Luận văn Thanh toán quốc tế bằng phương thức tín dụng chứng từ – Giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam

1 MUÏC LUÏC [—\ Trang TRANG BÌA PHUÏ LÔØI CAM ÑOAN LÔØI CAÛM ÔN MUÏC LUÏC i DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT v DANH MUÏC CAÙC BAÛNG, BIEÅU vi DANH MUÏC CAÙC SÔ ÑOÀ, HÌNH VEÕ vii DANH MUÏC CAÙC VÍ DUÏ MINH HOÏA viii LÔØI MÔÛ ÑAÀU ix CHÖÔNG 1 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ VAØ RUÛI RO TRONG PHÖÔNG THÖÙC THANH TOAÙN TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ 1 1.1. Phöông thöùc tín duïng chöùng töø - phöông thöùc thanh toaùn chuû yeáu ñöôïc aùp duïng hieän nay 1 1.1.1. Khaùi nieäm phöông thöùc tín duïng chöùng töø 1 1.1.2. Ñaëc tröng cuûa phöông thöùc tín duïng chöùng töø 2 1.1.3. Caùc vaên baûn phaùp lyù quoác teá ñieàu chænh phöông thöùc TDCT 3 1.1.3.1. UCP 3 1.1.3.2. Caùc vaên baûn phaùp lyù quoác teá khaùc 4 1.1.3.3. Moái quan heä giöõa caùc vaên baûn phaùp lyù quoác teá vaø phaùp luaät Vieät Nam 5 1.2. Khaùi nieäm ruûi ro 6 1.2.1. Ruûi ro laø gì? 6 2 1.2.2. Phaân loaïi ruûi ro 7 1.3. Tín duïng chöùng töø – moät phöông thöùc thanh toaùn quoác teá tieàm aån nhieàu ruûi ro 8 1.3.1. Khaùi nieäm ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá 8 1.3.2. Caùc loaïi ruûi ro trong thanh toaùn L/C 9 1.3.2.1. Quy trình thanh toaùn tín duïng chöùng töø 9 1.3.2.2. Caùc loaïi ruûi ro trong thanh toaùn L/C 10 1.3.3. Baøi hoïc kinh nghieäm töø nhöõng ruûi ro trong thanh toaùn theo phöông thöùc TDCT cuûa caùc NHTM treân theá giôùi 19 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 21 CHÖÔNG 2 THÖÏC TRAÏNG RUÛI RO TRONG HOAÏT ÑOÄNG THANH TOAÙN THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ TAÏI NHNo & PTNT VIEÄT NAM 22 2.1. Toång quan veà hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo & PTNT Vieät Nam 22 2.1.1. Sô löôïc veà lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa NHNo & PTNT Vieät Nam 22 2.1.2. Hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taïi NHNo & PTNT Vieät Nam 23 2.1.2.1. Toå chöùc hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taïi NHNo 23 2.1.2.2. Keát quaû hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo & PTNT Vieät Nam trong thôøi gian qua 24 2.2. Thöïc traïng ruûi ro trong thanh toaùn theo phöông thöùc TDCT taïi NHNo & PTNT Vieät Nam 30 2.2.1. Caùc ruûi ro mang tính chaát vó moâ 32 2.2.1.1. Ruûi ro chính trò, phaùp lyù 32 2.2.1.2. Ruûi ro hoái ñoaùi 34 2.2.2. Caùc ruûi ro tröïc tieáp 35 3 2.2.2.1. Ruûi ro khi NHNo laø ngaân haøng phaùt haønh 35 2.2.2.2. Ruûi ro khi NHNo laø ngaân haøng thoâng baùo 46 2.2.2.3. Ruûi ro khi NHNo laø ngaân haøng chieát khaáu/thöông löôïng 50 2.3. Nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro trong thanh toaùn baèng L/C taïi NHNo & PTNT Vieät Nam 52 2.3.1. Nguyeân nhaân khaùch quan 52 2.3.1.1. Nguyeân nhaân töø phía khaùch haøng cuûa NHNo 52 2.3.1.2 Nguyeân nhaân töø thöïc traïng neàn kinh teá 53 2.3.2. Nguyeân nhaân chuû quan cuûa NHNo 54 2.3.2.1. Trình ñoä nghieäp vuï cuûa caùn boä ngaân haøng coøn thaáp 54 2.3.2.2. Thöïc traïng taøi chính yeáu keùm 54 2.3.2.3. Trình ñoä coâng ngheä ngaân haøng coøn thaáp 55 2.3.2.4. Vöôùng maéc trong quy trình nghieäp vuï thanh toaùn L/C 55 2.3.2.5. Trình ñoä vaän duïng UCP cuûa NHNo coøn thaáp 56 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2 57 CHÖÔNG 3 GIAÛI PHAÙP PHOØNG NGÖØA VAØ HAÏN CHEÁ RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ TAÏI NHNo & PTNT VIEÄT NAM 58 3.1. Ñònh höôùng phaùt trieån hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo & PTNT Vieät Nam 58 3.1.1. Xu höôùng phaùt trieån cuûa vieäc söû duïng phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø 58 3.1.1.1. Phöông thöùc tín duïng chöùng töø vaãn laø phöông thöùc thanh toaùn quan troïng trong thöông maïiquoác teá taïi Vieät Nam 58 3.1.1.2. Caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ña daïng hoùa phöông thöùc tín duïng chöùng töø ñaùp öùng yeâu caàu hoäi nhaäp 59 3.1.1.3. Söï ra ñôøi cuûa UCP600 59 4 3.1.2. Ñònh höôùng phaùt trieån hoaït ñoäng TTQT taïi NHNo ñeán 2010 60 3.1.2.1 Chieán löôïc phaùt trieån cuûa NHNo & PTNT VN ñeán 2010 60 3.1.2.2. Ñònh höôùng phaùt trieån hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi NHNo & PTNT VN 61 3.2. Caùc giaûi phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi NHNo & PTNT Vieät Nam 62 3.2.1. Nhöõng giaûi phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong noäi boä NHNo & PTNT Vieät Nam 63 3.2.1.1. Muïc tieâu 63 3.2.1.2. Noäi dung 63 3.2.2. Moät soá kieán nghò 76 3.2.2.1. Kieán nghò ñoái vôùi Chính phuû 76 3.2.2.2. Kieán nghò ñoái vôùi Ngaân haøng Nhaø nöôùc 77 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3 80 KEÁT LUAÄN xv TAØI LIEÄU THAM KHAÛO xvii PHUÏ LUÏC xxi 5 DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT Y Z CHÖÕ VIEÁT TAÉT NGUYEÂN VAÊN TTQT Thanh toaùn quoác teá TDCT Tín duïng chöùng töø L/C Letter of Credit (Thö tín duïng) NHNo NHNo & PTNT Vieät Nam Ngaân haøng Noâng nghieäp & Phaùt trieån Noâng thoân Vieät Nam NHPH/TB/XN/CK/TL Ngaân haøng phaùt haønh/thoâng baùo/xaùc nhaän/ chieát khaáu/thöông löôïng NHTM Ngaân haøng thöông maïi NHNN Ngaân haøng Nhaø nöôùc XNK Xuaát nhaäp khaåu SWIFT The Society for Worldwide Interbank Financial Tele-communication (Toå chöùc vieãn thoâng taøi chính quoác teá toaøn caàu) UCP Uniform Customs and Practice for Documentary Credit (Quy taéc vaø thöïc haønh thoáng nhaát veà TDCT) ICC International Chamber of Commerce (Phoøng Thöông maïi quoác teá) ISBP International Standard Banking Practice for the Examination of Documents under Documentary Credit ISP International Standby Practice 6 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG BIEÅU Y Z Trang - Bieåu 2.1 : Doanh soá thanh toaùn XNK cuûa 4 NHTM nhaø nöôùc 25 - Bieåu 2.2 : Doanh soá thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo 2001-2005 26 - Baûng 2.3 : Tyû troïng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo 2001-2005 27 - Bieåu 2.4 : Soá löôïng ngaân haøng ñaïi lyù cuûa NHNo 1996-2005 29 - Baûng 2.5 : Doanh soá thanh toaùn quoác teá baèng L/C taïi NHNo 2001-2005 31 - Baûng 3.1 : Caùc chæ tieâu phaùt trieån chuû yeáu cuûa NHNo ñeán 2010 60 DANH MUÏC CAÙC SÔ ÑOÀ, HÌNH VEÕ Y Z Trang Sô ñoà 1.1 : Quy trình thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø 10 Sô ñoà 1.2 : Caùc loaïi ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá baèng L/C 11 Sô ñoà 3.1 : Phaân loaïi haïn möùc tín duïng, chieát khaáu cho khaùch haøng 70 Sô ñoà 3.2 : Heä thoáng giaûi phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro PT TDCT76 7 DANH MUÏC CAÙC VÍ DUÏ MINH HOÏA Y Z Trang - Ví duï 1 : Veà ruûi ro phaùp lyù, chính trò 32 - Ví duï 2 : Veà ruûi ro phaùp lyù, chính trò 33 - Ví duï 3 : Veà ruûi ro hoái ñoaùi 34 - Ví duï 4 : Veà ruûi ro kyõ thuaät ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh 35 - Ví duï 5 : Veà ruûi ro kyõ thuaät ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh 36 - Ví duï 6 : Veà ruûi ro kyõ thuaät ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh 38 - Ví duï 7 : Veà ruûi ro kyõ thuaät ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh 39 - Ví duï 8 : Veà ruûi ro kyõ thuaät ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh 40 - Ví duï 9 : Veà ruûi ro tín duïng ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh 43 - Ví duï10: Veà ruûi ro ñaïo ñöùc ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh 45 - Ví duï11: Veà ruûi ro ñaïo ñöùc ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh 45 - Ví duï12: Veà ruûi ro kyõ thuaät ñoái vôùi ngaân haøng thoâng baùo 47 - Ví duï13: Veà ruûi ro kyõ thuaät ñoái vôùi ngaân haøng thoâng baùo 48 8 LÔØI MÔÛ ÑAÀU [—\ 1. YÙ nghóa vaø tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Ngaøy nay, thöông maïi quoác teá ñaõ trôû thaønh moät boä phaän khoâng theå thieáu ñoái vôùi moãi quoác gia. Môû roäng thöông maïi khoâng chæ ñôn thuaàn laø tìm kieám lôïi nhuaän, phaùt huy lôïi theá so saùnh maø coøn laø caùch toát nhaát ñeå ñaåy nhanh toác ñoä phaùt trieån kinh teá. Thöïc hieän chuû tröông ñoåi môùi cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc doanh nghieäp xuaát nhaäp khaåu Vieät Nam ñaõ môû roäng quan heä buoân baùn vôùi nhieàu nöôùc treân theá giôùi, trong ñoù coù caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån nhö Hoa Kyø, Nhaät Baûn vaø caùc nöôùc trong khoái Lieân minh chaâu Aâu – EU. Môû roäng quan heä buoân baùn vôùi caùc nöôùc ñoàng nghóa vôùi vieäc phaûi chaáp nhaän caùc luaät chôi chung, trong ñoù coù vieäc phaûi tuaân thuû caùc quy ñònh chaët cheõ cuûa caùc phöông thöùc thanh toaùn trong thöông maïi quoác teá. Trong quaù trình phaùt trieån ñoù, thanh toaùn quoác teá laø moät dòch vuï ngaøy caøng trôû neân quan troïng ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam, noù laø moät maét xích quan troïng thuùc ñaåy caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc cuûa ngaân haøng phaùt trieån; ñoàng thôøi noù coøn hoã trôï vaø thuùc ñaåy hoaït ñoäng kinh doanh xuaát nhaäp khaåu cuûa caùc doanh nghieäp phaùt trieån. Thanh toaùn quoác teá ra ñôøi döïa treân neàn taûng thöông maïi quoác teá, nhöng thöông maïi quoác teá coù toàn taïi vaø phaùt trieån coøn phuï thuoäc vaøo khaâu thanh toaùn coù thoâng suoát, kòp thôøi, an toaøn vaø chính xaùc ñöôïc hay khoâng. 9 Vì vaäy, trong nhieàu naêm qua caùc ngaân haøng thöông maïi noùi chung vaø NHNo & PTNT Vieät Nam noùi rieâng ñaõ khoâng ngöøng naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, ña daïng hoùa caùc phöông thöùc thanh toaùn nhö chuyeån tieàn, nhôø thu, tín duïng chöùng töø, … Trong ñoù, phöông thöùc thanh toaùn quoác teá baèng tín duïng chöùng töø laø moät nghieäp vuï cô baûn, phuïc vuï ñaéc löïc cho hoaït ñoäâng kinh doanh xuaát nhaäp khaåu cuûa caùc doanh nghieäp trong neàn kinh teá. Do phöông thöùc thanh toaùn naøy coù nhieàu öu vieät neân nhu caàu söû duïng raát cao (chieám khoaûng 65%) vaø coù xu höôùng ngaøy caøng phaùt trieån, laø nguoàn thu tieàm naêng cuûa ngaân haøng. Tuy nhieân, tín duïng chöùng töø khoâng phaûi laø moät nghieäp vuï ñôn giaûn, noù ñoøi hoûi phaûi ñöôïc ñaàu tö thích ñaùng veà nghieäp vuï vaø coâng ngheä. Thöïc teá cho thaáy, tín duïng chöùng töø vaãn coøn tieàm aån nhieàu ruûi ro, gaây thieät haïi veà taøi chính vaø uy tín khoâng chæ cho caùc doanh nghieäp tham gia xuaát nhaäp khaåu maø cho caû ngaân haøng. NHNo & PTNT Vieät Nam laø moät trong nhöõng ngaân haøng thöông maïi haøng ñaàu, vôùi maïng löôùi roäng lôùn gaàn 2000 chi nhaùnh treân caû nöôùc, ñaây laø ñieàu kieän toát ñeå giuùp hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá phaùt trieån. Qua hôn 10 naêm tham gia hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, beân caïnh nhöõng thaønh quaû, vieäc vaän duïng phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø cuõng ñaõ vaø ñang gaëp moät soá khoù khaên, ñaëc bieät laø vaán ñeà ruûi ro – moät vaán ñeà gaây haäu quaû nghieâm troïng cho ngaân haøng khoâng chæ veà taøi saûn, vaät chaát maø caû uy tín khoâng chæ ôû phaïm vi trong nöôùc maø coøn caû quoác teá. Chính vì vaäy, vieäc phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá baèng phöông thöùc tín duïng chöùng töø laø moät vieäc laøm caàn thieát maø caùc ngaân haøng thöông maïi noùi chung vaø NHNo & PTNT Vieät Nam noùi rieâng, cuõng nhö caùc doanh nghieäp phaûi ñaëc bieät chuù troïng vaø quan taâm. 10 Xuaát phaùt töø nhaän thöùc ñoù, toâi muoán ñi saâu vaøo nghieân cöùu ñeà taøi : “Thanh toaùn quoác teá baèng phöông thöùc tín duïng chöùng töø – Giaûi phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro taïi NHNo & PTNT Vieät Nam”, vôùi mong muoán töø nhöõng thöïc tieãn phaùt sinh vaø baøi hoïc kinh nghieäm ñeå ñöa ra moät soá giaûi phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong phöông thöùc thanh toaùn naøy, goùp phaàn ñöa tín duïng chöùng töø thaønh phöông thöùc thanh toaùn hoaøn thieän vaø tin caäy nhaát hieän nay. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu moät soá vaán ñeà cô baûn sau : - Phaân tích nhöõng quy ñònh cuûa caùc vaên baûn phaùp lyù lieân quan trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø, ñaëc bieät laø nhöõng quy ñònh trong UCP500, 1993 vôùi nhöõng ñieàu khoaûn deã gaây ruûi ro cho caùc beân. Töø ñoù, giuùp caùc beân tham gia vaøo phöông thöùc thanh toaùn naøy hieåu roõ taàm quan troïng cuûa vieäc vaän duïng UCP500 ñeå phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro xaûy ra. - Hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá baèng phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi NHNo & PTNT Vieät Nam vaø nhöõng ruûi ro phaùt sinh (2001 – 2005) - Toång hôïp nhöõng loaïi ruûi ro coù theå xaûy ra ñoái vôùi caùc ngaân haøng khi tham gia phöông thöùc thanh toaùn theo tín duïng chöùng töø khi laø : Ngaân haøng phaùt haønh, ngaân haøng thoâng baùo, ngaân haøng xaùc nhaän, chieát khaáu thö tín duïng, … - Giôùi thieäu vaø phaân tích moät soá baøi hoïc kinh nghieäm töø nhöõng ruûi ro trong thöïc tieãn, tìm ra nhöõng haïn cheá cuõng nhö nguyeân nhaân phaùt sinh ñeå töø ñoù coù bieän phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø taïi NHNo & PTNT Vieät Nam. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu 3.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu 11 Thanh toaùn quoác teá laø moät vaán ñeà raát roäng, tuy nhieân trong phaïm vi ñeà taøi naøy taäp trung nghieân cöùu veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø vaø nhöõng ruûi ro phaùt sinh cuõng nhö bieän phaùp haïn cheá vaø phoøng ngöøa ruûi ro ñoù. 3.2. Phaïm vi nghieân cöùu - Khoâng gian : ruûi ro trong thanh toaùn baèng L/C trong heä thoáng NHNo & PTNT Vieät Nam. Ngöôøi vieát ñöùng treân giaùc ñoä cuûa ngaân haøng nghieân cöùu veà ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá taïi NHNo & PTNT Vieät Nam. - Thôøi gian : caùc baùo caùo hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá giai ñoaïn 2001 – 2005. 4. Tính môùi cuûa luaän vaên Maëc duø thanh toaùn baèng phöông thöùc tín duïng chöùng töø khoâng phaûi laø vaán ñeà môùi meû, ñaõ coù moät soá coâng trình nghieân cöùu cuõng nhö taùc phaåm vieát veà vaán ñeà naøy, nhö: - “Thanh toaùn quoác teá trong ngoaïi thöông” cuûa PGS.TS. Ñinh Xuaân Trình - “Hoûi ñaùp veà thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu qua phöông thöùc tín duïng chöùng töø “ cuûa GS.TS. Voõ Thanh Thu - “Thanh toaùn quoác teá baèng L/C – Caùc tranh chaáp thöôøng phaùt sinh vaø caùch giaûi quyeát” cuûa PGS.TS. Nguyeãn Thò Quy - “Ñaùnh giaù vaø phoøng ngöøa ruûi ro trong kinh doanh ngaân haøng” cuûa PGS.TS. Nguyeãn Vaên Tieán - Chuyeân ñeà toát nghieäp “Moät soá bieän phaùp haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi Ngaân haøng Ngoaïi thöông Chi nhaùnh Khu cheá xuaát Taân Thuaän” cuûa Traàn Thò Ngoïc Dieäp naêm 2004 Tuy nhieân, ñeå phuïc vuï cho hoaït ñoäng thöông maïi cuõng nhö hoaït ñoäng thanh toaùn ngaøy caøng trôû neân phoå bieán vaø phaùt trieån thì vieäc nghieân cöùu veà 12 nhöõng maët traùi, nhöõng ruûi ro khi aùp duïng phöông thöùc thanh toaùn naøy laø vieäc voâ cuøng caàn thieát, ñaëc bieät trong giai ñoaïn hieän nay. Nhìn chung caùc coâng trình treân ñaõ taäp trung vaø nghieân cöùu nhöõng khía caïnh cuûa hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá noùi chung cuõng nhö phöông thöùc tín duïng chöùng töø noùi rieâng nhöng chöa ñi saâu vaøo nghieân cöùu ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá baèng phöông thöùc L/C, ñaëc bieät laø vôùi moät ngaân haøng thöông maïi haøng ñaàu ôû Vieät Nam. Hôn nöõa, trong boái caûnh baûn söûa ñoåi UCP600 ñaõ ñöôïc Uyû ban thöông maïi ngaân haøng – Phoøng Thöông maïi quoác teá (ICC) thoâng qua vaøo ngaøy 25/10/2006, vaø chính thöùc coù hieäu löïc töø 01/07/2007 vôùi nhöõng söûa ñoåi boå sung so vôùi UCP500 thì vieäc phaân tích nhöõng ñieåm môùi cô baûn cuûa UCP600 ñaëc bieät veà khía caïnh ngaên ngöøa ruûi ro laø moät vieäc laøm voâ cuøng caàn thieát. Treân cô sôû tieáp thu vaø keá thöøa nhöõng tinh hoa cuûa caùc coâng trình treân, ñieåm môùi cuûa luaän vaên naøy laø nghieân cöùu moät maûng cuûa ruûi ro trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá – ñoù chính laø ruûi ro trong phöông thöùc TDCT taïi moät ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc, haøng ñaàu cuûa VN – Ngaân haøng No & PTNT. Hôn nöõa, coù leõ ñaây laø laàn ñaàu tieân moät luaän vaên nghieân cöùu veà Quy taéc vaø thöïc haønh thoáng nhaát veà tín duïng chöùng töø baûn söûa ñoåi naêm 2007, soá xuaát baûn 600 – UCP600, tuy chöa ñaày ñuû nhöng cuõng ñaùnh daáu söï tìm toøi nghieân cöùu cuûa ngöôøi vieát, ñaëc bieät trong vaán ñeà phoøng ngöøa ruûi ro. 5. Phöông phaùp nghieân cöùu Caùc phöông phaùp ñöôïc söû duïng keát hôïp trong ñeà taøi : ñieàu tra, phaân tích thöïc teá, thoáng keâ, toång hôïp, so saùnh döïa treân cô sôû soá lieäu thoáng keâ cuûa NHNo vaø PTNT Vieät Nam. Beân caïnh ñoù, toâi nghieân cöùu nhöõng kinh nghieäm töø nhöõng tình huoáng ñaõ phaùt sinh treân thöïc teá ôû moät soá ngaân haøng baïn trong nöôùc, cuõng nhö nöôùc ngoaøi ñeå töø ñoù ruùt ra ñöôïc baøi hoïc caàn thieát, vaän duïng trong coâng vieäc. 13 6. Noäi dung nghieân cöùu Chöông 1 : Nhöõng lyù luaän veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø vaø ruûi ro trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø Chöông naøy neâu ra nhöng vaán ñeà lyù luaän cô baûn veà phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø vaø nhöõng ruûi ro trong phöông thöùc ñoù. Ñaây chính laø cô sôû lyù luaän neàn taûng cho vieäc ñi saâu phaân tích nhöõng ruûi ro trong phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø ôû chöông tieáp theo. Chöông 2 : Thöïc traïng ruûi ro trong thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi NHNo & PTNT Vieät Nam - Giôùi thieäu veà hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo noùi chung cuõng nhö vò trí cuûa phöông thöùc tín duïng chöùng töø. - Phaân tích ñi saâu vaøo nhöõng ruûi ro vaø keát hôïp vôùi nhöõng ví duï minh hoïa thöïc teá ñaõ xaûy ra taïi NHNo trong thôøi gian 2001 -2005 ñeå töø ñoù ruùt ra nhöõng baøi hoïc, nguyeân nhaân vaø haïn cheá, laøm tieàn ñeà cho caùc giaûi phaùp vaø kieán nghò ôû chöông tieáp theo. Chöông 3 : Giaûi phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi NHNo & PTNT Vieät Nam - Neâu ra nhöõng ñònh höôùng phaùt trieån hoaït ñoäng thanh toaùn theo tín duïng chöùng töø cuõng nhö ñònh höôùng phaùt trieån hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taïi NHNo & PTNT Vieät Nam ñeán 2010. - Ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän phöông thöùc tín duïng chöùng töø cuõng nhö phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong phöông thöùc naøy taïi NHNo. 14 CHÖÔNG1: NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ VAØ RUÛI RO TRONG PHÖÔNG THÖÙC THANH TOAÙN TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ 1.1. PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ - PHÖÔNG THÖÙC THANH TOAÙN CHUÛ YEÁU ÑÖÔÏC AÙP DUÏNG HIEÄN NAY 1.1.1. Khaùi nieäm phöông thöùc tín duïng chöùng töø Phöông thöùc tín duïng chöùng töø laø moät söï thoaû thuaän, trong ñoù moät ngaân haøng (ngaân haøng môû thö tín duïng), theo yeâu caàu cuûa khaùch haøng (ngöôøi yeâu caàu môû thö tín duïng), seõ môû moät thö tín duïng cho ngöôøi höôûng lôïi do khaùch haøng chæ ñònh trong ñoù cam keát seõ traû moät soá tieàn nhaát ñònh cho ngöôøi ñoù (ngöôøi höôûng lôïi cuûa thö tín duïng) hoaëc chaáp nhaän hoái phieáu do ngöôøi naøy kyù phaùt trong phaïm vi soá tieàn ñoù, khi ngöôøi naøy xuaát trình cho ngaân haøng moät boä chöùng töø thanh toaùn phuø hôïp vôùi nhöõng quy ñònh ñeà ra trong thö tín duïng (Letter of Credit – L/C). Theo Ñieàu 2 - UCP600, 2007 – “ Quy taéc vaø thöïc haønh thoáng nhaát veà tín duïng chöùng töø” cuûa Phoøng Thöông maïi quoác teá, trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø coù 4 beân tham gia chính : - Ngöôøi yeâu caàu môû thö tín duïng (Applicant) : laø ngöôøi mua, ngöôøi nhaäp khaåu haøng hoùa. - Ngöôøi höôûng lôïi thö tín duïng (Beneficiary) : laø ngöôøi baùn, ngöôøi xuaát khaåu. 15 - Ngaân haøng môû hay ngaân haøng phaùt haønh thö tín duïng (Issuing bank , Opening bank) : laø ngaân haøng theo yeâu caàu cuûa ngöôøi xin môû hoaëc nhaân danh chính mình phaùt haønh thö tín duïng. - Ngaân haøng thoâng baùo (Advising bank) : laø ngaân haøng thoâng baùo thö tín duïng theo yeâu caàu cuûa ngaân haøng phaùt haønh. Ngoaøi caùc thaønh phaàn chuû yeáu treân, trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø coøn coù theå coù söï tham gia cuûa: - Ngaân haøng xaùc nhaän (Confirming bank) : laø ngaân haøng theo yeâu caàu hoaëc uyû quyeàn cuûa ngaân haøng phaùt haønh theâm söï xaùc nhaän cuûa mình ñoái vôùi thö tín duïng. - Ngaân haøng chæ ñònh (Nominated bank) : laø ngaân haøng thöông löôïng, chieát khaáu boä chöùng töø, trong tröôøng hôïp thö tín duïng cho pheùp. Trong thöïc tieãn, khi ngöôøi nhaäp khaåu vaø ngöôøi xuaát khaåu löïa choïn phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø cho hôïp ñoàng cuûa mình, hoï thöôøng goïi ñoù laø “thanh toaùn baèng thö tín duïng”. Lyù do vì, trong ngoaïi thöông, tín duïng chöùng töø laø loaïi tín duïng do ngaân haøng môû cho ngöôøi nhaäp khaåu, ñöôïc ñaûm baûo baèng caùc chöùng töø göûi haøng cuûa ngöôøi xuaát khaåu. Coøn thö tín duïng laø vaên baûn theå hieän loaïi tín duïng ñoù vaø laø söï cam keát tröïc tieáp cuûa ngaân haøng vôùi ngöôøi xuaát khaåu. 1.1.2. Ñaëc tröng cuûa phöông thöùc tín duïng chöùng töø - Phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø lieân quan ñeán hai quan heä hôïp ñoàng ñoäc laäp. Ñoù laø quan heä giöõa ngöôøi môû thö tín duïng vôùi NHPH vaø quan heä giöõa NHPH vôùi ngöôøi xuaát khaåu. - Trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø coù hai nguyeân taéc cô baûn : 16 + Ñoäc laäp : Thö tín duïng ñöôïc môû treân cô sôû hôïp ñoàng mua baùn, nhöng sau khi ñaõ môû roài, thö tín duïng laïi hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi hôïp ñoàng mua baùn hay baát cöù moät hôïp ñoàng naøo khaùc laøm cô sôû cho thö tín duïng, thaäm chí ngay caû khi thö tín duïng coù daãn chieáu ñeán caùc hôïp ñoàng ñoù. + Tuaân thuû nghieâm ngaët : Ngaân haøng chæ thanh toaùn neáu caùc chöùng töø giao haøng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi thö tín duïng, ñuùng vôùi caùc chæ daãn cuûa ngöôøi mua. Theo nguyeân taéc naøy, ngaân haøng seõ kieåm tra toaøn boä chöùng töø ngöôøi baùn xuaát trình heát söùc kyõ löôõng, neáu thanh toaùn khoâng ñuùng – ngaân haøng seõ phaûi chòu traùch nhieäm. - Trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø, caùc beân giao dòch chæ caên cöù vaøo chöùng töø chöù khoâng caên cöù vaøo haøng hoùa. - Phöông thöùc tín duïng chöùng töø ñaûm baûo moät caùch töông ñoái quyeàn lôïi cuûa ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua trong hoaït ñoäng ngoaïi thöông. Chính vì vaäy, phöông thöùc thanh toaùn naøy ñöôïc söû duïng vôùi phaïm vi roäng, giuùp caùc doanh nghieäp ôû caùc nöôùc khaùc nhau coù theå tham gia giao dòch, trao ñoåi mua baùn haøng hoùa. 1.1.3. Vaên baûn phaùp lyù quoác teá ñieàu chænh phöông thöùc tín duïng chöùng töø 1.1.3.1. UCP Phöông thöùc tín duïng chöùng töø ñöôïc thöïc hieän theo baûn Quy taéc vaø thöïc haønh thoáng nhaát tín duïng chöùng töø (Uniform Customs and Practice for Documentary Credit – UCP). Ñaây laø moät vaên baûn phaùp lyù quoác teá vaø khoâng mang tính chaát baét buoäc caùc beân phaûi aùp duïng. Ra ñôøi töø naêm 1933 ñeán nay, UCP ñaõ qua 5 laàn söûa ñoåi, boå sung vaø laàn gaàn ñaây nhaát laø thaùng 10/1993, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/01/1994 (baûn söûa ñoåi 17 1993, soá xuaát baûn 500, UCP500). Tuy nhieân, caùc vaên baûn ra ñôøi sau khoâng huyû boû caùc vaên baûn tröôùc ñoù neân taát caû caùc vaên baûn ñeàu coù giaù trò phaùp lyù nhö nhau. UCP500 chæ aùp duïng trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, khoâng aùp duïng trong thanh toaùn noäi ñòa. Hieän nay, sau ba naêm soaïn thaûo vaø chænh lyù, ngaøy 25/10/2006 Uyû ban Ngaân haøng cuûa Phoøng Thöông maïi Quoác teá (ICC) ñaõ thoâng qua Baûn quy taéc thöïc haønh thoáng nhaát veà tín duïng chöùng töø môùi (UCP600) thay theá cho baûn UCP500. UCP600 seõ coù hieäu löïc töø ngaøy 01/07/2007. UCP600 coù moät soá thay ñoåi cô baûn so vôùi UCP500 nhö sau: - Thöù nhaát, UCP600 ñaõ boå sung nhieàu ñònh nghóa vaø giaûi thích thuaät ngöõ môùi ñeå laøm roõ nghóa caùc thuaät ngöõ coøn gaây tranh caõi, tinh giaûn caùc ñieàu khoaûn so vôùi UCP500. - Thöù hai, thuaät ngöõ “thôøi gian hôïp lyù” (reasonable time) cho vieäc töø choái hoaëc chaáp nhaän caùc taøi lieäu ñaõ ñöôïc thay theá baèng khoaûng thôøi gian coá ñònh laø “05 ngaøy laøm vieäc ngaân haøng”. - Thöù ba, UCP600 boå sung theâm caùc quy ñònh môùi cho pheùp chieát khaáu thö tín duïng traû chaäm. - Thöù tö, theo UCP600, caùc ngaân haøng coù theå chaáp nhaän taøi lieäu baûo hieåm coù caùc noäi dung daãn chieáu ñeán caùc ñieàu khoaûn mieãn tröø (exclusion clause). 1.1.3.2. Caùc vaên baûn phaùp lyù quoác teá khaùc ñieàu chænh phöông thöùc tín duïng chöùng töø 1.1.3.2.1. ISBP645 ISBP - International Standard Banking Practice (Taäp quaùn ngaân haøng theo tieâu chuaån quoác teá aùp duïng cho vieäc kieåm tra chöùng töø trong phöông thöùc 18 tín duïng chöùng töø) ñöôïc Phoøng Thöông maïi quoác teá phaùt haønh thaùng 01/2003, laø taøi lieäu boå sung mang tính thöïc tieãn cho UCP500. ISBP khoâng söûa ñoåi UCP, giaûi thích chi tieát roõ raøng laøm theá naøo nhöõng quy taéc naøy ñöôïc aùp duïng trong giao dòch haøng ngaøy. Thoâng qua vieäc söû duïng ISBP, nhöõng ngöôøi laøm vieäc kieåm tra chöùng töø coù theå thöïc haønh coâng vieäc cho phuø hôïp vôùi caùc taäp quaùn maø caùc ñoàng nghieäp cuûa hoï ñang söû duïng treân theá giôùi. Do vaäy, ISBP ra ñôøi goùp phaàn laøm giaûm ñaùng keå soá löôïng chöùng töø bò töø choái thanh toaùn do coù loãi chöùng töø khi xuaát trình laàn ñaàu tieân. 1.1.3.2.2. eUCP500 Laø phuï luïc cuûa UCP veà xuaát trình chöùng töø ñieän töû, giuùp cho phöông thöùc tín duïng chöùng töø ñöôïc söû duïng phuø hôïp vôùi thôøi ñaïi ñieän töû. Vôùi vai troø ñoù, eUCP khoâng thay theá UCP, ñöôïc soaïn thaûo ñeå söû duïng cuøng vôùi UCP. 1.1.3.2.3. ISP98 ISP98 – International Standby Practices (Quy taéc thöïc haønh tín duïng döï phoøng quoác teá) ñöôïc Phoøng Thöông maïi quoác teá ban haønh, cung caáp caùc quy taéc veà thöïc haønh nghieäp vuï ngaân haøng tieâu chuaån ñoái vôùi thö tín duïng vaø caùc cam keát ñoäc laäp coù lieân quan nhö thö tín duïng döï phoøng. ISP98 laø moät saûn phaåm mang tính caùch maïng veà vieäc aùp duïng UCP ñoái vôùi thö tín duïng döï phoøng. Tuy nhieân, thö tín duïng döï phoøng vaãn coù theå ñöôïc phaùt haønh theo UCP neáu caùc beân quyeát ñònh nhö vaäy. 1.1.3.3. Moái quan heä giöõa caùc vaên baûn phaùp lyù quoác teá vaø phaùp luaät Vieät Nam Hieän nay, Vieät Nam cuõng nhö nhieàu nöôùc khaùc chöa coù luaät rieâng tröïc tieáp ñieàu chænh hoaït ñoäng thanh toaùn tín duïng chöùng töø. Tuy nhieân, ñoái vôùi 19 tröôøng hôïp khoâng coù luaät quoác gia ñieàu chænh, phaùp luaät Vieät Nam cho pheùp caùc beân tham gia ñöôïc aùp duïng taäp quaùn quoác teá, thaäm chí laø luaät nöôùc ngoaøi. - Boä luaät Daân söï 33/2005/QH11 ngaøy 14/06/2005 - Luaät Thöông maïi soá 36/2005/QH11 ngaøy 14/06/2005 - Luaät caùc Toå chöùc tín duïng - Luaät caùc coâng cuï chuyeån nhöôïng 49/2005/QH11 ngaøy 29/11/2005 - Phaùp leänh ngoaïi hoái 28/2005/PL-UBTVQH11 ngaøy 13/12/2005 - Nghò ñònh 63/1998/NÑ-CP ngaøy 17/08/1998 veà quaûn lyù ngoaïi hoái - Nghò ñònh 64/2001/NÑ-CP ngaøy 20/09/2001 tröïc tieáp ñieàu chænh veà hoaït ñoäng thanh toaùn qua caùc toå chöùc cung öùng dòch vuï thanh toaùn. Caùc ñieàu luaät treân cuøng theå hieän moät ñieåm quan troïng laø chæ aùp duïng taäp quaùn quoác teá vôùi ñieàu kieän noù khoâng traùi vôùi nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa phaùp luaät Vieät Nam hoaëc khoâng bò phaùp luaät Vieät Nam caám. Ñieàu naøy coù nghóa laø neáu xaûy ra xung ñoät phaùp luaät khi aùp duïng taäp quaùn quoác teá thì luaät Vieät Nam seõ chieám öu theá vaø ñöôïc aùp duïng. Nhö vaäy, caùc beân tham gia hoaït ñoäng thanh toaùn baèng phöông thöùc tín duïng chöùng töø ñöôïc pheùp thoûa thuaän aùp duïng UCP vôùi tö caùch laø taäp quaùn thöông maïi quoác teá. Tuy nhieân, neáu luaät Vieät Nam coù söï khaùc bieät vôùi UCP thì luaät Vieät Nam seõ chieám öu theá vaø phaûi ñöôïc tuaân thuû. 1.2. KHAÙI NIEÄM RUÛI RO 1.2.1. Ruûi ro laø gì? Coù khaù nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà ruûi ro : - Ruûi ro laø söï baát traéc coù theå ño löôøng ñöôïc 20 - Ruûi ro laø söï baát traéc cuï theå lieân quan ñeán vieäc xuaát hieän moät bieán coá khoâng mong ñôïi - Ruûi ro laø söï coá ngaãu nhieân baát ngôø, laø nhöõng moái ñe doïa nguy hieåm khi xaûy ra gaây toån thaát, thieät haïi cho ñoái töôïng Noùi chung, ruûi ro laø nhöõng söï kieän baát ngôø khoâng mong ñôïi khi xaûy ra gaây toån thaát cho con ngöôøi. Ruûi ro luoân tieàm aån song haønh vôùi hoaït ñoäng cuûa cuoäc soáng coù theå xaûy ra baát cöù luùc naøo. Noù luoân vaän ñoäng, luoân bieán ñoåi theo moâi tröôøng töï nhieân, kinh teá, chính trò xaõ hoäi, khaû naêng laøm chuû töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy cuûa con ngöôøi. Trong hoaït ñoäng kinh doanh, ruûi ro laø moät hoaøn caûnh trong ñoù coù theå xaûy ra moät söï sai leäch, traùi nghòch vôùi keát quaû mong muoán, gaây maát maùt veà taøi saûn vaø thua loã trong hoaït ñoäng kinh doanh. 1.2.2. Phaân loaïi ruûi ro a) Theo khaû naêng tính toaùn xaùc suaát cuûa ruûi ro nhö ruûi ro coù theå tính toaùn ñöôïc vaøruûi ro khoâng theå tính toaùn ñöôïc. b) Theo phaïm vi taùc ñoäng nhö ruûi ro cô baûn (ruûi ro chung) vaø ruûi ro rieâng bieät. c) Theo nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro nhö hoûa hoaïn, troäm caép, löøa ñaûo, … d) Theo taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng gaây ra ruûi ro nhö ruûi ro kinh teá, ruûi ro veà maët phaùp lyù, ruûi ro töø moâi tröôøng caïnh tranh trong vaø ngoaøi nöôùc, … e) Theo hoaït ñoäng baûo hieåm bao goàm : ruûi ro ñöôïc baûo hieåm vaø ruûi ro khoâng ñöôïc baûo hieåm. f) Theo nguoàn goác cuûa toån thaát, maát maùt goàm coù : caùc ruûi ro veà thò tröôøng, taøi saûn hoaëc veà nhaân vieân, khaùch haøng, … 21 g) Theo hoaøn caûnh taùc ñoäng bao goàm : ruûi ro coù nguoàn goác töø nguyeân nhaân khaùch quan vaø ruûi ro baét nguoàn töø nhöõng nguyeân nhaân chuû quan. Söï phaân chia caùc loaïi ruûi ro treân ñaây chæ coù tính chaát töông ñoái. Treân thöïc teá, caùc loaïi ruûi ro coù theå chuyeån hoùa cho nhau, neân caàn nghieân cöùu tæ mæ, phaân bieät ñuùng ñaén baûn chaát cuûa caùc loaïi ruûi ro ñeå ñeà ra giaûi phaùp phoøng ngöøa thích hôïp. 1.3. TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ - MOÄT PHÖÔNG THÖÙC THANH TOAÙN QUOÁC TEÁ TIEÀM AÅN NHIEÀU RUÛI RO 1.3.1. Khaùi nieäm ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá Thoâng qua vieäc xem xeùt caùc quan ñieåm veà ruûi ro cuõng nhö xuaát phaùt töø thöïc tieãn hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, coù theå ñöa ñònh nghóa veà ruûi ro trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá nhö sau : “Ruûi ro trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá laø nhöõng bieán coá khoâng mong ñôïi, coù theå xaûy ra trong hoaït ñoäng thanh toaùn, gaây thieät haïi cho caùc beân coù lieân quan” Töø khaùi nieäm treân, ta coù theå ruùt ra moät soá ñaëc ñieåm : - Ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá mang tính khaùch quan, toàn taïi ñoäc laäp vôùi yù chí cuûa caùc beân tham gia vaøo hoaït ñoäng thanh toaùn. - Ruûi ro hoaït ñoäng thanh toaùn mang tính baát ñònh. Ñieàu ñoù coù nghóa laø coù theå löôøng tröôùc ñöôïc ruûi ro nhöng khoâng theå xaùc ñònh moät caùch chính xaùc khi naøo ruûi ro xaûy ra vaø möùc ñoä nhö theá naøo. - Ruûi ro trong hoaït ñoäng thanh toaùn mang tính lòch söû. Vôùi moãi giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh, ruûi ro laïi coù nhöõng ñaëc ñieåm raát rieâng bieät. Noù luoân thay ñoåi, phuø hôïp vôùi töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa hoaït ñoäng thöông maïi. 22 1.3.2. Caùc loaïi ruûi ro trong thanh toaùn L/C 1.3.2.1 Quy trình thanh toaùn tín duïng chöùng töø Quy trình thanh toaùn baèng phöông thöùc L/C bao goàm 9 böôùc cô baûn : Böôùc 1 : Nhaø nhaäp khaåu vaø xuaát khaåu kyù keát hôïp ñoàng mua baùn ngoaïi thöông Böôùc 2 : Nhaø nhaäp khaåu vieát ñôn ñeà nghò môû L/C tôùi ngaân haøng phuïc vuï mình (ngaân haøng phaùt haønh). Böôùc 3 : Caên cöù vaøo ñôn yeâu caàu môû L/C vaø caùc chöùng töø lieân quan, neáu ñoàng yù ngaân haøng phaùt haønh trích taøi khoaûn môû L/C sau ñoù vieát thö thoâng baùo cho toå chöùc xuaát khaåu thoâng qua ngaân haøng thoâng baùo. Böôùc 4 : Ngaân haøng thoâng baùo khi nhaän ñöôïc thö tín duïng tieán haønh kieåm tra roài chuyeån ñeán cho nhaø xuaát khaåu. Nhaø xuaát khaåu khi nhaän ñöôïc L/C do ngaân haøng thoâng baùo göûi tôùi thì tieán haønh kieåm tra, ñoái chieáu vôùi hôïp ñoàng mua baùn ngoaïi thöông, neáu khoâng ñoàng yù thì ñeà nghò beân nhaäp khaåu söûa ñoåi hoaëc boå sung cho ñeán khi hoaøn chænh. Böôùc 5 : Giao haøng. Böôùc 6 : Sau khi giao haøng, nhaø xuaát khaåu laäp boä chöùng töø thanh toaùn theo ñuùng caùc ñieàu khoaûn trong L/C chuyeån ñeán ngaân haøng phía mình (ngaân haøng thoâng baùo). Böôùc 7 : Ngaân haøng thoâng baùo khi nhaän ñöôïc boä chöùng töø tieán haønh kieåm tra boä chöùng töø ñaõ ñaày ñuû chöa, coù gì sai soùt, baát hôïp leä hay khoâng. Neáu khoâng thì chuyeån cho ngaân haøng phaùt haønh L/C. Böôùc 9 : Ngaân haøng phaùt haønh thanh toaùn cho ngaân haøng thoâng baùo. 23 Sô ñoà 1.1 : Quy trình thanh toaùn tín duïng chöùng töø Trong phöông thöùc thanh toaùn L/C, ngaân haøng khoâng chæ laø ngöôøi trung gian thu hoä, chi hoä maø coøn ñaïi dieän cho beân nhaäp khaåu thanh toaùn cho beân xuaát khaåu, baûo ñaûm cho beân xuaát khaåu thu ñöôïc khoaûn tieàn töông öùng vôùi haøng hoùa maø hoï cung caáp. Ngaân haøng phaùt haønh Ngaân haøng thoâng baùo/chieát khaáu Nhaø nhaäp khaåu Nhaø xuaát khaåu Chöùng töø 1-Hôïp ñoàng 5-Giao haøng 9-Thanh toaùn 7-Chöùng töø 3-Phaùt haønh 2- Ñeà Nghò Môû L/C 8- Traû chöùng töø 4- Thoâng Baùo L/C 6- Boäû chöùng töø 9- Thanh toaùn 1.3.2.2 Caùc loaïi ruûi ro trong thanh toaùn L/C Coù nhieàu caùch phaân chia ruûi ro, nhöng neáu caên cöù vaøo nguyeân goác cuûa ruûi ro thì coù theå phaân loaïi caùc ruûi ro phoå bieán nhö sau : 24 Sô ñoà 1.2 : Caùc loaïi ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá baèng L/C RUÛI RO THANH TOAÙN L/C Ruûi ro kyõ thuaät (taùc nghieäp ) Ruûi ro tín duïng Ruûi ro hoái ñoaùi Ruûi ro ngaân haøng ñaïi lyù Ruûi ro chính trò, phaùp luaät Ruûi ro ñaïo ñöùc 1.3.2.2.1 Ruûi ro kyõ thuaät (taùc nghieäp) Ruûi ro kyõ thuaät laø nhöõng ruûi ro do sai soùt mang tính kyõ thuaät trong quy trình thanh toaùn thö tín duïng, nhö sai khaùc giöõa boä chöùng töø thanh toaùn vôùi thö tín duïng hoaëc vôùi hôïp ñoàng, hay vieäc caùc beân tham gia khoâng thöïc hieän ñuùng moät khaâu naøo ñoù trong quy trình nghieäp vuï thanh toaùn daãn ñeán söï töø choái thanh toaùn hay töø choái nhaän haøng cuûa phía beân kia. Trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø, moãi ngaân haøng lieân quan coù nhöõng traùch nhieäm nhaát ñònh vaø do vaäy cuõng coù theå gaëp nhöõng ruûi ro nhaát ñònh. * Ñoái vôùi ngaân haøng phaùt haønh L/C (NHPH) : Noäi dung cuûa L/C veà cô baûn laø do nhaø nhaäp khaåu ñöa ra trong yeâu caàu môû L/C cuûa mình vaø ñoù cuõng chính laø nhöõng yeâu caàu cuûa nhaø nhaäp khaåu ñoái vôùi nhaø xuaát khaåu trong hôïp ñoàng ñaõ ñöôïc cuï theå hoùa thaønh yeâu caàu cuûa NHPH ñoái vôùi nhaø xuaát khaåu vaø noù raøng buoäc traùch nhieäm traû tieàn cuûa NHPH. Do vaäy, khi NHPH chuyeån taûi khoâng heát hoaëc khoâng chính xaùc noäi dung treân ñôn yeâu caàu môû L/C cuûa nhaø nhaäp khaåu vaøo L/C, 25 neáu ñoù chính laø vaán ñeà xaûy ra tranh chaáp, thì NHPH phaûi chòu ruûi ro khi nhaø nhaäp khaåu töø choái nhaän chöùng töø vaø thanh toaùn cho ngaân haøng. Khi ngöôøi thuï höôûng xuaát trình boä chöùng töø tôùi NHPH, NHPH coù traùch nhieäm kieåm tra boä chöùng töø ñeå quyeát ñònh traû tieàn neáu boä chöùng töø hoaøn haûo hay töø choái neáu boä chöùng töø coù baát ñoàng. Ñaây laø quy trình raát quan troïng ñoái vôùi NHPH, tuy nhieân cuõng laø nguoàn goác cuûa phaàn lôùn caùc ruûi ro maø chuû yeáu laø do khoâng tuaân thuû ñuùng quy trình nghieäp vuï, nhö : + Vì moái quan heä vôùi khaùch haøng, NHPH coá tình vi phaïm baét nhöõng loãi khoâng quan troïng ñeå töø choái thanh toaùn nhöng söï töø choái naøy khoâng ñöôïc NHCK coâng nhaän. + Vieäc tieán haønh kieåm tra, baét loãi boä chöùng töø vöôït quaù thôøi haïn cho pheùp laø 5 ngaøy laøm vieäc cuûa ngaân haøng ñoái vôùi UCP600 (hay 07 ngaøy ñoái vôùi UCP500). Khi ñoù ngaân haøng seõ maát ñi quyeàn töø choái traû tieàn trong khi nhaø nhaäp khaåu laïi khoâng ñoàng yù thanh toaùn do boä chöùng töø coù sai soùt. + Ñaõ chuyeån boä chöùng töø cho ngöôøi môû, hoaëc laøm maát khoâng traû laïi chöùng töø cho ngöôøi xuaát trình. * Ñoái vôùi ngaân haøng thoâng baùo (NHTB) : Khi nhaän ñöôïc L/C chuyeån ñeán töø NHPH, NHTB coù traùch nhieäm kieåm tra tính chaân thaät beà ngoaøi cuûa L/C (kieåm tra chöõ kyù uyû quyeàn neáu phaùt haønh baèng thö, baèng maõ khoùa “test key” neáu phaùt haønh baèng telex, hoaëc baèng caùc maãu ñieän ñaûm baûo tính xaùc thöïc neáu phaùt haønh baèng SWIFT) tröôùc khi thoâng baùo cho ngöôøi thuï höôûng theo chæ daãn cuûa NHPH. Neáu ngaân haøng ñaõ söû duïng caùc giaûi phaùp nghieäp vuï nhöng khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc tính chaân thaät beà ngoaøi cuûa L/C thì phaûi coù yù kieán phaûn hoài cho NHPH khoâng chaäm treã vaø töø choái thoâng baùo cho ngöôøi thuï höôûng. Neáu NHTB khoâng 26 kieåm tra tính xaùc thöïc cuûa L/C ñaõ thoâng baùo cho nhaø xuaát khaåu ñeå nhaø xuaát khaåu giao haøng nhöng khoâng ñoøi ñöôïc tieàn do L/C bò giaû maïo, nhaø xuaát khaåu coù quyeàn yeâu caàu NHTB phaûi boài thöôøng. Ruûi ro cuûa NHTB luùc naøy khoâng chæ cho chính loâ haøng bò maát maø coøn aûnh höôûng nghieâm troïng tôùi uy tín cuûa ngaân haøng. * Ñoái vôùi ngaân haøng chieát khaáu/thöông löôïng : NHCK/TL laø ngaân haøng phuïc vuï ngöôøi thuï höôûng, coù traùch nhieäm chieát khaáu hoaëc thöông löôïng boä chöùng töø do nhaø xuaát khaåu xuaát trình. NHCK khi quyeát ñònh chieát khaáu boä chöùng töø phaûi kieåm tra chöùng töø moät caùch caån thaän ñeå ñaûm baûo raèng boä chöùng töø hoaøn toaøn phuø hôïp vaø NHPH khoâng theå töø choái thanh toaùn. Vieäc chieát khaáu moät boä chöùng töø khoâng hoaøn haûo laø raát ruûi ro ñoái vôùi NHCK vì hoï coù theå bò töø choái hoaøn traû tieàn töø NHPH trong khi ñaõ thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng. Cho duø laø chieát khaáu coù truy ñoøi thì vieäc ñoøi laïi tieàn töø ngöôøi thuï höôûng cuõng raát khoù khaên vaø aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán uy tín cuûa ngaân haøng. NHTL khoâng phaûi öùng tröôùc tieàn cho ngöôøi thuï höôûng nhöng vieäc ngaân haøng khoâng phaùt hieän ra baát ñoàng cuûa chöùng töø vaø thoâng baùo cho ngöôøi thuï höôûng chænh söûa kòp thôøi khieán boä chöùng töø bò töø choái thanh toaùn cuõng laøm aûnh höôûng ñeán uy tín cuûa ngaân haøng. * Ñoái vôùi ngaân haøng xaùc nhaän (NHXN) : NHXN coù traùch nhieäm kieåm tra vaø ñònh ñoaït tình traïng boä chöùng töø do khaùch haøng xuaát trình, neáu chöùng töø phuø hôïp thì tieán haønh thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng vaø ñoøi boài hoaøn töø NHPH. NHXN seõ gaëp ruûi ro neáu khoâng phaùt hieän ra boä chöùng töø coù baát ñoàng vì ñaõ thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng nhöng khoâng ñoøi boài hoaøn ñöôïc töø NHPH. Vieäc NHXN traû tieàn cho ngöôøi thuï höôûng laø mieãn truy ñoøi, do vaäy vieäc xaùc nhaän L/C cuõng tieàm aån nhieàu ruûi ro. 27 Hôn nöõa, NHXN khi tham gia xaùc nhaän laø ñaõ töï raøng buoäc traùch nhieäm cuûa mình vaøo nghóa vuï thanh toaùn L/C khi coù tranh chaáp xaûy ra. Ruûi ro ñoái vôùi NHXN coøn xaûy ra khi khoâng naém vöõng ñöôïc naêng löïc taøi chính cuûa NHPH, khi coù tranh chaáp seõ phaûi chòu traùch nhieäm thanh toaùn thay, do NHPH thieáu thieän chí hoaëc maát khaû naêng thanh toaùn, thaäm chí bò phaù saûn. Qua phaân tích cho thaáy, nhöõng ruûi ro kyõ thuaät xaûy ra taïi caùc ngaân haøng phaàn lôùn laø do trình ñoä cuûa caùn boä taùc nghieäp. Haäu quaû cuûa ruûi ro taùc nghieäp raát nghieâm troïng, aûnh höôûng ñeán uy tín vaø taøi saûn cuûa ngaân haøng. 1.3.2.2.2 Ruûi ro tín duïng Ruûi ro tín duïng laø nhöõng ruûi ro phaùt sinh do vieäc caáp tín duïng cho caùc beân lieân quan nhöng khoâng coù khaû naêng hoaøn traû. Ruûi ro tín duïng lieân quan tröïc tieáp ñeán tình hình taøi chính, khaû naêng thanh toaùn cuûa caùc beân. Trong phaïm vi cuûa baûn luaän vaên naøy chæ xem xeùt ñeán caùc khoaûn tín duïng ñöôïc caáp thoâng qua nghieäp vuï thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø. - Ñoái vôùi NHPH : Khi phaùt haønh L/C, NHPH ñaõ thöïc hieän vieäc caáp tín duïng cho nhaø nhaäp khaåu vì thoâng thöôøng L/C ñöôïc phaùt haønh vôùi möùc kyù quyõ döôùi 100%. Nhaø nhaäp khaåu chöa phaûi traû tieàn nhöng ñaõ ñöôïc nhaø xuaát khaåu giao haøng vì tin töôûng vaøo cam keát cuûa NHPH. Ruûi ro tín duïng ñoái vôùi NHPH xaûy ra khi nhaø nhaäp khaåu maát khaû naêng thanh toaùn hoaëc bò phaù saûn. NHPH phaûi thöïc hieän thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng theo quy ñònh cuûa L/C nhöng khoâng coù khaû naêng ñoøi hoaøn traû töø nhaø nhaäp khaåu. - Ñoái vôùi NHCK : khi thöïc hieän chieát khaáu mieãn truy ñoøi boä chöùng töø xuaát khaåu, NHCK ñaõ thöïc hieän vieäc mua laïi quyeàn ñoøi tieàn cuûa nhaø xuaát khaåu töø 28 NHPH L/C. Neáu NHPH maát khaû naêng thanh toaùn hoaëc bò phaù saûn thì ruûi ro tín duïng thuoäc veà NHCK. - Ñoái vôùi NHXN : Khi thöïc hieän vieäc xaùc nhaän L/C nhöng khoâng yeâu caàu NHPH kyù quyõ 100% trò giaù L/C, NHXN coù theå phaûi ñoái maët vôùi ruûi ro tín duïng khi NHPH maát khaû naêng thanh toaùn hoaëc bò phaù saûn. 1.3.2.2.3 Ruûi ro hoái ñoaùi Trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, nhaø xuaát khaåu vaø nhaø nhaäp khaåu thöôøng ôû hai nöôùc khaùc nhau neân loaïi tieàn teä söû duïng trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá laø ngoaïi teä ñoái vôùi ít nhaát moät beân. Khi ñoù seõ xuaát hieän tyû giaù hoái ñoaùi quy ñoåi giöõa ñoàng ngoaïi teä vaø ñoàng noäi teä. Trong cô cheá tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi, tyû giaù hoái ñoaùi vôùi tö caùch laø giaù caû cuûa moät loaïi haøng hoùa ñaëc bieät luoân bieán ñoäng khoâng ngöøng do nhieàu nhaân toá taùc ñoäng, gaây ra nhöõng ruûi ro tyû giaù hoái ñoaùi cho caùc ngaân haøng vaø caùc khaùch haøng tham gia. Tyû giaù hoái ñoaùi phuï thuoäc vaøo nhieàu nhaân toá khaùc nhau maø caùc nhaân toá naøy thöôøng xuyeân thay ñoåi keùo theo söï bieán ñoäng khoâng ngöøng cuûa tyû giaù hoái ñoaùi. Cho duø chæ vôùi moät söï thay ñoåi nhoû trong tyû giaù hoái ñoaùi nhöng khoái löôïng ngoaïi hoái lôùn thì cuõng seõ daãn ñeán ruûi ro raát lôùn. Vì vaäy caùc ngaân haøng phaûi luoân tìm caùch caân baèng traïng thaùi hoái ñoaùi ñeå haïn cheá bôùt thieät haïi cuûa ruûi ro naøy. Beân caïnh nhöõng ruûi ro tyû giaù, caùc ngaân haøng coøn coù theå gaëp ruûi ro laõi suaát. Ruûi ro laõi suaát hay coøn goïi laø ruûi ro tyû leä SWAP thöôøng xaûy ra trong traïng thaùi kyø haïn. Neáu traïng thaùi kyø haïn khoâng caân baèng coù theå gaëp ruûi ro laõi suaát. Ngay caû trong tröôøng hôïp traïng thaùi roøng caân baèng cuõng coù theå gaëp ruûi ro laõi suaát neáu nhö thôøi ñieåm ñaùo haïn cuûa caùc hôïp ñoàng mua vaø baùn khoâng khôùp nhau. Sôû dó nhö vaäy laø vì ruûi ro ñoái vôùi traïng thaùi kyø haïn naèm ôû laõi suaát cuûa caùc loaïi 29 ngoaïi teä coù maët trong giao dòch mua baùn ngoaïi teä ñoù. Neáu tröôùc thôøi ñieåm ñaùo haïn cuûa giao dòch coù söï bieán ñoäng veà laõi suaát cuûa moät trong hai ñoàng tieàn giao dòch naèm ngoaøi mong muoán thì seõ xuaát hieän ruûi ro laõi suaát. Nhö vaäy ruûi ro hoái ñoaùi, cho duø laø ruûi ro tyû giaù hay ruûi ro laõi suaát, ñeàu coù khaû naêng aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán khaû naêng cung caáp ngoaïi teä cuûa ngaân haøng, ñaëc bieät laø trong tình hình thò tröôøng ngoaïi hoái bieán ñoäng maïnh meõ nhö hieän nay. 1.3.2.2.4 Ruûi ro ngaân haøng ñaïi lyù Khi trieån khai hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, caùc ngaân haøng ñeàu coi nhieäm vuï phaùt trieån quan heä ñaïi lyù ra nöôùc ngoaøi laø moät nhieäm vuï mang tính quyeát ñònh cho vieäc môû cöûa hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. Vieäc thieát laäp vaø phaùt trieån roäng raõi heä thoáng ngaân haøng ñaïi lyù taïo loøng tin laãn nhau, giuùp cho caùc ngaân haøng thöïc hieän nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá ñöôïc thuaän tieän, nhanh choùng, giaûm chi phí trung gian. Ñöùng treân goùc ñoä moät ngaân haøng A, nhöõng taøi khoaûn maø ngaân haøng ñoù môû taïi moät ngaân haøng khaùc ñöôïc goïi laø taøi khoaûn Nostro. Ngöôïc laïi, nhöõng taøi khoaûn maø ngaân haøng khaùc môû taïi ngaân haøng A ñöôïc goïi laø taøi khoaûn Vostro. Moãi ngaân haøng khi tham gia hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá ñeàu choïn cho mình moät soá ngaân haøng trung gian coù uy tín ñeå ñaûm baûo an toaøn trong thanh toaùn. Neáu ngaân haøng giöõ taøi khoaûn Nostro bò phaù saûn, ñoùng cöûa seõ laø moät ruûi ro voâ cuøng nghieâm troïng ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng, thaäm chí coù theå daãn ñeán phaù saûn theo. Do vaäy, ñeå phaân taùn ruûi ro, caùc ngaân haøng khoâng neân duy trì moät taøi khoaûn Nostro duy nhaát ñoái vôùi moãi loaïi ngoaïi teä giao dòch chính. Hôn nöõa, quan heä ñaïi lyù thoâng qua vieäc caùc ngaân haøng thieát laäp quan heä SWIFT, Testkey, trao ñoåi chöõ 30 kyù uyû quyeàn,… laø moät keânh cung caáp thoâng tin veà khaùch haøng, goùp phaàn haïn cheá ruûi ro trong phöông thöùc thanh toaùn theo tín duïng chöùng töø. 1.3.2.2.5 Ruûi ro chính trò, phaùp lyù, Tham gia vaøo nhieàu lónh vöïc, ngaønh ngheà, coù quan heä vôùi nhieàu ñoái töôïng kinh teá cuûa nhieàu quoác gia, thanh toaùn quoác teá chòu aûnh höôûng maïnh meõ cuûa moâi tröôøng kinh teá, chính trò, xaõ hoäi cuûa caùc quoác gia. Khi moät quoác gia thay ñoåi caùc chính saùch veà döï tröõ ngoaïi hoái, chính saùch quaûn lyù hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu, thueá xuaát nhaäp khaåu, tyû giaù, laõi suaát, … seõ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa caùc beân lieân quan. Trong thöïc teá, nhöõng thay ñoåi naøy thöôøng khieán caùc ngaân haøng, nhaø xuaát khaåu, nhaø nhaäp khaåu khoâng theå thöïc hieän cam keát cuûa mình, laøm cho quaù trình thanh toaùn bò ngöng treä, thaäm chí huyû boû gaây thieät haïi cho caùc beân lieân quan. Ruûi ro chính trò coøn lieân quan ñeán nhöõng leänh caám vaän cuûa caùc nöôùc ñaëc bieät laø leänh caám vaän cuûa Myõ ñoái vôùi moät soá nöôùc vaø toå chöùc. Neáu thöïc hieän thanh toaùn quoác teá cho nhöõng nöôùc naèm trong danh saùch caám vaän cuûa Myõ baèng ñoàng ñoâla qua caùc ngaân haøng taïi Myõ, khoaûn tieàn thanh toaùn ñoù laäp töùc bò phong toaû. Ngaân haøng thöïc hieän thanh toaùn bò maát tieàn trong khi ngöôøi thuï höôûng vaãn chöa nhaän ñöôïc khoaûn tieàn maø hoï ñöôïc höôûng. 1.3.2.2.6 Ruûi ro ñaïo ñöùc Laø nhöõng ruûi ro khi moät beân tham gia coá tình khoâng thöïc hieän ñuùng nghóa vuï cuûa mình, laøm aûnh höôûng ñeán quyeàn lôïi cuûa caùc beân lieân quan. Trong thöông maïi quoác teá, caùc beân ñoái taùc thöôøng ôû caùch xa nhau, thaäm chí khoâng heà gaëp nhau trong quaù trình mua baùn neân raát khoù naém roõ nhöõng thoâng tin veà uy tín, ñaïo ñöùc kinh doanh, naêng löïc taøi chính cuûa ñoái taùc. Trong ñieàu kieän nhö vaäy, caùc ruûi ro ñaïo ñöùc raát deã xaûy ra gaây haäu quaû nghieâm troïng ñoái vôùi caû khaùch haøng laãn ngaân 31 haøng. Ñaëc bieät, trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø, caùc haønh vi ñaïo ñöùc cuûa baát kyø moät ñoái taùc naøo ñeàu aûnh höôûng nhieàu ñeán caùc ngaân haøng tham gia. - Ruûi ro ñaïo ñöùc cuûa nhaø xuaát khaåu : NHPH chæ coù khaû naêng vaø traùch nhieäm kieåm tra tính phuø hôïp cuûa chöùng töø xeùt treân beà maët, maø khoâng theå thaåm ñònh tính xaùc thöïc cuûa chöùng töø, caøng khoâng theå kieåm tra ñöôïc tình traïng cuûa loâ haøng nhaäp khaåu. Neáu nhaø xuaát khaåu coá tình giao haøng hoùa khoâng phuø hôïp vôùi quy ñònh cuûa L/C ñeå ñoøi tieàn, NHPH theo cam keát phaûi traû tieàn cho nhaø xuaát khaåu trong khi nhaø nhaäp khaåu khoâng ñöôïc nhaän haøng theo ñuùng hôïp ñoàng. Nhaø nhaäp khaåu laø ngöôøi gaùnh chòu ruûi ro cuoái cuøng song neáu NHPH laø ngöôøi caáp tín duïng cho nhaø nhaäp khaåu thì ruûi ro cuûa nhaø nhaäp khaåu cuõng laø ruûi ro cuûa ngaân haøng. - Ruûi ro ñaïo ñöùc cuûa nhaø nhaäp khaåu : Haàu heát caùc tröôøng hôïp L/C ñeàu ñöôïc phaùt haønh vôùi möùc kyù quyõ nhoû hôn 100%. Do vaäy, khi NHPH thoâng baùo cho nhaø nhaäp khaåu noäp tieàn vaøo ñeå thanh toaùn, neáu nhaø nhaäp khaåu vì nhöõng lyù do caù nhaän coá tình khoâng thanh toaùn thì NHPH bò ruûi ro phaûi thanh toaùn thay. - Ruûi ro ñaïo ñöùc cuûa NHPH : NHPH cuõng coù theå thoâng ñoàng vôùi nhaø nhaäp khaåu coá tình tìm kieám nhöõng baát ñoàng cuûa boä chöùng töø ñeå töø choái thanh toaùn cho nhaø xuaát khaåu duø nhöõng loãi baát ñoàng ñoù khoâng phuø hôïp vôùi UCP vaø thoâng leä quoác teá, hoaëc ñang coù nhieàu yù kieán tranh caõi. NHCK vaø nhaø xuaát khaåu coù theå kieän ra Phoøng thöông maïi quoác teá nhöng cuõng maát nhieàu thôøi gian vaø toán keùm. - Ruûi ro ñaïo ñöùc cuûa NHCK : L/C cho pheùp ñoøi tieàn baèng ñieän coù theå bò NHCK lôïi duïng ñoøi tieàn duø boä chöùng töø coù baát ñoàng. Khi NHPH nhaän ñöôïc chöùng töø vaø kieåm tra thaáy baát ñoàng thì tieàn ñaõ thanh toaùn cho NHCK roài. Veà lyù thuyeát, NHPH coù quyeàn ñoøi tieàn laïi töø NHCK nhöng neáu NHCK khoâng chòu traû laïi thì NHPH seõ gaëp phaûi raát nhieàu khoù khaên ñeå ñi khieáu kieän. 32 Nhìn chung, nguyeân nhaân saâu xa cuûa ruûi ro ñaïo ñöùc laø caùc ñoái taùc tham gia giao dòch khoâng naém ñöôïc ñaày ñuû nhöõng thoâng tin caàn thieát veà ñoái taùc. Vì vaäy maø ñaõ ñöa ra nhöõng quyeát ñònh sai laàm gaây neân ruûi ro trong thanh toaùn. 1.3.3. Baøi hoïc kinh nghieäm töø nhöõng ruûi ro trong thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø cuûa caùc NHTM treân theá giôùi Trong thöïc tieãn hoaït ñoäng cuûa mình, ñeå phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn quoác teá baèng tín duïng chöùng töø, caùc NHTM treân theá giôùi cuõng töï mình ñuùc keát nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm, nhö sau : - Aùp duïng coâng ngheä thanh toaùn tieân tieán, hieän ñaïi. Ñeå haïn cheá ñeán möùc toái ña ruûi ro coù theå xaûy ra trong quaù trình thöïc hieän caùc leänh thanh toaùn, haàu heát caùc ngaân haøng thöông maïi cuûa Phaùp ñaõ aùp duïng heä thoáng thanh toaùn töï ñoäng vôùi nöôùc ngoaøi baèng vieãn thoâng (SAGIT – TAIRE). Ñaây laø heä thoáng thanh toaùn chuyeån tieàn quoác teá, ñöôïc taïo ra keát hôïp vôùi maïng SWIFT ñeå thöïc hieän thanh toaùn quoác teá. Nhaèm ñaûm baûo cho vieäc thanh toaùn ñöôïc dieãn ra nhanh choùng, an toaøn, haïn cheá ñeán möùc toái ña nhöõng sai soùt chöùng töø do ñöôøng truyeàn keùm, hoùa ñôn ñeán chaäm, … - Chuù troïng coâng taùc thu thaäp thoâng tin veà caùc ngaân haøng ñoái taùc, veà caùc doanh nghieäp coù lieân quan trong quan heä tín duïng chöùng töø, … Ñeå coù ñöôïc nhöõng thoâng tin veà baïn haøng vaø khaùch haøng, haàu heát caùc NHTM cuûa Ñöùc ñeàu laø thaønh vieân cuûa “Lieân hieäp caùc coäng ñoàng baûo veä cho söï ñaûm baûo tín duïng noùi chung” goïi taét laø Lieân hieäp SCHUFA. Hieäp hoäi naøy bao goàm 12 trung taâm thoâng tin tín duïng vôùi thaønh vieân raát ña daïng töø caùc NHTM ñeán caùc ngaân haøng hôïp taùc xaõ, caùc quyõ tieát kieäm, … Khi tham gia vaøo caùc trung taâm thoâng tin tín duïng nhö vaäy, caùc NHTM cuûa Ñöùc coù theå thu thaäp ñöôïc taát caû caùc thoâng tin maø mình quan taâm, ñöôïc cung caáp caùc thoâng tin veà vieäc maát khaû naêng thanh toaùn hoaëc khoâng muoán 33 thöïc hieän caùc nghóa vuï thanh toaùn cuûa doanh nghieäp, … Nhöõng thoâng tin naøy raát höõu ích giuùp caùc NHTM cuûa Ñöùc trong vieäc xaùc ñònh möùc kyù quyõ L/C hay baûo laõnh L/C nhaäp haøng traû chaäm, … nhaèm haïn cheá ñeán möùc toái ña nhöõng ruûi ro coù theå xaûy ra do khaùch haøng maát khaû naêng thanh toaùn. - Chuù troïng coâng taùc ñaøo taïo vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá. Ngay töø khi tuyeån duïng, ngaân haøng ANZ – moät trong nhöõng NHTM lôùn cuûa Australia ñaõ tieán haønh tuyeån duïng caùn boä döïa treân yeâu caàu cuï theå. Saép xeáp coâng vieäc phuø hôïp vôùi kyõ naêng chuyeân moân, kinh nghieäm ngheà nghieäp, ngoaïi ngöõ, vi tính, … cuûa töøng ngöôøi nhaèm phaùt huy toát nhaát naêng löïc cuûa moãi caù nhaân. Khoâng nhöõng theá, ngaân haøng coøn thöôøng xuyeân boài döôõng naâng cao trình ñoä chuyeân moân ñeán kinh nghieäm thöïc teá, kyõ naêng xöû lyù tình huoáng trong hoaït ñoäng thanh toaùn baèng tín duïng chöùng töø cho caùc thanh toaùn vieân. Thaäm chí, ngaân haøng coøn tieán haønh ñaøo taïo baét buoäc veà caùc lónh vöïc nhö nghieäp vuï thöông maïi quoác teá nhaèm traùnh nhöõng ruûi ro xaûy ra do trình ñoä, kyõ naêng chuyeân moân cuûa caùc caùn boä trong coâng taùc thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu. - Caûnh giaùc vôùi löøa ñaûo. Phöông thöùc tín duïng chöùng töø tuy coù nhieàu öu ñieåm nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù nhöôïc ñieåm, keõ hôû cho nhöõng doanh nghieäp baát chính lôïi duïng, löøa ñaûo. Trong khi nhieàu NHTM Vieät Nam coøn chuû quan hoaëc thieáu kinh nghieäm tröôùc nhöõng thuû ñoaïn löøa ñaûo cuûa khaùch haøng thì caùc NHTM nöôùc ngoaøi luoân ñeà cao vaán ñeà caûnh giaùc vôùi löøa ñaûo. Ngay töø khi coù ñôn xin môû L/C, caùc ngaân haøng naøy ñaõ raát quan taâm, phaân tích kyõ löôõng ñoäng cô, muïc ñích cuûa nhöõng hôïp ñoàng mua baùn ñoù. Neáu thaáy nhöõng hôïp ñoàng khoâng mang laïi hieäu quaû kinh teá maø vaãn ñöôïc thöïc hieän hoaëc coù daáu hieäu vi phaïm phaùp luaät, tieàm aån ruûi ro cho ngaân haøng vaø khaùch haøng thì caùc ngaân haøng naøy seõ kieân quyeát töø choái. 34 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 Y Z Trong chöông 1, luaän vaên ñaõ ñi vaøo nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà lyù luaän cô baûn veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø, trong ñoù taäp trung tìm hieåu veà caùc ruûi ro trong phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø xeùt theo moâi tröôøng vaø nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro nhö taùc nghieäp, phaùp lyù, chính trò, … - Khaùi nieäm veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø, caùc vaên baûn phaùp lyù quoác teá ñieàu chænh vaø khaùi nieäm veà ruûi ro, … - Töø nhöõng khaùi nieäm treân, luaän vaên ñöa ra nhöõng lyù luaän veà ruûi ro trong phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø, ñeå töø ñoù laøm neàn taûng cho vieäc ñi saâu vaøo phaân tích nhöõng ruûi ro xaûy ra trong thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi NHNo & PTNT Vieät Nam ôû phaàn tieáp theo. - Neâu ra moät soá baøi hoïc kinh nghieäm cuûa caùc treân theá giôùi ñeå töø ñoù goùp phaàn hoaøn thieän cuõng nhö haïn cheá ruûi ro trong phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø taïi NHNo noùi rieâng cuõng nhö caùc ngaân haøng thöông maïi taïi Vieät Nam noùi chung. 35 CHÖÔNG 2 : THÖÏC TRAÏNG RUÛI RO TRONG HOAÏT ÑOÄNG THANH TOAÙN THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ TAÏI NGAÂN HAØNG No & PTNT VIEÄT NAM 2.1. TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG THANH TOAÙN QUOÁC TEÁ CUÛA NHNo & PTNT VIEÄT NAM 2.1.1. Sô löôïc veà lòch söû hình thaønh, phaùt trieån cuûa NHNo & PTNT Vieät Nam NHNo & PTNT Vieät Nam laø doanh nghieäp nhaø nöôùc haïng ñaëc bieät, giöõ vai troø chuû ñaïo cung caáp dòch vuï ngaân haøng trong thò tröôøng taøi chính noâng thoân ôû Vieät Nam, vaø laø moät trong naêm ngaân haøng thöông maïi quoác doanh lôùn nhaát taïi Vieät Nam. Ngaøy 26/03/1988 Ngaân haøng chuyeân doanh Phaùt trieån Noâng thoân Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp theo Nghò ñònh soá 53/HÑBT vaø hoaït ñoäng theo Luaät caùc toå chöùc tín duïng Vieät Nam. Ngaøy 14/11/1990 Hoäi ñoàng Boä tröôûng ñaõ ra quyeát ñònh soá 400/CT chuyeån thaønh Ngaân haøng thöông maïi quoác doanh laáy teân laø Ngaân haøng Noâng nghieäp Vieät Nam. Ngaøy 15/10/1996 Thoáng ñoác Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñaõ ra Quyeát ñònh soá 280/QÑ-NH5 thaønh laäp Ngaân haøng Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân Vieät Nam (NHNo & PTNT Vieät Nam) treân cô sôû Ngaân haøng Noâng nghieäp ñaõ thaønh laäp tröôùc ñaây. NHNo & PTNT Vieät Nam laø ngaân haøng lôùn nhaát Vieät Nam caû veà taøi saûn vaø maïng löôùi hoaït ñoäng. Ñeán cuoái naêm 2005, Ngaân haøng Noâng nghieäp coù 7.702 36 tyû ñoàng voán töï coù, treân 190 ngaøn tyû ñoàng toång taøi saûn coù, 2.000 chi nhaùnh vaø ñôn vò tröïc thuoäc treân toaøn quoác vaø 29.429 caùn boä nhaân vieân. NHNo luoân chuù troïng ñaàu tö ñoåi môùi vaø öùng duïng coâng ngheä ngaân haøng phuïc vuï ñaéc löïc cho coâng taùc quaûn trò kinh doanh vaø phaùt trieån maïng löôùi dòch vuï ngaân haøng tieân tieán. NHNo ñaõ keát noái maïng vi tính töø Truï sôû chính ñeán caùc chi nhaùnh trong toaøn quoác, vaø moät heä thoáng caùc dòch vuï ngaân haøng goàm dòch vuï chuyeån tieàn ñieän töû, dòch vuï thanh toaùn theû tín duïng quoác teá, dòch vuï ATM, dòch vuï thanh toaùn quoác teá qua maïng SWIFT. Ñeán nay, NHNo hoaøn toaøn coù ñuû naêng löïc cung öùng caùc saûn phaåm, dòch vuï ngaân haøng hieän ñaïi, tieân tieán, tieän ích cho moïi ñoái töôïng khaùch haøng trong vaø ngoaøi nöôùc. Vôùi vò theá laø ngaân haøng thöông maïi lôùn nhaát ôû Vieät Nam, NHNo ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu ñaùng khích leä, ñoùng goùp to lôùn vaøo söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vaø phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc, ñöôïc Ñaûng vaø Nhaø nöôùc trao taëng danh hieäu Anh huøng lao ñoäng thôøi kyø ñoåi môùi. 2.1.2. Hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taïi NHNo & PTNT Vieät Nam 2.1.2.1. Toå chöùc hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taïi NHNo Ngay trong nhöõng naêm ñaàu chuyeån höôùng hoaït ñoäng ngaân haøng töø cô cheá keá hoaïch hoùa, taäp trung, bao caáp sang cô cheá thò tröôøng, thaùng 2/1992, cuøng vôùi moät soá ngaân haøng thöông maïi khaùc, NHNo ñöôïc Thoáng ñoác Ngaân haøng Nhaø nöôùc cho pheùp thöïc hieän caùc nghieäp vuï ngoaïi hoái, taïo cô sôû phaùp lyù cho vieäc môû ra caùc nghieäp vuï môùi coù tính quoác teá, theo höôùng cuûa moät ngaân haøng thöông maïi hieän ñaïi. Moâ hình hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo hieän nay ñöôïc toå chöùc theo ngaønh doïc. Sôû quaûn lyù, kinh doanh voán vaø ngoaïi teä, tröïc thuoäc Truï sôû chính, 37 thaønh laäp thaùng 2/2004, laø ñaàu moái quan heä ñaïi lyù, thanh toaùn quoác teá vaø SWIFT cho toaøn heä thoáng cuõng nhö vieäc quaûn lyù taøi khoaûn Nostro vaø haïch toaùn toaøn boä nguoàn voán ngoaïi teä cho heä thoáng NHNo & PTNT Vieät Nam. Trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, caùc chi nhaùnh trong heä thoáng NHNo ñöôïc chia thaønh 2 loaïi : * Loaïi 1 : Caùc chi nhaùnh thöïc hieän thanh toaùn quoác teá tröïc tieáp : laø caùc chi nhaùnh coù ñuû ñieàu kieän caàn thieát veà nhaân söï, thò tröôøng vaø khaùch haøng cuõng nhö coâng ngheä ñeå tröïc tieáp xöû lyù caùc nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá vaø ñöôïc pheùp hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá tröïc tieáp theo Quyeát ñònh soá 388/HÑQT-QHQT ngaøy 05/09/2005 cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò NHNo & PTNT Vieät Nam. Chi nhaùnh tröïc tieáp nhaän hoà sô cuûa khaùch haøng, xöû lyù vaø chòu traùch nhieäm veà caùc giao dòch phaùt sinh vôùi caùc ñoái taùc trong vaø ngoaøi nöôùc. Caùc ñieän giao dòch cuûa chi nhaùnh seõ ñöôïc chuyeån tôùi Hoäi sôû chính baèng heä thoáng SWIFT noäi boä, sau ñoù chuyeån tieáp ra nöôùc ngoaøi thoâng qua heä thoáng SWIFT hoaëc TELEX. * Loaïi 2 : Caùc chi nhaùnh thöïc hieän thanh toaùn quoác teá giaùn tieáp : laø caùc chi nhaùnh chöa ñaùp öùng ñuû caùc ñieàu kieän ñeå thöïc hieän tröïc tieáp nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá. Taïi chi nhaùnh cuõng tieáp nhaän vaø kieåm tra hoà sô do khaùch haøng xuaát trình. Nhöõng hoà sô naøy sau ñoù seõ ñöôïc chuyeån leân chi nhaùnh caáp treân ñöôïc pheùp hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá tröïc tieáp ñeå xöû lyù nghieäp vuï vaø chuyeån tieáp ra nöôùc ngoaøi. 2.1.2.2. Keát quaû hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo & PTNT Vieät Nam trong thôøi gian qua Laø moät trong nhöõng ngaân haøng thöông maïi lôùn nhaát Vieät Nam hieän nay, NHNo & PTNT Vieät Nam coù truyeàn thoáng hoaït ñoäng trong lónh vöïc noâng nghieäp 38 vaø saûn xuaát noâng thoân. Khoâng gioáng nhö ngaân haøng Ngoaïi thöông coù ñöôïc beà daøy kinh nghieäm thanh toaùn quoác teá hôn 40 naêm vaø maïng löôùi khaùch haøng xuaát nhaäp khaåu truyeàn thoáng roäng lôùn, hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo coøn non treû. Tuy nhieân, ñaây laø maûng hoaït ñoäng ngaøy caøng ñöôïc quan taâm vaø cuõng ñaõ thu ñöôïc nhöõng keát quaû khaû quan, töøng böôùc khaúng ñònh thöông hieäu NHNo trong hoaït ñoäng môùi meû naøy. Bieåu 2.1 : Doanh soá thanh toaùn XNK cuûa 4 NHTM Nhaø nöôùc DOANH SOÁ THANH TOAÙN XNK 4 NHTMNN 0 5000 10000 15000 20000 25000 ICB BIDV AGRIBANK VCB $b ill Naêm 2004 Naêm 2005 (Nguoàn : Baùo caùo thöôøng nieân NHNo, NHCT, NHNT, NHÑT&PT 2004, 2005) Hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taïi NHNo ra ñôøi khoâng chæ ñaùp öùng nhu caàu cuûa khaùch haøng, ña daïng hoùa caùc saûn phaåm dòch vuï cuûa ngaân haøng maø ñaõ ñoùng goùp tích cöïc vaøo hoaït ñoäng kinh doanh chung cuûa toaøn heä thoáng. Theå hieän : 2.1.2.2.1. Hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taêng tröôûng caû veà quy moâ vaø chaát löôïng Trong ñieàu kieän caùc nghieäp vuï ngaân haøng truyeàn thoáng nhö huy ñoäng voán, tín duïng chòu söùc eùp caïnh tranh ngaøy caøng gia taêng, cuøng vôùi xu theá phaùt trieån maïnh meõ cuûa coâng ngheä ngaân haøng, NHNo ñaõ ngaøy caøng chuù troïng ñeán vieäc 39 cung öùng caùc dòch vuï ngaân haøng trong ñoù coù dòch vuï thanh toaùn quoác teá, coi ñaây laø moät chieán löôïc quan troïng nhaèm ñaùp öùng ngaøy caøng cao nhu caàu cuûa khaùch haøng, ñoàng thôøi thöïc hieän ña daïng hoùa hoaït ñoäng ngaân haøng theo moâ hình ngaân haøng hieän ñaïi. Doanh soá hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taêng maïnh qua caùc naêm theå hieän söï tröôûng thaønh caû veà quy moâ vaø chaát löôïng. Bieåu 2.2 : Doanh soá thanh toaùn quoác teá NHNo 2001 -2005 Doanh soá thanh toaùn quoác teá 0 1000 2000 3000 4000 2001 2002 2003 2004 2005 Naêm $b ill xuaát khaåu nhaäp khaåu (Nguoàn : Ñeà aùn phaùt trieån hoaït ñoäng ngoaïi teä – CV 3129/NHNo-QHQT) Töø naêm 2001 ñeán nay, maïng löôùi thanh toaùn quoác teá NHNo khoâng ngöøng ñöôïc môû roäng, töø choã chæ coù 48 chi nhaùnh tröïc tieáp tham gia thanh toaùn quoác teá vaøo ñaàu naêm 2001 thì ñeán cuoái naêm 2005 con soá ñoù laø 124 chi nhaùnh, bao goàm 96 chi nhaùnh caáp I vaø 28 chi nhaùnh caáp II. Hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá toaøn heä thoáng ñaït toác ñoä taêng tröôûng bình quaân 34%/naêm giai ñoaïn 2001 – 2005; trong ñoù naêm 2005, doanh soá thanh toaùn quoác teá taêng 20,7% so vôùi naêm 2004, tyû troïng thanh toaùn quoác teá NHNo chieám 40 trong toång kim ngaïch XNK caû nöôùc taêng töø 8,30% naêm 2004 leân 8,47% naêm 2005. Baûng 2.3 : Tyû troïng TTQT NHNo 2001 -2005 Naêm Doanh soá thanh toaùn TTQT (tr. $) Kim ngaïch XNK cuûa Vieät Nam (tr. $) Tyû troïng TTQT NHNo/ KN XNK (%) 2001 1,928 31,189 6.18 2002 2,026 36,439 5.56 2003 2,929 44,875 6.53 2004 4,850 58,450 8.30 2005 5,857 69,110 8.47 (Nguoàn : Baùo caùo hoaït ñoäng kinh doanh ñoái ngoaïi naêm 2001 – 2005) Tính ñeán 31/12/2005, toång soá chi nhaùnh ñaõ noái maïng thanh toaùn quoác teá tröïc tieáp qua heä thoáng SWIFT laø 122 chi nhaùnh. Haàu heát caùc chi nhaùnh tham gia maïng SWIFT ñaõ ñöôïc caáp maõ giao dòch rieâng (84/122 chi nhaùnh), nhôø vaäy ruùt ngaén ñöôïc thôøi gian xöû lyù giao dòch taïi ñôn vò ñaàu moái. 2.1.2.2.2. Caùc nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá ngaøy caøng ñöôïc môû roäng Khi môùi trieån khai, NHNo chæ cung caáp caùc dòch vuï thanh toaùn quoác teá truyeàn thoáng nhö thanh toaùn baèng thö tín duïng, chuyeån tieàn. Cho ñeán nay, maëc duø gaëp raát nhieàu khoù khaên do tham gia thò tröôøng thanh toaùn quoác teá töông ñoái muoän so vôùi caùc ngaân haøng khaùc, NHNo ñaõ ñöa theâm moät soá saûn phaåm thanh toaùn quoác teá môùi ñeå phuïc vuï khaùch haøng nhö chieát khaáu boä chöùng töø haøng xuaát, nhôø thu, taøi trôï troïn goùi, xaùc nhaän thö tín duïng, … Ñaëc bieät, NHNo laø NHTM daãn ñaàu veà thanh toaùn khu vöïc bieân giôùi, chuû yeáu laø buoân baùn tieåu ngaïch taïi bieân 41 giôùi vôùi Trung Quoác. Trong thôøi gian tôùi, NHNo seõ trieån khai dòch vuï thanh toaùn bieân giôùi vôùi Campuchia. Vieäc phaùt trieån, môû roäng caùc saûn phaåm dòch vuï ñaõ goùp phaàn thöïc hieän ña daïng hoùa saûn phaåm vaø taïo moät chu trình phuïc vuï khaùch haøng kheùp kín, naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa NHNo treân thò tröôøng. 2.1.2.2.3. Trình ñoä coâng ngheä ngaân haøng vaø trình ñoä caùn boä ñöôïc naâng cao Hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá laø moät hoaït ñoäng ñoøi hoûi trình ñoä caùn boä taùc nghieäp phaûi ñöôïc ñaøo taïo vaø caäp nhaät thöôøng xuyeân, bôûi ñaây laø moät hoaït ñoäng coù tính quoác teá, lieân quan ñeán raát nhieàu ñoái taùc ôû nöôùc ngoaøi vaø vaän ñoäng lieân tuïc. Theo thoáng keâ sô boä, toaøn heä thoáng hieän coù khoaûng 450 caùn boä ñang thöïc hieän nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá, trong ñoù caùn boä chuyeân traùch chieám 46%, coøn laïi laø kieâm nhieäm caùc nghieäp vuï khaùc. Soá caùn boä coù trình ñoä ñaïi hoïc ngoaïi thöông chieám 4,07%; soá ñaõ qua lôùp ngaén haïn veà nghieäp vuï ngoaïi thöông 63,93%; chöa qua ñaøo taïo chieám 32%. Veà trình ñoä ngoaïi ngöõ cuûa caùn boä laøm thanh toaùn quoác teá : trình ñoä ñaïi hoïc 17,3%; trình ñoä C chieám 43,8%; coøn laïi laø trình ñoä A vaø B (Nguoàn : Ñeà aùn phaùt trieån hoaït ñoäng ngoaïi teä cuûa NHNo & PTNT Vieät Nam). Trình ñoä coâng ngheä cuõng laø moät yeáu toá voâ cuøng quan troïng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cuûa dòch vuï ngaân haøng, ñaëc bieät laø dòch vuï thanh toaùn quoác teá. Chính vì vaäy, coâng ngheä phuïc vuï hoaït ñoäng thanh toaùn ñaõ ñöôïc NHNo ñaàu tö raát lôùn, nhö tham gia heä thoáng SWIFT (töø naêm 1995), xaây döïng vaø trieån khai chöông trình Core-Bank döôùi söï taøi trôï cuûa Ngaân haøng theá giôùi, … Tuy nhieân, do maïng löôùi quaù nhieàu chi nhaùnh, trình ñoä coâng ngheä cuûa caùc chi nhaùnh khoâng ñoàng ñeàu neân heä thoáng coâng ngheä cuûa NHNo coøn nhieàu toàn taïi, maëc duø thanh toaùn quoác teá laø moät trong nhöõng nghieäp vuï ñöôïc ñaàu tö coâng ngheä tieân tieán nhaát. 42 2.1.2.2.4. Quy trình nghieäp vuï luoân ñöôïc caûi thieän vaø hoaøn chænh Quy trình nghieäp vuï ñang daàn ñöôïc hoaøn chænh vaø tieâu chuaån hoùa, ñöôïc caûi thieän cho phuø hôïp vôùi nhu caàu ngaøy caøng cao cuûa khaùch haøng, cuõng nhö tính an toaøn vaø baûo maät khoâng ngöøng ñöôïc naâng cao. Quyeát ñònh 1998/QÑ-NHNo- QHQT cuûa Toång giaùm ñoác NHNo & PTNT Vieät Nam veà vieäc Ban haønh quy trình nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá trong heä thoáng NHNo ngaøy 15/12/2005 taïo chuaån möïc cho hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá, giuùp cho chaát löôïng cuûa hoaït ñoäng naøy daàn ñöôïc naâng cao. 2.1.2.2.5. Quan heä ñaïi lyù ngaøy caøng ñöôïc môû roäng Cuøng vôùi tinh thaàn cuûa Ñaûng vaø Chính phuû trong quan heä ñoái ngoaïi laø “Vieät Nam muoán laøm baïn vôùi taát caû caùc nöôùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi” vaø “Môû cöûa hoaït ñoäng kinh teá ñoái ngoaïi”, NHNo cuõng luoân chuù troïng coâng taùc môû roäng quan heä ngaân haøng ñaïi lyù nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu cuûa khaùch haøng. Bieåu 2.4 : Soá löôïng ngaân haøng ñaïi lyù NGAÂN HAØNG ÑAÏI LYÙ 485 500 519 600 657 702 784 888 900 932 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (Nguoàn : Baùo caùo thöôøng nieân naêm 2005) 43 Naêm 1996, soá löôïng caùc ngaân haøng ñaïi lyù môùi chæ döøng laïi ôû con soá 485. ñeán naêm 2000 ñaõ leân tôùi 657 ngaân haøng vaø ñeán nay laø 932 ngaân haøng taïi hôn 114 quoác gia vaø vuøng laõnh thoå treân theá giôùi. 2.1.2.2.6. Uy tín cuûa NHNo ngaøy caøng ñöôïc naâng cao Thoâng qua caùc hoaït ñoäng ngoaïi teä, uy tín cuûa NHNo ngaøy caøng ñöôïc taêng leân. Caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi ngaøy caøng tin töôûng vaøo caùc giao dòch thanh toaùn do NHNo thöïc hieän, theå hieän baèng nhieàu giaûi thöôûng quoác teá nhö : Giaûi thöôûng “Döï aùn xuaát saéc nhaát khu vöïc chaâu AÙ veà chöông trình vaø saûn phaåm taøi chính vi moâ” do Hieäp hoäi Ngaân haøng chaâu AÙ (ABA) trao taëng vaøo thaùng 5/2005, caùc giaûi thöôûng veà thanh toaùn quoác teá vaø quaûn lyù voán do caùc ngaân haøng Wachovia, HSBC trao taëng; giaûi thöôûng baïch kim cho “Ñoái taùc thöông maïi toát nhaát khu vöïc chaâu AÙ” do Standard Chartered Bank trao taëng. Ñaây laø nhöõng giaûi thöôûng ñaàu tieân maø NHNo nhaän ñöôïc töø caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi keå töø khi baét ñaàu trieån khai nghieäp vuï ñeán nay. Ñieàu naøy caøng khaúng ñònh raèng uy tín cuûa NHNo trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá ñaõ daàn daàn ñöôïc khaúng ñònh. 2.2. THÖÏC TRAÏNG RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ TAÏI NHNo & PTNT VIEÄT NAM Tín duïng chöùng töø laø phöông thöùc phoå bieán nhaát trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa NHNo (Baûng 2.5). Söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån trong hoaït ñoäng naøy laø keát quaû cuûa söï noã löïc vöôït baäc cuûa NHNo trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá. 44 Baûng 2.5 : Doanh soá thanh toaùn quoác teá theo phöông thöùc L/C (Ñôn vò : trieäu USD) Naêm Doanh soá L/C Doanh soá TTQT Tyû troïng L/C/∑dsoá (%) 2001 1,166 1,928 60.5 2002 1,149 2,026 56.7 2003 1,851 2,929 63.2 2004 3,191 4,850 65.8 2005 3,830 5,857 65.4 (Nguoàn : Baùo caùo hoaït ñoäng kinh doanh ñoái ngoaïi 2001 -2005) Tuy nhieân, quan heä trong thanh toaùn quoác teá laø quan heä hôïp ñoàng, do ñoù xaûy ra ruûi ro vaø tranh chaáp laø ñieàu khoù traùnh khoûi. Tín duïng chöùng töø laø phöông thöùc thanh toaùn coù nhieàu öu ñieåm, an toaøn hôn caùc phöông thöùc thanh toaùn khaùc, song khoâng coù nghóa laø phöông thöùc naøy khoâng coù ruûi ro, ñaëc bieät laø ruûi ro ñoái vôùi caùc ngaân haøng tham gia. Vôùi phöông thöùc chuyeån tieàn hay nhôø thu, vai troø cuûa ngaân haøng chæ laø trung gian thanh toaùn hoä coøn ruûi ro (neáu coù xaûy ra) chuû yeáu do ngöôøi mua, ngöôøi baùn gaùnh chòu. Coøn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø, ngaân haøng – keå caû NHTB vaø NHPH, ñöôïc coi laø moät chuû theå hôïp ñoàng, neân neáu ruûi ro xaûy ra thì ngaân haøng cuõng seõ laø ngöôøi chòu thieät haïi. Ruûi ro trong thanh toaùn tín duïng chöùng töø coù theå xaûy ra vôùi taát caû caùc ngaân haøng tham gia nhaát laø ñoái vôùi ngaân haøng môû L/C, vaø cho duø ñoù laø loãi töø phía ngaân haøng hay khaùch haøng thì noù cuõng gaây neân nhöõng thieät haïi ñaùng keå caû veà maët taøi chính vaø uy tín cho ngaân haøng. 2.2.1. Caùc ruûi ro mang tính chaát vó moâ 45 2.2.1.1. Ruûi ro phaùp lyù, chính trò Ruûi ro naøy thöôøng xuaát hieän khi coù söï tranh chaáp hay khieáu kieän giöõa caùc beân. Khi ñoù moät vaán ñeà ñaët ra laø toøa aùn nöôùc naøo seõ thuï lyù vuï aùn vaø xöû lyù treân cô sôû luaät phaùp cuûa nöôùc naøo. Cho duø hôïp ñoàng ngoaïi thöông ñaõ ñeà caäp vaán ñeà naøy nhöng khoâng phaûi laø khoâng phöùc taïp. Nguyeân nhaân saâu xa cuûa loaïi ruûi ro naøy laø moâi tröôøng phaùp lyù vaø luaät phaùp caùc nöôùc khaùc nhau. Trong thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu baèng phöông thöùc tín duïng chöùng töø thì UCP vaø luaät phaùp quoác gia taïo thaønh haønh lang phaùp lyù cho giao dòch L/C cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi. Tuy nhieân möùc ñoä vaän duïng UCP vaøo thöïc tieãn cuûa töøng nöôùc laïi raát khaùc nhau. Luaät quoác gia thöôøng ñöôïc toân troïng vaø ít khi coù ñoái ñaàu vôùi thoâng leä quoác teá, nhöng khoâng phaûi khoâng coù maâu thuaãn. Moät trong nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm maø NHNo gaëp phaûi trong quaù trình thöïc hieän nghieäp vuï thanh toaùn baèng phöông thöùc tín duïng chöùng töø lieân quan ñeán vaán ñeà luaät quoác gia xung ñoät vôùi UCP500. Ví duï 1: Theo quy ñònh cuûa UCP500, neáu L/C khoâng quy ñònh laø huyû ngang hay khoâng huyû ngang thì ñöôïc coi laø L/C huyû ngang (ñieàu 6c UCP500). Tuy nhieân, theo boä luaät daân söï Nga, neáu L/C khoâng quy ñònh cuï theå laø huyû ngang hay khoâng huyû ngang thì ñöôïc hieåu laø L/C huyû ngang. Khi chi nhaùnh cuûa NHNo nhaän ñöôïc moät L/C phaùt haønh töø moät ngaân haøng cuûa Nga, khoâng ghi roõ laø coù huyû ngang hay khoâng huyû ngang, caùn boä cuûa NHNo ñaõ sô suaát khoâng ñeà nghò ngaân haøng phaùt haønh söûa ñoåi vaø ñaõ thoâng baùo cho khaùch haøng. Moät thaùng sau, ngaân haøng phaùt haønh cuûa Nga thoâng baùo cho NHNo laø L/C noùi treân ñaõ bò huyû maø khoâng caàn coù söï ñoàng yù cuûa ngöôøi thuï höôûng L/C, bôûi vì theo hoï ñaây laø L/C huyû ngang. 46 Raát may maén laø nhaø xuaát khaåu môùi chæ chuaån bò haøng hoùa ñeå giao neân khoâng bò maát haøng. Ñaây laø moät ruûi ro raát nguy hieåm, coù theå gaây haäu quaû nghieâm troïng ñoái vôùi nhaø xuaát khaåu cuõng nhö ngaân haøng cuûa nhaø xuaát khaåu. Tuy nhieân, söï maâu thuaãn naøy ñaõ bò loaïi boû vì theo ñieàu 3 UCP600, “thö tín duïng laø khoâng theå huyû boû ngay caû khi noù khoâng quy ñònh nhö theá”. Khoâng chæ maâu thuaãn giöõa luaät phaùp caùc nöôùc, maø ngay caû söï thay ñoåi veà chính saùch thueá quan, aùp duïng haïn ngaïch, … cuõng gaây khoù khaên cho caùc ngaân haøng trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø. Ví duï 2 : Moät coâng ty nhaäp khaåu ñeán NHNo xin môû moät L/C cho khaùch haøng nöôùc ngoaøi höôûng lôïi. NHNo yeâu caàu kyù quyõ 20% vaø vaän ñôn theo leänh cuûa NHNo. Theo thoâng leä quoác teá veà vaän taûi, vôùi vaän ñôn ñoù ngaân haøng ñöôïc quyeàn nhaän haøng hoaëc baùn haøng cho beân thöù ba neáu nhaø nhaäp khaåu maát khaû naêng thanh toaùn. Nhöng khi ngaân haøng caàm chöùng töø ñi nhaän haøng thì bò haûi quan töø choái vôùi lyù do: NHNo chæ laø ngöôøi baûo laõnh chöù khoâng phaûi ngöôøi mua neân khoâng ñöôïc nhaän haøng, hôn nöõa ñaây laïi laø maët haøng ñoøi hoûi phaûi coù quota nhaäp khaåu neân ngaân haøng khoâng coù ñuû ñieàu kieän ñeå nhaän haøng hoaëc baùn laïi cho beân thöù ba. Roõ raøng trong tröôøng hôïp naøy, ngaân haøng ñaõ laøm ñuùng luaät vaø coù giaûi phaùp töï baûo veä song ruûi ro vaãn xaûy ra ngoaøi taàm kieåm soaùt. Nhö chuùng ta ñaõ bieát, thanh toaùn quoác teá laø moät hoaït ñoäng coù lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc cuõng nhö quoác gia khaùc nhau. Do vaäy, moãi söï thay ñoåi veà kinh teá, chính trò ñeàu coù aûnh höôûng ñeán khaû naêng thanh toaùn vaø söï ñaùp öùng caùc ñieàu kieän ñaõ thoûa thuaän trong hôïp ñoàng cuûa caùc beân. Suy thoaùi kinh teá vaø bieán ñoäng chính trò seõ coù aûnh höôûng tieâu cöïc ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp vaø giao löu thöông maïi quoác teá. 47 Ngoaøi ra coøn coù nhöõng ruûi ro do nguyeân nhaân baát khaû khaùng gaây neân nhö : chieán tranh, ñình coâng, ñoäng ñaát, nuùi löûa,… gaây toån thaát cho caùc beân lieân quan. 2.2.1.2. Ruûi ro hoái ñoaùi Ñeå ñaûm baûo khaû naêng thanh toaùn, NHNo phaûi döï tröõ moät soá löôïng ngoaïi teä nhaát ñònh baèng caùc loaïi ngoaïi teä maïnh nhö USD, EUR, JPY, GBP, … Trong ñieàu kieän tình hình thò tröôøng ngoaïi teä thöôøng xuyeân bieán ñoäng maïnh veà tyû giaù vaø laõi suaát cuûa caùc loaïi ngoaïi teä so vôùi ñoàng VND thì nhöõng ruûi ro hoái ñoaùi coù nhieàu nguy cô tieàm aån. Ví duï 3: Khaùch haøng cuûa NHNo coù nhu caàu mua ngoaïi teä laø EUR ñeå thanh toaùn L/C, ngaân haøng xaùc nhaän baùn ngoaïi teä vôùi tyû giaù ñaõ ñöôïc nieâm yeát. Do döï tröõ EUR cuûa ngaân haøng khoâng ñuû cho nhöõng giao dòch lôùn neân phaûi mua treân thò tröôøng. Giaù EUR ñang leân, taïi thôøi ñieåm xaùc nhaän giao dòch mua EUR, tyû giaù giöõa EUR vaø VND ñaõ cao hôn tyû giaù baùn cho khaùch haøng. Ruûi ro do cheânh leäch tyû giaù mua vaø tyû giaù baùn do ngaân haøng gaùnh chòu. Trong cheá ñoä ñieàu haønh tyû giaù, Ngaân haøng Nhaø nöôùc giôùi haïn giaù traàn giöõa ñoàng USD vaø VND. Caùc giao dòch mua baùn giöõa ñoàng USD vaø VND treân thò tröôøng khoâng ñöôïc vöôït qua giaù traàn quy ñònh. Treân thöïc teá, giaù traàn thöôøng xuyeân thaáp hôn giaù giao dòch thöïc teá neân NHNo khoâng theå mua ñöôïc USD töø caùc khaùch haøng xuaát khaåu hoaëc caùc ngaân haøng treân thò tröôøng lieân ngaân haøng taïi möùc giaù traàn. Ngöôïc laïi, khi baùn USD cho nhaø nhaäp khaåu ñeå thanh toaùn, moät soá nhaø nhaäp khaåu lôùn cuûa NHNo chæ chaáp nhaän mua taïi möùc giaù traàn quy ñònh. NHNo gaëp ruûi ro do cheânh leäch lôùn giöõa giaù mua vaø giaù baùn ñoàng USD vaø VND. Tuy nhieân, hieän nay bieân ñoä dao ñoäng ñaõ ñöôïc nôùi töø 0.25% ñeán 0.5% laøm cho caùc ngaân haøng töï chuû hôn trong caùc giao dòch ngoaïi hoái cuûa mình. Nhöng ñaây 48 cuõng laø moät khoù khaên bôûi neáu ngaân haøng khoâng coù chính saùch ñieàu hoøa löôïng ngoaïi teä thích hôïp, vôùi xu höôùng ngoaïi teä bieán ñoäng nhö hieän nay seõ tieàm aån ruûi ro raát lôùn veà tyû giaù hoái ñoaùi. 2.2.2. Nhöõng ruûi ro tröïc tieáp trong hoaït ñoäng thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi NHNo & PTNT Vieät Nam 2.2.2.1. Ruûi ro khi NHNo laø ngaân haøng phaùt haønh a) Ruûi ro kyõ thuaät Trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø, traùch nhieäm cuûa NHPH laø lôùn nhaát, kyõ thuaät phöùc taïp nhaát, ñoøi hoûi phaûi thöïc söï am hieåu veà nghieäp vuï ngoaïi thöông cuõng nhö quy ñònh cuûa UCP500 vaø caùc thoâng leä quoác teá. Do vaäy coù raát nhieàu ruûi ro coù theå xaûy ra neáu nhö NHNo vôùi vai troø laø NHPH khoâng thöïc hieän toát caùc chöùc naêng nhieäm vuï cuûa mình, cuï theå laø : - Khoâng phaûi nhaø nhaäp khaåu naøo cuõng coù ñuû kieán thöùc vaø kinh nghieäm ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuûa mình. Do vaäy NHNo phaûi tö vaán cho nhaø nhaäp khaåu trong vieäc quy ñònh caùc ñieàu khoaûn cuûa thö tín duïng coù lôïi cho mình. Ñieàu naøy ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi nhöõng hôïp ñoàng coù giaù trò lôùn, hôïp ñoàng nhaäp khaåu maùy moùc thieát bò, ñieàu khoaûn thanh toaùn phöùc taïp, thanh toaùn laøm nhieàu laàn. Ví duï 4 : Moät boä chöùng töø nhaäp khaåu thieát bò ñöôïc thanh toaùn thaønh 2 laàn. 80% thanh toaùn khi xuaát trình boä chöùng töø giao haøng, 20% coøn laïi seõ thanh toaùn sau khi laép ñaët chaïy thöû vaø nghieäm thu xong. Vieäc nghieäm thu seõ ñöôïc thöïc hieän trong voøng 6 thaùng keå töø ngaøy giao haøng. Tuy nhieân, L/C laïi quy ñònh : “20% trò giaù hôïp ñoàng seõ ñöôïc thanh toaùn khi xuaát trình giaáy chöùng nhaän do nhaø nhaäp khaåu kyù vaø ñoùng daáu nhöng khoâng muoän hôn 6 thaùng keå töø ngaøy giao haøng”. Do vaäy theo quy ñònh cuûa L/C, trong voøng 6 thaùng, neáu khoâng kyù ñöôïc bieân baûn nghieäm thu nhaø nhaäp khaåu vaãn phaûi thanh toaùn 20%. 49 Trong hôïp ñoàng, thôøi haïn 6 thaùng ñöôïc quy ñònh ñoái vôùi vieäc kyù bieân baûn nghieäm thu, nhöng vieäc thanh toaùn 20% coøn laïi chæ ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû xuaát trình bieân baûn nghieäm thu ñaõ ñöôïc kyù vaø ñoùng daáu. Do vaäy, khi chuyeån sang thö tín duïng, ñieàu kieän thanh toaùn 20% coøn laïi ñaõ thay ñoåi, raøng buoäc theâm thôøi haïn 6 thaùng. Söï thay ñoåi naøy ñaõ gaây baát lôïi cho nhaø nhaäp khaåu. Trong nhieàu tröôøng hôïp, tuy NHNo ñaõ tö vaán cho khaùch haøng söûa ñoåi ñieàu kieän naøy, nhöng do bò eùp töø phía xuaát khaåu, nhaø nhaäp khaåu Vieät Nam vaãn phaûi chaáp nhaän. - Trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø, ñôn ñeà nghò môû L/C laø vaên baûn phaùp lyù raøng buoäc traùch nhieäm giöõa ngöôøi ñeà nghò môû L/C (nhaø nhaäp khaåu) vaø NHPH, coøn L/C laø vaên baûn phaùp lyù raøng buoäc traùch nhieäm giöõa NHPH vôùi ngöôøi thuï höôûng (nhaø xuaát khaåu). Maëc duø L/C do ngaân haøng phaùt haønh nhöng noäi dung cuûa noù veà cô baûn laø do nhaø nhaäp khaåu ñöa ra trong yeâu caàu môû L/C. Do vaäy, traùch nhieäm cuûa NHPH laø phaûi chuyeån taûi chính xaùc caùc yeâu caàu cuûa yeâu caàu môû L/C vaøo noäi dung L/C, ñeå ñaûm baûo boä chöùng töø xuaát trình phuø hôïp vôùi L/C thì cuõng ñoàng thôøi phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa nhaø nhaäp khaåu. Coù nhö vaäy ngaân haøng môùi coù theå ñoøi boài hoaøn töø nhaø nhaäp khaåu. Ví duï 5 : Trong yeâu caàu môû L/C cuûa Cty ABC göûi chi nhaùnh NHNo quy ñònh giaáy chöùng nhaän chaát löôïng do nhaø nhaäp khaåu phaùt haønh taïi caûng ñeán, nhöng khi chuyeån taûi vaøo noäi dung cuûa L/C, caùn boä ngaân haøng ghi nhaàm laø do nhaø xuaát khaåu phaùt haønh. Sai soùt naøy laøm aûnh höôûng ñeán baûn chaát cuûa giaáy chöùng nhaän chaát löôïng vaø gaây baát lôïi cho nhaø nhaäp khaåu. ÔÛ ví duï treân, chi nhaùnh NHNo ñaõ kòp thôøi phaùt hieän ra vaø söûa ñoåi L/C, tuy nhieân do L/C laø khoâng huûy ngang neân chi nhaùnh NHNo cuõng nhö nhaø nhaäp khaåu phaûi chôø ñôïi söï chaáp thuaän cuûa nhaø xuaát khaåu moät thôøi gian, gaây aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa coâng ty. 50 Trong tröôøng hôïp nhaø xuaát khaåu khoâng chaáp nhaän söûa ñoåi L/C thì NHPH phaûi chòu ruûi ro neáu nhaø nhaäp khaåu töø choái nhaän chöùng töø vaø thanh toaùn cho ngaân haøng. Chính vì vaäy, vieäc chuyeån taûi chính xaùc noäi dung cuûa ñôn ñeà nghò môû L/C cuûa nhaø nhaäp khaåu laø yeâu caàu voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi NHPH. Cuõng vì vaán ñeà naøy, UCP ñaõ khuyeán caùo caùc nhaø nhaäp khaåu vaø caùc ngaân haøng khoâng neân ñöa quaù nhieàu chi tieát moâ taû haøng hoùa vaøo L/C. Vieäc ñöa quaù nhieàu chi tieát kyõ thuaät vaøo L/C moät maët khoâng theå giuùp cho ngaân haøng vaø nhaø nhaäp khaåu kieåm soaùt ñöôïc chaát löôïng haøng hoùa thöïc teá, maët khaùc laïi deã gaây nhaàm laãn, sai soùt trong khi phaùt haønh L/C, kieåm tra chöùng töø, daãn ñeán tranh chaáp giöõa caùc beân. * Khi ngöôøi thuï höôûng xuaát trình boä chöùng töø tôùi NHPH, NHPH coù traùch nhieäm kieåm tra boä chöùng töø thaät chính xaùc ñeå quyeát ñònh traû tieàn neáu boä chöùng töø hoaøn haûo hay töø choái neáu boä chöùng töø coù baát ñoàng. Neáu xaùc ñònh sai seõ gaây haäu quaû nghieâm troïng cho NHPH. Khi kieåm tra chöùng töø, NHPH coù theå rôi vaøo boán tình huoáng sau : - Tình huoáng 1 : NHPH traû tieàn cho boä chöùng töø hoaøn haûo. - Tình huoáng 2 : NHPH töø choái traû tieàn boä chöùng töø baát ñoàng - Tình huoáng 3 : NHPH traû tieàn boä chöùng töø baát ñoàng. - Tình huoáng 4 : NHPH töø choái traû tieàn boä chöùng töø hoaøn haûo. Tình huoáng thöù nhaát vaø thöù hai laø hai tình huoáng phuø hôïp vôùi quyeàn vaø traùch nhieäm cuûa NHPH, do vaäy khoâng coù vaán ñeà tranh caõi xaûy ra. Tình huoáng thöù ba vaø thöù tö laø nhöõng sai soùt cuûa NHPH trong quaù trình taùc nghieäp. ÔÛ tình huoáng thöù ba, nhaø nhaäp khaåu töø choái traû tieàn cho NHPH, trong khi NHPH ñaõ thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng. Trong tình huoáng thöù tö, ngöôøi thuï höôûng seõ kieän NHPH vì khoâng thöïc hieän cam keát, gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán taøi 51 chính vaø uy tín cuûa NHPH. Vieäc xaùc ñònh tình traïng boä chöùng töø laø vaán ñeà khoù khaên vaø phöùc taïp, ñoøi hoûi caùn boä taùc nghieäp phaûi coù trình ñoä chuyeân moân cao, am hieåu nghieäp vuï vaø thoâng leä quoác teá. * Sau khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc tình traïng boä chöùng töø xuaát trình, NHPH phaûi tieán haønh thanh toaùn hoaëc thoâng baùo töø choái do baát ñoàng. Ruûi ro cuõng coù theå xaûy ra trong böôùc naøy neáu NHPH khoâng thöïc hieän ñuùng quy ñònh. Cuï theå laø UCP 500 quy ñònh vieäc thanh toaùn hoaëc thoâng baùo töø choái chöùng töø phaûi thöïc hieän trong voøng 7 ngaøy laøm vieäc sau ngaøy nhaän ñöôïc chöùng töø, quaù thôøi haïn treân NHPH maát quyeàn töø choái chöùng töø. Ngoaøi ra, NHPH coøn phaûi chòu ruûi ro neáu vieäc thanh toaùn khoâng ñöôïc thöïc hieän ñuùng theo chæ daãn treân boä chöùng töø, daãn ñeán tieàn bò thaát laïc hay chaäm treã. Cuøng vôùi ruûi ro do vieäc NHPH ñaõ chuyeån boä chöùng töø cho ngöôøi môû, hoaëc laøm maát khoâng traû laïi chöùng töø cho ngöôøi xuaát trình. Quyeàn haïn vaø nghóa vuï cuûa NHPH ñöôïc quy ñònh cuï theå trong UCP500, laø vaên baûn phaùp lyù ñieàu chænh haàu heát caùc thö tín duïng löu thoâng treân theá giôùi hieän nay. Tuy nhieân, taïi moät soá chi nhaùnh cuûa NHNo do giao dòch phaùt sinh ít neân caùn boä thanh toaùn quoác teá kieâm nhieäm nhieàu nhieäm vuï khaùc, khoâng ñöôïc ñaøo taïo chuyeân saâu neân ñaõ khoâng am hieåu ñeå tuaân thuû nghieâm tuùc quy ñònh cuûa UCP500, gaây thieät haïi cho ngaân haøng. Ví duï : Tröôøng hôïp 1 : Thoâng baùo baát ñoàng quaù thôøi haïn quy ñònh cuûa UCP500 Ví duï 6 : Caùn boä thanh toaùn quoác teá nhaän ñöôïc boä chöùng töø ñoøi tieàn theo thö tín duïng ngaân haøng chieát khaáu nhöng khoâng kieåm tra ngay, ñeå quaù thôøi haïn 7 ngaøy laøm vieäc theo quy ñònh cuûa UCP500. Khi nhaän ñöôïc ñieän tra soaùt cuûa ngaân haøng chieát khaáu vì chöa thanh toaùn, kieåm tra laïi hoà sô môùi phaùt hieän ra boä chöùng töø bò queân. Maëc duø chöùng töø coù loãi baát ñoàng laø giao haøng muoän nhöng NHNo ñaõ maát quyeàn töø choái chöùng töø baát ñoàng. 52 Trong tröôøng hôïp naøy, veà nguyeân taéc, NHNo phaûi töï thanh toaùn cho NHCK vaø chòu ruûi ro vì nhaø nhaäp khaåu hoaøn toaøn coù quyeàn töø choái nhaän chöùng töø. Tuy nhieân, do khaùch haøng thöïc söï caàn loâ haøng ñeå saûn xuaát, vaø loãi baát ñoàng cuûa boä chöùng töø khoâng laøm aûnh höôûng ñeán chaát löôïng loâ haøng, neân cuoái cuøng, sau khi ñaøm phaùn vôùi ngaân haøng, hoï cuõng ñaõ ñoàng yù thanh toaùn vaø ñi nhaän haøng. NHNo ñaõ phaûi traû moät khoaûn tieàn phaït chaäm thanh toaùn cho NHCK. Trong UCP500, thôøi gian toái ña ñeå ngaân haøng chaáp nhaän hoaëc töø choái chöùng töø laø 07 ngaøy, tuy nhieân theo ñieàu 14b UCP600 thôøi gian naøy ñaõ ruùt ngaén coøn “05 ngaøy laøm vieäc ngaân haøng tieáp theo ngaøy xuaát trình ñeå xaùc ñònh vieäc xuaát trình coù phuø hôïp hay khoâng”. Coâng vieäc kieåm tra, quyeát ñònh tính phuø hôïp cuûa chöùng töø cuûa ngaân haøng ñaõ bò ruùt ngaén laïi. Do vaäy, yeâu caàu ñaët ra vôùi moãi thanh toaùn vieân veà trình ñoä chuyeân moân cuõng nhö tính chính xaùc cuûa caùc thao taùc nghieäp vuï ngaøy caøng cao vaø ñaây cuõng laø nguyeân nhaân phaùt sinh ruûi ro khi UCP600 coù hieäu löïc thi haønh töø 01/07/2007. Tröôøng hôïp 2 : Thoâng baùo baát ñoàng khoâng hôïp leä Ví duï 7 : Caùn boä thanh toaùn quoác teá taïi moät chi nhaùnh cuûa NHNo ñaõ nhaän ñöôïc moät boä chöùng töø theo thö tín duïng, sau khi kieåm tra thì cho raèng boä chöùng töø coù baát ñoàng do xuaát trình baûn sao giaáy chöùng nhaän xuaát xöù thay vì baûn chính nhö L/C quy ñònh, vaø thoâng baùo baát ñoàng ñoù cho nhaø nhaäp khaåu. Khi nhaän ñöôïc thoâng baùo tình traïng boä chöùng töø töø NHPH, do haøng hoùa ñöôïc giao töø chaâu Aâu vaãn chöa veà ñeán caûng, nhaø nhaäp khaåu thoâng baùo khoâng chaáp nhaän boä chöùng töø ñeå trì hoaõn thanh toaùn. Khi nhaän ñöôïc chæ thò cuûa nhaø nhaäp khaåu, chi nhaùnh NHNo ñaõ laøm ñieän thoâng baùo töø choái boä chöùng töø baát ñoàng cho NHCK vaø bò phaûn ñoái vì lyù do theo ngaân haøng chieát khaáu thì giaáy chöùng nhaän xuaát xöù ñoù laø baûn chính, vaø boä chöùng töø phuø hôïp vôùi quy ñònh cuûa L/C. 53 Vaán ñeà tranh caõi giöõa hai ngaân haøng raát khoù giaûi quyeát bôûi vieäc xaùc ñònh baûn chính hay baûn sao quy ñònh trong UCP500 laø vaán ñeà raát nhaïy caûm, gaây nhieàu tranh caõi giöõa caùc beân lieân quan. Qua hai tình huoáng treân cho thaáy, nhöõng sai soùt xaûy ra trong quaù trình taùc nghieäp coù theå daãn ñeán thieät haïi raát nghieâm troïng. Ñaây laø nhöõng ruûi ro xuaát phaùt töø nguyeân nhaân chuû quan. Tuy nhieân, do maïng löôùi roäng lôùn vôùi soá löôïng chi nhaùnh thöïc hieän thanh toaùn quoác teá ngaøy caøng nhieàu, NHNo chöa theå kieåm soaùt ñöôïc toaøn boä caùc giao dòch phaùt sinh taïi chi nhaùnh. Hôn nöõa, kieåm tra chöùng töø laø moät coâng vieäc phöùc taïp bôûi raát nhieàu quy ñònh trong UCP500 khoâng thöïc söï roõ raøng, coù nhieàu quan ñieåm giaûi thích khaùc nhau. Chính vì söï khoâng roõ raøng trong quy ñònh cuûa UCP500 neân haøng naêm Phoøng Thöông maïi quoác teá phaûi tieáp nhaän vaø xem xeùt haøng ngaøn tröôøng hôïp tranh chaáp do caùc beân ñöa ra chöa keå ñeán nhöõng tình huoáng tranh caõi nhöng ñaõ ñöôïc caùc beân töï giaûi quyeát. Xin neâu moät ví duï ñeå tham khaûo veà Coâng ty Centrimex Haø Noäi ñaõ töø choái loâ haøng nhaäp khaåu phaân boùn khoâng thaønh coâng daãn ñeán thieät haïi khoaûng 20 tyû ñoàng cuûa nhaø nöôùc vaø nhöõng caù nhaân lieân quan ñaõ bò xöû lyù hình söï. Ngaøy 19/07/2000, Centrimex yeâu caàu Sôû Giao dòch I (SGD I) cuûa NHNo môû 1 L/C khoâng huyû ngang vaø thanh toaùn traû ngay soá LN/SG.D1- 00/071 cho ngöôøi thuï höôûng laø Helm. Ví duï 8 : Ngaøy 17/07/2000, Centrimex HN ñaõ kyù vôùi Helm Dugemittel Ñöùc (Helm) hôïp ñoàng soá 611/17120 ñeå nhaäp khaåu 10.000 taán (± 10%) phaân ureâ Trung Quoác vôùi giaù 145USD/taán CFR CO caûng Saøi Goøn. Cuøng ngaøy Centrimex cuõng kyù hôïp ñoàng heát loâ haøng naøy cho Coâng ty Vaät tö Noâng saûn HN vôùi giaù 2,163,455.73VNÑ/taán (töông ñöông 21.634.557.300 tyû VNÑ). Döï kieán thu lôøi gaàn 2 tyû VNÑ (töùc khoaûng 158,680.85 USD). 54 Haäu quaû : SGD I yeâu caàu Centrimex nhaän nôï 20,4 tyû ñoàng. Ngoaøi ra, Centrimex HN cuõng bò Coâng ty Vaät tö Noâng saûn HN ñoøi boài hoaøn 2,204 tyû ñoàng do vi phaïm hôïp ñoàng. Ngaøy 07/02/2001, Centrimex ñaõ kieän coâng ty Helm ra Trung taâm troïng taøi quoác teá Vieät Nam. Tuy nhieân, nhöõng chöùng cöù maø Centrimex ñöa ra khoâng ñuû thuyeát phuïc khieán Centrimex vaø SGD I NHNo phaûi gaùnh chòu toaøn boä toån thaát, vaø nhöõng caù nhaân lieân quan bò truy toá traùch nhieäm hình söï. Vaïân duïng ñieàu luaät quoác teá, Ngaân haøng BHF Hamburg ñaõ xieát nôï 100% trò giaù L/C baèng caùch phong toûa 1,850,000.00EUR (töông ñöông 1,451,935.75USD) trong taøi khoaûn cuûa NHNo vaø phaït laõi chaäm traû 10,162.00USD. Trong khi hai ngaân haøng tranh chaáp thì thôøi gian löu taøu taïi Vieät Nam ñaõ heát, do ñoù taøu Dewan rôøi Vieät Nam mang theo 10.000 taán phaân ureâ vaø hoï ñaõ baùn loâ haøng taïi Pakistan ñeå laáy laïi chi phí. + Ghi sai soá tieàn baèng chöõ treân Hoái phieáu Sau khi xem xeùt chöùng töø do Ngaân haøng BHF Hamburg göûi tôùi vaø vôùi söï tö vaán cuûa nhaân vieân SGD I, coâng ty Centrimex HN töø choái nhaän boä chöùng töø vaø töø choái thanh toaùn vôùi 3 sai soùt sau : + Khoâng ghi chuù ngaøy boác haøng leân taøu treân B/L (shipped on board) + Khoâng ghi teân ngöôøi traû tieàn treân Hoái phieáu Hôn 2 thaùng sau ngaøy môû L/C, taøu Dewan mang hôn 10.000 taán phaân ureâ vôùi trò giaù gaàn 1,5 trieäu USD caäp caûng Saøi Goøn. Nhöng thôøi ñieåm naøy coù luõ lôùn ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long khieán giaù phaân trong nöôùc giaûm maïnh, thaáp hôn giaù phaân theá giôùi gaàn 40USD/taán. Centrimex HN khoâng muoán nhaän loâ haøng phaân boùn naøy vì neáu nhaän loâ haøng thì seõ chòu loã khoaûn tieàn 400,000.00USD . 55 Lôøi bình : Ba loãi baát ñoàng maø Centrimex ñöa ra hoaøn toaøn khoâng naèm trong L/C vaø khoâng caáu thaønh lyù do ñeå töø choái thanh toaùn. Veà phía SGDI, vì moái quan heä vôùi khaùch haøng vaø cuõng moät phaàn laø do trình ñoä nghieäp vuï coøn keùm neân ñaõ baét loãi boä chöùng töø vôùi nhöõng loãi khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Ngoaøi ra ngaân haøng cuõng khoâng coù giaûi phaùp quaûn lyù loâ haøng khieán toaøn boä loâ haøng bò maát traéng, coâng ty Centrimex khoâng coù khaû naêng traû nôï. Söï coá thöông maïi naøy laø baøi hoïc cho caùc doanh nghieäp Vieät Nam veà phöông thöùc kinh doanh trong boái caûnh hoäi nhaäp quoác teá ngaøy caøng saâu roäng. b) Ruûi ro veà tín duïng Ruûi ro tín duïng phaùt sinh khi ngaân haøng caáp tín duïng cho caùc ñoái taùc trong hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá nhöng khoâng ñoøi ñöôïc tieàn. Ruûi ro tín duïng cuûa NHNo töø phía nhaø nhaäp khaåu phaùt sinh trong giao dòch môû L/C : soá löôïng thö tín duïng do NHNo phaùt haønh baèng voán vay cuûa ngaân haøng chieám moät tyû troïng lôùn (khoaûng gaàn 60% soá löôïng L/C do NHNo phaùt haønh). Ñoái vôùi nhöõng L/C môû baèng voán töï coù cuûa khaùch haøng, NHNo cuõng cho pheùp moät tyû leä kyù quyõ töông ñoái nhoû (töø 5% - 20% trò giaù L/C) aùp duïng cho caùc khaùch haøng thöôøng xuyeân, ñaõ xaây döïng haïn möùc môû L/C. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, neáu nhaø nhaäp khaåu gaëp ruûi ro trong kinh doanh daãn ñeán tình traïng vôõ nôï, phaù saûn, maát khaû naêng thanh toaùn thì seõ gaây ra ruûi ro raát lôùn cho NHNo. NHNo vaãn phaûi thanh toaùn cho nhaø xuaát khaåu khi hoï xuaát trình boä chöùng töø phuø hôïp nhö ñaõ cam keát trong L/C, nhöng laïi khoâng coù khaû naêng ñoøi boài hoaøn töø nhaø nhaäp khaåu. Cho duø NHNo ñaõ yeâu caàu vaän ñôn laäp theo leänh cuûa NHNo ñeå baûo löu quyeàn sôû höõu ñoái vôùi loâ haøng vaø thöïc hieän nghieâm ngaët caùc giaûi phaùp baûo ñaûm tieàn vay theo nghieäp vuï tín duïng, nhöng vieäc giaûi toaû vaø tieâu thuï loâ haøng ñeå thu hoài voán cuõng gaëp raát nhieàu khoù khaên, thôøi gian vaø chi phí. Ñaây laø moät nguy cô tieàm aån 56 ñoái vôùi NHNo vì moïi ruûi ro xaûy ra ñoái vôùi loâ haøng nhaäp khaåu nhö phöông aùn nhaäp khaåu khoâng hieäu quaû, haøng nhaäp veà khoâng tieâu thuï ñöôïc do nhu caàu vaø giaù caû treân thò tröôøng thay ñoåi theo chieàu höôùng baát lôïi cho nhaø nhaäp khaåu, haøng nhaäp khaåu khoâng ñaûm baûo chaát löôïng, … ñeàu coù theå daãn ñeán tình traïng nhaø nhaäp khaåu khoâng coù khaû naêng thanh toaùn ñuùng haïn khoaûn vay cho ngaân haøng. Ví duï 9 : Naêm 2001, IDC – moät doanh nghieäp nhaø nöôùc, môû L/C taïi NHNo ñeå nhaäp khaåu loâ haøng bình tro ñaù töø Campuchia, trò giaù USD400,000.00 vôùi muïc ñích taïm nhaäp ñeå taùi xuaát theo ñôn ñaët haøng cuûa moät cty Indonesia. Cty Indonesia yeâu caàu phaûi coù giaáy xaùc nhaän cuûa ñaïi dieän cty taïi VN tröôùc khi xuaát haøng. Tuy nhieân, ñeán khi nhaäp xong loâ haøng thì khoâng theå lieân laïc ñeå coù ñöôïc xaùc nhaän cuûa phía ñaïi dieän Indonesia. IDC ñaõ nhaän nôï taïi NHNo ñeå thanh toaùn cho phía Campuchia trong khi loâ haøng ñoù khoâng xuaát ñöôïc, vaø cuõng khoâng baùn ñöôïc vì ñaây laø moät maët haøng khoù baùn treân thò tröôøng. Haäu quaû laø IDC bò phaù saûn, NHNo bò nôï quaù haïn, ñeán naêm 2005 môùi xöû lyù xong. Ñaây cuõng laø baøi hoïc cho NHNo noùi rieâng cuõng nhö caùc NHTM Vieät Nam noùi chung trong vieäc thaåm ñònh phöông aùn nhaäp khaåu, maët haøng nhaäp khaåu cuõng nhö taøi saûn baûo ñaûm tieàn vay tröôùc khi caáp tín duïng nhaèm haïn cheá ruûi ro. Beân caïnh ñoù, do IDC laø doanh nghieäp nhaø nöôùc, tyû leä kyù quyõ khi môû L/C thaáp (0 - 10%) neân khi vieäc thanh toaùn coù vaán ñeà, khaû naêng ruûi ro ñoái vôùi NHNo raát cao. Chính vì vaäy, tröôùc khi chaáp nhaän phaùt haønh L/C, NHNo caàn aùp duïng moät quy trình thaåm ñònh khaùch haøng chaët cheõ gioáng nhö vieäc caáp tín duïng cho khaùch haøng. Neáu khaùch haøng môû L/C thöôøng xuyeân, NHPH coù theå caáp moät “Haïn möùc tín duïng nhaäp khaåu – Import Line” ñeå cho ngöôøi nhaäp khaåu môû L/C vôùi toång trò giaù baèng haïn möùc tín duïng nhaäp khaåu. Tyû leä % kyù quyõ coù theå giaûm xuoáng neáu möùc ñoä tin caäy cuûa khaùch haøng taêng leân. 57 c) Ruûi ro veà ñaïo ñöùc - Töø phía nhaø nhaäp khaåu : coù moät soá khaùch haøng cuûa NHNo khi nhaäp khaåu haøng hoùa ñaõ khoâng döï ñoaùn ñöôïc xu theá bieán ñoäng cuûa thò tröôøng neân khi haøng nhaäp veà ñeán Vieät Nam thì giaù caû treân thò tröôøng ñang haï, baát lôïi cho nhaø nhaäp khaåu. Tröôùc tình hình ñoù, nhaø nhaäp khaåu gaây söùc eùp, yeâu caàu NHNo tìm moïi caùch ñeå trì hoaõn thanh toaùn hoaëc khoâng thanh toaùn, thöôøng laø qua vieäc baét loãi baát ñoàng cuûa boä chöùng töø. Maët khaùc, nhaø nhaäp khaåu khoâng chòu laøm caùc thuû tuïc thanh toaùn nhö nhaän nôï vay ñoái vôùi L/C môû baèng voán vay hoaëc noäp tieàn vaøo taøi khoaûn ñoái vôùi caùc L/C môû baèng voán töï coù, kyù quyõ döôùi 100%. Nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy ñaõ ñaåy NHNo vaøo tình huoáng khoù xöû, neáu laøm theo yù khaùch haøng, baét loãi khoâng ñuùng UCP vaø thoâng leä quoác teá thì seõ gaây maát uy tín, thaäm chí coù theå bò ngaân haøng nöôùc ngoaøi kieän ra toøa (nhö vuï Centrimex HN neââu treân). Neáu muoán giöõ uy tín cuûa ngaân haøng thì NHNo phaûi ñöùng ra traû thay vaø vieäc ñoøi laïi tieàn seõ raát khoù khaên vaø maát thôøi gian. Trong nhöõng tröôøng hôïp khaùch haøng chaây yø nhö vaäy, ngaân haøng phaûi coù nhöõng giaûi phaùp cöùng raén ñeå khaùch haøng phaûi thöïc hieän ñuùng cam keát. - Töø phía nhaø xuaát khaåu : Trong moät soá tröôøng hôïp, nhaø xuaát khaåu coá yù giao haøng hoùa khoâng phuø hôïp vôùi hôïp ñoàng, khoâng ñuùng thôøi gian quy ñònh, hoaëc khoâng giao haøng nhöng laïi xuaát trình moät boä chöùng töø hoaøn haûo treân beà maët (chöùng töø giaû maïo) ñeå ñoøi tieàn thì ngaân haøng phaùt haønh vaãn phaûi thanh toaùn cho duø khoâng coù haøng thöïc giao. Trong thöïc tieãn hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá taïi caùc chi nhaùnh cuûa NHNo ñaõ coù raát nhieàu tình huoáng giaû maïo chöùng töø xaûy ra, khieán cho caû ngaân haøng vaø khaùch haøng maát raát nhieàu coâng söùc vaø thôøi gian giaûi quyeát tranh chaáp … 58 - Nöôùc naøy khoâng phaûi laø quoác gia xuaát khaåu phaân boùn Chi nhaùnh NHNo ñaõ kieân quyeát töø choái vì bieát raèng neáu chaáp nhaän môû L/C seõ phaûi gaùnh chòu nhöõng haäu quaû khoù löôøng tröôùc ñöôïc. - Giaù phaân ureâ luùc ñoù treân thò tröôøng theá giôùi ñaõ laø 195 -200USD/taán Ví duï 10 : Cuoái naêm 2003, moät doanh nghieäp ñeà nghò chi nhaùnh NHNo taïi Tp.HCM môû L/C trò giaù 4 trieäu USD nhaäp phaân boùn töø moät nöôùc trong khu vöïc vôùi giaù 150USD/taán giao taïi caûng Saøi Goøn. Ñieàu naøy sau ñoù ñöôïc phaùt hieän laø giaû vì : Khoâng phaûi trong moïi tröôøng hôïp, khaùch haøng vaø ngaân haøng coù theå phaùt hieän ra daáu hieäu löøa ñaûo ñeå ñeà nghò Toøa aùn ñieàu tra hay döøng thanh toaùn. Do vaäy, ñaây vaãn laø moät trong nhöõng ruûi ro tieàm aån, coù theå gaây haäu quaû nghieâm troïng ñoái vôùi ngaân haøng vaø nhaø nhaäp khaåu. Caùc doanh nghieäp caàn ñaëc bieät caûnh giaùc vôùi caùc hôïp ñoàng chaøo baùn vôùi giaù quaù reû, hoaëc coù cöôùc phí vaän chuyeån reû baát ngôø. Ñeå khaéc phuïc nhöõng ruûi ro naøy, giaûi phaùp hieäu quaû nhaát laø nhaø nhaäp khaåu phaûi tìm hieåu thaät kyõ ñoái taùc laøm aên tröôùc khi kyù keát hôïp ñoàng nhaäp khaåu. - Töø NHXN – NHCK : Chuùng ta xem xeùt ví duï thöïc teá ñaõ xaûy ra, nhö sau : Ví duï 11 : NHNo ñöôïc yeâu caàu môû L/C xaùc nhaän bôûi moät ngaân haøng coù uy tín ñoái vôùi nhaø xuaát khaåu. L/C cho pheùp NHXN ñoàng thôøi laø NHCK ñoøi tieàn baèng ñieän töø moät ngaân haøng hoaøn traû neáu nhaø xuaát khaåu xuaát trình boä chöùng töø phuø hôïp tôùi NHXN. Vieäc thanh toaùn ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi NHPH nhaän ñöôïc boä chöùng töø ñoøi tieàn. Khi nhaän ñöôïc chöùng töø, NHNo kieåm tra vaø phaùt hieän coù loãi baát ñoàng laø treân vaän ñôn ñöôøng bieån khoâng chæ ra teân cuûa ngöôøi chuyeân chôû theo ñieàu 23a UCP500. Do haøng chöa veà tôùi caûng neân khaùch haøng ñaõ töø choái chaáp nhaän baát ñoàng. NHNo yeâu caàu NHXN traû laïi tieàn ñaõ ñoøi töø ngaân haøng hoaøn traû nhöng sau hôn moät tuaàn taøi khoaûn cuûa NHNo môùi ñöôïc ghi coù laïi. 59 Trong tröôøng hôïp naøy, NHNo vaø nhaø nhaäp khaåu ñaõ bò thieät haïi do bò chieám duïng voán trong khoaûng thôøi gian töø khi phaûi thanh toaùn cho ñeán khi ñoøi ñöôïc tieàn. Tröôøng hôïp toài teä hôn, NHXN khoâng chaáp nhaän nhöõng baát ñoàng do NHNo ñöa ra vaø khoâng chòu hoaøn traû tieàn. Khi ñoù, NHNo buoäc phaûi kieän ra Phoøng thöông maïi quoác teá (ICC) ñeå giaûi quyeát. Vieäc giaûi quyeát tranh chaáp trong vieäc kieåm tra chöùng töø thöôøng laø raát phöùc taïp, maát thôøi gian vaø toán keùm. Noù phuï thuoäc khaù nhieàu vaøo töông quan löïc löôïng giöõa hai ngaân haøng lieân quan. Do vaäy, cho duø coù ñöôïc phaân xöû laø ñuùng thì NHNo vaø nhaø nhaäp khaåu cuõng phaûi maát raát nhieàu thôøi gian, chi phí, … vaø ñaëc bieät laø bò ñoïng voán. 2.2.2.2. Ruûi ro khi NHNo laø ngaân haøng thoâng baùo a) Ruûi ro kyõ thuaät Theo ñieàu 7 UCP500 (ñieàu 9 UCP600) thì “ngaân haøng thoâng baùo L/C coù traùch nhieäm kieåm tra tính chaân thaät beà ngoaøi cuûa L/C maø mình thoâng baùo. Khi