trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i trêng còng nh ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh m«i trêng ®óng ®¾n. 15/04/2015 51 c. Nguyªn t¾c cña GDMT 6 nguyên tắc của GDMT: (1) Coi m«i trêng lµ mét tæng thÓ. Xem xÐt m«i trêng ë mäi khÝa c¹nh: tù nhiªn, nh©n t¹o, c«ng nghÖ vµ x· héi (kinh tÕ, kü thuËt, lÞch sö-v¨n ho¸, ®¹o ®øc, thÈm mü); 15/04/2015 52 c. Nguyªn t¾c cña GDMT 6 nguyên tắc của GDMT: (2) Lµ mét qu¸ tr×nh gi¸o dôc liªn tôc vµ l©u dµi, b¾t ®Çu tõ trưíc tuæi ®Õn trêng vµ tiÕp tôc trong suèt thêi kú trëng thµnh ë tÊt c¶ c¸c lĩnh vùc chÝnh quy vµ phi chÝnh quy; (3) Cã c¸ch tiÕp cËn liªn ngµnh, ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së néi dung riªng cña tõng ngµnh, m«n häc ®Ó h×nh thµnh nªn nh÷ng quan ®iÓm hoµn chØnh, c©n b»ng vµ cã tÝnh hÖ thèng; 15/04/2015 53 (4) Xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng c¬ b¶n trªn quan ®iÓm cña cÊp ®Þa ph¬ng, cÊp quèc gia, cÊp vïng vµ cÊp toµn cÇu ®Ó người học cã thÓ ®¸nh gi¸ một cách toàn diện hơn vÒ ®iÒu kiÖn m«i trêng ë nh÷ng khu vùc ®Þa lý và phạm vi kh¸c nhau; 15/04/2015 54 (5) TËp trung vµo t×nh h×nh m«i trêng hiÖn nay vµ t¬ng lai cã xÐt ®Õn bèi c¶nh lÞch sö; (6) §Ò cao gi¸ trÞ vµ sù cÇn thiÕt cña viÖc hîp t¸c ë cÊp ®Þa ph- ¬ng, quèc gia, vµ quèc tÕ trong viÖc phßng chèng vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i trêng. 15/04/2015 55 d. Lo¹i h×nh Gi¸o dôc m«i trêng Ba lo¹i h×nh Gi¸o dôc m«i trêng: Giáo dục môi trường chính quy, giáo dục môi trường phi chính quy, và giáo dục môi trường thông thường. (1) Gi¸o dôc m«i trêng chÝnh quy – qu¸ tr×nh gi¸o dôc m«i trêng ®- îc lËp kÕ ho¹ch vµ diÔn ra trong hÖ thèng giáo dục chÝnh quy, vÝ dô trong c¸c trêng häc vµ c¬ së gi¸o dôc. Lo¹i h×nh nµy bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng GDMT diÔn ra trong vµ ngoµi trêng häc, cßn gäi lµ ho¹t ®éng ngo¹i kho¸. 15/04/2015 56 (2) Gi¸o dôc m«i trêng phi chÝnh quy – gi¸o dôc m«i trêng ®îc lËp kÕ ho¹ch vµ nh»m vµo nh÷ng ®èi tîng môc tiªu nhÊt ®Þnh nhng diÔn ra ngoµi hÖ thèng gi¸o dôc chÝnh quy. Ví dụ: th«ng qua c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGOs), c¸n bé khuyÕn n«ng (vÝ dô c¸n bé l©m nghiÖp), c©u l¹c bé thanh niªn, nhµ b¶o tµng, ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng ngµnh nghÒ.... 15/04/2015 57 (3) Gi¸o dôc m«i trêng th«ng thêng – thêng kh«ng cã kÕ ho¹ch vµ kh«ng theo mét kÕt cÊu nµo. Lµ nh÷ng g× c¸ nh©n häc hái ®îc vÒ m«i trêng th«ng qua hÖ thèng truyÒn th«ng ®¹i chóng, truyền thông công đồng (®èi tho¹i, h¸t...), tìm hiểu cá nhân (®äc tµi liÖu, phim ¶nh, v.v), giao tiếp cá nhân... 15/04/2015 58 1.3. Giáo dục môi trường và thay đổi hành vi 1.3.1. Mối liên hệ giữa hành vi và môi trường xung quanh a. Hµnh vi lµ g×? - Kh¸i niÖm: Hµnh vi lµ mét tËp hîp c¸c quyÕt ®Þnh, thãi quen vµ nh÷ng hµnh ®éng cña con ngêi. + Hành vi được thể hiện dưới các hình thức: hành động, cử chỉ, thái độ, thói quen của con người; + Hành vi bao gồm hành vi vô thức và hành vi có ý thức. 15/04/2015 59 1.3. Giáo dục môi trường và thay đổi hành vi 1.3.1. Mối liên hệ giữa hành vi và môi trường xung quanh - Hành vi là một chuỗi các hành động lặp đi lặp lại. + Hành động có tính mục đích cụ thể, phương tiện cụ thể tại một địa điểm cụ thể. + Như vậy, đơn vị cơ sở của hành vi là hành động và do đó, hành vi của con người có tính chất hướng đích. 15/04/2015 60 1.3. Giáo dục môi trường và thay đổi hành vi 1.3.1. Mối liên hệ giữa hành vi và môi trường xung quanh Hµnh vi ®îc thiÕt lËp dùa vµo: + së thÝch; + quan ®iÓm vÒ c¸c gi¸ trÞ; + hiÖn tr¹ng kinh tÕ – x· héi; + vµ mét sè yÕu tè kh¸c nh: kinh nghiÖm, v¨n hãa vµ tÝn ng- ìng... 15/04/2015 61 b. Hµnh vi vµ m«i trêng - C¸c vÊn ®Ò suy tho¸i m«i trêng hiÖn nay ®Òu cã nguån gèc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tõ c¸c hµnh vi cña con ngêi. V× vËy, vÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo ®Ó thay ®æi nh÷ng hµnh vi tiªu cùc cña con ngêi ®èi víi m«i trêng tù nhiªn? 15/04/2015 62 b. Hµnh vi vµ m«i trêng ViÖc thay ®æi hµnh vi lµ rÊt khã kh¨n, bëi lu«n cã sù kh¸c biÖt gi÷a nh÷ng g× con ngêi nghÜ vµ con ngêi lµm. • Cã nhËn thøc vÉn cha ®ñ. • §îc gi¸o dôc vÉn cha ®ñ. NÕu muèn b¶o vÖ m«i trêng, cÇn lÊy môc tiªu lµ thay ®æi hµnh vi cña con ngêi vµ häc c¸ch thay ®æi chóng. 15/04/2015 63 Tríc hÕt, cÇn t×m hiÓu xem v× sao mµ con ngêi l¹i cã nh÷ng hµnh vi nh vËy? Khi x¸c ®Þnh ®îc nguyªn nh©n h×nh thµnh hµnh vi th× vÊn ®Ò cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch dÔ dµng. 15/04/2015 64 1.3.2. Vai trò của GDMT trong thay đổi hành vi Gi¸o dôc m«i trêng cã nhiÖm vô lµm thay ®æi th¸i ®é vµ hµnh vi cña toµn x· héi, sao cho quan ®iÓm ®¹o ®øc b¶o tån míi liªn quan ®Õn ®éng, thùc vËt vµ con ngêi trë thµnh hiÖn thùc. (ICCEm 1984, ®o¹n 67) 15/04/2015 65 15/04/2015 66 1.3.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến hành vi a. Quan điểm về Gi¸ trÞ Quan điểm về Gi¸ trÞ ®îc hiÓu lµ sù lùa chän gi÷a viÖc ®¸nh gi¸ c¸i ®óng vµ c¸i sai. Tuy nhiªn, lu«n tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn trong quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ víi quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ m«i trêng, gi¸ trÞ vËt chÊt vµ gi¸ trÞ tinh thÇn. Nh×n chung, trong mäi ho¹t ®éng hµng ngµy, con ngêi lu«n ®- îc ®Þnh híng bëi quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ cña chÝnh m×nh. 15/04/2015 67 1.3.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến hành vi a. Quan điểm về Gi¸ trÞ (tiếp) Nh×n chung, trong mäi ho¹t ®éng hµng ngµy, con ngêi lu«n ®- îc ®Þnh híng bëi quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ cña chÝnh m×nh. 15/04/2015 68 Ví dụ về sự khác nhau trong quan điểm về giá trị của mỗi người - Người thợ săn và Kiểm lâm viên - Nhà đầu tư phát triển kinh tế và Nhà bảo tồn thiên nhiên - Sinh viên học ngành kinh tế và sinh viên học về khoa học môi trường. 15/04/2015 69 Tồn tại mâu thuẫn trong quan điểm về giá trị của mỗi người - Thay vì việc đi xe máy 30km mỗi ngày để đi từ Hà Đông đến VFU, em có sẵn lòng chuyển vào ký túc để giảm lượng phát thải khí CO2 vào môi trường? - Chúng ta nên tiết kiệm điện để giảm việc sản xuất điện có khả năng gây tổn hại đến môi trường, nhưng, khi mùa đông ngày càng lạnh hơn, mùa hè ngày càng nóng hơn, em vẫn có thể chịu được mà không cần dùng quạt sưởi hoặc điều hòa? 15/04/2015 70 Các quan điểm về giá trị: - Giá trị nội sinh/tại - Giá trị ngoại sinh/áp đặt/sử dụng/vật dụng; - Giá trị sử dụng hiện tại: giá trị vật chất – giá trị phi vật chất (tâm lý hay tình cảm). - Giá trị sử dụng trong tương lai: giá trị vật chất – giá trị phi vật chất (tâm lý hay tình cảm). 15/04/2015 71 Giá trị vật dụng hay giá trị sử dụng Các loài sinh vật và các hệ sinh thái có giá trị vì chúng hữu ích cho con người Giá trị sử dụng hiện tại Giá trị vật chất Giá trị tinh thần Trực tiếp: - Cung cấp thức ăn, quần áo, nơi ở, nước, thuốc chữa bệnh; - Các nhu cầu cơ bản khác. Gián tiếp: Những phương tiện hỗ trợ cuộc sống hay các lợi ích mà hệ sinh thái mang lại: - Các chu trình sinh địa hóa: Carbon, nước, nito, photpho... - Sự phân hủy chất thải; - Sự pha loãng nồng độ ô nhiễm..... Tín ngưỡng: niềm tin, sự cấm kỵ, nghi lễ... - Tinh thần và thẩm mỹ: thư giãn, suy tưởng, vẻ đẹp, thưởng ngoạn... - Khoa học và giáo dục: phòng thí nghiệm, phòng học... - Lịch sử; - Văn hóa.... Giá trị sử dụng tương lai Giá trị vật chất Giá trị tinh thần Giá trị nội tại Các loài sinh vật và các hệ sinh thái có giá trị không phụ thuộc vào bất kỳ giá trị nào đối với con người 15/04/2015 72 Thiên về tinh thần Thiên về vật chất - Hào phóng - An phận - Vị tha - Đủ dùng - Tinh thần cộng đồng từ thiện. - Tiên tiến - Tham vọng - Tri thức khoa học cao - Thừa thãi của cải - Chủ nghĩa cá nhân Cân bằng = MT bền vững 15/04/2015 73 - Giá trị vật dụng/sử dụng/ngoại sinh: Các loài sinh vật, các sự vật và hệ sinh thái có giá trị vì chúng hữu ích cho con người. - Giá trị nội tại: Các loài sinh vật, các sự vật và hệ sinh thái có giá trị không phụ thuộc vào việc chúng có hay không có ích cho con người. 15/04/2015 74 15/04/2015 75 - Cần tìm hiểu rõ quan điểm về giá trị của đối tượng, những yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện hành vi thân thiện đối với môi trường của đối tượng; - Xây dựng chương trình hoặc kế hoạch để có thể thay đổi quan điểm về giá trị của đối tượng. b. §¹o ®øc m«i trêng §¹o ®øc lµ g×? §¹o ®øc lµ mét hÖ thèng c¸c quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ trong ®ã c«ng nhËn sù phô thuéc lÉn nhau cña mçi c¸ nh©n. - §¹o ®øc lµ mét hÖ thèng c¸c chuÈn mùc vÒ c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi, gi÷a con ngêi víi céng ®ång, víi x· héi vµ víi thÕ giíi tù nhiªn ®îc mäi ngêi thõa nhËn. 15/04/2015 76 - T¸c dông: ph¸n xÐt, ®¸nh gi¸ hµnh ®éng cña mçi c¸ nh©n hoÆc tæ chøc, ®ång thêi x¸c ®Þnh nh÷ng mÆt cÇn khuyÕn khÝch vµ nh÷ng mÆt cÇn h¹n chÕ trong tõng c¸ nh©n vµ tõng céng ®ång (mÆt tèt vµ mÆt xÊu). - ¸p lùc tõ nh÷ng ngêi xung quanh cã vai trß quan träng trong viÖc thi hµnh hÖ thèng c¸c chuÈn mùc nµy. 15/04/2015 77 §¹o ®øc m«i trêng Cã hai quan ®iÓm ®¹o ®øc kh¸c nhau: 1, Quan ®iÓm ®¹o ®øc kh«ng c«ng nhËn con ngêi lµ trung t©m vµ c«ng nhËn gi¸ trÞ néi t¹i cña mçi c¬ thÓ sèng. - Con ngêi chØ lµ mét phÇn cña vò trô bao la, lµ nh÷ng thùc thÓ sinh häc còng nh nh÷ng thùc thÓ sinh häc kh¸c trong sinh quyÓn. - TÊt c¶ mäi d¹ng sèng ®Òu cÇn ®îc t«n träng cho dï chóng cã gi¸ trÞ nh thÕ nµo ®èi víi con ngêi. 15/04/2015 78 §¹o ®øc m«i trêng - Do ®ã, sù ph¸t triÓn cña con ngêi kh«ng ®îc x©m h¹i ®Õn thiªn nhiªn vµ ®e däa sù sèng cßn cña c¸c loµi sinh vËt kh¸c. - Con ngêi cÇn t«n träng mäi sinh vật sèng, tr¸nh g©y cho chóng nh÷ng tæn th¬ng vµ chÕt chãc kh«ng cÇn thiÕt. - Mçi ngêi ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi t¸c ®éng ®Õn m«i trêng cña m×nh. 15/04/2015 79 2, Quan ®iÓm ®¹o ®øc lÊy con ngêi lµm trung t©m vµ c«ng nhËn c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt. - Quan ®iÓm nµy cho r»ng, thiªn nhiªn tån t¹i lµ ®Ó cho con ngêi sö dông. Thiªn nhiªn ®îc t¹o ra nh»m phôc vô sù sèng cßn vµ sinh s«i cña con ngêi. - V× thÕ, con ngêi cã quyÒn khai th¸c thiªn nhiªn ®Ó phôc vô b¶n th©n m×nh. Kh«ng cÇn ph¶i lo l¾ng vÒ t¬ng lai bëi c¸c nguån tµi nguyªn lu«n cung cÊp ®ñ cho chóng ta. 15/04/2015 80 15/04/2015 81 c. V¨n hãa V¨n hãa lµ tËp hîp c¸c hµnh vi, thãi quen øng xö, nghÖ thuËt, tÝn ngìng, thÓ chÕ vµ mäi s¶n phÈm kh¸c h×nh thµnh tõ lao ®éng ch©n tay vµ lao ®éng trÝ ãc cña con ngêi. Ví dụ????? 15/04/2015 82 c. V¨n hãa Đặc điểm: - V¨n hãa lu«n biÕn ®æi ®Ó phï hîp víi thêi ®¹i vµ hiÖn tr¹ng x· héi, v× vËy, v¨n hãa kh«ng ph¶i lµ mét tæng thÓ cè ®Þnh. - V¨n hãa cã t¸c ®éng lín ®Õn c¸ch thøc con ngêi suy nghÜ vµ c xö trong x· héi. Cã thÓ coi v¨n hãa lµ yÕu tè quan träng ¶nh hëng tíi viÖc h×nh thµnh hµnh vi vµ thay ®æi hµnh vi.  Ví dụ??? 15/04/2015 83 15/04/2015 84 d. Gi¸o dôc vµ kü n¨ng - Gi¸o dôc m«i trêng lµ mét yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh hµnh vi cña con ngêi. - Cã 3 lo¹i h×nh gi¸o dôc chÝnh: Gi¸o dôc chÝnh quy, Gi¸o dôc phi chÝnh quy, Gi¸o dôc th«ng thêng. 15/04/2015 85 d. Gi¸o dôc vµ kü n¨ng Đặc điểm: Tïy vµo tõng hoµn c¶nh cô thÓ, ®èi tîng cô thÓ vµ yªu cÇu gi¸o dôc mµ ¸p dông c¸c lo¹i h×nh gi¸o dôc kh¸c nhau hoÆc cïng lóc kÕt hîp nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau. - Kh¶ n¨ng h×nh thµnh kü n¨ng míi. §iÒu nµy cã thÓ thùc hiÖn b»ng viÖc t¹o dùng vµ båi dìng kü n¨ng th«ng qua c¸c ho¹t ®éng thùc hµnh, cã híng dÉn vµ ph¶n håi. 15/04/2015 86 e. ChuÈn mùc x· héi, tËp tôc, ®¹o ®øc vµ ¸p lùc x· héi - ChuÈn mùc x· héi nãi chung ®îc h×nh thµnh nh»m thiÕt lËp trËt tù, tr¸nh hçn ®én, mçi c¸ nh©n trong céng ®ång ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nh÷ng chuÈn mùc nµy, bao gåm c¶ nh÷ng chuÈn mùc x· héi vÒ vÊn ®Ò m«i trêng. - Nh÷ng chuÈn mùc nµy thêng thÓ hiÖn trong nh÷ng quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ, ®¹o ®øc cña x· héi ®ã. Khi mét c¸ nh©n kh«ng tu©n theo c¸c chuÈn mùc x· héi, c¸ nh©n ®ã sÏ bÞ khai trõ hoÆc chÞu ph¹t. 15/04/2015 87 - ¸p lùc x· héi, d luËn x· héi lµ yÕu tè quan träng gióp mçi c¸ nh©n trong x· héi tu©n theo c¸c chuÈn mùc vµ tËp tôc vèn cã ®îc coi lµ lîi Ých tèi cao cña mçi c¸ nh©n. 15/04/2015 88 g. Kü thuËt vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn tµi nguyªn - Hµnh vi vµ quyÕt ®Þnh cña mçi ngêi thêng bÞ t¸c ®éng bëi kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c thµnh tùu khoa häc – kü thuËt vµ c¸c nguån tµi nguyªn s½n cã. 15/04/2015 89 g. Kü thuËt vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn tµi nguyªn - Mét c¸ nh©n kh«ng thÓ ®i lµm b»ng xe buýt nÕu kh«ng cã s½n xe buýt. - Ngêi tiªu dïng kh«ng thÓ mua rau s¹ch, thùc phÈm s¹ch nÕu nh÷ng yÕu tè nµy kh«ng cã s½n mÆc dï hä cã tiÒn. - Ngêi n«ng d©n kh«ng thÓ b¸n s¶n phÈm cña m×nh cho c¸c c¬ së xuÊt khÈu do kh«ng cã kü thuËt trång vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån níc s¹ch dµnh cho tíi tiªu 15/04/2015 90 Nh vËy, con ngêi cã thÓ cã quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ vµ ®¹o ®øc ®óng ®¾n ®Ó lµm mét viÖc bÊt kú, nhng nÕu hä kh«ng cã sù lùa chän nµo kh¸c, kh«ng cã kh¶ n¨ng vÒ kü thuËt vµ tiÕp cËn tµi nguyªn, hä sÏ kh«ng thÓ hµnh ®éng mét c¸ch ®óng ®¾n. Trong khi thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc m«i trêng cÇn tÝnh ®Õn c¶ nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn t¹i cña ngêi d©n mµ kh«ng cã ph¬ng c¸ch gi¶i quyÕt. 15/04/2015 91 h. ChÝnh trÞ vµ luËt ph¸p - Hµnh vi cña mét ngêi ®Òu ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh ban hµnh bëi hÖ thèng chÝnh trÞ vµ ph¸p luËt cña x· héi mµ hä sèng. - YÕu tè chÝnh trÞ t¸c ®éng rÊt lín ®Õn quan ®iÓm cña con ngêi vÒ gi¸ trÞ, ®¹o ®øc, hÖ thèng v¨n hãa vµ kinh tÕ. LuËt ph¸p lµ yÕu tè lµm chuÈn cho hµnh vi vµ quyÕt ®Þnh trong mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n víi c¸ nh©n vµ gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhãm ngêi kh¸c trong x· héi.15/04/2015 92 - Khi cã c¬ chÕ thùc thi ph¸p luËt tèt, luËt vµ c¸c quy ®Þnh cã thÓ lµ mét c«ng cô ®¾c lùc thóc ®Èy viÖc thay ®æi hµnh vi. Tuy nhiªn, nÕu kh«ng ®îc thùc hiÖn mét c¸ch hiÖu qu¶, luËt ph¸p sÏ kh«ng t¸c ®éng ®Õn thay ®æi hµnh vi. Gi¸o dôc m«i trưêng cã sù tham gia cña céng ®ång cã thÓ lµ mét c«ng cô hç trî viÖc thi hµnh ph¸p luËt. 15/04/2015 93 i. Kinh tÕ Con ngêi vµ nÒn kinh tÕ Con ngêi lµ chñ thÓ h×nh thµnh nÒn kinh tÕ, nÒn kinh tÕ lµ s¶n phÈm ho¹t ®éng trao ®æi, mua b¸n cña c¶i cña c¸ nh©n víi c¸ nh©n, c¸ nh©n víi céng ®ång nh»m ®em l¹i lîi nhuËn cho m×nh vµ céng ®ång. HiÖn tr¹ng nÒn kinh tÕ cã ¶nh hëng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp tíi hµnh vi cña con ngêi ®èi víi tµi nguyªn m«i trêng. 15/04/2015 94 Kinh tÕ vµ m«i trêng - §Ó duy tr× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, phÇn lín con ngêi ph¶i khai th¸c tµi nguyªn tõ m«i trêng. C¸c vÊn ®Ò: + Nguån tµi nguyªn lµ h÷u h¹n trong khi mong muèn cña con ngêi lµ v« h¹n. §iÒu nµy ®· dÉn tíi sù khan hiÕm tµi nguyªn vµ cã nguy c¬ c¹n kiÖt trong t¬ng lai. + Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thêng t¹o ra chÊt th¶i g©y « nhiÔm vµ t¸c ®éng tiªu cùc tíi c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c nh ®Êt, níc, kh«ng khÝ. 15/04/2015 95 C¸c gi¶i ph¸p m«i trêng ®îc ®Ò xuÊt thêng m©u thuÉn víi lîi Ých kinh tÕ, do vËy, chóng Ýt ®îc chó ý. §iÒu quan träng lµ ph¶i t«n träng nhu cÇu cña c¶ con ngêi vµ c¶ m«i trêng, dÇn híng tíi sù thay ®æi cã Ých cho m«i trêng. 15/04/2015 96 k. Giíi - Giíi thêng còng cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi hµnh vi. - Giíi liªn quan ®Õn vai trß cña n÷ giíi vµ nam giíi trong mét x· héi. Trong rÊt nhiÒu trêng hîp, vai trß cña nam giíi vµ n÷ giíi trong x· héi kh«ng c©n b»ng  ¶nh hëng ®Õn viÖc ra quyÕt ®Þnh, ph©n bæ lao ®éng, sù thÞnh vîng vµ quyÒn lùc trong x· héi. 15/04/2015 97 - HiÓu vµ x¸c ®Þnh ®îc ®éng lùc giíi cña mét x· héi gióp hiÓu râ h¬n nguyªn nh©n cña mét hµnh vi cô thÓ nµo ®ã trong x· héi. - Trong gi¸o dôc m«i trêng, cÇn x¸c ®Þnh ®îc nguyªn nh©n dÉn ®Õn thiÕu b×nh ®¼ng giíi. - §©y lµ mét vÊn ®Ò nh¹y c¶m trong hÇu hÕt c¸c céng ®ång x· héi nªn khi lµm viÖc víi mçi giíi, cÇn ph¶i cã nh÷ng c¸ch thøc tiÕp cËn ®Æc thï vµ lùa chän nh÷ng ph¬ng thøc truyÒn th«ng vµ vËn ®éng riªng. 15/04/2015 98 15/04/2015 99 Chủ đề thảo luận chương 1: - Thảo luận về các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của con người đối với môi trường. Phương thức thực hiện: - Mỗi nhóm thực hiện một yếu tố; - Lấy ví dụ thực tế để minh họa cho các yếu tố đó. Câu hỏi: 1. Thế nào là giá trị nội sinh? Giá trị ngoại sinh? Có ý kiến cho rằng, hầu hết các hành động thường ngày của mỗi người được định hưởng bởi quan điểm giá trị ngoại sinh. Em có đồng ý với ý kiến đó? Cho ví dụ minh họa về bản thân mình. 2. Hãy lựa chọn và phân tích một yếu tố văn hóa có ảnh hưởng đến hành vi của con người, trong đó, hành vi này có khả năng gây ảnh hưởng xấu đến chất lượng môi trường. 3. Hãy phân tích ảnh hưởng của Giới đến việc hình thành hành vi đối với môi trường của con người. 15/04/2015 100