Luận văn Ngữ nghĩa của từ ngữ chỉ động vật trong thành ngữ tiếng Việt (so sánh với thành ngữ tiếng Anh)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ BẢO NGỮ NGHĨA CỦA TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG THÀNH NGỮ TIẾNG VIỆT (SO SÁNH VỚI THÀNH NGỮ TIẾNG ANH) LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÔN NGỮ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. HOÀNG DŨNG TP. HCM - p2003 MÔÛ ÑAÀU 0.1. Lyù do choïn ñeà taøi Moãi ngoân ngöõ, thoâng qua ngoân töø coù nhöõng caáu truùc taïo nghóa khaùc nhau. Nhöõng caáu truùc naøy theå hieän tö duy vaên hoaù daân toäc, taâm lyù, trí thoâng minh vaø söï taøi hoa cuûa ngöôøi baûn ngöõ. Thaønh ngöõ laø moät trong nhöõng caáu truùc taïo nghóa aáy. Thaønh ngöõ khoâng chæ coù taùc duïng laøm cho lôøi vaên hay, hình töôïng ñeïp maø coøn coù taùc duïng dieãn taû yù töôûng moät caùch saâu saéc, teá nhò, haøm suùc. Ñaëc bieät laø thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät. 0.2. Lòch söû vaán ñeà nghieân cöùu Do vò trí quan troïng trong kho töø vöïng cuûa moät ngoân ngöõ, thaønh ngöõ ñaõ thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa giôùi nghieân cöùu. Thaønh ngöõ khoâng chæ laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ngoân ngöõ hoïc maø coøn laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên khaùc. Vieäc söû duïng thaønh toá chæ ñoäng vaät trong caùc keát caáu thaønh ngöõ theå hieän neùt ñoäc ñaùo cuûa nhaân daân lao ñoäng, phaûn aùnh taâm lyù - vaên hoaù moät daân toäc, goùp phaàn taïo neân tính dò bieät trong caùch dieãn ñaït baèng ngoân töø, trong caùch nhìn, caùch nghó cuûa moãi daân toäc ñoái vôùi hieän thöïc khaùch quan. Cuøng chæ moät khaùi nieäm, moät hieän töôïng, moät traïng thaùi tình caûm nhöng moãi daân toäc söû duïng nhöõng yeáu toá ñoäng vaät khaùc nhau ñeå dieãn ñaït. Nhöõng yeáu toá chæ ñoäng vaät naøy theå hieän neùt ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töøng daân toäc vaø thöôøng ñöôïc goïi laø thaønh toá vaên hoaù. Thí duï, ñeå chæ chuyeän aên nhieàu, ngöôøi Vieät Nam duøng hình aûnh con coïp, con traâu, con roàng (aên nhö huøm ñoå ñoù, aên nhö tra âu, aên nhö roàng cuoán…), ngöôøi Anh laïi duøng hình aûnh con ngöïa (eat like a horse). Coøn khi chæ chuyeän aên ít, ngöôøi Anh duøng hình aûnh con chim (eat like a bird), ngöôøi Vieät laïi duøng hình aûnh con meøo (aên nhö meøo). Ngöôøi Vieät Nam duøng hình aûnh con traâu ñeå chæ tinh thaàn laøm vieäc khoâng bieát meät moûi (huøng huïc nhö traâu laên), coøn ngöôøi Anh laïi möôïn hình aûnh con ngöïa (work like a horse) v.v.. ÔÛ Vieät Nam, thaønh ngöõ tieáng Vieät ñöôïc nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc quan taâm vaø ñaõ coù raát nhieàu coâng trình coù giaù trò veà thaønh ngöõ. Chaúng haïn Ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ (Nguyeãn Vaên Meänh, 1972) [59]; Veà baûn chaát cuûa thaønh ngöõ so saùnh trong tieáng Vieät (Hoaøng Vaên Haønh, 1976)[19]; Thaønh ngöõ trong tieáng Vieät (Hoaøng Vaên Haønh, 1987) [17]; Bieán theå cuûa thaønh ngöõ, tuïc ngöõ (Vuõ Quang Haøo, 1993) [111]; Phöông phaùp tröôøng vaø vieäc nghieân cöùu thaønh ngöõ Anh – Vieät (Phan Vaên Queá, 1994) [87]; Ñaëc tröng vaên hoùa daân toäc nhìn töø thaønh ngöõ, tuïc ngöõ (Nguyeãn Xuaân Hoøa, 1994) [63]; Ñaëc ñieåm hình thaùi vaø ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ so saùnh tieáng Vieät (so saùnh vôùi thaønh ngöõ so saùnh tieáng Anh) (Laâm Baù Só, 2002) [27]; So saùnh caáu truùc – chöùc naêng cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ tieáng Vieät (Hoaøng Dieäu Minh, 2002) [13]. Rieâng veà maûng thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät trong tieáng Vieät, Trònh Caåm Lan (1995) khi nghieân cöùu Ñaëc ñieåm caáu truùc – ngöõ nghóa vaø nhöõng giaù trò bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät treân cöù lieäu thaønh ngöõ coù thaønh toá caáu taïo laø teân goïi ñoäng vaät [102] coù ñeà caäp ñeán thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät nhöng chöa ñi vaøo mieâu taû cuï theå caùc nghóa khaùc nhau cuûa moãi töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ. Nguyeãn Thuyù Khanh trong Ñaëc ñieåm tröôøng töø vöïng - ngöõ nghóa teân goïi ñoäng vaät (treân tö lieäu ñoái chieáu tieáng Vieät vôùi tieáng Nga) (luaän aùn phoù tieán só, 1996), ñaõ nghieân cöùu khaù saâu ngöõ nghóa teân goïi caùc ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø coù ñeà caäp moät phaàn “yù nghóa bieåu tröng cuûa caùc thaønh ngöõ so saùnh coù teân goïi ñoäng vaät” [57]. Ngoaøi ra, coù moät soá baøi nghieân cöùu ñaêng treân caùc taïp chí chuyeân ngaønh nhö:  Moät vaøi nhaän xeùt veà thaønh ngöõ so saùnh coù teân goïi ñoäng vaät tieáng Vieät (Nguyeãn Thuùy Khanh, Ngo ân ngöõ, soá 3, 1994).  Caùc con vaät vaø moät soá ñaëc tröng cuûa chuùng ñöôïc caûm nhaän töø goùc ñoä daân gian vaø khai thaùc ñeå ñöa vaøo kho taøng thaønh ngöõ tieáng Vieät (Phan Vaên Queá, Ngo ân ngöõ, soá 4, 1995).  Chuù chuoät trong kho thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, ca dao tieáng Vieät (Phöông Trang, Ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng, soá 1, 1996).  Tröôøng nghóa cuûa moät thöïc töø ( Döông Kyø Ñöùc, Ngö õ hoïc treû, 1996).  Moái quan heä giöõa vaên hoaù vaø ngoân ngöõ qua hình aûnh traâu boø trong thaønh ngöõ Vieät – Nga – Anh (Huyønh Coâng Minh Huøng, Hoäi thaûo ngoân ngöõ vaø vaên hoùa, Haø Noäi, 2000).  Hình aûnh gaáu trong thaønh ngöõ (treân cöù lieäu tieáng Vieät-Nga-Anh-Phaùp vaø moät soá tieáng Chaâu AÂu khaùc) (Huyønh Coâng Minh Huøng, T/c Khoa h oïc ÑHSP-TP.HCM, soá 24, 2000).  Ngöïa trong thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam (Phong Hoaù, Ng oân ngöõ v aø ñô øi soáng, soá 1+2, 2002) ………… Veà tieáng Anh, coâng trình nghieân cöùu thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Anh taïi Vieät Nam ñöôïc xem laø töông ñoái bao quaùt nhaát cho ñeán baây giôø coù leõ laø luaän aùn phoù tieán só cuûa Phan Vaên Queá: Ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ – tuïc ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Anh (trong söï so saùnh ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät) [86]. Luaän aùn naøy ñaõ ñeà caäp ñeán thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät khi phaân tích bình dieän ngöõ nghóa vaø so saùnh, ñoái chieáu söï khaùc bieät veà nghóa giöõa thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ - tuïc ngöõ tieáng Anh vaø tieáng Vieät nhöng khoâng vì muïc ñích nghieân cöùu noù maø chæ nhaèm laøm saùng toû ngöõ nghóa nhöõng thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät trong tieáng Anh. Ngoaøi ra, coù moät soá baøi vieát ñaêng treân caùc taïp chí chuyeân ngaønh coù ñeà caäp ñeán thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Anh:  Sô boä tìm hieåu caùc saéc thaùi ngöõ nghóa cuûa nhöõng töø chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Anh (Phan Vaên Queá, Noäi san Ñaïi ho ïc Ngoa ïi ngöõ – Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi, soá 1/1996).  Thaønh ngöõ tieáng Anh vaø daïng ñaëc bieät cuûa noù: cuïm ñoäng töøø - giôùi töø (Leâ Hoàng Lan, Ngoân n göõ vaø ñô øi soáng, soá 2/1996).  Gaø, khæ, chuoät, ngöïa trong tuïc ngöõ vaø thaønh ngöõ tieáng Anh vaø tieáng Vieät (Phan Vaên Queá, Ngo ân ngöõ vaø ñ ôøi soáng, soá 2, naêm 2000).  Hình aûnh con choù trong thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ tieáng Anh (Phan Vaên Queá, Ngoân ng öõ va ø ñôøi soán g, soá 2, naêm 2000). …………… Veà taùc giaû nöôùc ngoaøi nghieân cöùu thaønh ngöõ tieáng Anh, do haïn cheá ngoaïi ngöõ neân chuùng toâi chöa tieáp caän ñöôïc maûng taøi lieäu naøy. Nhö vaäy luaän vaên naøy tuy khoâng phaûi laø coâng trình nghieân cöùu ñaàu tieân, nhöng laïi laø coâng trình nghieân cöùu bao quaùt nhaát veà thaønh ngöõ tieáng Vieät coù chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät trong söï ñoái chieáu vôùi tieáng Anh. 0.3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi cuûa luaän vaên Vieäc nghieân cöùu toaøn boä heä thoáng thaønh ngöõ cuûa moät ngoân ngöõ laø moät coâng vieäc ñoøi hoûi nhieàu coâng söùc cuûa nhieàu ngöôøi trong moät thôøi gian daøi. Trong khuoân khoå luaän vaên, chuùng toâi chæ giôùi haïn ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu cuûa luaän vaên ôû nhöõng thaønh ngöõ coù chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø trong tieáng Anh. Vaø trong caùc thaønh ngöõ naøy, chuùng toâi chæ quan taâm chuû yeáu ñeán maët yù nghóa vaên hoaù cuûa caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät maø thoâi. 0.4. Phöông phaùp nghieân cöùu Do tính chaát vaø nhieäm vuï khoa hoïc cuûa ñeà taøi, chuùng toâi söû duïng toång hôïp nhieàu phöông phaùp nhö:  Phöông phaùp thoáng keâ, nhaèm thoáng keâ taát caû nhöõng thaønh ngöõ coù chöùa töø ngöõ chæ ñoäng vaät, töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät, thaønh ngöõ so saùnh coù thaønh toá chæ ñoäng vaät, thaønh ngöõ chöùa nhieàu hôn moät thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø tieáng Anh. Ngoaøi ra, luaän vaên cuõng söû duïng phöông phaùp naøy ñeå thoáng keâ taát caû nhöõng nghóa coù theå coù ôû moãi thaønh toá chæ ñoäng vaät.  Phöông phaùp phaân tích, ñeå phaân tích nhöõng ñaëc tröng ngöõ nghóa coù theå coù cuûa nhöõng töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ.  Phöông phaùp ñoái chieáu cuõng ñöôïc söû duïng ñeå so saùnh ñoái chieáu ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät trong hai ngoân ngöõ Vieät – Anh. Qua vieäc so saùnh ñoái chieáu naøy, nhöõng neùt töông ñoàng vaø dò bieät veà ngoân ngöõ – vaên hoaù – xaõ hoäi giöõa hai ngoân ngöõ seõ ñöôïc nhìn thaáy moät caùch roõ raøng. Caû ba phöông phaùp keå treân ñeàu coù taàm quan troïng nhö nhau vaø ñöôïc vaän duïng keát hôïp xuyeân suoát luaän vaên. 0.5. Tö lieäu nghieân cöùu Moät trong nhöõng nhieäm vuï cuûa luaän vaên laø nhaèm thoáng keâ caøng nhieàu caøng toát nhöõng thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät, neân chuùng toâi coá choïn löïa moät soá taøi lieäu tieâu bieåu veà thaønh ngöõ laøm cô sôû cho moïi söï taäp hôïp vaø ñoái chieáu khaùc. Taøi lieäu maø chuùng toâi choïn laø: Thaønh ngöõ – tuïc ngöõ Vieät Nam do Buøi Haïnh Caån, Bích Haèng, Vieät Anh bieân soaïn; Töø ñ ieån tha ønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam cuûa Vuõ Dung, Vuõ Thuyù Anh, Vuõ Quang Haøo; Töø ñ ieån thaønh ngöõ Vieät Nam cuûa Nguyeãn Vaên Khang; Thaønh ngö õ tieáng Vieät cuûa Löông Vaên Ñang, Nguyeãn Löïc. Nhöng taøi lieäu chuû yeáu laø cuoán Tö ø ñieån thaønh ng öõ tieán g Vieät phoå thoâng do Nguyeãn Nhö YÙ chuû bieân. Ñaây laø cuoán töø ñieån môùi nhaát vaø töông ñoái ñaày ñuû veà thaønh ngöõ tieáng Vieät (xuaát baûn naêm 2002). Tuy nhieân, chính taùc giaû cuõng khoâng daùm khaúng ñònh taát caû nhöõng ñôn vò trong töø ñieån naøy laø thaønh ngöõ. Theo oâng, trong ñoù “bao goàm moät vaøi ñôn vò chöa xaùc ñònh roõ laø thaønh ngöõ hay tuïc ngöõ, moät vaán ñeà hieän coøn ñeå ngoû trong Vieät ngöõ hoïc”[43, tr.7]. Veà thaønh ngöõ tieáng Anh, chuùng toâi söû duïng cuoán Ox ford Learner’s Ditionary of English Id ioms cuûa H. Warren, (Oxford University Press, 1994); Töø ñ ieån thaønh ngö õ Anh Vieät cuûa Traàn Thanh Giao (Ñaø Naüng, 1995); Töø ñieån Anh Vieät cuûa Vieän Ngoân ngöõ hoïc (Tp. HCM, 1993). 0.6. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên Veà lyù luaän: Thaønh ngöõ chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät laø maûng ñeà taøi raát phong phuù vaø lyù thuù ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm. Nghieân cöùu ñeà taøi naøy, chuùng toâi hy voïng ñoùng goùp moät phaàn coâng söùc cuûa mình vaøo vieäc xaây döïng boä moân thaønh ngöõ hoïc. Ngoaøi ra, ñeà taøi coøn nhaèm goùp phaàn chöùng minh baûn saéc vaên hoaù rieâng bieät ôû moãi daân toäc cuõng nhö tính phoå quaùt vaên hoaù ôû nhieàu daân toäc thoâng qua so saùnh ñoái chieáu thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø tieáng Anh. Veà thöïc tieãn: Luaän vaên taäp hôïp ñöôïc moät khoái löôïng tö lieäu lôùn hôn so vôùi nhöõng coâng trình coù tröôùc: 1555 thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät vaø 463 thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Anh, so vôùi soá lieäu töông öùng cuûa Trònh Caåm Lan laø 904 thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät vaø cuûa Phan Vaên Queá laø 368 ñôn vò goàm caû thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ ñoäng vaät tieáng Anh (daãn theo Phan Vaên Queá [86]). Treân cô sôû ñoù, keát quaû nghieân cöùu seõ bao quaùt hôn, phuïc vuï toát cho vieäc hoïc taäp, giaûng daïy vaø söû duïng thaønh ngöõ. Ñeà taøi coøn giuùp chuùng ta hieåu bieát theâm veà caùi chung vaø caùi rieâng cuûa hai neàn vaên hoaù Vieät – Anh treân cô sôû ñoái chieáu thaønh ngöõ coù chöùa thaønh toá ñoäng vaät ôû hai ngoân ngöõ, hoã trôï ñaéc löïc cho vieäc daïy vaø dòch tieáng Anh. 0.7. Boá cuïc luaän vaên Tuy chæ nghieân cöùu moät boä phaän cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät, nhöng ñeå taïo cô sôû cho vieäc ñi saâu nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà maø noäi dung luaän vaên yeâu caàu, chuùng toâi vaãn phaûi baét ñaàu töø vieäc tìm hieåu thaønh ngöõ noùi chung, sau ñoù môùi ñi vaøo töøng khía caïnh cuûa ñeà taøi. Noäi dung ñaàu tieân cung caáp caùi nhìn toång quan veà thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø tieáng Anh (chöông moät). Phaàn chuû yeáu cuûa luaän vaên naèm ôû chöông hai: khaûo saùt ngöõ nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät. ÔÛ chöông naøy, ngoaøi vieäc thoáng keâ, luaän vaên tieán haønh mieâu taû ngöõ nghóa vaên hoaù moät soá töø ngöõ chæ ñoäng vaät coù taàn soá xuaát hieän cao trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, mieâu taû ngöõ nghóa caùc töø chæ boä phaän ñoäng vaät, phaân tích moái quan heä giöõa caùc thaønh toá ñoäng vaät trong moät thaønh ngöõ. Ñoàng thôøi luaän vaên cuõng daønh moät phaàn thích ñaùng ñeå trình baøy veà thaønh ngöõ so saùnh chöùa thaønh toá ñoäng vaät. Luaän vaên cuõng chuù yù ñeán vieäc so saùnh ñoái chieáu vôùi thaønh ngöõ tieáng Anh treân cô sôû nhöõng soá lieäu thu thaäp ñöôïc. Ngoaøi 87 trang chính vaên, 12 trang danh muïc taøi lieäu tham khaûo, luaän vaên daønh 132 trang cho 6 phuï luïc . Chöông moät TOÅNG QUAN VEÀ THAØNH NGÖÕ COÙ THAØNH TOÁ CHÆ ÑOÄNG VAÄT TRONG TIEÁNG VIEÄT VAØ TIEÁNG ANH 1.1. Khaùi nieäm veà thaønh ngöõ Theo caùc nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ (Nguyeãn Vaên Meänh [60], Hoà Leâ [11], Nguyeãn Vaên Tu [62], Ñoã Höõu Chaâu [71]) vaø nhöõng nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam (Vuõ Ngoïc Phan [110], Döông Quaûng Haøm [10], caùc taùc giaû cuoán Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam [30]), thaønh ngöõ laø cuïm töø coá ñònh maø caùc töø trong ñoù ñaõ maát tính ñoäc laäp, keát hôïp laïi vôùi nhau thaønh moät khoái vöõng chaéc, hoaøn chænh, khoù coù theå thay ñoåi (ví duï: Thaønh ngöõ meï troøn con vuoâng khoâng theå ñoåi thaønh Meï vuoâng con troøn hay Meï cuõng troøn con cuõng vuoâng hay Meï troøn laém con vuoâng laém...). Cuõng theo caùc nhaø nghieân cöùu, thaønh ngöõ thöôøng bieåu hieän moät khaùi nieäm töông töï nhö ñôn vò töø, duøng ñeå taïo thaønh phaàn caâu nhö töø, noùi caùch khaùc, noù coù chöùc naêng nhö töø; ngöôøi ta coù theå thay theá moät thaønh ngöõ baèng moät töø töông öùng vôùi noù trong caâu. Ñaây laø moät quan nieäm phoå bieán nhöng khoâng thaät thuyeát phuïc. Khaùi nieäm laø caâu chuyeän tö duy, coøn veà maët ngoân ngöõ, bieåu hieän khaùi nieäm baèng töø hay ngöõ laø vaán ñeà khaùc. Ta coù theå thay Toâi ñi guoác trong buïng noù baèng Toâi raát hieåu noù thì raát hieåu laø ngöõ, chöù khoâng phaûi töø. Trong khoaûng vaøi chuïc naêm gaàn ñaây, caùc nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ vaø nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam raát quan taâm ñeán vieäc phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ, song ranh giôùi giöõa chuùng vaãn chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ reät. Bôûi leõ giöõa chuùng coù raát nhieàu ñieåm gioáng nhau: caû hai ñeàu laø nhöõng ñôn vò coù saün, coá ñònh, caáu truùc chaët cheõ, giaøu hình aûnh, giaøu saéc thaùi bieåu caûm vaø ñöôïc taùi hieän trong giao tieáp. Thaäm chí coù nhieàu ngöôøi cho raèng khoâng caàn thieát taùch rieâng thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Chaúng haïn nhö Tröông Ñoâng San, oâng goïi chung thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ laø ngöõ vò. Theo oâng “ngöõ vò laø ñôn vò ngoân ngöõ treân caáp ñoä töø vò goàm hai töø vò trôû leân ñöôïc taùi hieän trong lôøi noùi döôùi daïng coù saün, coá ñònh veà hình thöùc vaø noäi dung” [105]. YÙ kieán ñaàu tieân ñaùng chuù yù veà söï khaùc nhau giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ laø cuûa Döông Quaûng Haøm [10]. OÂng vieát: “Moät caâu tuïc ngöõ töï noù phaûi coù moät yù nghóa ñaày ñuû, hoaëc khuyeân raên hoaëc chæ baûo ñieàu gì; coøn thaønh ngöõ chæ laø nhöõng lôøi noùi coù saün ñeå ta tieän duøng maø dieãn ñaït moät yù gì hoaëc taû moät traïng thaùi gì cho maøu meø”. Coøn theo Vuõ Ngoïc Phan thì: “Tuïc ngöõ laø moät caâu töï noù dieãn troïn veïn moät yù, moät nhaän xeùt, moät kinh nghieäm, moät luaân lyù, moät coâng lyù, coù khi laø moät söï pheâ phaùn. Coøn thaønh ngöõ laø moät phaàn caâu saün coù, noù laø moät boä phaän cuûa caâu maø nhieàu ngöôøi ñaõ quen duøng, nhöng töï rieâng noù khoâng dieãn ñaït ñöôïc moät yù troïn veïn” [110]. Nguyeãn Vaên Meänh trong baøi Ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ [59] cho raèng “coù theå noùi noäi dung cuûa thaønh ngöõ mang tính chaát hieän töôïng, coøn noäi dung cuûa tuïc ngöõ noùi chung mang tính chaát quy luaät. Töø söï khaùc nhau cô baûn veà noäi dung daãn ñeán söï khaùc nhau veà hình thöùc ngöõ phaùp, veà naêng löïc hoaït ñoäng trong chuoãi lôøi noùi… Veà hình thöùc ngöõ phaùp, moãi thaønh ngöõ chæ laø moät cuïm töø, chöa phaûi laø moät caâu hoaøn chænh. Tuïc ngöõ thì khaùc haún. Moãi tuïc ngöõ toái thieåu laø moät caâu”. Cuø Ñình Tuù cho raèng yù kieán cuûa Nguyeãn Vaên Meänh chöa thaät xaùc ñaùng vì theo oâng: “Thaønh ngöõ laø moät hieän töôïng ngoân ngöõ. Tuïc ngöõ cuõng laø moät hieän töôïng ngoân ngöõ. Giaûi quyeát caùc hieän töôïng ngoân ngöõ phaûi caên cöù ngoân ngöõ hoïc”. Giaùo sö cho raèng söï khaùc nhau cô baûn giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ laø söï khaùc nhau veà chöùc naêng: “Thaønh ngöõ laø nhöõng ñôn vò coù saün mang chöùc naêng ñònh danh… laø nhöõng ñôn vò töông ñöông nhö töø… Tuïc ngöõ cuõng nhö caùc saùng taïo khaùc cuûa daân gian nhö ca dao, truyeän coå tích, ñeàu laø nhöõng thoâng baùo… Noù thoâng baùo moät nhaän ñònh, moät keát luaän veà moät phöông dieän naøo ñoù cuûa theá giôùi khaùch quan. Do vaäy moãi tuïc ngöõ ñoïc leân laø moät caâu hoaøn chænh, dieãn ñaït troïn veïn moät yù töôûng…” [7]. Tuy nhieân, theo caùc taùc giaû cuûa cuoán Tuïc ngöõ Vieät Nam, caàn phaûi xeùt söï khaùc nhau cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ chuû yeáu ôû choã “nhö laø moät hieän töôïng ngoân ngöõ vaø moät hieän töôïng yù thöùc xaõ hoäi” vaø caùc tieâu chí maø caùc taùc giaû ñöa ra ñeå phaân bieät laø nhaän thöùc luaän. Vôùi tieâu chí ñoù thì tuïc ngöõ chuû yeáu laø moät hieän töôïng yù thöùc xaõ hoäi, coøn thaønh ngöõ laø moät hieän töôïng ngoân ngöõ. Vaø söï khaùc nhau veà noäi dung cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ chính laø söï khaùc nhau veà noäi dung cuûa hai hình thöùc tö duy khaùc nhau: noäi dung cuûa thaønh ngöõ laø nhöõng khaùi nieäm, noäi dung cuûa tuïc ngöõ laø nhöõng phaùn ñoaùn. Söï khaùc nhau veà hình thöùc tö duy taát yeáu seõ daãn ñeán söï khaùc nhau veà chöùc naêng, veà caáu taïo ngöõ phaùp vaø vò trí trong lôøi noùi cuûa hai hình thöùc ngoân ngöõ ñoù (Chu Xuaân Dieân, Löông Vaên Ñang, Phöông Tri, Tuïc ng öõ Vieät Na m, Nxb KHXH, Haø Noäi, 1993)[6]. Nhö vaäy vieäc phaân ñònh ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ tuy khoù khaên nhöng khoâng phaûi laø khoâng theå. Chuùng toâi raát ñoàng tình vôùi yù kieán cuûa taùc giaû Nguyeãn Vaên Meänh: “Ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ khoâng phaûi laø moät ñöôøng keû thaúng baêng, song treân ñaïi theå vaán ñeà coù theå tìm ra nhöõng ñaëc ñieåm khaùc bieät khaù roõ raøng ôû hai phöông dieän: noäi dung vaø hình thöùc” [59]. Treân thöïc teá, noäi dung vaø hình thöùc cuûa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ laø heát söùc ña daïng, phong phuù vaø phöùc taïp. Veà hình thöùc, khoâng phaûi luùc naøo thaønh ngöõ cuõng laø nhöõng cuïm töø coá ñònh. Moät soá khoâng nhoû caùc thaønh ngöõ coù keát caáu chuû vò, nhö nöôùc ñoå ñaàu vòt; eách ngoài ñaùy gieáng … Hình thöùc coù keát caáu chuû vò naøy thöôøng laø nguyeân nhaân gaây khoù khaên trong vieäc phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Veà maët noäi dung, caû hai ñeàu laø nhöõng saûn phaåm nhaän thöùc cuûa nhaân daân veà caùc söï vaät vaø hieän töôïng cuûa theá giôùi khaùch quan, ñeàu chöùa ñöïng vaø phaûn aùnh tri thöùc cuûa nhaân daân, ñeàu laø söï ñuùc keát kinh nghieäm, laø keát tinh trí tueä cuûa quaàn chuùng, ñeàu töø söï khaùi quaùt hieän thöïc ñeå ruùt ra baûn chaát, quy luaät. Chuùng ta coù theå ruùt ra moät soá neùt khu bieät giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ nhö sau: Veà maët yù nghóa: Thaønh ngöõ mieâu taû moät söï vaät, moät hoaït ñoäng, moät tính chaát hay moät traïng thaùi. Chaúng haïn: cao nhö seáu; noùi höôu noùi vöôïn; lôø ñôø nhö gaø ban hoâm... Ngöôïc laïi, tuïc ngöõ ñuùc keát moät kinh nghieäm, moät quy luaät, moät chaân lyù cuûa cuoäc soáng, hoaëc neâu leân moät baøi hoïc ôû ñôøi. Thí duï: gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì saùng; ôû hieàn gaëp laønh; thuoác ñaéng daõ taät; noài naøo vung aáy; moät con saâu laøm raàu noài canh; aên ít no laâu, caøy saâu toát luùa;… Noäi dung cuûa thaønh ngöõ thöôøng thieân veà vieäc theå hieän nhöõng caùi coù tính chaát ngaãu nhieân vaø rieâng leû. Coøn noäi dung cuûa tuïc ngöõ laïi theå hieän nhöõng caùi coù tính baûn chaát, khaùi quaùt, mang tính taát yeáu, quy luaät. Veà maët ngöõ phaùp: Moãi thaønh ngöõ, nhìn chung, chæ laø moät ngöõ, chöa phaûi laø moät caâu hoaøn chænh vì thaønh ngöõ chæ nhaèm neâu leân moät hình aûnh, moät hieän töôïng, chaúng haïn nhö: meøo maû gaø ñoàng; doát ñaëc caùn mai; ñaùnh raén giöõa khuùc… Ngöôïc laïi, tuïc ngöõ laø moät caâu hoaøn chænh, laø moät thoâng baùo troïn veïn, moät keát luaän cuï theå, moät nhaän ñònh chaéc chaén, moät baøi hoïc kinh nghieäm. Thí duï: Con khoâng cheâ cha meï khoù, choù khoâng cheâ chuû ngheøo,... Phaàn lôùn thaønh ngöõ tieáng Vieät coù keát caáu moät trung taâm, thöôøng laø nhöõng thaønh ngöõ daïng so saùnh: chaäm nhö ruøa, löø ñöø nhö oâng töø vaøo ñeàn, nhôùn nhaùc nhö gaø phaûi caùo, luùng tuùng nhö gaø maéc toùc, cao nhö seáu… Moät boä phaän nhoû caùc thaønh ngöõ coù keát caáu hai trung taâm: nöôùc ñoå ñaàu vòt, eách ngoài ñaùy gieáng… Tuy nhieân nhöõng thaønh ngöõ naøy cuõng chæ laø moät phaàn cuûa caâu, vaãn duøng ñeå goïi haønh ñoäng, tính chaát söï vaät. Thí duï: nöôùc ñoå ñaàu vòt “phí coâng, khoâng coù taùc duïng”, aùo gaám ñi ñeâm “toán keùm maø khoâng ai bieát ñeán”, eách ngoài ñaùy gieáng “khoâng nhìn xa thaáy roäng”, mieäng ngaäm hoät thò “ôû vaøo theá khoâng theå noùi ñöôïc”. Veà maët chöùc naêng: Ñöùng veà maët ngoân ngöõ hoïc, tuïc ngöõ coù chöùc naêng khaùc haún so vôùi thaønh ngöõ. Tuïc ngöõ cuõng nhö caùc saùng taùc daân gian khaùc nhö ca dao, daân ca, ñeàu coù chöùc naêng thoâng baùo. Tuïc ngöõ laø moät thoâng baùo ngaén goïn, suùc tích, coøn thaønh ngöõ coù chöùc naêng ñònh danh, bieåu hieän söï vaät, tính chaát, haønh ñoäng töông töï nhö töø. Moät thaønh ngöõ duø lôùn ñeán ñaâu cuõng khoâng theå neâu leân moät thoâng baùo. Ngöôïc laïi moät caâu tuïc ngöõ duø nhoû ñeán maáy cuõng ñaûm nhieäm chöùc naêng naøy moät caùch hoaøn haûo. (Thaønh ngöõ: lôïn trong chuoàng thaû ra maø ñuoåi; aên oác noùi moø, aên maêng noùi moïc, aên coø noùi leo; vaï vòt chöa qua, vaï gaø ñaõ ñeán; voi ñuù, choù ñuù, lôïn seà cuõng hoäc. Tuïc ngöõ: ao saâu toát caù; ngöôøi roi, voi buùa; töùc nöôùc vôõ bôø, v.v.). Vì thaønh ngöõ khoâng ñaûm nhieäm chöùc naêng thoâng baùo neân vôùi baát kyø thaønh ngöõ naøo ta cuõng coù theå ñaët caâu hoûi veà nhöõng vaán ñeà cô baûn xoay quanh noäi dung cuûa thaønh ngöõ ñoù. Chaúng haïn khi ta neâu thaønh ngöõ chaáp chôùi nhö thaày boùi cuùng thaùnh thì trong suy nghó cuûa ngöôøi nghe seõ naûy ra moät caâu hoûi “ai coù daùng ñieäu chaáp chôùi ñoù ?”. Hoaëc vôùi thaønh ngöõ vieäc nhaø thì nhaùc, vieäc chuù baùc thì sieâng, ngöôøi nghe seõ naåy ra caâu hoûi “ai laø ngöôøi löôøi bieáng vieäc nhaø vaø sieâng laøm vieäc ngöôøi?”, v.v.. Ñoái vôùi caùc tuïc ngöõ thì tình hình khoâng nhö vaäy. Moãi tuïc ngöõ laø moät caâu thoâng baùo troïn veïn, neân tröôùc baát kyø tuïc ngöõ naøo ngöôøi ta khoâng ñaët ra caâu hoûi kieåu nhö vaäy. Chaúng haïn khi ta noùi ôû hieàn gaëp laønh thì khoâng ai caàn hoûi “ai ôû hieàn gaëp laønh?”. Bôûi vì tuïc ngöõ ñaõ neâu leân moät quy luaät chung cho taát caû moïi ngöôøi. Söï khaùc nhau veà maët chöùc naêng nhö ñaõ noùi ôû treân daãn ñeán söï khaùc nhau trong caùch vaän duïng hai loaïi ñôn vò naøy trong giao tieáp. Moät thaønh ngöõ khoâng theå ñoäc laäp taïo thaønh caâu. Traùi laïi, moät tuïc ngöõ hoaøn toaøn coù theå coù khaû naêng ñoù. Roõ raøng laø giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ coù moät ñöôøng ranh giôùi thöïc teá. Tuy nhieân ranh giôùi naøy khoâng phaûi laø ngaên caùch tuyeät ñoái, khoâng phaûi laø ñöôøng keû thaúng baêng. Chính vì vaäy maø coù nhöõng ñôn vò ñöôïc taùc giaû naøy cho laø thaønh ngöõ, taùc giaû khaùc laïi cho laø tuïc ngöõ. Chaúng haïn kieán tha laâu cuõng ñaày toå ñöôïc raát nhieàu nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc xeáp vaøo tuïc ngöõ, trong ñoù coù Phaïm Vaên Bình, taùc giaû cuûa cuoán Tuïc ngöõ Vieät Nam [76], choù treo meøo ñaäy ñöôïc Hoaøng Dieäu Minh cho laø tuïc ngöõ [13], vaéng chuùa nhaø gaø voïc nieâu côm theo Phan Vaên Queá laø tuïc ngöõ [86]. Nhöng Nguyeãn Nhö YÙ laïi ñöa taát caû caùc caâu treân vaøo trong cuoán Töø ñ ieån tha øn h ngöõ tieán g Vieät phoå th oâng [43], v.v.. 1.2. Thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät Thaønh ngöõ chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät (thaønh ngöõ ñoäng vaät) ñöôïc hieåu laø nhöõng thaønh ngöõ maø trong thaønh phaàn cuûa chuùng coù nhöõng töø ngöõ chæ con vaät, thí duï cao nhö seáu; laån nhö ch aïch; aên nhö meøo; chu oät chaïy cuøng saøo. Nhöõng töø ngöõ naøy ñöôïc chuùng toâi goïi laø “thaønh toá chæ ñoäng vaät” (seáu, chaïch, meøo, chuoät). Qua tìm hieåu caùc töø ñieån thaønh ngöõ, caùc baøi baùo, baøi nghieân cöùu thaønh ngöõ, chuùng toâi thaáy soá löôïng thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Vieät ôû caùc taøi lieäu khaùc nhau laø raát khaùc nhau. Nhöng ñieàu chaéc chaén laø loaïi thaønh ngöõ naøy chieám moät tyû leä khoâng nhoû trong toaøn boä voán thaønh ngöõ tieáng Vieät. Theo keát quaû thoáng keâ ñöôïc mieâu taû trong luaän aùn thaïc só cuûa Trònh Caåm Lan [102], möùc ñoä söû duïng caùc thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät theo thöù töï nhö sau: chim (157, keå caû caùc loaøi chim cuï theå), caù (113, keå caû caùc loaøi caù cuï theå), choù (110), gaø (79), boø (40), chuoät (37), ngöïa (30), meøo (23), ong (11), ruoài (9), lôïn (8), khæ (6), vòt (5), soùi (2), sö töû (2), thoû (2)… (Trònh Caåm Lan, luaän aùn thaïc só, 1995) [102]. Theo Phan Vaên Queá thì möùc ñoä söû duïng caùc thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät coù khaùc: choù (123), gaø (90), caù (68), traâu (54), voi (53), meøo (52), coïp (51), ngöïa (49) chim (39), boø (37), chuoät (30), coø (24), vòt (23), cua (22), coùc (18), ñæa (16), lôïn (16), ong (16), raén (14), ruoài (12) [81]. Trong khuoân khoå khoái tö lieäu veà thaønh ngöõ ñaõ tieáp caän vaø xöû lyù, taùc giaû luaän vaên toång keát ñöôïc trong tieáng Vieät coù 1555 thaønh ngöõ ñoäng vaät vôùi 157 thaønh toá chæ ñoäng vaät (keå caû teân cuûa 29 loaïi caù, 34 loaïi chim). Danh saùch cuï theå ñöôïc saép xeáp theo ABC nhö sau:  Ba ba, beo, boø, boø caïp, boï, boï choù, boï maït, boï ngöïa, boï xít, böôùm (ngaøi)  Caù (caù boáng, caù chaøy, caù chaùy, caù cheùp, caù chi chi, caù chuoái, caù dieác, caù ñoái, caù gaùy, caù kình, caù laêng, caù loùc, caù loøng tong, caù maøi maïi, caù meø, caù moøi, caù ngaõo, caù ngheâ, caù nheo, caù roâ, caù saên saét, caù saáu, caù thia, caù thôøn bôn, caù traém, caù treâ, caù troâi, caù vaøng, caù vöôïc), caø cuoáng, caùo, caùy, caày höông, chaïch, chaâu chaáu, chaáy, chaãu chuoäc, chim ( bìm bòp, boà caâu, boà noâng, chaøo maøo, cheøo beûo, chim chích, choi choi, coø, cuù, chim cuoác, gieû cuøi, deõ, dieäc, dieàu haâu, eùn, haïc, heùt, hoàng, chim keùt, khöùu, nhaïn, où, oanh / hoaøng anh, phöôïng, loan, quaï, saùo, chim seû, seáu, tu huù, uyeân öông, vaïc, veït, yeán), choù, chuoàn chuoàn, chuoät, coùc, coïp, coác, coâng, cua, cun cuùt  Daõ traøng, deâ, dôi  Ñæa, ñom ñoùm, ñöôøi öôi  EÁch, eãnh öông  Gaø, gaáu, giaûi, giun  Heán, höôu  Khæ, kieán  Lôïn, löøa, löôn  Mang, meøo, muoãi  Nai, naéc neû, ngheâu (soø), ngoãng, ngöïa, nhaùi, nheän, nhoäng, noøng noïc  Ong, oác  Raùi, raén, raän, reát, roàng, ruøa, ruoài (nhaëng), röôi  Saâu, seân, soùc, soùi, sö töû, söùa  Taèm, teâ giaùc, teùp, thaèn laèn, thaàn truøng, thieâu thaân, thoû, thuoàng luoàng, toø voø, toâm, trai, traâu  Ve, vích, vòt, voi, vôø, vöôïn. Taàn soá xuaát hieän cuûa caùc thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät nhö sau. Chim vaø caùc loaïi chim xuaát hieän nhieàu nhaát vôùi hôn 232 thaønh ngöõ. Thöù hai laø ca ù vaø caùc loaïi caù: 149. Tieáp theo laø choù: 149; traâu: 123; gaø: 113; meøo: 61; boø: 73; voi: 61; ngöïa: 58; coïp: 55; chuoät: 47; raén: 33; lôïn: 28; coùc: 25; cua: 28; vòt: 26; roàng: 23; ong: 21; eách, nhaùi, eãnh öông: 31; ruoài: 18; kieán: 14; toâm: 17; caùo: 12; höôu: 12; oác: 12; khæ: 12; taèm: 15; deâ: 10; löôn: 9; thoû: 10; ñom ñoùm: 9; raän: 9; röôi: 8; ñæa: 9; chuoàn chuoàn: 8; dôi: 7; chaïch: 8; ngoãng: 6; chaáy: 7, caùy: 6, muoãi: 6; soùi: 11; chaâu chaáu: 4; nai: 3; gaáu: 5; ve: 6; vích: 4; saâu: 3 … So vôùi soá lieäu thoáng keâ cuûa Trònh Caåm Lan vaø Phan Vaên Queá, keát quaû thoáng keâ cuûa chuùng toâi coù soá löôïng thaønh ngöõ vaø thaønh toá ñoäng vaät chöùa trong caùc thaønh ngöõ lôùn hôn nhieàu. Coù leõ do nguoàn taøi lieäu döïa vaøo khaùc nhau, phöông phaùp thoáng keâ cuõng nhö quan ñieåm phaân ñònh thaønh ngöõ – tuïc ngöõ khaùc nhau. Coù moät ñieàu lyù thuù laø duø keát quaû khaù khaùc bieät veà taàn soá xuaát hieän cuûa caùc thaønh toá ñoäng vaät, nhöng nhöõng thaønh toá coù taàn soá xuaát hieän cao ôû ba keát quaû thoáng keâ khaù gioáng nhau. Nhöõng thaønh toá ñoù laø: chim, choù, caù, gaø, lôïn, traâu, boø, voi, meøo, chuoät, ngöïa, … Haõy xem baûng ñoái chieáu keát quaû döôùi ñaây cuûa ba taùc giaû: TRÒNH CAÅM LAN PHAN VAÊN QUEÁ NGUYEÃN THÒ BAÛO Teân ñoäng vaät SL Teân ñoäng vaät SL Teân ñoäng vaät SL Chim 157 Chim 39 Chim 232 Caù 113 Caù 68 Caù 149 Choù 110 Choù 123 Choù 149 Traâu 54 Traâu 123 Gaø 79 Gaø 90 Gaø 113 Boø 40 Boø 37 Boø 73 Voi 53 Voi 61 Meøo 23 Meøo 52 Meøo 61 Ngöïa 30 Ngöïa 49 Ngöïa 58 Coïp 51 Coïp 55 Chuoät 37 Chuoät 30 Chuoät 47 Baûng 1 1.3. Thaønh toá chæ ñoäng vaät ñöôïc duøng trong thaønh ngöõ tieáng Anh Keát quaû thoáng keâ cuûa chuùng toâi cho thaáy coù 463 thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Anh vôùi khoaûng 74 teân caùc con vaät ñöôïc söû duïng. Danh saùch cuï theå xeáp theo traät töï ABC nhö sau:  Ant (kieán), ape (ñöôøi öôi), ass (löøa caùi)  Badger (löûng), bat (dôi), bear (gaáu), bee/hornet (ong), bird (chim), bug (reäp), bull (boø ñöïc), butterfly (böôùm)  Calf (beâ), camel (laïc ñaø), cat (meøo), chicken (gaø con), cock (gaø troáng), cow (boø caùi), crocodile (caù saáu), crow (quaï)  Dog (choù), donkey (löøa), dove/pigeon (boà caâu), duck/drake (vòt), duckling (vòt con)  Eagle (ñaïi baøng), eel (löôn), elephant (voi)  Fish (caù), flea (boï cheùt), fly (ruoài), fox (caùo)  Goat (deâ), goose (ngoãng)  Hare (thoû röøng), hawk (dieàu haâu), hen (gaø maùi), herring (caù trích), horse (ngöïa)  Jackdaw (quaï xaùm), kitten (meøo con)  Lamb (cöøu non), lark (sôn ca), leech (ñæa), leopard (baùo), lion (sö töû), lobster (toâm)  Mackerel (caù thu), mare (ngöïa caùi), magpie (chim aùc laø), monkey (khæ), mouse/rat (chuoät), mule (la)  Owl (cuù), ox (boø thieán), oyster (soø, haøu)  Parrot (veït), peacock (coâng), pig (lôïn)  Rabbit (thoû)  Sardine (caù moøi), sheep (cöøu), snail (seân), snake/serpent (raén), sprat (caù trích côm), stag (nai ñöïc, höôu ñöïc), swallow (eùn), swan (thieân nga).  Tiger (hoå), toad (coùc), turkey (gaø taây)  Vixen (choàn caùi), whale (caù voi), wolf (choù soùi), worm (giun, saâu). Nhöõng thaønh toá ñoäng vaät coù taàn soá xuaát hieän nhieàu nhaát: Dog (choù): 64; bird (crow (jackdaw), dove (pigeon), eagle, hawk, lark, magpie, owl, parrot, peacock) (chim vaø caùc loaïi chim): 58; fish (herring, mackerel, sardin, sprat, whale) (caù vaø caùc loaïi caù): 46; horse, mare (ngöïa, ngöïa caùi): 36; cat, kitten (meøo): 37; bull, ox, cow, calf (boø caùc loaïi boø): 24; cock, chicken, hen (gaø caùc loaïi): 24; sheep, ram (cöøu): 13; pig (lôïn): 15; mouse, rat (chuoät): 13; duck, duckling, drake (vòt): 12; fly (ruoài): 11; lamb (cöøu non): 8; ass, (löøa): 9 ; pig (lôïn): 15; rabbit, hare (thoû, thoû röøng): 10; lion (sö töû): 11, wolf (choù soùi): 9; bear (gaáu): 8; goose (ngoãng): 7; fox (caùo): 6; flea (boï cheùt): 6; monkey (khæ): 4; goat (deâ): 4; … 1.4. So saùnh ñoái chieáu thaønh toá chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ Vieät-Anh Xeùt veà soá löôïng thaønh ngöõ chöùa thaønh toá ñoäng vaät, trong tieáng Vieät coù 1555 thaønh ngöõ, nhieàu hôn gaáp ba laàn so vôùi tieáng Anh (463 thaønh ngöõ). Xeùt veà soá löôïng con vaät ñöôïc nhaéc ñeán trong thaønh ngöõ: tieáng Vieät coù 157 con vaät, gaáp ñoâi so vôùi tieáng Anh (74 con vaät). Trong luaän aùn phoù tieán só cuûa mình, Phan Vaên Queá thoáng keâ töø nhieàu nguoàn taøi lieäu khaùc nhau vaø cho raèng trong thaønh ngöõ tieáng Anh coù khoaûng 368 ñôn vò coù thaønh toá chæ ñoäng vaät vôùi hôn 85 con vaät (bao goàm caû thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ) [86]. Coøn theo Trònh Caåm Lan thì tieáng Vieät coù khoaûng 904 thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät vaø chæ coù 64 con vaät [102]. Qua phaàn trình baøy treân, ta thaáy coù ñoäng vaät cuøng xuaát hieän ôû thaønh ngöõ cuûa caû hai ngoân ngöõ, coù ñoäng vaät chæ xuaát hieän ôû thaønh ngöõ cuûa ngoân ngöõ naøy hoaëc thaønh ngöõ cuûa ngoân ngöõ kia. 1.4.1. Caùc thaønh toá ñoäng vaät xuaát hieän trong caû hai thaønh ngöõ Vieät- Anh  Beo/ baùo (leopard), boà caâu (pigeon), böôùm (butterfly)  Caù (fish), caù saáu (crocodile), caù moøi (sardine), caù voi/ caù kình (whale), caùo (fox), caày höông (civet cat), chim (bird), choù (dog), choù saên (hound), choù soùi (wolf), chuoät (mouse, rat), coïp (tiger), coâng (peacock), cuù (owl)  Deâ (goat), dôi (bat), dieàu haâu (hawk)  Ñæa (leech), ñöôøi öôi (ape)  EÙn, nhaïn (swallow)  Gaø con (chicken), gaø maùi (hen), gaø troáng (cock), gaáu (bear), giun (worm).  Haøu (soø) (oyster)  Kieán (ant), khæ (monkey)  Lôïn (pig), löôn (eel)  Meøo (cat)  Ngoãng (goose)  Ong (bee)  Quaï (crow, jassdow)  Raén (snake), ruoài (fly)  Saâu (worm), seân (snail), sö töû (lion)  Toâm (lobster)  Veït (parrot), vòt (duck), voi (elephant) Coù 46 teân con vaät cuøng xuaát hieän trong caû hai thaønh ngöõ Vieät – Anh, nhieàu hôn so vôùi 33 con vaät theo thoáng keâ cuûa Phan Vaên Queá [86]. 1.4.2. Caùc thaønh toá ñoäng vaät chæ coù trong thaønh ngöõ tieáng Vieät  Ba ba, boø, boø caïp, boï, boï choù, boï maït, boï ngöïa, boï xít  Caù cheùp, caù chuoái, caù dieác, caù ñoái, caù gaùy, caù ngheâ, caù meø, caù roâ, caù thia, caù chaøy, caù loùc, caù troâi, caù vaøng, caù laêng, caù vöôïc, caù ngaõo, caù treâ, caù nheo, caù loøng tong, caù saên saét, caù chaùy, caù boáng, chi chi, caù maïi, caù thôøn bôn, caù traém  Caø cuoáng, caùy, chaïch, chaâu chaáu, chaáy, chaãu chaøng  Chim bìm bòp, boà noâng, chaøo maøo, cheøo beûo, chim chích, coø, chim cuoác, deõ, gieû cuøi, haïc, heùt, chim keùt, khöôùu, loan, où, oanh, phöôïng, saùo, seû, seáu, vaïc, yeán  Chuoàn chuoàn, coùc, coác, cua, cun cuùt  Daõ traøng  Ñom ñoùm  EÁch, eãnh öông  Gaø, giaûi, gioøi  Heán  Liu ñiu, löøa  Mang, muoãi  Nai, naéc neû, nhaùi, nheän, nhoäng, noøng noïc  OÁc  Raùi caù, raän, roàng, ruøa, röôi  Söùa  Taèm, teùp, thoû, trai, traâu  Ve, vöôïn Toång coäng coù 98 con vaät (keå caû teân cuûa caùc loaøi caù vaø teân cuûa caùc loaøi chim) chæ xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät maø khoâng xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh (theo Phan Vaên Queá chæ coù 58 con vaät) [86]. 1.4.3. Caùc thaønh toá ñoäng vaät chæ xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh  Ass (löøa caùi),  Badger (löûng), bug (reäp), bull (boø ñöïc)  Calf (beâ), camel (laïc ñaø), cow (boø caùi)  Eagle (chim ñaïi baøng)  Flea (boï cheùt)  Hare (thoû röøng), herring (caù trích)  Lamb (cöøu non), lark (sôn ca)  Magpie (aùc laø), mare (ngöïa caùi), mule (la)  Ox (boø thieán)  Rabbit (thoû nhaø)  Sardine (caù moøi), sheep / ram (cöøu), sprat (caù trích côm), swan (thieân nga)  Turkey (gaø taây)  Vixen (choàn caùi) 24 con vaät chæ coù trong thaønh ngöõ tieáng Anh, khoâng thaáy xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät (theo thoáng keâ cuûa Phan Vaên Queá, coù 31 con vaät (caû thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ)) [86]. 1.4.4. Moät soá nhaän xeùt töø phaàn trình baøy treân 1.4.4.1. Caùc loaøi chim, caù, coân truøng, saâu boï xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät nhieàu hôn so vôùi trong tieáng Anh. Cuï theå: Trong thaønh ngöõ tieáng Anh chæ coù 6 loaïi caù vaø ña soá laø caù bieån: caù trích (herring), caù côm (sprat), caù thu (markerel), caù moøi (sardine), caù voi (whale). Trong tieáng Vieät thì tình hình hoaøn toaøn ngöôïc laïi: coù raát nhieàu loaïi caù xuaát hieän, haàu heát laø caù nöôùc ngoït vôùi hôn 29 loaïi khaùc nhau. Döôùi ñaây laø baûng lieät keâ caùc loaøi caù xuaát hieän trong thaønh ngöõ vaø moâi tröôøng nöôùc cuûa chuùng (vieäc xaùc ñònh moâi tröôøng nöôùc döïa vaøo Tö ø ñ ieån tieáng Vieät do Hoaøng Pheâ chuû bieân, 1997)[14]: TT TEÂN CAÙ T.VIEÄT T. ANH MOÂI T RÖÔØNG 1 caù boáng + – nöôùc ngoït 2 caù chaøy + – nöôùc ngoït 3 caù chaùy + – bieån 4 caù cheùp + – nöôùc ngoït 5 chi chi + – nöôùc ngoït 6 caù chuoái + – nöôùc ngoït 7 caù côm – + bieån 8 caù dieác + – nöôùc ngoït 9 caù gaùy + – nöôùc ngoït 10 caù kình/ caù voi + + bieån 11 caù laêng + – nöôùc ngoït 12 caù loøng tong + – nöôùc ngoït 13 caù loùc + – nöôùc ngoït 14 caù maøi maïi + – nöôùc ngoït 15 caù meø + – nöôùc ngoït 16 caù moøi + + bieån 17 caù ngaõo + – nöôùc ngoït 18 caù ngheâ + – bieån 19 caù nheo + – nöôùc ngoït 20 caù ñoái + – nöôùc ngoït 21 caù roâ + – nöôùc ngoït 22 caù saáu + + nöôùc ngoït 23 caù saên saét + – nöôùc ngoït 24 caù thia + – nöôùc ngoït 25 caù thôøn bôn + – nöôùc ngoït 26 caù thu – + bieån 27 caù traém + – nöôùc ngoït 28 caù treâ + – nöôùc ngoït 29 caù trích – + bieån 30 caù troâi + – nöôùc ngoït 31 caù vaøng + – nöôùc ngoït 32 caù vöôïc + – bieån + nöôùc ngoït Baûng 2 Veà chim, chæ coù khoaûng 9 loaøi chim xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Ña soá laø caùc loaøi chim lôùn vaø hung döõ (nhö: ñaïi baøng, quaï, dieàu haâu, cuù…). Thöùc aên chuû yeáu cuûa chuùng laø thòt. Trong thaønh ngöõ tieáng Vieät coù ñeán 34 teân goïi caùc loaøi chim khaùc nhau, trong ñoù coù raát nhieàu loaøi chim duøng saâu boï laøm thöùc aên chính. Sau ñaây laø baûng veà caùc loaøi chim vaø thöùc aên cuûa chuùng (döïa vaøo Tö ø ñieån tieáng Vieät do Hoaøng Pheâ chuû bieân, 1997)[14]: TT TEÂN CHIM T. VIEÄT T. ANH THÖÙC AÊN 1 aùc laø – + caù, teùp 2 bìm bòp + – caù, teùp 3 boà caâu + + nguõ coác 4 boà noâng + – caù, teùp 5 chaøo maøo + – caùc loaïi quaû 6 cheøo beûo + – saâu boï 7 chim chích + – saâu boï 8 chieàn chieän (sôn ca) – + nguõ coác 9 choi choi + – saâu boï 10 coø + – caù, teùp 11 cuù + + thòt 12 cuoác + – saâu boï 13 deõ + – giun 14 dieäc + – caù, teùp 15 dieàu haâu + + thòt 16 ñaïi baøng – + thòt 17 eùn + – saâu boï vaø nguõ coác 18 gieû cuøi + – saâu boï vaø nguõ coác 19 haïc + – khoâng roõ 20 heùt + – giun 21 hoàng + – khoâng roõ 22 keùt + – saâu boï, nguõ coác, thòt 23 khöôùu + – saâu boï 24 loan + – khoâng roõ 25 nhaïn + + nguõ coác 26 où + – thòt 27 oanh (anh) + – nguõ coác 28 phöôïng + – khoâng roõ 29 quaï/ aùc + + thòt 30 saùo + – saâu boï vaø nguõ coác 31 chim seû + – nguõ coác 32 seáu + – caù, teùp 33 tu huù + – saâu boï vaø nguõ coác 34 uyeân öông + – khoâng roõ 35 vaïc + – caù, teùp 36 veït + + saâu boï 37 yeán + – saâu boï Baûng 3 Ngoaøi nhöõng loaïi chim sinh tröôûng ôû vuøng khí haäu aåm vaø öa nöôùc nhö treân, raát nhieàu coân truøng vaø ñoäng vaät soáng ôû ñoàng ruoäng, ao hoà vaø ôû vuøng nhieät ñôùi cuõng xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät nhieàu hôn trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Baûng caùc con vaät lieân quan ñeán ñoàng ruoäng vaø vuøng khí haäu nhieät ñôùi (döïa theo taøi lieäu Cô sôû sinh thaùi hoïc cuûa Döông Höõu Thôøi, ÑHQG, Haø Noäi, 1998) [73]: STT TEÂN CON VAÄT T. VIEÄT T. ANH MOÂI T RÖÔØNG 1 boï cheùt – + nhieät ñôùi 2 boï choù + – nhieät ñôùi 3 boï maït + – nhieät ñôùi 4 boï ngöïa + – ñoàng ruoäng 5 boï xít + – nhieät ñôùi 6 chaâu chaáu + – ñoàng ruoäng 7 chaãu chuoäc + – ao hoà 8 chaáy + – nhieät ñôùi 9 chuoät + + nhieät ñôùi 10 coùc + + ao hoà 11 ñæa + + ñoàng ruoäng 12 eách, nhaùi, eãnh öông + – ao hoà 13 gioøi + – khí haäu aåm 14 giun + – khí haäu aåm 15 kieán + + nhieät ñôùi 16 muoãi + – nhieät ñôùi 17 ong + + nhieät ñôùi 18 raén + + nhieät ñôùi 19 raän + – nhieät ñôùi 20 reäp – + nhieät ñôùi 21 reát + – nhieät ñôùi 22 ruoài + + nhieät ñôùi 23 saâu + + ñoàng ruoäng 24 seân + + ao hoà 25 thaèn laèn + – nhieät ñôùi 26 thieâu thaân + – nhieät ñôùi Baûng 4 Trong soá 26 con vaät, coù ñeán 24 con xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø chæ coù 11 con xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Vieät Nam coù heä thoáng soâng ngoøi daøy ñaëc, thuaän lôïi cho caùc loaøi ñoäng vaät öa nöôùc (caù nöôùc ngoït, coùc, eách, nhaùi, v.v.) phaùt trieån maïnh. Hôn nöõa, laø nöôùc thuoäc vuøng nhieät ñôùi, khí haäu aåm, Vieät Nam coù raát nhieàu loaøi, saâu boï vaø coân truøng. Theo quy luaät caân baèng sinh thaùi: nôi naøo coù nhieàu loaøi saâu boï vaø coân truøng gaây haïi cho muøa maøng, nôi ñoù seõ coù raát nhieàu loaøi chim, ñoäng vaät öa aên saâu boï vaø coân truøng. Nhöõng con vaät naøy “laøm ngöôøi canh ñoàng” raát quan troïng cho ngöôøi noâng daân (Traàn Kieân, Ñôøi soáng caùc loaøi bo ø saùt, 1983) [101]. Thaät lyù thuù khi thaáy raèng trong thaønh ngöõ tieáng Vieät xuaát hieän raát nhieàu teân goïi caùc loaøi saâu boï vaø coân truøng gaây haïi cho muøa maøng, ñoàng thôøi cuõng xuaát hieän raát nhieàu töø ngöõ chæ caùc loaïi chim, caùc ñoäng vaät öa aên saâu boï vaø coân truøng. 1.4.5. Moät soá teân goïi caùc con vaät truyeàn thuyeát, mang ñaëc tröng vaên hoaù phöông Ñoâng nhö: phöôïng, loan, hoàng, haïc vaø roàng chæ xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät. 1.4.6. Nöôùc Anh vaø nhieàu nöôùc phöông Taây khaùc ñi leân töø neàn kinh teá ñoàng coû vaø du muïc, soáng chuû yeáu baèng ngheà chaên nuoâi, coù ñieàu kieän gaén boù vôùi caùc ñoäng vaät nuoâi. Ñieàu naøy theå hieän khaù roõ trong vieäc phaûn aùnh phong phuù teân goïi caùc gia suùc trong thaønh ngöõ: Ngöïa: mare (ngöïa caùi), horse (ngöïa ñöïc) Cöøu : sheep (cöøu lôùn), lamb (cöøu non) Boø : cow (boø caùi), bull (boø ñöïc), ox (boø thieán), calf (beâ) Löøa : donkey (löøa), ass (löøa caùi), jackass (löøa ñöïc) Roõ raøng ñieàu kieän ñòa lyù töï nhieân, moâi tröôøng sinh soáng, neàn kinh teá - vaên hoaù cuûa moãi coäng ñoàng ñaõ ñeå laïi daáu aán ñaäm neùt trong thaønh ngöõ chöùa thaønh toá chæ ñoäng vaät. Chöông hai NGÖÕ NGHÓA CUÛA TÖØ NGÖÕ CHÆ ÑOÄNG VAÄT TRONG THAØNH NGÖÕ TIEÁNG VIEÄT (so saùnh vôùi thaønh ngöõ tieáng Anh) 2.1. Khaùi quaùt veà ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töø Tröôùc khi tìm hieåu ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ, ta thöû tìm hieåu ngöõ nghóa vaên hoaù cuûa töø noùi chung. Trong coâng trình Tröôøng nghóa cuûa moät thöïc töø, Döông Kyø Ñöùc cho raèng nghóa cuûa moät thöïc töø phaûn aùnh söï caûm nhaän veà ñoái töôïng theo caùch rieâng cuûa coäng ñoàng toäc ngöôøi, töùc laø phaûn aùnh moät phaàn vaên hoaù cuûa coäng ñoàng ñoù. Theo oâng, nghóa cuûa thöïc töø coù hai phaàn: phaàn nghóa ngöõ hieäu vaø phaàn nghóa vaên haøm. Phaàn nghóa ngöõ hieäu laø nghóa cuûa töø vôùi tính caùch moät tín hieäu ngoân ngöõ, noù theå hieän khaùi nieäm, töùc laø caùc ñaëc tröng chung cuûa ñoái töôïng ñöôïc con ngöôøi nhaän thöùc qua thöïc tieãn xaõ hoäi. Pha àn nghóa v aên haøm laø nghóa cuûa töø vôùi tö caùch moät haøm toá vaên hoaù, noù chöùa ñöïng ñoäng hình vaên hoaù, töùc laø caùi caùch rieâng trong vieäc taïo ra ñoái töôïng, thao taùc vôùi noù vaø trong vieäc caûm nhaän noù. Hai phaàn nghóa ngöõ hieäu vaø vaên haøm hôïp thaønh moät chænh theå, ñoù laø tröôøng nghóa cuûa thöïc töø. Döông Kyø Ñöùc ñaõ phaân tích töø chuoät ñeå minh hoïa. Qua cöù lieäu thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, qua caùch nhìn cuûa ngöôøi Vieät veà con vaät naøy trong ñôøi soáng, oâng cho raèng töø chuoät chöùa ñöïng nhöõng noäi dung sau: – Chuoät ñöôïc coi laø con vaät sôï meøo, hay bò meøo aên thòt. – Chuoät thöôøng ñöôïc lieân töôûng ñeán keû xaáu, vieäc xaáu: khoâng quang minh chính ñaïi (len leùt nhö chuoät ngaøy; chaùy nhaø ra maët chuoät), taùo tôïn (chuoät gaëm chaân meøo), laâm vaøo theá cuøng (chuoät chaïy cuøng saøo), laø keû baát taøi nhöng gaëp may (chuoät sa chónh gaïo).[9]. Thaät thuù vò neáu ta ñem so saùnh nghóa cuûa töø chuoät trong tieáng Vieät vôùi nghóa vaên haøm ñaëc thuø cuûa hai töø mouse vaø rat cuøng nghóa laø “chuoät” trong tieáng Anh. Tuy cuøng nghóa laø “chuoät”, cuøng thieân veà nghóa tieâu cöïc nhö trong tieáng Vieät, nhöng saéc thaùi bieåu caûm cuûa hai töø naøy coù khaùc nhau. Mouse laø ngöôøi laëng leõ, nhuùt nhaùt (as quiet as a mouse - laëng leõ nhö chuoät), tuy beù nhoû nhöng coù ích (a mouse may help a lion - con chuoät cuõng coù theå giuùp ñôõ con sö töû), moät ngöôøi raát toäi nghieäp vì quaù ngheøo (as poor as a church mouse- con chuoät ôû nhaø thôø) hoaëc ñang laâm vaøo hoaøn caûnh khoù khaên khoâng loái thoaùt (it is a poor mouse that has only one hole – con chuoät toäi nghieäp chæ coù moät loã ñeå chui ). Trong khi ñoù, rat laø nhöõng lôøi la maéng naëng neà (to give somebody rats – cho ngöôøi naøo ñoù nhöõng con chuoät), laø keû coù baûn chaát xaáu xa (rats desert a sinking ship – khi taøu chìm thì chuoät môùi chui ra), laø söï nguy hieåm coù theå xaûy ra (to smell a rat – ngöûi thaáy muøi chuoät). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, coù veû nhö mouse deã thöông hôn rat vaø noùi chung, “chuoät” khoâng ñaùng gheùt, ñaùng khinh bæ nhö ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam. Toùm laïi, nghóa cuûa töø (thöïc töø) trong moät ngoân ngöõ phaûn aùnh yù thöùc xaõ hoäi cuûa coäng ñoàng toäc ngöôøi söû duïng ngoân ngöõ ñoù nhö tieáng meï ñeû. Noùi caùch khaùc, nghóa cuûa töø phaûn aùnh “moái quan heä giöõa theá giôùi bieåu töôïng vôùi theá giôùi thöïc taïi” (Phan Vaên Queá, 1996) [86]. Moái quan heä ñoù chính laø vaên hoaù vaø ñöôïc bieåu hieän thaønh moät kieåu löïa choïn rieâng cuûa moät coäng ñoàng toäc ngöôøi so vôùi moät coäng ñoàng toäc ngöôøi khaùc. Ñöùng ôû goùc ñoä vaên hoaù, nghóa cuûa moãi töø laø moät phieán ñoaïn vaên hoaù, theå hieän vaên hoaù chung cuûa coäng ñoàng loaøi ngöôøi, vaên hoaù chung lieân toäc ngöôøi vaø vaên hoaù rieâng ñaëc thuø cuûa moät coäng ñoàng toäc ngöôøi. Nghóa vaên hoaù chung lieân toäc ngöôøi laø söï khuùc xaï cuûa nghóa vaên hoaù chung cuûa coäng ñoàng loaøi ngöôøi (töùc laø nghóa khaùi nieäm phoå quaùt toaøn nhaân loaïi). Coøn nghóa vaên hoaù rieâng ñaëc thuø cuûa moät coäng ñoàng toäc ngöôøi, veà phaàn noù, laïi laø moät söï khuùc xaï cuûa nghóa vaên hoaù chung cuûa coäng ñoàng ngöôøi vaø vaên hoaù chung cuûa lieân toäc ngöôøi. Teân goïi ñoäng vaät laø ñôn vò töø ngöõ trong heä thoáng tieáng Vieät. Do vaäy teân goïi ñoäng vaät ñöông nhieân cuõng coù nghóa vaên hoaù. Khi laø thaønh toá trong caùc thaønh ngöõ, noäi dung ngöõ nghóa vaên hoaù cuûa caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät chính laø caùch caûm nhaän, caùch ñaùnh giaù caùc con vaät toát hay xaáu, laø vieäc lieân töôûng chuùng vôùi caùi gì. Chaúng haïn, theo caùch caûm nhaän cuûa ngöôøi Vieät thì lôïn tieâu bieåu cho söï aên uoáng thoâ loã (aên nhö lôïn), ngu ngoác loá bòch trong xöû söï (ngu nhö lôïn; voi ñuù, choù ñuù, lôïn seà cuõng hoäc), keû khoâng nhaän bieát khuyeát ñieåm cuûa mình, laïi ñi cheâ ngöôøi khaùc (lôïn cheâ choù coù boï). Lôïn cuõng gôïi ñeán boång loäc (ñaàu gaø maù lôïn), cuûa caûi (thuû thæ aên soû lôïn). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, hình aûnh pig “con lôïn” cuõng coù nhöõng neùt gioáng nhö caùch caûm nhaän cuûa ngöôøi Vieät, cuõng ngu ngoác (don’t be such a pig), cuõng aên uoáng thoâ tuïc (as greedy as a pig). Ngoaøi ra, ngöôøi Anh coøn lieân töôûng pig ñeán söï haáp taáp voäi vaøng, thieáu caân nhaéc (a pig in a poke), ñeán nhöõng ñieàu aûo töôûng (pig might fly; when pigs fly), ñeán söï ngaïc nhieân (stare like a stuck pig). Ñoái vôùi ngöôøi Vieät thì gaø thöôøng gôïi ñeán thöùc aên ngon (côm gaø caù goûi), ñeû nhieàu (ñeû nhö gaø). Gaø coøn chæ boïn ngöôøi xaáu xa, hay ganh tî, töï laøm haïi mình (gaø töùc nhau tieáng gaùy; gaø nhaø laïi böôi beáp nhaø; chaân gaø laïi bôùi ruoät gaø), boïn ngöôøi heøn keùm (gaø queø aên quaån coái xay), taùc phong chaäm chaïp (lôø ñôø nhö gaø ban hoâm). Vôùi ngöôøi Anh, gaø vaø ñaëc bieät gaø troáng laø hình aûnh cuûa keû maïnh (cock of the walk), soáng no ñuû, sung tuùc (live like fighting cocks). Ngoaøi ra, ngöôøi Anh thöôøng lieân töôûng gaø troáng vôùi nhöõng ñieàu toát laønh seõ ñeán khi ñang ôû hoaøn caûnh khoù khaên (there is many good cocks come out of a tattered bag). Hoaëc nhö khæ thöôøng ñöôïc ngöôøi Vieät lieân töôûng ñeán ngöôøi hay nhaên nhoù (nhaên nhö khæ), laøm nhöõng vieäc baån thæu xaáu xa (tay khæ nuoâi mieäng khæ). Trong taâm thöùc ngöôøi Anh, khæ laø keû baát löông, löu manh (monkey bussiness), keû ngu ñaàn, baát taøi (the higher the monkey climbs the more he shows his tail), keû ranh ma, leùm lænh (as tricky as a monkey), laø thöù keùm chaát löôïng, khoâng ñaït yeâu caàu (if you pay peanuts, you get monkeys). Treân ñaây laø nhöõng daãn chöùng veà noäi dung cuûa nghóa vaên hoaù ñaëc thuø toäc ngöôøi trong nghóa cuûa töø. Noù phaûn aùnh nhaõn quan vaên hoaù ñaëc tröng cuûa moãi daân toäc. 2.2. Ngöõ nghóa vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ Nhieàu nhaø nghieân cöùu thaønh ngöõ cho raèng nghóa cuûa thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ chính laø nghóa bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ. Chaúng haïn, Hoaøng Vaên Haønh khi nghieân cöùu loaïi thaønh ngöõ so saùnh kieåu “ T nhö B” (nhanh nhö soùc; chaäm nhö ruøa; laån nhö chaïch) cho raèng caùc yeáu toá B (soùc, ruøa, chaïch) laø khoâng hieån ngoân, chuùng coù tính bieåu tröng ngöõ nghóa [19]. Theo caùch nhìn nhaän cuûa Nguyeãn Coâng Ñöùc, moät thaønh toá seõ coù tính bieåu tröng khi noù coù nhöõng ñaëc tröng ñieån hình vaø trong moái quan heä vôùi caùc thaønh toá khaùc thì noù laøm cho ngöôøi ta lieân heä tôùi moät yù nghóa môùi, khaùc vôùi nghóa goác cuûa noù. Thí duï, trong thaønh ngöõ göûi tröùng cho aùc thì tröùng laø bieåu tröng cho moät vaät quyù giaù, cho moät söï tieáp noái truyeàn ñôøi, nhöng heát söùc mong manh, caàn phaûi naâng niu gìn giöõ nhö chính söï soáng coøn, aùc (moät loaøi chim döõ) bieåu tröng cho keû ñoäc aùc, khoâng ñaùng tin, luoân rình moø laøm haïi ngöôøi khaùc [33]. Trong soá caùc taùc giaû nghieân cöùu veà tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ thì chæ coù Trònh Caåm Lan laø ñi saâu veà tính bieåu tröng cuûa thaønh toá chæ con vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät. Theo baø, ñi tìm nhöõng giaù trò bieåu tröng ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ coù yeáu toá lieân quan ñeán teân goïi caùc con vaät thöïc chaát laø tìm ra nhöõng giaù trò ngöõ nghóa maø ngöôøi Vieät ñaõ gaùn cho nhöõng con vaät hay gaùn cho nhöõng ñaëc ñieåm, nhöõng tình theá, nhöõng hoaït ñoäng cuûa nhöõng con vaät ñoù theo caùch caûm nhaän cuûa hoï. Vaø “nhöõng caûm nhaän cuûa ngöôøi Vieät veà caùc con vaät ñöôïc boäc loä qua thaønh ngöõ, taïo ra nhöõng bieåu töôïng, nhöõng bieåu töôïng naøy cho pheùp hình dung con vaät bieåu tröng cho caùi gì, cho thuoäc tính gì” [102]. Trong luaän vaên phoù tieán só cuûa mình, Nguyeãn Thuyù Khanh cho raèng theá giôùi ñoäng vaät gaàn guõi gaén boù vôùi con ngöôøi töø thuôû khai thieân laäp ñòa. Vì vaäy, caùc con vaät vôùi teân goïi cuûa noù ñaõ ñi vaøo ñôøi soáng ngoân ngöõ moät caùch töï nhieân vaø ngaøy caøng trôû neân phong phuù veà maët nhaän thöùc vaø bieåu hieän. “Moãi con vaät (vaø keøm theo teân goïi cuûa noù) thöôøng gôïi leân trong yù thöùc cuûa ngöôøi baûn ngöõ moät söï lieân töôûng naøo ñoù, gaén lieàn vôùi nhöõng ñaëc ñieåm, thuoäc tính cuûa con vaät” [57]. Quaù trình lieân töôûng thöôøng daãn ñeán nghóa boùng, nghóa chuyeån, thoâng qua moät soá phöông thöùc nhö aån duï, hoaùn duï. Ñaây cuõng laø quaù trình hình thaønh nghóa bieåu tröng cuûa thaønh toá ñoäng vaät trong thaønh ngöõ. Noù phaûn aùnh caùch caûm nhaän, caùch ñaùnh giaù caùc söï vaät, hieän töôïng laø toát hay xaáu, lieân quan ñeán vieäc gaùn cho chuùng nhöõng thuoäc tính, nhöõng ñaëc ñieåm cuûa con vaät naøo ñoù. Coù theå noùi nghóa bieåu tröng laø moät trong nhöõng nghóa vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät. Noù vöøa mang tính chaát ñaëc thuø cuûa moãi coäng ñoàng ngoân ngöõ rieâng bieät, vöøa mang tính chaát chung ôû nhieàu ngoân ngöõ. Chaúng haïn, caû hai daân toäc Vieät vaø Anh ñeàu cho raèng caùo laø con vaät khoân ngoan, tinh ranh, xaûo quyeät khoù löôøng (caùo möôïm oai huøm; caùo naøo töû teá vôùi gaø; gaø nguû, caùo khoâng nguû / a fox in lamb’s skin “caùo ñoäi loát cöøu”; as smart as a fox “kheùo leùo nhö caùo”). Coøn raén vôùi noïc ñoäc, söï traùo trôû vaø nhöõng cuù taán coâng baát ngôø, ñöôïc bieåu tröng cho söï thaâm hieåm, ñoäc aùc (mieäng huøm noïc raén, khaåu phaät taâm xaø / a snake in the grass “con raén trong ñaùm coû – nhöõng nguy hieåm baát ngôø”; to warm (cherish) a snake in one's bosom “oâm raén trong loøng – giöõ beân mình nhöõng moái nguy hieåm”). Veà phaàn chuùng toâi, do tieáp caän vaán ñeà nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ töø quan ñieåm ngöõ nghóa –vaên hoaù, coi nghóa cuûa töø laø moät phieán ñoaïn vaên hoaù, neân chuùng toâi raát thoáng nhaát vôùi caùch nhìn nhaän cuûa Phan Vaên Queá veà vaán ñeà bieåu tröng. Theo oâng, ñuùng laø coù moät soá lôùn thaønh toá chæ ñoäng vaät trong caùc thaønh ngöõ mang nghóa bieåu tröng, nhaát laø khi nhöõng thaønh ngöõ ñoù coù daïng so saùnh, kieåu nhö chaäm nhö ruøa, nhaùt nhö caùy, baån nhö choù, khoeû nhö vaâm, v.v. trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø as quiet as a mouse “laëng leõ nhö chuoät”, as blind as a bat “muø nhö dôi”, eat like a horse “aên khoeû nhö ngöïa”, work like a dog “laøm caät löïc nhö choù”, v.v. trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Coøn ôû nhieàu thaønh ngöõ ñoäng vaät khaùc, raát khoù hình dung tính bieåu tröng cuûa noù. Chaúng haïn, Trònh Caåm Lan ([102], tr.62-63) cho raèng choù treøo chaïn bieåu tröng cho söï löôøi bieáng (trong thaønh ngöõ ngay löng nhö choù treøo chaïn), choù phaûi phaùo bieåu tröng cho söï sôï haõi (trong thaønh ngöõ chaïy nhö choù phaûi phaùo), choù thaáy thoùc bieåu tröng cho söï baøng quan (trong thaønh ngöõ lô laùo nhö choù thaáy thoùc) vaø choù aên vaõ maém bieåu tröng cho haønh ñoäng chöûi (trong thaønh ngöõ chöûi nhö choù aên vaõ maém). Thaät ra caùc thaønh ngöõ naøy chæ phaûn aùnh caùch caûm nhaän vaø so saùnh theo kieåu cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät, chöù khoâng khaéc hoaï neân moät hình töôïng ñieån hình nhö trong tröôøng hôïp caùc thaønh ngöõ so saùnh kieåu chaäm nhö ruøa, nhaùt nhö caùy (ruøa laø ñieån hình cuûa söï chaäm chaïp, caùy laø ñieån hình cuûa söï nhuùt nhaùt, v.v.). Ñieàu naøy coù nghóa laø ngoaøi nghóa bieåu tröng, caùc thaønh toá cuûa thaønh ngöõ noùi chung vaø caùc thaønh toá ñoäng vaät trong caùc thaønh ngöõ ñoäng vaät noùi rieâng, coøn coù moät loaïi nghóa khaùc, nghóa phi bieåu tröng. Chuùng toâi cho raèng duø laø nghóa bieåu tröng hay laø nghóa phi bieåu tröng thì caû hai loaïi nghóa naøy ñeàu laø keát quaû cuûa söï lieân töôûng, lieân hoäi theo caùch rieâng cuûa moät coäng ñoàng toäc ngöôøi. Noùi caùch khaùc, khi caùc töø, ngöõ chæ ñoäng vaät trong caùc thaønh ngöõ gôïi leân moät caùi gì ñoù, coù nghóa laø ñaõ haøm yù moät caùi gì ñoù nhö moät thöù ñoäng hình vaên hoùa cuûa moät coäng ñoàng toäc ngöôøi. Coù leõ ñaây chính laø caùi maø Döông Kyø Ñöùc goïi laø “nghóa vaên haøm” [9]. Ñeå phaûn aùnh moät caùch thoûa ñaùng taát caû caùc kieåu loaïi nghóa cuûa caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ ñoäng vaät (baát keå laø nghóa bieåu tröng hay nghóa phi bieåu tröng, hay laø nghóa gì khaùc), chuùng toâi xin ñöôïc qui chuùng veà moät loaïi chung, ñoù laø nghóa vaên hoaù ñaëc thuø toäc ngöôøi, bao goàm taát caû noäi dung cuûa nghóa vaên hoaù naøy. Vôùi moät caùch nhìn nhaän roäng nhö vaäy ta seõ deã daøng xöû lyù hôn ñoái vôùi caùi haøm yù maø moät coäng ñoàng toäc ngöôøi muoán gôïi tôùi, muoán göûi gaém qua hình aûnh caùc ñoäng vaät trong caùc thaønh ngöõ ñoäng vaät. Ta bieát noäi dung ngöõ nghóa vaên hoaù ñaëc thuø toäc ngöôøi cuûa moãi töø ngöõ chæ ñoäng vaät heát söùc phong phuù neân ña soá chuùng ñeàu coù tính ña nghóa. Xin daãn chöùng tröôøng hôïp chim trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø bird trong thaønh ngöõ ñoäng vaät tieáng Anh: Chim: Ngöôøi ñöùng ñaàu (chim ñaàu ñaøn) Ngöôøi ñi laäp nghieäp (ñaát laønh chim ñaäu) Ngöôøi ñöôïc töï do (nhö chim soå loàng) Muïc ñích (chim bay cung xeáp, thoû cheát choù thui) Keû bò haïi (chim bò teân sôï laøn caây cong) Keû bò maéc möu (chim khoân maéc phaûi löôùi hoàng) Keû laïc loõng (chim chích vaøo röøng) Ngöôøi bò giam caàm (chim loàng caù chaäu) Ngöôøi ñi xa (baët tin chim caù) Ngöôøi coù theá löïc (chim coù caùnh, caù coù vaây) …………………… Bird: Ngöôøi bò saên ñuoåi (the bird has flown) Muïc ñích, muïc tieâu nhaém tôùi (kill two birds with one stone) Söï töï do (as free as a bird) Ngöôøi nay ñaây mai ñoù (a bird of passage) Ngöôøi cuøng hoäi cuøng thuyeàn (birds of feather flock together) Ngöôøi caàn maãn, sieâng naêng (the early bird catch the worm) Ngöôøi khoân ngoan vaø töøng traûi (old bird are not caught with chaff) Ngöôøi laäp dò (a queer bird) Ngöôøi thích soáng ñôn ñoäc (a lone bird) ..……….. 2.3. Ngöõ nghóa - vaên hoaù caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng Anh Qua phaàn mieâu taû ngöõ nghóa-vaên hoaù cuûa moät soá töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø thaønh ngöõ tieáng Anh (phuï luïc 1, phuï luïc 2), chuùng toâi ruùt ra moät soá nhaän xeùt sau: 2.3.1.Tính ña nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng Anh Trong soá 23 thaønh toá ñoäng vaät tieáng Vieät ñöôïc mieâu taû, ñöùng ñaàu veà möùc ñoä ña nghóa laø thaønh toá traâu (29 nghóa), roài ñeán gaø (28), meøo (22), caù (19), choù (20), ngöïa (15), chim (11), voi (14), coïp (12), vòt (11), boø (11), raén (11), ruoài (10), chuoät (10), eách (9), ong (9), lôïn (7), roàng (8), kieán (7), oác (7), phöôïng (7), taèm (7), caùo (5). Trong thaønh ngöõ tieáng Anh thì ñöùng ñaàu laø horse, mare (ngöïa) (29), dog (choù) (28), tieáp theo laø: bird (chim) (25), chicken, cock, hen (gaø) (21), bull, calf, cow, ox (boø) (18), cat (meøo) (16), fish (caù) (14), mouse, rat (chuoät) (12), fly (ruoài) (11), duck (vòt) (9), pig (lôïn) (8), bee (ong) (8), fox (caùo) (4)…. 2.3.2. Thieân höôùng nghóa cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng Anh Ña soá töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng Anh ñeàu thieân veà nghóa tieâu cöïc, thí duï “boø”, “caùo”, “lôïn”, “choù”, “vòt”, “chuoät”, “eách”, “meøo”, “oác”, “raén”, “ruoài”…. Soá thieân veà nghóa tích cöïc raát ít, nhö “ngöïa”, “phöôïng”, “roàng”, … .Chæ coù “kieán” thieân veà nghóa trung hoaø. Moät soá con vaät khaùc nhö “caù”, “coïp”, “voi” coù neùt nghóa khoâng roõ reät. Soá löôïng nghóa tieâu cöïc vaø nghóa tích cöïc cuûa nhöõng con vaät naøy haàu nhö baèng nhau. Thí duï: “caù”: +7, -8; “coïp”: +5, -5; “voi”: +7, -6 (+ tích cöïa, - tieâu cöïc). Sôõ dó “roàng”, “phöôïng”, “ngöïa” thieân veà nghóa tích cöïc coù leõ do caùch nhìn nhaän cuûa ngöôøi phöông Ñoâng vaø ngöôøi Vieät Nam veà ba con vaät naøy. Theo quan nieäm cuûa ngöôøi phöông Ñoâng, roàng vaø phöôïng laø nhöõng con vaät thieâng (töù linh: long, laân, quy, phöôïng). Roàng töôïng tröng cho söï cao quyù, toát ñeïp; laø bieåu töôïng cuûa taát caû nhöõng gì lieân quan ñeán vua chuùa (thuyeàn roàng, long theå, long xa, long tu,…). Ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam, roàng laø nguoàn goác thieâng lieâng cuûa daân toäc: con roàng chaùu tieân. Phöôïng laø loaøi chim do trí töôûng töôïng cuûa moïi ngöôøi taïo ra. Ñoù laø moät con chim raát ñeïp, gioáng nhö chim tró, ñöôïc xem laø chuùa cuûa caùc loaøi chim (theo Töø ñieån tieáng Vieät, do Hoaøng Pheâ chuû bieân, xuaát baûn 1997), phöôïng luoân töôïng tröng cho caùi gì ñeïp ñeõ, sang troïng. Phöôïng (chim troáng) xuaát hieän beân caïnh loan (chim maùi) taïo thaønh bieåu töôïng cuûa nhöõng caëp vôï choàng haïnh phuùc, xöùng ñoâi. Trong tieáng Anh chuùng toâi chöa tìm thaáy thaønh ngöõ naøo coù töø phoenix (phöôïng). Ngöïa tuy khoâng phaûi laø con vaät coù nhieàu ôû Vieät Nam vaø cuõng khoâng phaûi laø con vaät quen thuoäc laém ñoái vôùi nhieàu ngöôøi Vieät Nam nhö boø, traâu nhöng noù gaén lieàn vôùi quaù trình döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc cuûa daân toäc ta. Chuùng ta bieát hình aûnh con ngöïa xöa nay vaãn luoân gaén vôùi ngöôøi chieán binh nôi sa tröôøng vaø ñöôïc bieåu tröng cho tinh thaàn thieän chieán. Nöôùc Vieät Nam chieán tranh lieân mieân, chuû yeáu laø chieán tranh veä quoác. Töø trong nhöõng cuoäc chieán tranh ñaùnh ñuoåi quaân xaâm löôïc, baûo veä toå quoác aáy, loøng yeâu nöôùc, tinh thaàn chòu ñöïng gian khoå daëm nghìn da ngöïa, duõng caûm hy sinh da ngöïa boïc thaây raát ñöôïc ñeà cao. Ngöïa töø laâu ñaõ trôû thaønh con vaät quen thuoäc trong taâm thöùc ngöôøi daân Vieät, noù ñöôïc nhaân daân ta lieân töôûng trong quaù trình nhaän thöùc theá giôùi khaùch quan. Ba con vaät naøy xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Vieät bao haøm nghóa tích cöïc laø theå hieän mong muoán cuûa nhaân daân lao ñoäng ñöôïc ñoåi ñôøi, coù cuoäc soáng giaøu sang, haïnh phuùc löùa ñoâi ñöôïc beàn vöõng (roàng maây gaëp hoäi; leân xe xuoáng ngöïa; chaên loan goái phöôïng; loan phuïïng hoaø minh). Ta coù theå tham khaûo qua baûng thoáng keâ döôùi ñaây veà möùc ñoä ña nghóa cuûa 23 thaønh toá ñoäng vaät tieâu bieåu treân: MÖÙC ÑOÄ ÑA NGHÓA CUÛA CAÙC TÖØ NGÖÕ CHÆ ÑOÄNG VAÄT TRONG THAØNH NGÖÕ TIEÁNG VIEÄT STT Teân ñoäng vaät Soá löôïng nghóa Nghóa tích cöïc Nghóa tieâu cöïc Nghóa trung hoøa Keát luaän 1 Boø 11 2 8 1 Thieân veà tieâu cöïc 2 Caù 19 7 7 5 Khoâng roõ neùt 3 Caùo 5 2 3 Thieân veà tieâu cöïc 4 Chim 11 1 7 3 Thieân veà tieâu cöïc 5 Choù 20 1 17 2 Thieân veà tieâu cöïc 6 Chuoät 10 9 1 Thieân veà tieâu cöïc 7 Coïp 12 5 5 2 Khoâng roõ neùt 8 EÁch 9 1 5 3 Thieân veà tieâu cöïc 9 Gaø 28 6 18 4 Thieân veà tieâu cöïc 10 Kieán 7 2 5 Thieân veà trung hoaø 11 Lôïn 7 1 4 2 Thieân veà tieâu cöïc 12 Meøo 22 3 14 5 Thieân veà tieâu cöïc 13 Ngöïa 15 7 4 4 Thieân veà tích cöïc 14 Ong 9 1 5 3 Thieân veà tieâu cöïc 15 OÁc 7 6 1 Thieân veà tieâu cöïc 16 Phöôïng 7 6 1 Thieân veà tích cöïc 17 Raén 11 2 6 3 Thieân veà tieâu cöïc 18 Roàng 8 6 2 Thieân veà tích cöïc 19 Ruoài 10 1 7 2 Thieân veà tieâu cöïc 20 Taèm 7 3 1 3 Thieân veà tích cöïc 21 Traâu 29 10 13 6 Thieân veà tieâu cöïc 22 Vòt 11 7 4 Thieân veà tieâu cöïc 23 Voi 14 7 6 1 Khoâng roõ neùt Baûng 5 Toùm laïi, trong phaïm vi khoái löôïng tö lieäu thu thaäp ñöôïc vaø ñaõ qua xöû lyù, veà phöông dieän cô caáu ngöõ nghóa, theo söï ñaùnh giaù toát xaáu, caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ thieân veà moät trong ba maûng nghóa: tích cöïc, tieâu cöïc, trung hoaø. Trong ba maûng naøy, maûng nghóa tieâu cöïc chieám ña soá: 15/23, tích cöïc chieám 4/23, trung hoaø chieám 1/23; 3/23 khoâng thieân veà nghóa naøo roõ reät. Nghóa laø nhöõng töø naøy coù soá löôïng nghóa tieâu cöïc vaø tích cöïc gaàn baèng nhau. Tieâu bieåu cho loaïi naøy coù voi (+7,-6), caù (+7,-7), coïp (+5-5) (+ nghóa tích cöïc, - nghóa tieâu cöïc). Veà thaønh ngöõ tieáng Anh, sau khi khaûo saùt ngöõ nghóa teân goïi 13 con vaät cuøng xuaát hieän caû trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, ta thaáy nghóa cuûa chuùng cuõng thieân veà tieâu cöïc nhö trong thaønh ngöõ tieáng Vieät (xem baûng 6). Nhöõng töø ngöõ khaùc nhau cuøng chæ veà moät con vaät coù neùt nghóa khaùc nhau. Thí duï, trong 4 töø chæ “boø” thì bull hoaøn toaøn mang nghóa tieâu cöïc; cow, calf, ox nhieàu neùt nghóa hôn vaø thieân veà nghóa tích cöïc. Trong ba töø chæ “gaø” thì chicken thieân veà nghóa tieâu cöïc, cock thieân veà nghóa tích cöïc, hen khoâng thieân veà nghóa naøo. Moät soá töø ngöõ nhö “ong”, “vòt”, “gaø” coù nghóa tieâu cöïc trong thaønh ngöõ tieáng Vieät nhöng laïi mang nghóa trung hoaø hoaëc khoâng thieân veà nghóa naøo khi xuaát hieän trong thaønh ngöõ tieáng Anh. Ñieàu lyù thuù laø raát nhieàu töø ngöõ chæ ñoäng vaät ôû caû hai ngoân ngöõ cuøng thieân veà moät höôùng nghóa. Thí duï: caùo/ fox, choù/dog, lôïn/pig, meøo/cat, chuoät/mouse,rat cuøng coù nghóa tieâu cöïc, ngöïa/horse cuøng coù nghóa tích cöïc, caù/ fish cuøng khoâng roõ neùt nghóa. MÖÙC ÑOÄ ÑA NGHÓA CUÛA CAÙC TÖØ NGÖÕ CHÆ ÑOÄNG VAÄT TRONG THAØNH NGÖÕ TIEÁNG ANH STT Teân con vaät Soá löôïng nghóa Nghóa tích cöïc Nghóa tieâu cöïc Nghóa trung hoaø Keát luaän 1 Bee 8 3 3 2 Khoâng roõ neùt 2 Bird 25 9 4 12 Thieân veà trung hoaø 3 Bull 5 5 Thieân veà tieâu cöïc Cow 8 5 3 Thieân veà tích cöïc Calf 2 1 1 Khoâng roõ neùt Ox 3 2 1 Thieân veà tích cöïc 4 Cat 16 3 8 5 Thieân veà tieâu cöïc 5 Chicken 8 2 5 1 Thieân veà tieâu cöïc Cock 7 4 2 1 Thieân veà tích cöïc Hen 6 2 2 2 Khoâng roõ neùt 6 Dog 28 4 20 4 Thieân veà tieâu cöïc 7 Duck 9 2 2 5 Thieân veà trung hoaø 8 Fish 14 5 6 3 Khoâng roõ neùt 9 Fly 11 1 6 4 Thieân veà tieâu cöïc 10 Fox 4 4 Thieân veà tieâu cöïc 11 Horse 25 12 2 11 Thieân veà tích cöïc Mare 4 2 2 Khoâng roõ neùt 12 Mouse, rat 12 1 9 2 Thieân veà tieâu cöïc 13 Pig 8 1 7 Thieân veà tieâu cöïc Baûng 6 2.3.3. Tính ñaëc thuø ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ  Moãi thaønh toá ñoäng vaät ñöôïc lieân töôûng ñeán caùc ñaëc ñieåm tính chaát khaùc nhau, gaén lieàn vôùi quan nieäm, taâm lyù, nhaän thöùc vaø tö duy cuûa moãi daân toäc. Cho duø cuøng khai thaùc moät ñaëc ñieåm tính chaát naøo ñoù cuûa con vaät nhöng moãi daân toäc laïi coù nhöõng lieân töôûng khaùc nhau. Vôùi ngöôøi Vieät, boø ñöôïc lieân töôûng ñeán taøi saûn, cuûa caûi, haøng hoaù mua baùn trao ñoåi (ba boø chín traâu; bieáu boø nhaän ngöïa; maát boø môùi lo laøm chuoàng), laø ngöôøi coù traùch nhieäm (boø aên maï, coù daï boø chòu), ñoàng thôøi cuõng laø ngöôøi coù taâm ñòa xaáu xa, heïp hoøi, laém möu meïo (yeám boø laïi buoäc coå boø; boø cöôøi traâu ngaõ; buïng traâu laøm sao buïng boø laøm vaäy), ngöôøi vöøa phaøm aên vöøa ngu doát, voâ duïng (ngoán nhö boø ngoán rôm; doát nhö boø vöïc khoâng thaønh; boø ñaát ngöïa goã). Hình aûnh con boø suoát ngaøy caøy xôùi daõi naéng daàm möa, cuõng gôïi cho nhaân daân lieân töôûng ñeán keû cuøng khoå, bò boùc loät cuøng cöïc (baét boø caøy trieàu). Trong thaønh ngöõ tieáng Anh, coù ba töø ñeå chæ “boø”: bull (boø ñöïc), cow (boø caùi), ox (boø thieán). Trong 3 töø naøy, bull hoaøn toaøn mang nghóa tieâu cöïc: laø ngöôøi bò choïc töùc (like a red rag to a bull), vieäc khoù khaên nguy hieåm (take the bull by the horns), ngöôøi vuïng veà (like a bull in the china shop), chuyeän theâu deät, khoâng coù thaät (a cock and a bull story). Ox lieân töôûng ñeán moät ngöôøi raát to khoeû (as strong as an ox) nhöng gaëp baát haïnh (to have the black ox tread on one’s foot). Cow laø ñieàu thieâng lieâng (a sacred cow), laø vieäc lôùn / quan troïng (it is idle to swallow the cow and choke on the tail), laø nhaân caùch / phaåm giaù (better a good cow than a cow of a good kind). Caù laø moät trong nhöõng thaønh toá xuaát hieän nhieàu trong thaønh ngöõ tieáng vieät (155). Ñoái vôùi ngöôøi Vieät, caù khoâng tieâu bieåu cho moät khuynh höôùng roõ reät naøo. Noù daøn traûi khaép caû ba nghóa tích cöïc, tieâu cöïc, trung hoaø. Caù töôïng tröng cho ngöôøi coù chí lôùn (beå roäng caù nhaûy, trôøi cao chim bay), thaønh ñaït (caù cheùp hoùa roàng; caù vöôït vuõ moân), ngöôøi gaëp may (caù roâ gaëp möa raøo), ngöôøi hö hoûng xaáu xa (caù thoái raén xöông; caù thoái töø trong xöông thoái ra; caù vaøng buïng boï), caù coøn laø moái lôïi (caù vaøo tay ai naáy baét; ñem caù ñeåâ mieäng meøo; coù caù moøi ñoøi caù chieân), muïc ñích ñaït ñeán (ñöôïc caù queân chaøi), laø nhöõng theá löïc khaùc nhau trong xaõ hoäi (caù lôùn nuoát caù beù; caù meø ñeø caù cheùp). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, fish (caù) cuõng khoâng thieân veà nghóa naøo. Coù theå laø ngöôøi toát, vaät toát (there are plenty / lots more fish in the sea), ngöôøi taøi gioûi (never offer to teach fish to swim; swim like a fish),hoaëc laø ngöôøi laïnh luøng (a cold fish), laäp dò (an odd fish), bôïm/ saâu röôïu (drink like a fish), ngöôøi baøng quan hoaëc nhuùt nhaùt, khoâng muoán hoaëc khoâng daùm leân tieáng (as mute as a fish; as dumb as a fish), cuõng coù theå laø con moài, laø muïc ñích caàn ñaït (a silly fish that caught twice with the same bait; he who would catch fish must not mind getting wet). Gaø cuõng xuaát hieän nhieàu trong thaønh ngöõ tieáng Vieät. Gaø tieâu bieåu nhöõng doøng doõi coù tieáng taêm (con toâng gaø noøi), moät toå chöùc nhoû (ñaàu gaø hôn ñuoâi voi; ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu), boång loäc (ñaàu gaø maù lôïn), ngöôøi nhôù coäi nguoàn (gaø coû trôû moû veà röøng), laø moät thöùc aên ngon (côm gaø caù goûi; quan hoï thòt gaø, gioã cha thòt eách), ngöôøi gaëp may (gaø rôi naäm gaïo). Nhöng gaø chuû yeáu thieân veà nghóa tieâu cöïc: ngöôøi chaäm chaïp, lôø ñôø, (lôø ñôø nhö gaø ban hoâm), vieäc khoâng quan troïng (caét coå gaø khoâng caàn dao phay), keû laøm aên coûn con (gaø queø aên quaån coái xay), ngöôøi nhieàu chuyeän (chaân gaø laïi bôùi ruoät gaø), ngöôøi öa khoe khoang (gaø cheát vì tieáng gaùy), keû möôïn danh (gaø möôïn aùo coâng), keû hay ganh gheùt (gaø töùc nhau tieáng gaùy), ngöôøi hueânh hoang (gaø ñeû gaø cuïc taùc), ngöôøi coù daùng ñi voäi vaõ (te taùi nhö gaø maùi nhaûy oå; te taùi nhö gaø maéc ñeû). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, cock (gaø troáng) lieân töôûng ñeán nhöõng gì toát ñeïp nhaát. Ñoù laø ngöôøi raát töïï tin, vöõng daï trong moâi tröôøng quen thuoäc cuûa mình (every cock will crow upon his own dunghill), laø keû maïnh meõ (cock of the walk), ngöôøi coù cuoäc soáng ñaày ñuû (live like fighting cocks), ñieàu toát laønh (there’s many a good cock come out of a tattered bag). Nhöng chicken (gaø con) thöôøng ñöôïc lieân töôûng ñeán nhöõng chuyeän khoâng hay ho: nhöõng phieàn toaùi maø treû con mang laïi cho ngöôøi lôùn (one chicken make a hen busy), laø ñieàu khoâng toát laønh (curses, like chickens, come home to roost), laø haäu quaû taát yeáu (the chickens come home to roost), laø ngöôøi bò naïn (run around like a chicken with its head cut off), laø nhöõng gì quaù ít oûi nhoû nhoi, khoâng ñaùng giaù (chicken- feed). Trong khi nghóa cuûa hen (gaø maùi) vöøa tieâu bieåu cho ngöôøi meï suoát ngaøy baän bòu vôùi con caùi (like a hen with one chicken), laø ngöôøi phuï nöõ caàn cuø chaêm chæ hay lam hay laøm (grain by grain the hen fills her belly), laø hình aûnh toát ñeïp cuûa töông lai (better an egg today than a hen tomorrow). Nhöng hen cuõng gaây phieàn phöùc cho ngöôøi khaùc vì tieáng cuïc taùc inh oûi cuûa mình (want to have eggs must endure the cackling of hens). Ñoái vôùi ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Anh, “chuoät” haàu nhö thieân veà nghóa tieâu cöïc. Laø keû baát taøi gaëp may (chuoät sa chónh gaïo), baûn chaát xaáu xa (chaùy nhaø ra maët chuoät), keû hôïm mình (chuoät chuø cheâ khæ hoâi), keû ñua ñoøi (chuoät chuø ñeo ñaïc), keû lieàu lónh (chuoät gaëm chaân meøo), keû xui xeûo (chuoät sa cuõi meøo), keû coù thaùi ñoä thieáu quang minh (laám leùt nhö chuoät ngaøy; len leùt nhö chuoät ngaøy), keû ñang gaëp nguy hieåm (chuoät chaïy cuøng saøo). Ngöôøi Anh thaáy chuoät laø keû laëng leõ (as quiet as a mouse) hoaëc baùo hieäu moät ñieàu baát oån saép xaûy ra (smell a rat), ngöôøi raát ngheøo (as poor as a church mouse), ngöôøi ñang laâm vaøo hoaøn caûnh beá taéc (it is a poor mouse that has only one hole; like rats in a hole) laø caùi haïi tuy nhoû (burn not your house to rit it of the mouse), laø ngöôøi khoâng töï giaùc (when the cat’s away, the mice will play), lôøi leõ naëng neà, khoù nghe (to give sb rats), baûn chaát xaáu xa (rats desert a sinking ship), keát quaû khieâm toán (the mountain has brought forth a mouse). Theo caûm nhaän cuûa ngöôøi Vieät, ong laø moät con vaät tieâu bieåu cho keû xaáu, caàn phaûi caån thaän khi giao tieáp (chôi ong coù ñoäc; nuoâi ong tay aùo), nhöõng dö luaän khoâng toát (ñieàu ong tieáng ve), laø khaùch laøng chôi, nhöõng keû côït ñuøa thaân phaän ngöôøi phuï nöõ (ong qua böôùm laïi; ong cheâ (chöôøng) böôùm chaùn), laø lôùp ngöôøi cuøng khoå trong xaõ hoäi (con ong caùi kieán), laø nhöõng keû oàn aøo voâ toå chöùc (nhö ong vôõ toå). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, bee, hornet (ong) khoâng thieân veà nghóa tích cöïc cuõng khoâng thieân veà nghóa tieâu cöïc. Hoï thöôøng lieân töôûng bee vôùi hình aûnh moät ngöôøi luoân luoân baän roän vaø vui veû (a busy bee; as busy as a bee), laø söï tuyeät vôøi (the bee’s knees), ñoàng thôøi laø nhöõng moäng töôûng vieãn voâng (to have one’s head full of bees), laø noãi aùm aûnh veà ñieàu gì ñoù (have a bee in your bonnet), laø loaïi ngöôøi thaâm hieåm, xaûo quyeät caàn caån thaän khi tieáp caän (honey is sweet, but the bee stings). Lôïn laø con vaät tieâu bieåu cho taøi loäc, boång loäc maø moïi ngöôøi haèng mong öôùc (thuû thæ aên soû lôïn; ñaàu gaø maù lôïn), laø vaät duïng, haøng hoaù coù theå mua baùn, söûa chöõa, vay möôïn (lôïn laønh chöõa thaønh lôïn queø; lôïn nhaø, gaø chôï; möôïn ñaàu heo naáu chaùo), nhöng cuõng laø nguyeân nhaân cuûa nhöõng chuyeän loän xoän (lôïn khoâng caøo, choù naøo suûa), laø ngöôøi aên uoáng thoâ tuïc (aên nhö lôïn), laø keû ngu ngoác (ngu nhö lôïn), hay ganh gheùt (lôïn cheâ choù coù boï), cuõng laø keû phaûi nhòn ñoùi, nhòn theøm khi thöùc aên ñang ôû tröôùc maët (côm treo ñeå heo nhòn ñoùi). Vôùi ngöôøi Anh, pig (lôïn) cuõng laøø keû phaøm aên (make a pig of yourself), laø ñieàu löøa loïc (to buy a pig in a poke), laø keû khoâng ra gì (what can you expect from a pig but a grunt?), laø chuyeän vieån voâng, khoâng heà coù thaät (pigs might fly). Noùi chung, caû ngöôøi Anh vaø ngöôøi Vieät, ñeàu lieân töôûng “lôïn” vôùi caùc nghóa tieâu cöïc. Ngöïa laø con vaät duy nhaát thieân veà nghóa tích cöïc ôû caû hai ngoân ngöõ. Tuy khoâng phoå bieán laém ôû Vieät Nam nhöng hình aûnh cuûa noù trong taâm töôûng cuûa ngöôøi Vieät Nam raát phong phuù. Ngoaøi moät soá nghóa tieâu cöïc nhö: laø ngöôøi hung haêng, ñoäc aùc (daõ maõ voâ cöông; ñaàu traâu maët ngöïa), hieáu chieán (ngöïa con haùu ñaù; ngöïa non haùu ñaù), coù thoùi quen xaáu (ngöïa quen ñöôøng cuõ), ngöïa laø ngöôøi xoâng xaùo, thaùo vaùt (chaïy nhö ngöïa), laø taøi saûn, cuûa caûi tieâu bieåu cho söï giaøu sang phuù quyù (chuoâng vaïn ngöïa nghìn; duø che ngöïa cöôõi; taøn che ngöïa cöôõi; leân xe xuoáng ngöïa; theo ñít ngöïa), laø chieán binh duõng caûm hy sinh nôi chieán tröôøng (da ngöïa boïc thaây; da ngöïa boïc xöông), laø ngöôøi coù taøi (ngöïa hay laém taät), thaúng tính, nghó sao noùi vaäy, (ruoät ngöïa phoåi boø; thaúng nhö ruoät ngöïa). Ñoái vôùi ngöôøi Anh, horse (ngöïa) raát ñöôïc yeâu quyù. Ngöïa töøng laø phöông tieän ñi laïi quan troïng nhaát cuûa caùc daân toäc coù neàn vaên hoaù du muïc nhö nöôùc Anh. Ngöôøi ta thích cöôõi ngöïa, thích ñaùnh caù ngöïa. Khi caùc phöông tieän giao thoâng khaùc ra ñôøi, ngöôøi ta laïi duøng ñôn vò ño löôøng coâng suaát maùy treân cô sôû so saùnh vôùi söùc ngöïa (horsepower)… Trong thaønh ngöõ, horse laø ngöôøi coù söùc maïnh (as strong as a horse), ngöôøi ñöôïc kyø voïng nhöng laïi thaát baïi (back the wrong horse), ngöôøi thích hôïp ñeå choïn löïa (it’s horse for course), laø nguoàn tin ñaùng tin caäy (from the horse’s mouth), laø söï giuùp ñôõ, laø moùn quaø ñöôïc taëng (look a gift–horse in the mouth), laø taøi saûn, cuûa caûi (to shut/close/lock the stable door after the horse has bolted), laø thöù raát caàn cho söùc khoeû con ngöôøi (there is nothing so good for the in side of a man as the out side of a horse), laø muïc ñích caàn phaán ñaáu (if you can’t ride two horses at once, you shouldn’t be in the circus), laø ñieàu toát laønh (if wishes were horses, beggars would/ minght ride), laø ngöôøi caån thaän (it is the good horse that never stumbles), ngöôøi ñöôïc taïo cô hoäi nhöng khoâng deã daøng bò mua chuoäc, sai khieán bôûi vaät chaát (you can take/lead a hosre to water, but you can’t make him drink). Vieät Nam laø moät nöôùc thuoäc neàn vaên hoaù noâng nghieäp luùa nöôùc neân vai troø con traâu raát quan troïng. Con traâu ñöôïc ngöôøi Vieät Nam thöông yeâu hôn caùc con vaät khaùc bôûi vì traâu laø ngöôøi baïn cuøng cam coäng khoå vôùi ngöôøi noâng daân. Bao nhieâu caâu ca dao ví von noùi leân tình caûm ñaèm thaém maø saâu saéc cuûa ngöôøi noâng daân daønh cho con traâu:  Treân ñoàng caïn döôùi ñoàng saâu, Choàng caøy vôï caáy con traâu ñi böøa  Traâu ôi ta baûo traâu naøy, Traâu ra ngoaøi ruoäng traâu caøy vôùi ta, Caáy caøy voán nghieäp noâng gia Ta ñaâu traâu ñaáy ai maø quaûn coâng, Bao giôø caây luùa coøn boâng, Thì coøn ngoïn coû ngoaøi ñoàng traâu aên Tình thöông ñoù xuaát phaùt töø nhöõng neùt töông ñoàng trong tính caùch giöõa ngöôøi vaø vaät. Caû hai ñeàu caàn cuø, yeâu lao ñoäng, coù söùc khoeû deûo dai vaø chòu ñöïng gioûi. Tình thöông ñoù coøn xuaát phaùt töø söï gaén boù nhau trong lao ñoäng, laøm ra haït luùa cuû khoai nuoâi soáng ngöôøi noâng daân. Coù theå noùi neáu caùc nöôùc phöông Taây gaén boù vôùi con ngöïa thì ngöôøi Vieät Nam raát gaén boù vôùi con traâu. Khi maùy caøy ra ñôøi ñeå thay traâu thì ngöôøi ta goïi maùy caøy moät caùch thaân maät laø “con traâu saét”. Trong nhöõng böùc tranh queâ, beân caïnh luyõ tre ñaàu laøng, caùnh ñoàng luùa meânh moâng baùt ngaùt, hình aûnh con traâu vôùi chuù beù muïc ñoàng ngoài treân löng traâu thoåi saùo veùo von ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa laøng queâ Vieät Nam. Trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, con traâu laø moät trong nhöõng con vaät coù taàn soá xuaát hieän nhieàu vôùi 123 thaønh ngöõ, chieám vò trí cao nhaát veà söï ña nghóa (29 ngöõ nghóa-vaên hoaù). Traâu tieâu bieåu cho söï giaøu coù, nhieàu taøi saûn, nhieàu cuûa caûi (chín ñuïn möôøi traâu”, ruoäng saâu traâu naùi), ñoùng moät vai troø quan troïng trong söï nghieäp cuûa ngöôøi noâng daân (ñi buoân khoâng tieàn, canh ñieàn khoâng traâu), laø ngöôøi coù baûn lónh, chòu traùch nhieäm vieäc mình laøm (coù aên coù choïi môùi goïi laø traâu), saün saøng töông trôï (traâu beùo keùo traâu gaày), laø ngöôøi coù söùc khoeû toát (khoeû nhö traâu), khoâng ngaïi gian khoå (traâu hay chaúng ngaïi caøy tröa). Traâu tieâu bieåu cho thaân phaän nhöõng ngöôøi noâ leä (laøm thaân traâu ngöïa), luoân bò aùp böùc (cöông ngöïa aùch traâu), luoân bò haøm oan (ñaùnh raém ñoå cho traâu; tim la ñoå cho traâu) vaø coù yù thöùc phaûn khaùng (buoäc traââu tröa naùt giaäu). Traâu coøn chæ ngöôøi tieáp thu chaäm (ñaøn gaûy tai traâu), khoâng lanh lôïi neân luoân bò thieät thoøi (traâu chaäm uoáng nöôùc ñuïc), nhieät tình (huøng huïc nhö traâu huùc maõ) nhöng öông böôùng, khoù baûo (quaù nhö traâu loän caøy), aên ôû baån thæu (baån nhö traâu ñaàm), to maäp xaáu xí (beùo nhö con traâu tröông), hung aùc, döõ tôïn (traâu aùc thì vaïc söøng), thöôøng ñoå vaáy loãi cho ngöôøi khaùc (traâu laám vaåy caøn), hay ganh gheùt (traâu buoäc gheùt traâu aên; traâu caøy gheùt traâu buoäc). Trong tieáng Anh, chuùng toâi chöa tìm thaáy moät thaønh ngöõ naøo chöùa töø cattle, bufflo (traâu). Khoâng chæ rieâng chuùng toâi, moät soá ngöôøi khaùc cuõng cuøng coù keát quaû nhö treân. Theo Nguyeãn Thanh Tuøng: “trong khoaûng 5500 thaønh ngöõ Anh ñöôïc khaûo saùt thì töø “traâu” (buffalo) khoâng xuaát hieän laàn naøo” [49]. Phan Vaên Queá trong luaän aùn phoù tieán só cuûa mình, phaàn thoáng keâ teân goïi caùc con vaät xuaát hieän trong thaønh ngöõ tuïc ngöõ tieáng Anh khoâng coù teân con vaät naøy [86]. Thaønh toá choù (dog) xuaát hieän vôùi nghóa tieâu cöïc trong caû hai thaønh ngöõ Anh vaø Vieät. Coù theå noùi taát caû nhöõng gì xaáu xa veà tính caùch cuûa moät con ngöôøi ñeàu ñöôïc lieân töôûng töø nhöõng ñaëc ñieåm tính chaát cuûa con vaät naøy. Choù laø keû ích kyû (to be a dog in the manger), laø ngöôøi nham hieåm (dumb dogs are dangerous), laø keû yû theá (every dog is valiant at his own door), laø ngöôøi hay caùu baún, to moàm (barking dogs seldom bite), öa gaây goå, thích ñaùnh nhau (fight like cat and dog), raát tham lam (dogs that put up many hare kill none) vaø coù tö töôûng baûo thuû (to teach an old dog new tricks), laø keû hay ñöa chuyeän, ngoài leâ ñoâi maùch (a dog that will fetch a bone will carry a bone), keû bò khinh reû (die like a dog), heøn keùm chaúng ñaùng baän taâm (it is a poor dog that’s not worth whistling for), laø söï khoán khoå, cöïc nhuïc (to live a dog life; die like a dog). Trong thaønh ngöõ tieáng Vieät, choù laø ngöôøi hay vaät khoâng coù giaù trò (gaø ñaát choù ngoùi; choù giaø meøo muø), laø keû baát taøi nhöng nhieàu may maén (choù nhaûy baøn ñoäc; choù ngaùp phaûi ruoài; choù aên tröùng luoäc), töï phuï, hueânh hoang (choù chaïy tröôùc höôu; choù cheâ meøo laém loâng), laø keû yû theá (choù caäy gaàn nhaø, gaø caäy gaàn chuoàng), keû hôïm hónh (choù coù vaùy lónh; choù maëc vaùy lónh; choù gheû coù môõ ñaèng ñuoâi; chuoâng ñeo coå choù), ngoan coá (choù ñen giöõ möïc), tham lam (choù giaø giöõ xöông; choù naøo laïi cheâ cöùt), baàn tieän (baån nhö choù), ngu doát (daïi nhö caày; daïi nhö choù; ngu nhö choù), tieåu nhaân (ñaùnh choù phaûi ngoù ñaèng sau; choù caén troäm), chuyeân aên vuïng (choù aên vuïng), hung döõ, hay caén caøn (choù döõ caén caøn; choù caén aùo raùch), thích tranh caõi, ñaùnh nhau (nhö choù vôùi meøo), keû khoâng coù nhaân tính (choù caùi caén con; choù caùi boû con). Thaønh toá meøo xuaát hieän trong thaønh ngöõ cuõng thieân veà nghóa tieâu cöïc. Meøo thöôøng duøng ñeå chæ loaïi ngöôøi coù ñôøi soáng rieâng tö khoâng ñöùng ñaén (meøo ñaøng choù ñieám; meøo maû gaø ñoàng), laø ngöôøi toû ra maõn nguyeän veà ñieàu ñaõ ñaït ñöôïc (like the cat that got /ate/ stole the cream) hoaëc ñaéc chí khi laøm haïi ngöôøi khaùc (look like the cat that swallowed the canary), laø ngöôøi xuaát thaân heøn keùm (a cat may look at a king), raát nhaùt gan (meøo giaø laïi thua gan chuoät nhaét; meøo meï baét chuoät con), löôøi bieáng, laøm aên khoâng ra gì (laøm nhö meøo möûa; meøo caøo khoâng xeû vaùch voâi; chöa taäp baét chuoät ñaõ taäp æa beáp), nhöng gaëp may (meøo muø vôù caù raùn), laïi heát söùc tinh ranh (meøo giaø hoùa caùo), thích khoe khoang (meøo khen meøo daøi ñuoâi; meøo khoe meøo daøi ñuoâi), luoân töôïng tröng cho löïc löôïng hung aùc caàn phaûi tieâu dieät (gieát moät con meøo, cöùu vaïn con chuoät). Ngöõ nghóa vaên hoaù cuûa töø chim trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vöøa mang nghóa tích cöïc vöøa mang nghóa tieâu cöïc. Chim töôïng tröng cho keû coù theá löïc (chim coù caùnh, caù coù vaây), ngöôøi ñi xa (baët tin chim caù; boùng chim taêm caù), tìm nôi laäp nghieäp (ñaát laønh chim ñaäu; ñaát laønh coø ñaäu), laø keû bò haïi (chim bò teân sôï laøn caây cong), bò maéc möu (chim khoân maéc phaûi löôùi hoàng), bò giam caàm (chim loàng caù chaäu; caù chaäu chim loàng), hoaëc ñang gaëp nguy hieåm (chim treân löûa, caù döôùi ñao; chim ñaäu phaûi nhöïa). Laø taàng lôùp ngöôøi ngheøo (aên cöôùp côm chim; aên chaën caû côm chim), nhöng cuõng laø keû laøm tay sai (chim moài choù saên). Trong thaønh ngöõ tieáng Anh, “chim” (bird) thieân veà nghóa trung hoaø. “Chim” khoâng nhöõng laø ngöôøi taøi gioûi hieám coù (a rare bird), khoân ngoan, töøng traûi (you can not catch old bird with chaff), caàn maãn, sieâng naêng (an early bird; the early bird catches the worm), coøn laø ngöôøi thích soáng ñôn ñoäc (a lone bird), quanh quaån trong nhaø (a home bird), ngöôøi bí maät (a little bird) vaø laäp dò (an odd bird). “Chim” vöøa laø ñieàu khoâng bieát roõ (a bird in the bush) vöøa laø vaät mình ñang giöõ trong tay (a bird in the hand is worth two in the bush). Vôùi ñaëc ñieåm soáng treân cao, treân khoâng, “chim” tieâu bieåu cho taàm nhìn bao quaùt (a bird’s eye view). Vòt bieåu tröng cho ngöôøi thaáp luøn (thaáp nhö vòt; thaáp nhö vòt ñoäi noùn), ñi laïi naëng neà (laïch baïch nhö vòt baàu), chaäm hieåu (nhö vòt nghe saám; uø uø caïc caïc nhö vòt nghe saám; nhö nöôùc ñoå ñaàu vòt; nöôùc ñoå ñaàu vòt), hôïm hónh (vòt cheâ luùa leùp khoâng aên), ñaùm ngöôøi hoãn ñoän (chaïy nhö vòt), luoân vaát vaû (chaân le chaân vòt), hay gaëp naïn tai (toäi gaø vaï vòt; toäi vòt chöa qua, toäi gaø ñaõ ñeán; vaï vòt chöa qua, vaï gaø ñaõ ñeán), deã naûn loøng (haêng maùu vòt; haêng tieát vòt). “Vòt” (duck) trong thaønh ngöõ tieáng Anh chæ loaïi ngöôøi ngoan coá, khoâng chòu tieáp thu (be/ like water off a duck’s back), laø moät khoaûng thôøi gian raát ngaén (in two shakes of a duck’s tall), moät coâng vieäc deã daøng, gioáng nhö troø treû con (duck soup), moät muïc tieâu deã coâng kích (like a sitting duck), moät keá hoaïch khoâng thaønh coâng (a dead duck), laø ngöôøi hoaëc toå chöùc gaëp khoù khaên (a lame duck). Coù theå thaáy ngöõ nghóa cuûa töø “vòt” trong thaønh ngöõ tieáng Vieät thieân veà nghóa tieâu cöïc, coøn trong thaønh ngöõ tieáng Anh laïi thieân veà nghóa trung hoaø.  Tính ñaëc thuø vaên hoaù coøn theå hieän ôû söï lieân töôûng ñeán caùc thaønh toá ñoäng vaät khaùc nhau khi cuøng bieåu ñaït nghóa gioáng nhau. Thí duï: Cuøng bieåu ñaït nghóa “aên ít”, tieáng Vieät söû duïng hình aûnh con meøo (aên nhö meøo), trong tieáng Anh laïi duøng hình aûnh con chim (eat like bird). Cuøng bieåu ñaït nghóa “ñeû nhieàu”, tieáng Vieät duøng hình aûnh con gaø, con vòt, con ngoãng (ñeû nhö gaø; ñeû nhö ngan ngoãng), trong khi tieáng Anh möôïn hình aûnh con thoû (breed like rabbits). Hoaëc ñeå noùi ñeán söï may maén vì gaëp “moâi tröôøng thuaän lôïi”, ngöôøi Vieät noùi nhö caù gaëp nöôùc, ngöôøi Anh laïi noùi like a duck in water (nhö vòt trong nöôùc). Xem baûng ñoái chieáu döôùi ñaây (baûng 7): NGÖÕ NGHÓA T. N. TIEÁNG VIEÄT T.N. TIEÁNG ANH AÊn nhieàu AÊn nhö huøm ñoå ñoù/ AÊn nhö gaáu aên traêng Eat like a horse AÊn ít AÊn nhö meøo Eat like a bird Khoân ranh Meøo giaø hoaù caùo Old bird are not caught with chaff Laøm vieäc cöïc nhoïc Huøng huïc nhö traâu laên work like horses Keû yû theá Choù caäy gaàn nhaø, gaø caäy gaàn chuoàng A cock is valiant on his own dung Baûn chaát khoù thay ñoåi Khæ laïi laø khæ, meøo vaãn hoaøn meøo An ass will always be an ass Sô suaát nhoû coù theå gaây haäu quaû lôùn Con ruoài ñoã naëng ñaàu caân It’s the last straw that breaks the camels back Ñöùng ñaàu moät taäp theå nhoû hôn laø nhaân vieân bình thöôøng cuûa moät toå chöùc lôùn Ñaàu gaø hôn ñuoâi traâu Head of the dog is better than the tail of the lion Coù laøm môùi coù aên Muoán aên heùt phaûi ñaøo giun He who would catch fish must not mind getting wet Moâi tröôøng thuaän lôïi Nhö ca ù gaëp nöôùc Like a duck in water Ñoâng ñuùc Ñoâng nhö kieán Like rabbits in a warren Taøi lôùn maø söû duïng vaøo nhöõng vieäc nhoû Duøng dao moå traâu ñeå gieát gaø To break a butterfly on wheel Taùi phaïm loãi cuõ Ngöïa quen ñöôøng cuõ The dog return to his vomit Laøm moät vieäc nguy hieåm Giao tröùng cho aùc To set the fox to keep the geese Laøm vieäc gì cuõng phaûi caân nhaéc lôïi haïi Ñöøng giaän con raän maø ñoát caùi aùo Burn not your house to rit it of the mouse Ngu doát Ngu nhö boø, ngu nhö lôïn / doát nhö boø, doát nhö lôïn To make an ass of oneself / Stupid as an ass / He is down right ass Cuïc boä, thieån caän Meøo khen meøo daøi ñuoâi Each bird loves hear himself sing; Every ass loves to hear himself bray Nguy hieåm khi soáng chung vôùi keû aùc Nuoâi ong tay aùo To warm a serpent in one’s bosom. Khoâng neân giôõn maët vôùi caáp döôùi Yeâu cho ù choù lieám maët Jest with an ass he will flap you in the face with his tail Sai traùi nhoû thì bò xöû lyù coøn loãi lôùn laïi ñöôïc boû qua Meøo tha caù xoân xao, hoå tha lôïn thì naøo thaáy chi Laws catch flies, but let hornet go free Moät vieäc voâ ích, khoâng caàn thieát Chôù daïy khæ treøo caây Never offer to teach fish to swim/ To teach the dog to bark Möôïn oai danh keû khaùc Caùo möôïn oai huøm The ass in lion’s skin Chaäm chaïp thöôøng thieät thoøi Traâu chaäm uoáng nöôùc ñuïc The early bird catches the worm Laøm nhöõng vieäc khoâng bieát roõ Mua traâu veõ boùng To buy a pig in a poke Coù söùc maïnh Khoeû nhö voi Strong as an ox Suy nghó / vieäc laøm muoän maøng, khoâng hôïp thôøi Maát boø môùi lo laøm chuoàng To lock the stable door after the horse is stolen Raát khoân lanh Khoân nhö raùi Wise as an owl / He is a sly fox Ñeû nhieàu Ñeû nhö gaø Breed like rabbits Khoâng coù tính töï giaùc Vaéng chuû nhaø gaø voïc nieâu côm When the cat is away, the mice will play Hieän töôïng khoâng bình thöôøng Cha meï cuù ñeû con tieân A good cow has a bad calf Chuyeän khoâng coù thöïc Gan roàng tröùng traâu To find a mare's nest Baûng 7 2.3.4. Tính phoå quaùt ngöõ nghóa - vaên hoaù caùc töø ngöõ chæ ñoäng vaät trong thaønh ngöõ Qua khaûo saùt, coù raát nhieàu con vaät ñöôïc hai daân toäc Vieät vaø Anh cuøng coù söï lieân töôûng gioáng nhau veà moät soá ñaëc ñieåm tính chaát cuûa chuùng. Noùi caùch khaùc, hai daân toäc cuøng söû duïng moät con vaät ñeå bieåu ñaït moät ngöõ nghóa gioáng nhau. Thí duï: Ñeå chæ hieän töôïng baùm dai daúng, tieáng Vieät vaø tieáng Anh ñeàu möôïn hình aûnh con ñæa (baùm dai nhö ñæa / to stick to someone like a leech). Caùch thöùc meøo vôøn con moài vaø söï heå haû khi thaáy con moài run sôï ñaõ ñeå laïi daáu aán trong taâm thöùc cuûa caû ngöôøi Anh vaø ngöôøi Vieät. Noù laøm cho hoï lieân töôûng ñeán loaïi ngöôøi thaâm hieåm, ñoäc aùc (vôøn nhö meøo vôøn chuoät / play cat and mouse). Moái quan heä khoâng laáy gì laøm toát ñeïp cuûa choù vôùi meøo ñaõ loït vaøo taàm quan saùt cuûa caû ngöôøi Anh vaø ngöôøi Vieät vaø theá laø hoï ñaõ söû duïng moái quan heä naøy ñeå chæ nhöõng ngöôøi tuy soáng chung vôùi nhau nhöng hay caõi vaõ, gaây goå nhau (aên ôû nhö choù vôùi meøo / they live a life of cat and dog). Chöùng kieán caûnh aên thòt ñoàng loaïi ñeå soáng cuûa loaøi caù, nhieàu daân toäc ñaõ döïa vaøo ñoù ñeå ruùt ra quy luaät sinh toàn trong xaõ hoäi (caù lôùn nuoát caù beù / it’s always mackerel which gulps down sprat) vaø moät kinh nghieäm trong cuoäc soáng: muoán ñaït caùi lôïi lôùn phaûi hy sinh caùi lôïi nhoû (thaû con saên saét baét con caù roâ (caù soäp) / to throw a sprat to catch a whale (herring). Hieän töôïng caù saáu chaûy nöôùc maét ñaõ ñöôïc caû hai daân toäc Vieät vaø Anh söû duïng ñeå lieân töôûng ñeán tính caùch cuûa moät loaïi ngöôøi giaû nhaân giaû nghóa, beà ngoaøi toû ra xoùt thöông, caûm thoâng nhöng beân trong thì döûng döng thaäm chí coøn vui möøng khi ngöôøi khaùc gaëp naïn (nöôùc maét caù saáu/ shed crocodile tears). Töø ñaëc ñieåm khoâng thaám nöôùc cuûa loâng vòt, ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Anh ñeàu lieân töôûng ñeán vieäc phí nhieàu coâng söùc maø khoâng ñem laïi keát quaû naøo (nhö nöôùc ñoå ñaàu vòt= like water on (off) the duck's back). Tinh thaàn laøm vieäc khoâng töï giaùc khi vaéng ngöôøi quaûn lyù ñeàu ñöôïc caû hai daân toäc cuøng möôïn hình aûnh vui möøng phaán khôûi cuûa nhöõng con chuoät khi vaéng boùng meøo ñeå dieãn ñaït (meøo ra cöûa chuoät xöôùng ca / when the cat’s away, the mice will play). Trong hai thaønh ngöõ Anh vaø Vieät, “choù” coù ngöõ nghóa khaù gaàn guõi nhau. Ñoù laø töø chæ keû hung döõ (choù döõ cuøm to; choù döõ duøng xích ngaén / for a mischievous dog a heavy clog; choù cheát heát caén / dead dogs don’t bite), boïn toâi tôù, baäc ñaøn em (ñaùnh choù ngoù chuû / neã maët chuû nhaø; to beat the dog touch his chief), “choù” tieâu bieåu cho haïng ngöôøi heøn keùm nhaát trong xaõ hoäi, soáng nhuïc, cheát cuõng nhuïc (nhuïc nhö choù / live a dog life; die like a dog). Hình aûnh “chim” bay treân trôøi töï do töï taïi, khoâng bò tuø tuùng cuõng khoâng gaëp nguy hieåm ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa töï do vaø khao khaùt töï do (as free as a bird; chim trôøi caù nöôùc; caù bieån chim ngaøn; chim ra khoûi loàng khoâng troâng trôû laïi; nhö chim soå loàng). Khoâng coù con vaät naøo coù söï töông ñoàng veà ngöõ nghóa - vaên hoaù ôû hai ngoân ngöõ nhö con “caùo” (fox): laø keû xaáu (to set a fox to keep one’s geese; caùo naøo töû teá vôùi gaø; caùo baét truùng gaø nhaø khoù), keû giaû nhaân giaû nghóa (a fox in lamb’s skin), keû khoân ranh, quyû quyeät vaø heát söùc nham hieåm (as cunning as a fox; as smart as a fox ; caùo giaø khoâng aên gaø haøng xoùm; caùo giaø oai huøm; caùo möôïn oai huøm; caùo ñoäi loát coïp; when the fox preaches, take care of your geese). Toùm laïi, sau khi quan saùt baûng thoáng keâ möùc ñoä ña nghóa cuûa caùc thaønh toá ñoäng vaät trong TNÑV vaø qua phaân tích, so saùnh, ñoái chieáu ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa teân goïi moät soá con vaät xuaát hieän trong thaønh ngöõ Vieät vaø Anh, ta thaáy: a) Caû ngöôøi Vieät laãn ngöôøi Anh ñeàu coù nhöõng lieân töôûng raát phong phuù veà caùc con vaät. Söï lieân töôûng coù theå gioáng nhau, coù theå khaùc nhau, thaäm chí traùi ngöôïc nhau. Ñieàu ñoù phaûn aùnh tính ñaëc thuø vaø tính phoå quaùt vaên hoaù trong ngoân ngöõ. b) Cô sôû cuûa söï lieân töôûng laø nhöõng ñaëc ñieåm, nhöõng thuoäc tính cuûa con vaät ñöôïc nhaän dieän trong quaù trình giao tieáp, quan saùt chuùng. Ñoù laø nhöõng ñaëc ñieåm, nhöõng thuoäc tính veà hình thöùc, kích côõ, maøu saéc, aâm thanh, caùch thöùc di chuyeån, moâi tröôøng soáng, thoùi quen sinh hoaït, v.v.  Döïa vaøo thuoäc tính: Quaï tha dieàu moå; ñaøn gaûy tai traâu; mieäng löôõi raén ñoäc; maét cuù voï; baùm dai nhö ñæa; hoï nhaø toâm cöùt loän leân ñaàu; lôø ñôø nhö gaø ban hoâm.  Döïa vaøo hình thöùc, kích côõ, maøu saéc: Cong nhö ñít vòt; caù ñoái baèng ñaàu; moàm caù ngaõo; lôøn bôn chòu leùp moät beà; phaän moûng caùnh chuoàn; xaáu nhö khæ…; thaáp nhö vòt; beùo nhö con traâu tröông; to nhö voi; cao nhö seáu; gaày nhö con nhaùi beùn; gaày nhö haïc; coå ngaúng nhö coå coø; cao nhö haïc thôø; beù baèng con kieán; ñen nhö quaï; ñoû nhö maét caù chaøy; choù ñen giöõ möïc; da ñoû nhö da gaø choïi…  Döïa vaøo hoaït ñoäng di chuyeån: Chaäm nhö ruøa; nhö khæ leo caây; truïn treän nhö voi leo cao; chaïy nhö ngöïa; tröôøn nhö raén; ngang nhö cua; caø cuoáng loäi ngöôïc; chaïy nhö vòt; laïch baïch nhö vòt baàu; luûi nhö cuoác….  Döïa vaøo thöùc aên: Khoâng coù choù baét meøo aên cöùt; caùm treo heo nhòn ñoùi; môû ñeå mieäng meøo; traêm daâu ñoå ñaàu taèm….  Döïa vaøo söï gioáng nhau veà aâm thanh: Noùi nhö choù caén; daám daúng nhö choù caén ma; leùp beùp nhö gaø moå teùp; uø uø caïc caïc nhö vòt nghe saám; khaøn khaøn nhö gioïng vòt ñöïc; laøo xaøo nhö chaøo maøo moå dom; ra raû nhö cuoác keâu muøa heø; laøu baøu nhö choù hoùc xöông…  Döïa vaøo ñaëc ñieåm sinh saûn: Ñeû nhö gaø; ñeû nhö vòt ….  Döïa vaøi muøi vò: Hoâi nhö cuù; hoâi nhö chuoät chuø; chuoät chuø laïi coù xaï höông; caø cuoáng cheát ñeán ñít coøn cay; ñaéng nhö maät caù meø; chua nhö cöùt meøo…  Döïa vaøo moâi tröôøng soáng: Thaû hoå veà röøng; ñöa roàng ra beå; nhö caù gaëp nöôùc; caù beå chim röøng; caù chaäu chim loàng; ñuïc nöôùc beùo coø; eách ngoài ñaùy gieáng…. Noùi chung, ngöôøi Vieät thöôøng hay lieân töôûng teân goïi ñoäng vaät vôùi taát caû moïi ñaëc ñieåm thuoäc tính cuûa noù vaø söû duïng chuùng laøm chuaån ñeå so saùnh hoaëc chuyeån nghóa nhaèm phaûn aùnh ñaëc ñieåm, tính caùch, phaåm chaát con ngöôøi Vieät Nam. Vaø quaù trình chuyeån nghóa naøy theå hieän raát roõ qua heä thoáng thaønh ngöõ ñoäng vaät. Ñaây laø hieän töôïng phoå bieán khoâng chæ trong tieáng Vieät maø coøn ôû caùc ngoân ngöõ khaùc. Ñaëc ñieåm thuoäc tính cuûa caùc con vaät raát ña daïng vaø toàn taïi moät caùch khaùch quan. Vieäc noù trôû neân coù linh hoàn vaø mang yù nghóa bieåu tröng naøy hay khaùc laïi phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm nhaän thöùc vaø lieân töôûng cuûa ngöôøi baûn ngöõ. Thoâng thöôøng soá löôïng caùc ñaëc tröng lieân töôûng nhieàu hôn soá löôïng nhöõng ñaëc tröng ngöõ nghóa khu bieät cuûa moät con vaät ñöôïc mieâu taû trong caùc töø ñieån giaûi nghóa veà caùc töø laø teân goïi ñoäng vaät. Thí duï: Töø ñ ieån tieáng Vieät (Hoaøng Pheâ chuû bieân, H., 1997) ñaõ ñònh nghóa boø laø ñoäng vaät nhai laïi, chaân coù moùng, söøng roãng vaø ngaén, loâng thöôøng maøu vaøng, nuoâi ñeå laáy söùc keùo, aên thòt hay laáy söõa. Trong khi ñoù, boø trong thaønh ngöõ coù ít nhaát 11 nghóa. Bôûi leõ, veà nguyeân taéc, ngöôøi ta coù theå lieân töôûng con vaät vôùi taát caû moïi thuoäc tính voán coù cuûa noù, keå caû thuoäc tính ñaùnh daáu laãn thuoäc tính khoâng ñaùnh daáu. 2.4. Ngöõ nghóa - vaên hoaù cuûa töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät trong thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø tieáng Anh Thaønh ngöõ coù chöùa caùc töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät chieám moät khoái löôïng ñaùng keå trong thaønh ngöõ coù thaønh toá ñoäng vaät noùi chung. Chuùng toâi thoáng keâ ñöôïc 314 thaønh ngöõ chöùa caùc töø ngöõ chæ boä phaän cuûa ñoäng vaät treân toång soá 1555 thaønh ngöõ ñoäng vaät, chieám khoaûng 20% (xem phuï luïc 3). Ñoù laø chöa keå moät soá thaønh phaàn ñoäng vaät khoâng ñöôïc tính do khoâng coù teân ñoäng vaät ñi cuøng, chaúng haïn “thòt” (thin thít nhö thòt naáu ñoâng; thòt thaên côm reù, ñaét caù coøn hôn reû thòt…), “phao caâu” (vaïch phao caâu tìm boï maït), “tröùng” (naâng nhö naâng tröùng; tröùng choïi vôùi ñaù; tröùng ñeå ñaàu ñaúng…). Vaø trong soá 157 con vaät xuaát hieän trong thaønh ngöõ, coù 59 con vaät coù boä phaän xuaát hieän, chieám khoaûng 38%. Veà tieáng Anh, trong soá 463 thaønh ngöõ coù thaønh toá chæ ñoäng vaät vôùi 74 con vaät, chuùng toâi thoáng keâ ñöôïc 74 thaønh ngöõ chöùa boä phaän cuûa 34 con vaät (töông töï tieáng Vieät, nhöõng thaønh ngöõ nhö He covers me with his wings and bites me with his bill; let the horns go with the hide… chöùa boä phaän ñoäng vaät (wing: caùnh, bill: moû, horn: söøng, hide: da) nhöng khoâng coù teân con vaät ñi cuøng neân khoâng ñöôïc keå laø nhöõng thaønh ngöõ chöùa boä phaän ñoäng vaät) (xem Phuï luïc 4). Nhö vaäy, soá löôïng thaønh ngöõ chöùa töø ngöõ chæ boä phaän ñoäng vaät chieám 16% so vôùi thaønh ngöõ coù töø ngöõ chæ ñoäng vaät noùi chung (74/463); soá löôïng con vaät coù boä phaän xuaát hieän trong thaønh ngöõ chieám 46 % so vôùi toång soá con vaät tìm thaáy trong thaønh ngöõ (34/74). Sau ñaây laø hai baûng toång hôïp veà thaønh ngöõ boä phaän ñoäng vaät trong tieáng Vieät vaø tieáng Anh: SOÁ LÖÔÏNG THAØNH NGÖÕ COÙ CHÖÙA CAÙC TÖØ NGÖÕ CHÆ BOÄ PHAÄN ÑOÄNG VAÄT TRONG TIEÁNG VIEÄT STT TEÂN BOÄ PHAÄN SOÁ THAØNH NGÖÕ SOÁ CON VAÄT 1 buïng / daï / loøng / ruoät / pheøo 23 10 2 caøng 2 1 3 caùnh 11 6 4 chaân / caúng / gioø 21 10 5 cöïa 2 1 6 coå 8 7 7 cöùt 9 8 8 da 16 10 9 daùi 1 1 10 ñaàu