Những chặng đường phát triển của giáo dục Việt Nam trong lĩnh vực đào tạo sau Đại học

Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) - 2013 33 NHÖÕNG CHAËNG ÑÖÔØNG PHAÙT TRIEÅN CUÛA GIAÙO DUÏC VIEÄT NAM TRONG LÓNH VÖÏC ÑAØO TAÏO SAU ÑAÏI HOÏC Nguyeãn Vaên Hieäp – Phaïm Vaên Thònh Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät TOÙM TAÉT Qua vieäc thu thaäp, heä thoáng taøi lieäu xuaát phaùt töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, trong nghieân cöùu naøy chuùng toâi seõ cung caáp nhöõng thoâng tin caàn thieát veà cô sôû hình thaønh, quaù trình trieån khai, cuûng coá toå chöùc, hoaøn thieän chöông trình vaø noäi dung ñaøo taïo, môû roäng qui moâ, chuù troïng chaát löôïng ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ôû trong nöôùc töø naêm 1945 ñeán nay. Treân côû sôû heä thoáng caùc böôùc phaùt trieån, böôùc ñaàu chuùng toâi neâu leân nhöõng thaønh töïu, haïn cheá, moät soá baøi hoïc kinh nghieäm ñeå keá thöøa trong vieäc phaùt trieån giaùo duïc – ñaøo taïo hieän nay. Nghieân cöùu naøy cuõng goùp phaàn boå khuyeát nhöõng maûng troáng trong böùc tranh toaøn caûnh veà söï nghieäp giaùo duïc - ñaøo taïo ôû Vieät Nam, goùp theâm luaän cöù khoa hoïc vaø thöïc tieãn ñeå nhaän thöùc ñaày ñuû hôn veà hieän traïng giaùo duïc - ñaøo taïo vaø hieän traïng ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc - kó thuaät nöôùc ta trong coâng cuoäc ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Töø khoùa: ñaøo taïo, sau ñaïi hoïc, nghieân cöùu sinh * KÌ I: CÔ SÔÛ HÌNH THAØNH BAÄC ÑAØO TAÏO SAU ÑAÏI HOÏC ÔÛ VIEÄT NAM (1945 – 1975) 1. Đaøo taïo sau ñaïi hoïc trong heä thoáng giaùo duïc cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi vaø ôû Vieät Nam Ñaøo taïo sau ñaïi hoïc laø baäc hoïc cao nhaát trong heä thoáng giaùo duïc cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Trong tieáng Anh, thuaät ngöõ post-secondary education duøng ñeå chæ taát caû caùc loaïi hình giaùo duïc cao ñaúng, ñaïi hoïc vaø sau ñaïi hoïc. Loaïi hình ñaøo taïo naøy goàm ba baäc: cöû nhaân (hay töông ñöông) - Bachelor of Arts [BA]; cao hoïc (hay thaïc só) - Master of Science [MS hay MSc] vaø tieán só - Doctor Degree [Dr]. Fist degree duøng ñeå chæ baäc ñaøo taïo cöû nhaân, second degree duøng ñeå chæ baäc ñaøo taïo cao hoïc vaø third degree chæ baäc ñaøo taïo tieán só. Thuaät ngöõ graduate hay post-graduate education ñöôïc duøng ñeå chæ baäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc. Thuaät ngöõ higher degree chæ hai baäc cao hoïc vaø tieán só. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån, ñaøo taïo sau ñaïi hoïc coù lòch söû haøng traêm naêm. ÔÛ Myõ, vaên baèng tieán só ñöôïc caáp laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1861. Ngaøy nay, ôû Myõ caùc ñaïi hoïc cuûa caùc tieåu bang ñaøo taïo baäc cöû nhaân (Bachelor of Arts - BA) vaø cao hoïc (Master of Arts - MA hay Master of Science - MS), caùc ñaïi hoïc nghieân cöùu ñaûm nhaän chöông trình ñaïi hoïc, cao hoïc vaø tieán só, khi toát nghieäp ñöôïc caáp baèng BA hay BS, MA hay MS vaø tieán só (doctorate). Chöông trình ñaøo taïo sau ñaïi hoïc cuûa Myõ ñöôïc xaây döïng theo heä thoáng tín chæ. Thoâng thöôøng, soá löôïng tín chæ caàn thieát ñeå hoaøn thaønh chöông trình cao hoïc laø töø 28 ñeán 36 tín chæ, chöông trình tieán só Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 34 töø 66 ñeán 74 tín chæ. Thôøi gian trung bình ñeå hoaøn thaønh chöông trình cao hoïc ôû Myõ töø 1 ñeán 1,5 naêm vaø khoâng quaù 5 – 6 naêm; thôøi gian hoaøn thaønh chöông trình tieán só töø 3,5 ñeán 4,5 naêm nhöng khoâng quaù 8 – 9 naêm. ÔÛ vöông quoác Anh, baäc sau ñaïi hoïc ñaøo taïo vaø caáp chöùng chæ Diploma, vaên baèng Master vaø vaên baèng tieán só. Chöùng chæ Diploma laø chöùng chæ cuûa khoùa hoïc boài döôõng veà chuyeân moân ngheà nghieäp (nhö giaûng daïy). Ñaøo taïo vaên baèng Master coù hai hình thöùc: hình thöùc leân lôùp (taught courses) vaø hình thöùc nghieân cöùu (MPhil). Hình thöùc leân lôùp ñöôïc daïy theo caùc module thöôøng keùo daøi trong 12 thaùng, keát thuùc baèng moät luaän vaên. Hình thöùc nghieân cöùu thöôøng daøi hôn, chuû yeáu laø töï nghieân cöùu döôùi söï höôùng daãn cuûa giaùo sö. Ñaøo taïo tieán só cuõng coù hai loaïi: loaïi nhaän vaên baèng PhD vaø loaïi nhaän vaên baèng tieán só baäc cao, thöôøng goïi laø Doctor of Science (DSc) vaø Doctor of Litterature (D.Litt). Loaïi tieán só baäc cao coù lòch söû ra ñôøi sau loaïi tieán só PhD, ñöôïc daønh cho caùc PhD coù caùc coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc xuaát saéc. Ngaøy nay, heä thoáng hai loaïi tieán só cuûa Anh quoác khoâng phoå bieán treân theá giôùi. ÔÛ Phaùp, ñaøo taïo sau ñaïi hoïc cuõng coù hai baäc laø ñaøo taïo "ñeä tam caáp" (diploma - DEA) vaø ñaøo taïo tieán só (docteur). Hoïc vò “ñeä tam caáp” thôøi gian ñaøo taïo laø moät naêm. Hoïc vò tieán só ôû Phaùp ñöôïc caáp sau khi ngöôøi hoïc baûo veä moät luaän aùn hoaëc trình baøy moät taäp hôïp coâng trình khoa hoïc ñoäc ñaùo. ÔÛ Lieân Xoâ tröôùc ñaây, ñaøo taïo sau ñaïi hoïc bao goàm hai hoïc vò laø phoù tieán só vaø tieán só theo cheá ñoä nghieân cöùu sinh. Vaên baèng phoù tieán só ñöôïc caáp cho nhöõng thí sinh baûo veä thaønh coâng moät luaän aùn khoa hoïc. Vaên baèng tieán só khoa hoïc ñöôïc caáp cho nhöõng thí sinh baûo veä thaønh coâng moät luaän aùn khoa hoïc vaø coù ñoùng goùp nhöõng keát quaû nghieân cöùu khoa hoïc ñoäc ñaùo. ÔÛ chaâu AÙ, Nhaät Baûn laø nöôùc coù lòch söû ñaøo taïo sau ñaïi hoïc khaù sôùm. Naêm 1887, Nhaät Baûn ñaõ ñaët ra hoïc vò tieán só trong caùc lónh vöïc luaät hoïc, y hoïc, kó thuaät, vaên hoïc vaø khoa hoïc töï nhieân. Töø sau chieán tranh theá giôùi thöù hai ñeán nay, Nhaät Baûn ñaøo taïo hai hoïc vò laø phoù tieán só vaø tieán só. Hoïc vò phoù tieán só ñaøo taïo trong hai naêm. Sau khi coù hoïc vò phoù tieán só phaûi hoïc ba naêm nöõa môùi coù theå daønh ñöôïc hoïc vò tieán só. Thaùi Lan vaø Philippin ñeàu aùp duïng moâ hình ñaøo taïo sau ñaïi hoïc cuûa Myõ vôùi hai caáp ñaøo taïo laø cao hoïc vaø tieán só. Noäi dung ñaøo taïo ñöôïc xaây döïng theo heä thoáng tín chæ. Baäc cao hoïc khoaûng 30-36 tín chæ, tieán só khoaûng 70 tín chæ (neáu khoâng qua cao hoïc). Chöông trình cao hoïc thöôøng keùo daøi 1-2 naêm, baäc tieán só keùo daøi töø 3 ñeán 4 naêm. Ñoái vôùi caùc hoïc vieân hoïc baùn thôøi gian, chöông trình cao hoïc coù theå keùo daøi töø 3 ñeán 4 naêm, chöông trình tieán só keùo daøi töø 6 ñeán 7 naêm. Tuy khaùc nhau veà thôøi gian toát nghieäp nhöng hoïc vieân vaãn hoïc cuøng chöông trình ñaøo taïo vaø nhaän baèng coù giaù trò nhö nhau. Hieän nay, hai moâ hình ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ñöôïc aùp duïng phoå bieán treân theá giôùi laø moâ hình cuûa caùc nöôùc chaâu AÂu vaø moâ hình cuûa Myõ. Ñoái vôùi baäc ñaøo taïo cao hoïc, caû hai moâ hình cuûa chaâu AÂu vaø Myõ ñeàu gioáng nhau ôû phaàn hoaøn taát phaàn kieán thöùc treân lôùp vaø phaàn toát nghieäp laø moät baøi thi hoaëc ñeà taøi nghieân cöùu. ÔÛû baäc ñaøo taïo tieán só, moâ hình cuûa chaâu AÂu xem ñaøo taïo tieán só laø quaù trình taäp söï nghieân cöùu. Chöông trình hoïc khoâng coù phaàn leân lôùp maø chuû yeáu laø tham Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) - 2013 35 döï moät soá buoåi baùo caùo chuyeân ñeà, ñoïc saùch vaø vieát baøi döôùi söï kieåm tra ñònh kyø cuûa giaùo sö höôùng daãn. Trong moâ hình ñaøo taïo tieán só cuûa Myõ chöông trình hoïc treân lôùp laø baét buoäc vaø chieám phaàn lôùn thôøi gian ñaøo taïo. Ñeà taøi toát nghieäp thöôøng laø moät coâng trình nghieân cöùu nhöng giaù trò cuûa noù chæ töông ñöông vôùi moät moân hoïc. ÔÛ Vieät Nam, tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm 1945, thöïc daân Phaùp chæ môû tröôøng ñaøo taïo vieân chöùc haønh chính vaø moät soá lónh vöïc nhö y hoïc, luaät hoïc ôû trình cao ñaúng vaø ñaïi hoïc vôùi soá löôïng heát söùc ít oûi. Ñaøo taïo sau ñaïi hoïc chöa bao giôø ñöôïc ñeà caäp ñeán. Sau Caùch maïng thaùng Taùm 1945, coâng cuoäc phaùt trieån ñaát nöôùc luoân caàn coù nguoàn nhaân löïc coù trình ñoä cao, vì vaäy yeâu caàu ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ñaõ ñöôïc ñaët ra töø raát sôùm. ÔÛ mieàn Nam, trong nhöõng naêm 1960 – 1975, caùc tröôøng ñaïi hoïc ñaõ ñaøo taïo vaên baèng cao hoïc caùc ngaønh haønh chính, canh noâng, sö phaïm vaø vaên baèng tieán só moät soá ngaønh khoa hoïc cô baûn nhö Toaùn hoïc, Vaät lí, Hoùa hoïc, Vaên hoïc... ÔÛ mieàn Baéc, do neàn ñaïi hoïc coøn non treû vöøa môùi ñöôïc xaây döïng neân chöa hoäi ñuû ñieàu kieän ñeå môû baäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc. Thôøi kyø 1954 – 1975, ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ñöôïc göûi ra nöôùc ngoaøi, chuû yeáu laø Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ôû Ñoâng AÂu, moät soá ôû Trung Quoác vôùi hai trình ñoä laø phoù tieán só vaø tieán só khoa hoïc. Töø naêm 1976, caû nöôùc ñoäc laäp, thoáng nhaát vaø ñi leân chuû nghóa xaõ hoäi, ñaøo taïo sau ñaïi hoïc trong nöôùc chính thöùc ñöôïc môû ra nhaèm ñaùp öùng nhu caàu ñaøo taïo ñoäi nguõ caùn boä coù trình ñoä cao cho caùc ngaønh kinh teá – xaõ hoäi. Trong giai ñoaïn 1976 - 1991, Vieät Nam ñaøo taïo sau ñaïi hoïc theo moâ hình cuûa Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Ñoâng AÂu vôùi hai loaïi vaên baèng laø phoù tieán só vaø tieán só khoa hoïc theo cheá ñoä nghieân cöùu sinh. Vaên baèng phoù tieán só ñöôïc caáp cho nhöõng nghieân cöùu sinh truùng tuyeån kyø thi tuyeån sinh, hoaøn thaønh chöông trình boài döôõng kieán thöùc cô sôû, kieán thöùc chuyeân ngaønh vaø baûo veä thaønh coâng luaän aùn tröôùc hoäi ñoàng chaám luaän aùn caáp nhaø nöôùc. Vaên baèng tieán só khoa hoïc ñöôïc caáp cho nhöõng nghieân cöùu sinh truùng tuyeån kyø thi tuyeån sinh, hoaøn thaønh chöông trình boài döôõng kieán thöùc cô sôû, kieán thöùc chuyeân ngaønh vaø baûo veä thaønh coâng luaän aùn tröôùc hoäi ñoàng chaám luaän aùn caáp nhaø nöôùc ñoàng thôøi coù ñoùng goùp keát quaû nghieân cöùu khoa hoïc ñoäc ñaùo. Töø naêm 1991 ñeán nay (2012), trong quaù trình ñoåi môùi môû cöûa hoäi nhaäp vôùi theá giôùi, Vieät Nam ñaøo taïo sau ñaïi hoïc vôùi hai loaïi vaên baèng thaïc só vaø tieán só. Luaät Giaùo duïc Ñaïi hoïc ñöôïc Quoác hoäi nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam khoùa XIII, kyø hoïp thöù 3 thoâng qua ngaøy 18 thaùng 6 naêm 2012 (coù hieäu löïc töø 1-1-2013), ghi roõ muïc tieâu cuûa ñaøo taïo sau ñaïi hoïc nhö sau: - Ñaøo taïo trình ñoä thaïc só ñeå hoïc vieân coù kieán thöùc khoa hoïc neàn taûng, coù kó naêng chuyeân saâu cho nghieân cöùu veà moät lónh vöïc khoa hoïc hoaëc hoaït ñoäng ngheà nghieäp hieäu quaû, coù khaû naêng laøm vieäc ñoäc laäp, saùng taïo vaø coù naêng löïc phaùt hieän, giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà thuoäc chuyeân ngaønh ñöôïc ñaøo taïo. - Ñaøo taïo trình ñoä tieán só ñeå nghieân cöùu sinh coù trình ñoä cao veà lí thuyeát vaø öùng duïng, coù naêng löïc nghieân cöùu ñoäc laäp, phaùt trieån tri thöùc môùi, phaùt hieän nguyeân lí, qui luaät töï nhieân - xaõ hoäi vaø giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà môùi veà khoa hoïc, coâng ngheä, höôùng daãn nghieân cöùu khoa hoïc vaø hoaït ñoäng chuyeân moân [7]. Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 36 2. Nhöõng tieàn ñeà cho söï hình thaønh baäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ôû Vieät Nam Sau Caùch maïng thaùng Taùm thaønh coâng, maëc duø hoaøn caûnh heát söùc khoù khaên nhöng Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaõ coù nhieàu coá gaéng ñeå xaây döïng ngaønh ñaïi hoïc vaø giaùo duïc chuyeân nghieäp nhaèm ñaøo taïo ñoäi nguõ caùn boä chuyeân moân phuïc vuï cho nhu caàu cuûa cuoäc khaùng chieán, kieán quoác. Thaùng 10 naêm 1947, Tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc ñöôïc thaønh laäp ôû chieán khu Vieät Baéc. Tieáp ñoù, sau chieán thaéng Vieät Baéc (thu ñoâng 1947), nhu caàu cuûa cuoäc khaùng chieán veà caùn boä chuyeân moân treân moät soá lónh vöïc kó thuaät - kinh teá - vaên hoùa ñoøi hoûi phaûi xuùc tieán vieäc ñaøo taïo vì theá Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaõ thaønh laäp boán tröôøng ñaïi hoïc, cao ñaúng: Tröôøng Cao ñaúng Giao thoâng Coâng Chaùnh (1948), Tröôøng Sö phaïm Cao caáp veà khoa hoïc töï nhieân (1951), Tröôøng Khoa hoïc cô baûn (1951), Tröôøng Sö phaïm Cao caáp veà khoa hoïc xaõ hoäi (1953). Qui moâ ñaøo taïo taát caû caùc tröôøng khoaûng 500 sinh vieân. Ñoàng thôøi vôùi vieäc ñaåy maïnh ñaøo taïo ôû trong nöôùc, töø naêm 1951, nöôùc ta ñaõ tranh thuû söï giuùp ñôõ cuûa caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, nhaát laø Lieân Xoâ vaø Trung Quoác ñeå göûi löu hoïc sinh ra nöôùc ngoaøi ñaøo taïo. Töø naêm 1951 ñeán naêm 1954, treân 700 löu hoïc sinh ñöôïc göûi ra nöôùc ngoaøi ñaøo taïo trình ñoä cao ñaúng vaø ñaïi hoïc. Ñeán cuoái naêm 1954, ta ñaõ ñaøo taïo ñöôïc 475 ngöôøi coù trình ñoä ñaïi hoïc vaø hôn 3.000 ngöôøi coù trình ñoä trung hoïc chuyeân nghieäp. Cuøng vôùi vieäc göûi löu hoïc sinh ñi hoïc ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, ta ñaõ göûi moät soá caùn boä ñaõ toát nghieäp ñaïi hoïc ñi laøm thöïc taäp sinh vaø nghieân cöùu sinh. Veà thöïc taäp sinh, baét ñaàu göûi ñi Lieân Xoâ töø naêm 1951, sau göûi ñi moät soá nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ôû Ñoâng AÂu vaø Trung Quoác. Coù theå noùi, trong giai ñoaïn naøy, söï nghieäp ñaøo taïo caùn boä khoa hoïc kó thuaät cho coâng cuoäc khaùng chieán kieán quoác ñaõ ñaët ñöôïc neàn moùng ban ñaàu cho vieäc ñaøo taïo caùn boä coù trình ñoä cao ôû nöôùc ta. [3: 25]. Naêm 1954, cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp thaéng lôïi, mieàn Baéc böôùc vaøo thôøi kyø ñi leân chuû nghóa xaõ hoäi, nhu caàu veà ñaøo taïo caùn boä khoa hoïc kó thuaät cho coâng cuoäc xaây döïng kinh teá - xaõ hoäi ngaøy caøng trôû neân caáp thieát. Ñeå ñaùp öùng ñoøi hoûi cuûa caùch maïng trong giai ñoaïn môùi, naêm 1956 Boä Giaùo duïc ñaõ tieán haønh nghieân cöùu keá hoaïch phaùt trieån giaùo duïc ñaïi hoïc. Lieàn sau ñoù, moät keá hoaïch phaùt trieån maïnh meõ heä thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc môùi xaõ hoäi chuû nghóa ñöôïc xaây döïng treân mieàn Baéc. Trong voøng boán naêm khoâi phuïc vaø caûi taïo kinh teá (1956 - 1960), mieàn Baéc ñaõ xaây döïng ñöôïc 10 tröôøng ñaïi hoïc vaø ñaøo taïo ñöôïc 4.000 caùn boä coù trình ñoä ñaïi hoïc, vôùi ñoäi nguõ giaùo vieân ñaïi hoïc treân 1000 ngöôøi. Söï lôùn maïnh cuûa ngaønh ñaïi hoïc cuøng vôùi vieäc thaønh laäp caùc cô quan nghieân cöùu khoa hoïc cuûa nhaø nöôùc ñaët ra yeâu caàu caàn nhanh choùng xaây döïng baäc ñaøo taïo treân ñaïi hoïc. Tröôùc tình hình ñoù, Boä Giaùo duïc tích cöïc göûi sinh vieân ñi ñaøo taïo ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa nhö Lieân Xoâ, Bungari, Hungari... Nhöõng naêm 1957 - 1960, moãi naêm, Boä Giaùo duïc coù keá hoaïch göûi töø 50 ñeán 100 sinh vieân ra ñaøo taïo ôû nöớc ngoaøi caû trình ñoä ñaïi hoïc vaø treân ñaïi hoïc nhaèm xaây döïng ñoäi nguõ coù trình ñoä treân ñaïi hoïc vöøa taïo nguoàn caùn boä giaûng daïy ñaïi hoïc vöøa tích cöïc xaây döïng ñoäi nguõ cho vieäc môû cheá ñoä nghieân cöùu sinh ôû trong nöôùc [3: 29]. Sau Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù III (1960), mieàn Baéc böôùc vaøo thöïc hieän keá hoaïch 5 naêm laàn thöù nhaát, ngaønh ñaïi hoïc tieáp tuïc phaùt trieån maïnh. Nhieàu tröôøng ñaïi Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) - 2013 37 hoïc môùi ñöôïc xaây döïng, soá sinh vieân vaø giaùo vieân ngaøy caøng taêng cao. Naêm 1964 - 1965, mieàn Baéc ñaõ coù 17 tröôøng ñaïi hoïc vôùi gaàn 3.000 caùn boä giaûng daïy vaø gaàn 30.000 sinh vieân. Thöïc hieän Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù III veà vieäc xaây döïng ñoäi nguõ caùn boä nghieân cöùu vaø giaûng daïy coù trình ñoä cao, giöõ vai troø noøng coát trong caùc moân khoa hoïc, Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp chuù troïng vieäc göûi caùn boä khoa hoïc kó thuaät ñi ñaøo taïo vaø boài döôõng sau ñaïi hoïc theo cheá ñoä nghieân cöùu sinh vaø thöïc taäp sinh khoa hoïc ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, ñoâng nhaát laø Lieân Xoâ. Töø naêm 1961 trôû ñi, moãi naêm coù haøng traêm caùn boä giaûng daïy ñaïi hoïc ñöôïc göûi ñi ñaøo taïo vaø boài döôõng theo cheá ñoä nghieân cöùu sinh vaø thöïc taäp sinh. Ñeán naêm 1964, ñôït ñaàu tieân ñaõ coù gaàn 200 caùn boä giaûng daïy baûo veä luaän aùn phoù tieán só hoaëc hoaøn thaønh keá hoaïch thöïc taäp trôû veà tröôøng nhaän nhieäm vuï ôû caùc tröôøng ñaïi hoïc, trôû thaønh nhöõng caùn boä noøng coát ôû boä moân sau naøy. Cuøng vôùi vieäc ñaåy maïnh göûi caùn boä khoa hoïc ra ñaøo taïo ôû nöôùc ngoaøi, Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp ñaõ chæ ñaïo cho caùc tröôøng ñaïi hoïc trong nöôùc xaây döïng caùc lôùp boài döôõng sau ñaïi hoïc tröôùc heát laø boài döôõng cho ñoäi nguõ caùn boä giaûng daïy cuûa nhaø tröôøng nhö ôû caùc tröôøng: Ñaïi hoïc Toång hôïp, Ñaïi hoïc Sö phaïm, Ñaïi hoïc Baùch khoa, Ñaïi hoïc Y Döôïc, Ñaïi hoïc Noâng nghieäp... Töø naêm 1965 trôû ñi, maëc duø ñeá quoác Myõ tieán haønh chieán tranh phaù hoaïi ôû mieàn Baéc, Ñaûng, Nhaø nöôùc vaãn tranh thuû moïi ñieàu kieän ñeå tieáp tuïc xaây döïng ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc cho ñaøo taïo ñaïi hoïc vaø sau ñaïi hoïc. Moät maët, haøng naêm Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp tieáp tuïc göûi lieân tuïc vôùi soá löôïng lôùn nghieân cöùu sinh vaø thöïc taäp sinh sang Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ôû Ñoâng AÂu. Töø naêm 1965 ñeán 1975, moãi naêm khoaûng 300 caùn boä ñöôïc göûi ñi ñaøo taïo nghieân cöùu sinh. Naêm hoïc 1966 – 1967, qui moâ ñaøo taïo ôû nöôùc ngoaøi ñaõ leân tôùi 5.123 ngöôøi, trong ñoù coù 563 nghieân cöùu sinh, 208 thöïc taäp sinh vaø 4.352 sinh vieân ñaïi hoïc. Naêm hoïc 1970 – 1971 soá ngöôøi ñaøo taïo ôû nöôùc ngoaøi laø 13.448 ngöôøi, trong ñoù coù 1.368 nghieân cöùu sinh, 164 thöïc taäp sinh... Cuõng töø naêm 1965 trôû ñi, Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp ñaõ baét ñaàu göûi thöïc taäp sinh cao caáp (sau phoù tieán só), trong soá ñoù, moät soá ñuû ñieàu kieän ñaõ ñöôïc baûo veä luaän aùn tieán só [3: 33]. Ñeå naâng cao trình ñoä trong ñoäi nguõ caùn boä cöû ñi hoïc ôû nöôùc ngoaøi, töø naêm 1972, vieäc tuyeån nghieân cöùu sinh ñöôïc chuyeån töø phöông thöùc choïn cöû tuyeån baèng vieäc tuyeån choïn qua caùc kyø thi kieåm tra kieán thöùc. Moät soá tröôøng ñaïi hoïc lôùn ñöôïc giao nhieäm vuï toå chöùc caùc kyø thi tuyeån choïn nghieân cöùu sinh. Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa ñöôïc toå chöùc tuyeån choïn caùn boä khoái ngaønh kó thuaät. Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp ñöôïc toå chöùc thi tuyeån cho khoái ngaønh khoa hoïc töï nhieân vaø khoa hoïc xaõ hoäi... Cuõng töø naêm 1972, Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp ñaõ thöïc hieän chuû tröông chuyeån tieáp sinh. Moãi naêm coù töø 15 - 20% chæ tieâu göûi nghieân cöùu sinh ñöôïc daønh ñeå choïn nhöõng löu hoïc sinh toát nghieäp xuaát saéc hoïc tieáp leân cheá ñoä nghieân cöùu sinh. Cuøng vôùi vieäc göûi soá löôïng lôùn caùn boä giaûng daïy ñaïi hoïc ñi ñaøo taïo vaø boài döôõng sau ñaïi hoïc ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, Boä Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 38 Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp ñaõ toå chöùc caùc lôùp hoïc boài döôõng veà chính trò, veà khoa hoïc cô baûn, veà ngoaïi ngöõ cho caùn boä giaûng daïy ôû caùc tröôøng ñaïi hoïc. Nhôø nhöõng coá gaéng treân ñaây, ñoäi nguõ caùn boä giaûng daïy ôû caùc tröôøng ñaïi hoïc ñaõ taêng leân ñaùng keå. Vôùi vieäc chuù troïng ñaøo taïo caû trong vaø ngoaøi nöôùc, ñeán naêm 1975, khi cuoäc khaùng chieán choáng Myõ keát thuùc thaéng lôïi, ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc kó thuaät cuûa nöôùc ta ñaõ lôùn maïnh. Naêm 1975, caû nöôùc ñaõ coù gaàn 300 nghìn ngöôøi ñöôïc ñaøo taïo ôû baäc ñaïi hoïc vaø sau ñaïi hoïc, trong ñoù 1.358 ngöôøi coù trình ñoä treân ñaïi hoïc ñaõ trôû veà nöôùc laøm vieäc. Ñaây cuõng chính laø nhöõng tieàn ñeà quan troïng ñeå Ñaûng, Nhaø nöôùc ta xaây döïng chuû tröông, chính saùch cho vieäc môû baäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ôû trong nöôùc. 3. Nhöõng thöû nghieäm thaønh coâng ñaøo taïo sau ñaïi hoïc trong nöôùc Trong quaù trình xaây döïng ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc kó thuaät coù trình ñoä cao cho ñaát nöôùc, vieäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ôû nöôùc ta ñöôïc ñaët ra töø raát sôùm. Naêm 1957, khi UÛy ban Khoa hoïc Kó thuaät Nhaø nöôùc ñöôïc thaønh laäp, caùc chuyeân gia Lieân Xoâ ñaõ ñeà nghò giuùp ñôõ neáu Vieät Nam coù keá hoaïch ñaøo taïo nghieân cöùu sinh trong nöôùc. Tuy nhieân, luùc naøy ngaønh ñaïi hoïc cuûa nöôùc ta vöøa ñöôïc xaây döïng coøn chöa hoaøn chænh, ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc coøn moûng, coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc ôû nhieàu ngaønh coøn haïn cheá vì thieáu trang thieát bò vaø thieáu caùn boä coù trình ñoä chuyeân moân cao. Cho neân, maëc duø chuùng ta coù nhu caàu veà ñaøo taïo caùn boä coù trình ñoä cao nhöng chöa coù khaû naêng khaéc phuïc nhöõng khoù khaên vaø trôû ngaïi ñeå thöïc hieän nhieäm vuï ñoù. Töø naêm 1965, trong chæ thò veà vieäc chuyeån höôùng coâng taùc giaùo duïc trong tình hình môùi, Thuû töôùng Chính phuû ñaõ cho pheùp caùc tröôøng ñaïi hoïc ñöôïc thí ñieåm ñaøo taïo nghieân cöùu sinh trong nöôùc. Tieáp ñoù, naêm 1966, Boä Chính trò ra Nghò quyeát 142 veà vieäc ñaøo taïo vaø boài döôõng caùn boä khoa hoïc kó thuaät vaø caùn boä quaûn lí kinh teá, neâu roõ: "Veà caùn boä coù trình ñoä ñaïi hoïc vaø cao hôn ñaïi hoïc, phaûi tích cöïc ñaøo taïo trong nöôùc, vöøa ñaåy maïnh ñaøo taïo ôû nöôùc ngoaøi" [2: 21]. Thöïc hieän chæ ñaïo cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, coâng taùc ñaøo taïo caùn boä sau ñaïi hoïc ñöôïc tieán haønh thí ñieåm taïi moät soá tröôøng ñaïi hoïc. Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa, Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp laø nhöõng cô sôû ñaøo taïo ñöôïc Chính phuû cho pheùp thí ñieåm ñaøo taïo heä nghieân cöùu sinh trong nöôùc. Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi ñaõ maïnh daïn choïn lónh vöïc sinh – kó thuaät noâng nghieäp ñeå thöû nghieäm. Ñaây laø lónh vöïc thuaän lôïi vì nöôùc ta laø nöôùc noâng nghieäp, luùc ñoù caùc tröôøng ñaïi hoïc laïi ñang sô taùn veà noâng thoân neân coù ñieàu kieän ñeå traûi nghieäm thöïc teá, keát quaû nghieân cöùu cuõng seõ ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm. Khoa Sinh – Kó thuaät noâng nghieäp cuûa tröôøng, trong quaù trình töï boài döôõng, töï nghieân cöùu cuõng ñaõ xuaát hieän nhieàu ñeà taøi veà lónh vöïc naøy. Soá phoù tieán só vaø tieán só veà lónh vöïc naøy trong nöôùc cuõng ñuû veà soá löôïng vaø chaát löôïng ñeå laäp hoäi ñoàng ñaùnh giaù, tham gia höôùng daãn vaø phaûn bieän luaän aùn. Ñeå chuaån bò chu ñaùo, Hieäu tröôûng chuû tröông ngoaøi yù kieán phaûn bieän phaûi göûi ñi laáy yù kieán cuûa nhieàu cô quan khoa hoïc vaø saûn xuaát, caû trong vaø ngoaøi nöôùc. Ngaøy 23/4/1970, 3 luaän aùn phoù tieán só veà sinh hoïc laøm trong nöôùc ñaõ ñöôïc baûo veä laàn ñaàu tieân taïi Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi 2. Trong ngaøy baûo veä, laõnh ñaïo Boä Giaùo duïc, Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp ñaõ veà döï, ñaùnh daáu keát quaû Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) - 2013 39 ñaàu tieân cuûa vieäc thöû nghieäm ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ôû trong nöôùc. Söï kieän Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi 2 ñaøo taïo thaønh coâng nhöõng phoù tieán só ñaàu tieân ôû trong nöôùc ñaõ gaây tieáng vang lôùn trong caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø caùn boä khoa hoïc kó thuaät. Tieáp ñoù, naêm 1971, luaän aùn phoù tieán só ñaàu tieân cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp cuõng ñöôïc Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp cho pheùp baûo veä vaø ñeán naêm 1974, Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa Haø Noäi cuõng toå chöùc buoåi baûo veä luaän aùn phoù tieán só ñaàu tieân... Nhö vaäy laø, ñeán naêm 1975, ñaõ coù 3 tröôøng ñaïi hoïc thöïc hieän thí ñieåm ñaøo taïo nghieân cöùu sinh trong nöôùc. Tính chung töø naêm 1970 ñeán naêm 1975, caû 3 tröôøng ñaõ coù 14 luaän aùn phoù tieán só ñöôïc baûo veä thaønh coâng [3]. Qua moät soá neùt cô baûn cuûa quaù trình hình thaønh baäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ôû Vieät Nam, coù theå khaúng ñònh raèng thöïc tieãn coâng cuoäc xaây döïng ñaát nöôùc noùi chung vaø phaùt trieån söï nghieäp giaùo duïc ñaøo taïo noùi rieâng töø sau Caùch maïng thaùng Taùm 1945 ñaõ ñaët ra yeâu caàu caàn thieát phaûi xaây döïng baäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc. Naém baét ñöôïc nhu caàu aáy, Ñaûng, Nhaø nöôùc vaø ngaønh giaùo duïc ñaõ sôùm hình thaønh chuû tröông, chính saùch nhaèm xaây döïng ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc – kó thuaät caû trong vaø ngoaøi nöôùc, chuaån bò nhöõng cô sôû caàn thieát cho vieäc xaây döïng baäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ôû trong nöôùc. Nhöõng coá gaéng trong vieäc xaây döïng caùc cô sôû ñaøo taïo vaø ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc - kó thuaät coù trình ñoä sau ñaïi hoïc trong 30 naêm (1945 – 1975) cuøng vôùi vieäc thí ñieåm ñaøo taïo sau ñaïi hoïc trong nöôùc nhöõng naêm 1965 – 1975 ñaõ goùp phaàn tích cöïc vaøo vieäc naâng cao trình ñoä cuûa ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc kó thuaät trong nöôùc ñoàng thôøi taïo ñöôïc nhöõng tieàn ñeà veà cô sôû ñaøo taïo vaø ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc cho vieäc chính thöùc môû baäc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc cuûa Vieät Nam. (Xem tieáp kì sau: Möôøi naêm trieån khai, cuûng coá toå chöùc vaø hoaøn thieän chöông trình ñaøo taïo sau ñaïi hoïc trong nöôùc (1976 – 1985)). * THE DEVELOPMENT STAGES OF VIETNAMESE EDUCATION IN THE FIELD OF POST-GRADUATE TRAINING Nguyen Van Hiep – Pham Van Thinh Thu Dau Mot University ABSTRACT By collecting and systemizing materials from different resources, in this article, we will provide necessary information on the establishment, implementation process, the organizational consolidation, the program and training content completion and scale enlargement, focusing on the post-graduate training quality in the country from 1945 until now. In the foundation of the development stages, we initially state the achievements, limitations and some experience for inheritance in the current education and training development. This research also partly fills the spaces in the panorama of the education and training of Vietnam, contributing to the scientific foundation and reality for better awareness of the status of education and training and of the scientific-technical workforce in the process of enhancing the country’s industrialization and modernization. STAGE 1 THE ESTABLISHMENT FOUNDATION OF POST-GRADUATE TRAINING IN VIETNAM (1945 - 1975) Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 40 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo (1995), Töø Boä Quoác gia Giaùo duïc ñeán Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo (1945 – 1995), NXB Giaùo duïc. [2] Boä Giaùo duïc (1968), Nghò quyeát 142 vaø moät soá quan ñieåm lôùn veà giaùo duïc, NXB Giaùo duïc. [3] Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc Chuyeân nghieäp (1975), 30 naêm neàn giaùo duïc ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp (1945 - 1975), NXB Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp. [4] Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc Chuyeân nghieäp (1982), "Coâng taùc ñaøo taïo sau ñaïi hoïc ôû trong nöôùc töø naêm 1976 ñeán naêm 1982", Taïp chí Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, soá 9. [5] Leâ Vaên Giang (1980), "Ba möôi laêm naêm xaây döïng neàn ñaïi hoïc Vieät Nam", Taïp chí Nghieân cöùu giaùo duïc, soá 9-10. [6] Löông Laõng (1977), "Tieán tôùi töï chuû trong vieäc ñaøo taïo phoù tieán só", Taïp chí Ñaïi hoïc vaø Giaùo duïc chuyeân nghieäp, soá 3. [7] Luaät Giaùo duïc Ñaïi hoïc (2012), NXB Chính trò Quoác gia. [8] Nguyeãn Höõu Chaân (1983) "Baøn veà ñaøo taïo treân ñaïi hoïc", Taïp chí Ñaïi hoïc vaø Giaùo duïc chuyeân nghieäp, soá 12. [9] Ñoã Möôøi (1989), “Baøi phaùt bieåu taïi hoäi nghò toång keát 12 naêm ñaøo taïo vaø boài döôõng sau ñaïi hoïc (1976 – 1988)”, Taïp chí Ñaïi hoïc vaø Giaùo duïc chuyeân nghieäp, soá 9. [10] Vuõ Ñình Baùch (1983), "Vaøi yù kieán veà coâng taùc boài döôõng sau ñaïi hoïc", Taïp chí Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, soá 12.