Một số biện pháp phát triển năng lực tổ chức, hỗ trợ học sinh học toán theo tiến độ cho sinh viên ngành giáo dục Tiểu học - Huỳnh Thái Lộc

VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 48-51 48 Email: huynhlocbentre@gmail.com MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỔ CHỨC, HỖ TRỢ HỌC SINH HỌC TOÁN THEO TIẾN ĐỘ CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC Huỳnh Thái Lộc - Trường Đại học Cần Thơ Ngày nhận bài: 10/10/2018; ngày sửa chữa: 15/10/2018; ngày duyệt đăng: 29/10/2018. Abstract: In this article, the author presents his views on competencies of organization and support students, as well as issues about the progress of learning mathematics for elementary students. Since then, we have pointed out the levels and common manifestations of competencies of organization and support primary students to study math progressively and propose some measures to develop this specific competency for elementary education students. Keywords: Competency, organization, support, primary education, students, progress. 1. Mở đầu Trong những thập niên đầu của thế kỉ XXI, ngành Giáo dục ở Việt Nam đã có những đổi mới mang tính chất căn bản và toàn diện. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) nêu rõ: “Đổi mới mạnh mẽ mục tiêu, nội dung, phương pháp đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của nhà giáo theo yêu cầu nâng cao chất lượng, trách nhiệm, đạo đức và năng lực (NL) nghề nghiệp; tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển NL” [1]. Hiện nay, chương trình giáo dục phổ thông nói chung và giáo dục tiểu học nói riêng đang có những đổi mới theo hướng phát triển phẩm chất và NL người học. Theo đó, giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, hỗ trợ và đánh giá quá trình thực hiện các hoạt động học tập của học sinh (HS); HS chủ động học tập thông qua các hoạt động trải nghiệm, tìm tòi và khám phá tri thức mới, sau đó vận dụng vào thực tiễn theo tiến độ phù hợp của cá nhân hoặc của nhóm. Bài viết đề xuất một số biện pháp phát triển NL tổ chức, hỗ trợ HS tiểu học học toán theo tiến độ cho sinh viên (SV) ngành Giáo dục tiểu học trong dạy học học phần Phương pháp dạy học toán tiểu học. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Quan niệm về tiến độ và tiến độ học tập môn Toán của học sinh Theo Từ điển Tiếng Việt: “Tiến độ là tốc độ/nhịp độ tiến hành một công việc nào đó” [2]. Học tập là quá trình thực hiện một chuỗi các hoạt động tương ứng. Vì vậy, tiến độ học Toán của HS là nhịp độ/tốc độ mà các em thực hiện các hoạt động trải nghiệm, tìm tòi, khám phá, nhằm chiếm lĩnh tri thức mới và vận dụng những tri thức đó vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Tiến độ học toán của HS bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như: giới tính, động cơ, hoàn cảnh gia đình và môi trường sống, nên mỗi em sẽ có tiến độ học toán khác nhau. Trong quá trình dạy học môn Toán, giáo viên cần đánh giá được tiến độ học tập của HS để có thể thiết kế các nội dung, lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp. 2.2. Quan điểm về năng lực và năng lực tổ chức, hỗ trợ học sinh tiểu học học Toán theo tiến độ Có nhiều hướng tiếp cận khác nhau về NL, trong phạm vi bài viết này, chúng tôi tiếp cận NL dưới góc nhìn là dạng NL thực hiện. Tức là, cá nhân khi thực hiện một hoạt động, một công việc nào đó, sẽ hình thành và phát triển những NL tương ứng khi hội đủ các điều kiện cần thiết. Các điều kiện cần thiết đó là: sự huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng, thái độ; tham gia tích cực vào một hoạt động cụ thể trong suốt một quá trình; biết tận dụng những yếu tố môi trường sẵn có, tạo lập các yếu tố cần thiết và cuối cùng là tạo ra sản phẩm có giá trị. Theo đó, NL tổ chức, hỗ trợ HS tiểu học học Toán theo tiến độ của giáo viên tiểu học là một dạng NL đặc thù, diễn ra trong quá trình tổ chức các hoạt động học Toán cho HS; giáo viên là người tìm hiểu tiến độ học Toán của HS, sau đó thiết kế, tổ chức, hỗ trợ và đánh giá việc tự tìm tòi, tự khám phá và tự giải quyết vấn đề toán học của các em. 2.3. Mức độ và biểu hiện của năng lực tổ chức, hỗ trợ học sinh tiểu học học Toán theo tiến độ NL tổ chức, hỗ trợ HS tiểu học học Toán theo tiến độ thể hiện ở việc người dạy biết vận dụng các kiến thức, kĩ năng dạy học vào quá trình tổ chức, hướng dẫn và hỗ trợ HS tiểu học học Toán theo tiến độ trong những điều kiện cần thiết. Từ thực tiễn dạy học Toán ở tiểu học, chúng tôi VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 48-51 49 chỉ ra các mức độ và biểu hiện của NL tổ chức, hỗ trợ HS tiểu học học Toán như sau: 2.4. Đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực tổ chức, hỗ trợ học sinh học Toán theo tiến độ cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học trong dạy học học phần Phương pháp dạy học toán tiểu học 2.4.1. Hướng dẫn sinh viên cách phát hiện tương đối chính xác và kịp thời tiến độ học tập môn Toán của học sinh Trong dạy học học phần Phương pháp dạy học Toán tiểu học, giảng viên (GV) cần hướng dẫn kĩ cho SV cách sử dụng phương pháp quan sát, xem các đoạn video quay các hoạt động học Toán của HS để SV có thể phát hiện và phân tích các biểu hiện về tiến độ học Toán của HS. Trong quá trình tổ chức cho SV đi kiến tập hoặc thực tập sư phạm, GV cần yêu cầu SV quan sát thực tế và lưu lại những biểu hiện của HS khi thực hiện các hoạt động học tập môn Toán để xác định tiến độ học tập môn Toán của các em. Những HS có tiến độ học tập tốt thường trả lời nhanh và chính xác các câu hỏi của GV; lí giải được cách giải quyết vấn đề của mình một cách logic, chặt chẽ; biết hướng dẫn cho bạn thực hiện cách giải; có thể tự đánh giá được tiến độ học tập của bạn và của mình, Với những HS có tiến độ học Toán chưa tốt thường có những biểu hiện ngược lại. 2.4.2. Hướng dẫn sinh viên cách tổ chức các nhóm học tập theo hướng tương tác phù hợp Tiến độ học Toán của mỗi HS là khác nhau, dạy học cần hướng đến việc cá nhân hóa người học. Tuy nhiên, trong điều kiện các lớp học của Việt Nam hiện nay có khá đông HS (từ 35 HS trở lên), GV có thể thành lập các nhóm học tập phù hợp. Sau khi đã xác định được tiến độ học Toán của từng HS, GV cần thành lập các nhóm học tập theo nhiều cách khác nhau. Trong quá trình tổ chức dạy học, GV cần phân tích rõ các vấn đề trên và hướng dẫn SV có thể chia nhóm theo hai cách sau: - Thành lập nhóm có tiến độ học Toán như nhau. Giáo viên sàng lọc và lựa chọn những HS có tiến độ học Toán như nhau vào một nhóm, giao cho các em cùng một nhiệm vụ. Đối với những nhóm có tiến độ học Toán tốt, GV có thể giao cho các em các nhiệm vụ học tập khó hơn. Đối với nhóm có tiến độ học toán chưa tốt, giáo viên cần có sự hỗ trợ, hướng dẫn kĩ nhằm giúp các em học tập tiến bộ hơn. - Thành lập nhóm hỗn hợp có tiến độ học tập khác nhau. Đây là cách mà giáo viên thường sử dụng trong dạy học nhằm giúp HS có tiến độ học Toán tốt hỗ trợ cho HS có tiến độ học Toán chưa tốt. Tuy nhiên, nếu GV không hướng dẫn kĩ cách hỗ trợ và cách đánh giá không phù hợp sẽ dễ dẫn đến hiện tượng HS có tiến độ học Toán chưa tốt không tích cực tham gia vào bài học. Hai cách thành lập nhóm ở trên đều có ưu điểm và hạn chế nhất định. Do đó, thời gian đầu GV cần chọn cách thành lập nhóm có cùng tiến độ học tập, sau khi HS đã quen với các nhiệm vụ học tập, GV chuyển về cách thành lập nhóm hỗn hợp. 2.4.3. Tổ chức cho sinh viên thực hành lựa chọn, thiết kế nội dung và sử dụng các phương pháp dạy học môn Toán phù hợp với tiến độ học Toán của học sinh Trước hết, GV cần giúp SV hiểu rằng: Với chủ trương một chương trình gáo dục có nhiều bộ sách giáo khoa như hiện nay, đòi hỏi người dạy phải nghiên cứu thật kĩ nội dung bài học để có thể hiểu được dụng ý trình bày các hoạt động trong sách và có những thiết kế, điều chỉnh phù hợp hơn. Mức 1 Mức 2 Mức 3 Mức 4 Phát hiện chính xác và kịp thời những HS gặp khó khăn trong học tập môn Toán. Phát hiện tương đối chính xác và kịp thời những HS gặp khó khăn trong học tập môn Toán. Phát hiện được những HS gặp khó khăn trong học tập môn Toán. Phát hiện được một số HS gặp khó khăn trong học tập môn Toán. Hỗ trợ kịp thời và phù hợp cho những HS gặp khó khăn trong học tập môn Toán. Hỗ trợ tương đối kịp thời và phù hợp những HS gặp khó khăn trong học tập môn Toán. Hỗ trợ kịp thời cho những HS gặp khó khăn trong học tập môn Toán. Hỗ trợ kịp thời cho một số HS gặp khó khăn trong học tập môn Toán. Tổ chức được các nhóm HS theo hướng tương tác phù hợp. Tổ chức được các nhóm HS theo hướng tương tác khá phù hợp. Tổ chức được các nhóm HS theo hướng tương tác. Tổ chức được một số nhóm HS theo hướng tương tác. Lựa chọn được nội dung dạy học và phương thức dạy học môn Toán phù hợp với các nhóm đối tượng HS trong lớp. Lựa chọn được nội dung dạy học và phương thức dạy học môn Toán tương đối phù hợp với các nhóm đối tượng HS trong lớp. Lựa chọn được nội dung dạy học và phương thức dạy học môn Toán cho các nhóm đối tượng HS trong lớp. Lựa chọn được nội dung dạy học và phương thức dạy học môn Toán cho một số đối tượng HS trong lớp. VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 48-51 50 Tiếp theo, tùy vào tiến độ học Toán của HS, cũng như điều kiện thực tế của lớp học, giáo viên có thể sử dụng các phương pháp và hình thức dạy học một cách linh hoạt nhằm tổ chức các hoạt động học tập của HS đạt hiệu quả cao. Sau khi SV đã nhận thức được các vấn đề trên, GV cần tổ chức cho các em thực hành nghiên cứu, thiết kế, điều chỉnh và thực hiện dạy học Toán với đối tượng người học là giả định để các em làm quen với phương thức dạy học theo tiến độ học Toán của HS. 2.4.4. Hướng dẫn sinh viên các kĩ thuật bao quát và đánh giá kịp thời tiến độ học Toán của học sinh GV cần hướng dẫn SV một số kĩ thuật để có thể bao quát và đánh giá đúng tiến độ học Toán của HS như sau: - Tùy vào tiến độ học Toán của mỗi cá nhân và của các nhóm mà giáo viên giao các nhiệm vụ học tập phù hợp. - Trong quá trình tổ chức các hoạt động học tập cho HS, giáo viên cần quan sát, xử lí các tình huống và có sự hỗ trợ kịp thời cho các cá nhân và nhóm. - Khi các cá nhân/nhóm cần sự trợ giúp, giáo viên không nên giải đáp ngay mà cần tìm hiểu xem HS đang gặp những khó khăn gì, mức độ như thế nào để đưa ra phương án hỗ trợ. - Giáo viên cần chốt lại những kiến thức mới, khó để khắc sâu kiến thức cho HS. - Trong quá trình tổng kết, giáo viên cần kết hợp thực hiện việc đánh giá HS một cách kịp thời: + Đối với những HS đã hoàn thành tốt tất cả các yêu cầu của bài tập, GV cần lựa chọn những từ ngữ thật ngắn gọn, đủ nghĩa để đánh giá HS (ví dụ: Tuyệt, tuyệt vời, giỏi, xuất sắc, cô khen, hoàn thành tốt, đáng khen,). + Đối với những HS chưa hoàn thành, GV cần trao đổi và tìm hiểu xem các em mắc phải những sai lầm gì, nguyên nhân và cách khắc phục. Sau đó, hướng dẫn HS cách tự sửa chữa và có thể giao một số bài tập tương tự cho các em. - Giáo viên cần dự đoán những sai lầm thường mắc phải của HS khi học về một nội dung toán học nào đó. 2.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm Để thực nghiệm các biện pháp đã đề xuất, chúng tôi tiến hành thiết kế phiếu khảo sát 16 SV ngành Giáo dục tiểu học Trường Đại học Cần Thơ. Đồng thời, chúng tôi xây dựng Phiếu đánh giá tiết học bao gồm các tiêu chí và tiến hành dự giờ 02 tiết dạy của 16 SV, trong khoảng thời gian từ tháng 7/2017 đến tháng 10/2018: - Lần 1: Trước khi tác động các biện pháp (chuẩn bị học học phần Phương pháp dạy học toán tiểu học vào tháng 7/2018). - Lần 2: Sau khi tác động các biện pháp (vào tháng 10/2018). PHIẾU ĐÁNH GIÁ TIẾT HỌC Họ tên người dạy: Tên bài: Lớp:...............Ngày dạy:....... Các khía cạnh Tiêu chí đánh giá Điểm tối đa Điểm đánh giá Ghi chú Điều chỉnh hoạt động học của HS (4 điểm) 1. Giáo viên phát phiếu học tập, có sự điều chỉnh hợp lí, phù hợp các hoạt động học tập, giúp HS có thể tự học 4,0 Tổ chức, điều khiển, hướng dẫn hoạt động học của HS (12 điểm) 2. Tạo động cơ và hứng thú học tập cho HS (HS tập trung, say mê học tập). 1,0 3. Giáo viên dự kiến được tiến độ học Toán của các nhóm 2,0 4. Giáo viên tổ chức, điều khiển các hoạt động học tập đảm bảo tiến độ của HS: - Bố trí chỗ ngồi của HS có dụng ý sư phạm; - Tổ chức, điều khiển HS trong các giờ học nhóm; - Hướng dẫn HS cách tự học các nội dung cụ thể. 3,0 5. Giáo viên khai thác các thiết bị dạy học phù hợp với tiến độ học toán của HS 2,0 6. Giáo viên phát hiện và xử lí kịp thời các tình huống dạy học nảy sinh 3,0 7. Sử dụng hình thức linh hoạt trong việc tổng kết lại những kiến thức trọng tâm. 1,0 Đánh giá (4,0 điểm) 8. Tạo cơ hội cho HS tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau. 2,0 9. Kết hợp nhuần nhuyễn các kĩ thuật đánh giá quá trình và đưa ra những nhận xét ngắn gọn, rõ ràng; giúp HS nhận ra sai lầm và biết cách khắc phục. 2,0 Tổng cộng 20,0 Xếp loại VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 48-51 51 * Cách xếp loại: - Loại Xuất sắc: Điểm tổng cộng đạt từ 18-20 điểm. - Loại Tốt (mức 1): Điểm tổng cộng đạt từ 16 đến dưới 18 điểm. - Loại Khá (mức 2): Điểm tổng cộng đạt từ 14 đến dưới 16 điểm. - Loại Trung bình (mức 3): Điểm tổng cộng đạt từ 10 đến dưới 14 điểm. - Loại yếu, kém (mức 4): Điểm tổng dưới 10 điểm. Tổng hợp các kết quả, chúng tôi đánh giá các mức độ NL tổ chức, hỗ trợ HS học Toán theo tiến độ của 16 SV qua 2 lần như sau: Số lần Mức độ 1 Mức độ 2 Mức độ 3 Mức độ 4 Lần 1 0 3 5 8 Lần 2 6 5 3 2 Các mức độ về NL tổ chức, hỗ trợ HS tiểu học học Toán theo tiến độ của tất cả 16 SV đều được nâng lên. Các biểu hiện ngày càng rõ nét và kĩ thuật dạy học của SV ngày càng nhuần nhuyễn và linh hoạt, cụ thể SV đã chú trọng đến việc chia nhóm có chủ đích và cách hướng dẫn cho HS quản lí và làm việc trong nhóm; biết cách tổ chức các hoạt động khởi động hiệu quả hơn; biết linh hoạt sử dụng phương pháp và hình thức dạy học phù hợp, khai thác các công cụ dạy học một cách hiệu quả, biết bao quát lớp học, kết hợp đánh giá quá trình học toán của HS,... Từ đó, SV cảm thấy tự tin và say mê học tập. 3. Kết luận HS tiểu học có tiến độ học tập các môn nói chung và môn Toán nói riêng rất khác nhau, quá trình dạy học cần chú trọng đến đặc điểm này để tổ chức, hỗ trợ hoạt động học Toán cho HS một cách hiệu quả. Việc xác định các mức độ và biểu hiện, đề xuất các biện pháp nhằm phát triển NL tổ chức, hỗ trợ HS tiểu học học Toán theo tiến độ cho SV ngành giáo dục tiểu học là rất cần thiết và phù hợp với định hướng phát triển NL người học. Để thực hiện hiệu quả các biện pháp này, GV cần hướng dẫn kĩ cho SV các kĩ thuật như: xác định chính xác tiến độ học Toán của HS, tổ chức thành lập các nhóm theo tiến độ hợp lí, linh hoạt trong việc lựa chọn, thiết kế các nội dung dạy học, sử dụng các phương pháp dạy học và đánh giá HS. Qua đó, góp phần phát triển NL tổ chức, hỗ trợ HS học Toán theo tiến độ cho SV. Tài liệu tham khảo [1] Ban Chấp hành Trung ương (2013). Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. [2] Hoàng Phê (2017). Từ điển Tiếng Việt. NXB Hồng Đức. [3] Bộ GD-ĐT (2016). Phương pháp dạy học Toán ở tiểu học (Dự án mô hình trường học mới). NXB Đại học Sư phạm. [4] Lê Thị Bừng (chủ biên, 2007). Các thuộc tính tâm lí điển hình của nhân cách. NXB Đại học Sư phạm. [5] Huỳnh Thái Lộc (2018). Một số biện pháp phát triển năng lực dạy học môn Toán cho giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu mô hình trường học mới tại Việt Nam. Tạp chí Giáo dục, số 422, tr 35-39. [6] Thomas Armstrong (2011). Đa trí tuệ trong lớp học (Lê Quang Long dịch). NXB Giáo dục Việt Nam. [7] Đỗ Như Thiên (2008). Rèn luyện và nâng cao kĩ năng giải toán cho học sinh tiểu học. NXB Giáo dục. VƯỜN THỰC NGHIỆM - MÔ HÌNH TRẢI NGHIỆM... (Tiếp theo bìa 3) [1] Bộ GD-ĐT (2018). Thông tư số 32/2018/TT- BGDĐT ngày 26/12/2018 về việc ban hành Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể. [2] Bộ GD-ĐT (2008). Hướng dẫn số 5977/BGDĐT- GDTrH về việc thực hiện nội dung GD địa phương ở cấp trung học cơ sở và cấp trung học phổ thông từ năm học 2008-2009 ngày 07/7/2008. [3] Đỗ Quốc Đạt (1997). Tiếp cận hiện đại trong hoạt động dạy học. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, tr 50. [4] Bùi Văn Hồng (2015). Dạy học tích hợp trong giáo dục nghề nghiệp theo lí thuyết học tập trải nghiệm của David A.Kolb. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tr 82-83. [5] Dương Phúc Tý (2015). Xây dựng mục tiêu và chuẩn đầu ra của ngành đào tạo bậc đại học, cao đẳng theo hệ thống tín chỉ. Tạp chí Đại học Công nghiệp, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh. [6] Tỉnh ủy Quảng Trị (2013). Chương trình hành động số 95-CTHĐ/TU của Tỉnh ủy Quảng Trị về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.